1. Bogurodzica, red. kcyńska - spisana przez wikariusza z Kcyna w wigilię Tomasza apostoła - 28.0.1407 na wyklejsce
- istnieje też red krakowska z 4.04.1408
- cz. archaiczna to 2 strofy
- wyd. w Stanah Łaskiego z 1516r. (wg. napisał Św. Wojciech w Xw.)
- jest tropem
2.Kazania świętokrzyskie (całość, zwłaszcza Kazanie na dzień św. Katarzyny), II p. XIII w. na zagiętkach
- Aleksander Brückner odkrył kazania 25 marca 1890 roku w Cesarskiej Bibliotece w Petersburgu w kodeksie z II p. XV w.
3. Legenda o św. Aleksym, "Ach, krolu wieliki nasz...", "Vita sancti Alexii rikmice", XV w.
- polska postać niekanoniczna (małżeńska)
- pieśń
4. Posłuchajcie, bracia miła... "Lament świętokrzyski" "Żale Matki Boskiej pod krzyżem"
- Andrzej ze Słupi, kopista, pracował 1470-1497 (I wyd. k. XV w.)
- Łukasz Gołębiowski wykonał odpis przed wywiezieniem do Petersburga
- plankt średniowieczny
5. Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią "Rozmowa..."
- autorem mógł być Dawid z Mirzyńca (1463-1465) bratanek Mikołaja
- średniowieczna poezja religijno-dydaktyczna
6. Poezja miłosna polskiego średniowiecza - model miłości dworskiej, ku rozrywce dam, XVw.
-Trubadurzy (XIIw.), Truwerzy (XIIIw.)
7. Jan z Koszyczek, Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym. Sowiźrzał krotofilny i śmieszny, 1521
-literatura karnawału, błazen
9. Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej. 1551
- pięć ksiąg. O obyczajach, O prawach, o wojnie, o kościele, o szkole.
10. Mikołaj Rej, Żywot człowieka poćciwego. 1567/68 - wydrukowanie w "Źwierciadle"
- specula - zwierciadła, przeglądanie się w książce, literatura parenetyczna - zmieniająca moralność
11. Łukasz Górnicki, Dworzanin polski t.1, ks. I i III, 1566
- wydawca Maciej Wirzbięta
- specula, parafraza utworu Baltazara Castiglione
13. Mikołaj Sęp Szarzyński
Rytmy abo wiersze polskie, wydane 1601 roku przez jego brata Jakuba, pisane 1568-1581
Erotyki odnalezione w drugiej połowie XIX wieku przez Aleksandra Brücknera w Bibliotece Zamoyskich
Anonim tzw. Gall, Kronika polska (1113–1116) - OPIS PIASTÓW
- pełen tytuł Kronika i czyny książąt czyli władców polskich
- spisana po łacinie
- o Bolesławie Chrobrym, Bolesławie Szczodrym polecał ich zachowanie Bolesławowi Krzywoustemu(panegiryki), o wybaczeniu winy Bolesławowi przez brata Zbigniewa
- najbardziej rozpoznawalną przypowieścią jest historia ubogiego kleryka (pochwała szczodrego władcy, który obdarował nędzarza tyloma wspaniałościami, ile ten tylko mógł unieść)
Roczniki, czyli Kroniki Królestwa Polskiego, Jan Długosz 1455r. - OPIS JAGIELLONÓW
- rozpoczęte około 1455 r., po śmierci protektora Oleśnickiego
- dynastia Jagiellonów (w przeważającej części opis polityki władców był dość niepochlebny; autor najbardziej sympatyzuje z Władysławem Warneńczykiem, co wcale nie przeszkadza mu oskarżyć księcia o „przeciwne woli Bożej nałogi”; prawdopodobnie chodzi o homoseksualne skłonności)
- starannie opisana historia małżeństwa Jadwigi i Jagiełły
- dzieje połączenia się Wielkiego Księstwa Litewskiego z Królestwem Polskim
- dzieje konfliktu z Krzyżakami
- szeroki opis bitwy pod Warną
- charakterystyczne bardzo długie zdania, również w podtytułach (niektóre osiągają długość 10 linijek)
- częstokroć pojawiająca się postać Zbygniewa z Oleśnicy (protektor)
- szeroko opisana historia zamordowania Andrzeja Tęczyńskiego i jej skutki
Kronika polska, Wincentego Kadłubka, początek XIII w. - OPIS KAZIMIERZA
- powstała na zlecenie Kazimierza II Sprawiedliwego
- wydarzenia są niejednokrotnie przeinaczone (zgodnie z nauką Cycerona o tym, że historię należy nie tyko opisywać, ale i upiększać)
- kronika składa się z czterech ksiąg
- forma dialogu między arcybiskupem gnieźnieńskim Janem a biskupem krakowskim Mateuszem
- opisana jest historia Popiela (Pompiliusza)
- przypowieść o ubogim kleryku jako przygana dla ludzkiej chciwości
- Kazimierz jako idealny władca – cierpliwy, wybaczający (przypowieść o spoliczkowaniu króla podczas gry)
- kronikarz o sobie: sługa z piórem oczyszczający kopcące łuczywo
- zakończenie: śmierć Kazimierza, kandydatura Leszka Białego na następcę tronu (spór między Goworkiem i Mikołajem).
Psałterz floriański 1392-1412, Piotr Wysz
- najstarszy znany polski przekład psalmów
- napisany najprawdopodobniej przez kanclerza królewskiego, biskupa krakowskiego Piotra Wysza dla królowej Jadwigi
- pisany fazami w latach 1392-1412 (praca przerwana w roku śmierci królowej – 1399 – następnie wznowiona)
Psałterz puławski, XV/XVI
- autor nieznany
- WAŻNE: każdy psalm opatrzony jest komentarzem odnoszącym się do Osoby Chrystusa (komentarze umieszczane są przed właściwym tekstem psalmu) / to pozwala odróżnić Psałterz puławski od floriańskiego
Kazania świętokrzyskie
Kazania gnieźnieńskie, powstały po 1409 r., Łukasz z Wielkiego Koźmina
- "miłe dziatki", kazania na Boże Narodzenie, o św Bartłomieju, o św. Magdalenie, o św. Janie Chrzcicielu
Rozmyślanie przemyskie
Rozmyślania dominikańskie
Ewangelia Nikodema.
Andrzej Gałka z Dobczyna, Pieśń o Wiklefie
Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Skarga umierającego
Cantilena inhonesta (obowiązuje także lektura Wstępu).
„Jezus Chrystrus, Bog człowiek…”
„Mękę Bożą spominajmy…”
„Trzy Maryje poszły…”
„Anjeli słodko śpiewali…”
„Kiedy krol Herod krolował…”
„Wesoły nam dzień nastał…”
„Kolęda się z Allelują zwadziła"
„Posłuchajcie, bracia miła…”
„Świebodność Boga Żywego…” - o tym, jak Chrystus przyszedł matkę wziąć do nieba
„Ach, krolu wieliki nasz…”
„Doroto, cna dziewko czysta…”
„Chwała tobie, Gospodynie…”; - pieśń-legenda o św. Stanisławie
„Słuchaj tego wszelika głowo…” - pieść dekalogowa
Władysław z Gielniowa:
„Jezusa Judasz przedał…”
„Już się anjeli wiesielą…”
De nativitate Dominii („Augustus kiedy krolował…”)
Sekwencja o św. Wojciechu, powstał po 1090 r.; najstarszy odpis z 1300 r.
- dwu lub trzywersowe strofki, różnorodnie rymowane
- zarys historii: Polska raduje się czcząc pamięć świętego; dzięki niemu Słowianie pokłonili się Bogu Jedynemu; powstało arcybiskupstwo w Gnieźnie; Wojciecha, wygnanego z rodzinnego kraju, przyjął król Bolesław, wszyscy się cieszą; Wojciech Prusom głosi nową wiarę, a oni dopuszczają się zbrodni, bezrozumny lud, wykupienie ciała i radość Polaków, sława świętego głoszona przez Kościół, Wojciechu bądź nam łaskaw, miej w opiece braci z Polski, oni ci śpiewają Alleluja
Sekwencja o św. Jadwidze (śląskiej, żonie Henryka Brogatego) na początku XIV wieku
- pięciowersowe strofy (dość charakterystyczna liczba)
- gdzieniegdzie rymy
- zarys historii: cieszmy się wszyscy, dziś czyny Jadwigi radują anioły; bądź naszą obroną, usuń z drogi zgubne namiętności, mary senne, majaki zwodnicze, które mącą spokój ducha; odeślij doczesne sprawy na wygnanie, dzięki temu będziemy mieszkać w niebie; czynisz tyle cudów, wracasz ślepym wzrok, kulawym równy krok, ogłuszonym słuch; życie wracasz zmarłym, dbasz o chorych i dajesz zdrowie; na wieki szczęśliwa Jadwiga służebnica Boża; żyje tam, gdzie nie ma starości, znużenia, troski, nienawiści; tam archaniołowie, anioły i prorocy głoszą chwałę Boga; oby na prośbę Jadwigi Bóg okazał nam łaskę
Wincenty z Kielczy, Hymn o św. Stanisławie - "Gaude mater polonia" po 1253r., XIIIw.
- prawdopodobnie pierwszy polski hymn
- znana historia konfliktu między królem a biskupem
- czterowersowe strofy
- apostrofa: ciesz się Matko-Polsko! - Gaude Mater Polonia!
- biskup Stanisław wielkie cierpiał męki; żołnierz Chrystusowy, zdobył koronę męczennika, nie przestraszył się gniewu króla-tyrana, który go posiekał na kawałki; Niebieski Lekarz złączył poćwiartowane ciało na nowo; tak Stanisław odszedł do przybytku niebieskiego wyjednywać nam przebaczenie; gdy kto go prosi, zawsze otrzymuje, choroby od jego pierścienia odstępują; słuch głuchym bywa przywrócony, chromym krok, niemowom język, precz ucieka szatan; Krakowie szczęśliwy, w którym jest jego ciało, chwal Boga; Trójcy Świętej cześć i chwała i uwielbienie etc.
Adam Świnka, Epitafium Zawiszy Czarnego, XVw.
- pierwsza strofa: zwrot do Zawiszy, podkreślenie wielkości czynów, o czym będzie mowa w dalszej części
- druga strofa: określenie okoliczności (1428; Gołubiec nad Dunajem, wyprawa na Tuekrów pod wodzą Zygmunta, którego wojsko zostaje pobite i ucieka rzeką)
- trzecia strofa: ty postąpiłeś zgodnie z honorem, za nic mając swe zdrowie i życie; w twych braci z pola walki śmierć wymierzała ciosy
- czwarta strofa: Mars, tuman kurzu, huk, potok krwi, trup ściele się gęsto
- piąta strofa: miecz w dłoni, świecąca zbroja, Tuekr zastanawia się, czy to jakiś wielki antyczny bohater (przywołane postaci Achillesa, syna Tetydy, Ajaksa i inne)
- strofa szósta: wróg zaciekle atakuje cię, więc giniesz, oddajesz ducha z krwią, twe ciało pozostanie tu na pastwę zwierząt, a twoją głowę niosą do cesarza
- strofa siódma: nie można cię dość opłakać, gdy to piszę zbiera mi się na płacz, byłeś wielką gwiazdą ojczyzny; zwrot do Boga – jak mogłeś do tego dopuścić?
- strofa ósma: nie wiadomo, kto szczęśliwszy, ci, co przeżyli, czy ci, co pomarli; ci co przeżyli są teraz w niewoli, więc chyba lepsza śmierć; wy, którym udało się wyzwolić dziękujcie Bogu, pamiętajcie o tym, który w boju z przelał krew.
Wiersz o bitwie pod Grunwaldem, 1410, autor nieznany
- powstał wkrótce po bitwie, jeszcze w 1410 r., prawdopodobnie w Krakowie
- stychiczny, bardzo długie wersy, mało efektów wierszotwórczych (czyta się niemal jak prozę)
- dokładne szczegóły; na początku data, pora dnia, opis wroga – tłum noszący krzyże, który nie boi się Boga; przyniesienie mieczy, ostatnia propozycja rozejmu od króla Władysława; biblijne nawiązanie do walki Dawida z Goliatem; król dodaje otuchy swym rycerzom, zwrot do Boga; ścierają się wojska, czterdzieści chorągwi, przewaga raz po jednej, raz po drugiej stronie; zabity zostaje mistrz Ulrich, a mężów tysiące zabitych, książęta w niewolę wzięci; jedni zostali na polu, inni uciekli; Bóg przygotował tryumf Polsce, więc wstańmy i chwalmy Boga.
Wierszowany katalog królów polskich, powstał przed 1508 r., autorem jest prawdopodobnie jakiś bernardyn z konwentu lubelskiego
- utwór jest wykazem królów Polski od Bolesława Chrobrego do Aleksandra Jagiellończyka
- rymy gramatyczne, wiersz stychiczny, długie wersy i co chwilę imię jakiegoś króla oraz najbardziej charakterystyczne wydarzenie z jego panowania (łatwo się połapać)
List do panienki (List żaka do panienki) około XV wieku
- utwór rozpoczyna się pozdrowieniem adresatki, jest wdzięczna i dorodna; jej oblicze jest jak lilia; autor pragnie jej łaski; wielbię cię całym sercem, od pierwszego wejrzenia, gdy ktoś powiedział coś dobrego o tobie w Krakowie, chwaliłem cię cały czas; oby twoi wrogowie zostali pobici kijem i oblani kwaśnym mlekiem; twój taniec i uśmiech to moja radość; chcę ci służyć, korzę się przed tobą; bo jesteś godna i dorodna, masz różowe policzki i czoło liliowe; jesteś pełna łaski, jesteś mym lekarstwem i pociechą; jesteś mocarzem, władasz mym sercem, moja pierś to twoje łoże, cała jesteś piękna, uśmiechnięta i szczęśliwa; twój widok to raj dla mnie, jesteś górą cnót; kiedy płaczesz odczuwam żałobę, bo twoje niepokoje to moje smutki; jesteś wzorem dla szlachcianek; twoja talia (kibić) mnie podnieca; gdybym miał tę pannę teraz z radości chyba bym ją udusił; jesteś szczytem manier, kto chce hańbę omijać, niech bierze z ciebie przykład; jesteś źródłem wesołości i smutku, dręczysz jak żmija, która truje jadem serce; pociesz mnie, naucz mnie, prostaka, gwiazdo wspaniała; jesteś cnotliwa jak Katon, mądra jak Platon, Arystoteles też by cię wielbił; kanclerzu Ganifredzie, ta dziewczyna jest piękniejsza niż w twych hymnach; świecą gwiazdy, ona chodzi po ziemi, a moje serce nie chce milczeć; zwrot do Anglii – po śmierci Ryszarda okryła się żałobą, bo był to mąż o wielkiej łasce Boga, jak powiada Ganifred; tak będę radosny, gdy będziesz moja; Wilhelmie, gdybyś tu był, też byś ją pokochał; moja piękna dziewoja mieszka w Krakowie i ma na imię Helena; gdyby mnie ktoś spytał to wolałbym ciebie od konia; jeśli mnie kochasz podaruję ci niebo, jeśli nie poznasz piekła żary; zwrot do Krakowa; jesteś jak kwiat, zęby jak kość słoniowa, złote włosy, ciemne powieki jak hiacynty, lekki krok; usta purpurowe, twarz jak zorza; rysie oczy, urocza, że klękajcie narody; nosek foremny, smukłe biodra; ojciec Piotr; mógłbym być w grobie, byle z tobą; przodujesz wśród panien; ojciec nie chce dać mi hajsu; gdy byłem w Krakowie myślami cię poślubiłem, trzymałem twoje warkocze, a teraz mi smutno; jesteś pobożna; czas kończyć pisanie; bądź zdrowa!; data piątego maja w poniedziałek; zrymował dla ciebie, ten który cię kocha, mieszka w Krakowie, ma na imię Helena, piękna, życzliwa, moja mała Helena.
Nawiedzenie Grobu
Tragedia Piotra Włostowica.
Wincenty zwany Kadłubkiem, Kronika polska
Mikołaj z Wilkowiecka, Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim
Biernat z Lublina – Żywot Ezopa Fryga oraz pierwsze 20 bajek.
Klemens Janicki (Janicjusz) Tristium liber (Księga żalów).
Jan Kochanowski, Fraszki
Jan Kochanowski, Pieśni
Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich,
Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów
Jan Kochanowski, Treny
Jan Kochanowski, Elegie, ks. I; Foricenia 1-50; Liryki.
Jan Kochanowski – Zuzanna, Muza, Szachy, Satyr, Proporzec, Jezda do Moskwy, Fragmenta.
Mikołaj Rej - Krótka rozprawa, Kupiec, Wizerunk, Źwierzyniec – rozdział I, II i III, Figliki, Źwierciadło.
Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane (Sonety, Psalmy, Pieśni, Erotyki: Kasie, Anusie, Zosie, Pasie, o Narcyzie, Epitafia: bezportny, coś tam po łacinie o Herkulesie i Strzechowskim, o dziecku co grób miało w kościele, żyło 30godzin - zwiędły gwałtem a nie latki, zmarł na progu żywota, taka co by jej nieprzyjaciel płakał ale nie miała, taka co 3dni po macosze kipnela, Annie Stawskiej, Bolesłąwowi po łacinie, Rzymowi, Epigramaty: o Kupidynie, że nawet bogowie skakac musieli, a ten go zepsuje, kto nie proznuje, o Fortunie - wymiana zaleznych od niej bogoów, pisał o BATORYM, Na herb Kostków (podkowa), na oślą głowę, na Leliwę, o tym, ze komuś ojciec garnce robił, mniaturka o złym sercu, Bóg nas Bóg rządzi! Nasze staranie zawsze zabłądzi...
Piotr Skarga, Kazania sejmowe – kazanie II i VII.
Szymon Szymonowic, Sielanki i pozostałe wiersze polskie – z sielanek: Dafnis, Żeńcy, Kołacze, Pomarlica.
Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470-1543, oprac. A. Jelicz, Szczecin 1985 – Filip Kallimach, Jan z Wiślicy, Mikołaj Hussowski, Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek.
Biernat z Lublina, Ezop, wstęp S. Grzeszczuk, oprac. J. S. Gruchała, Kraków 1997 – Żywot Ezopa Fryga oraz pierwsze 20 bajek. (210 bajek)
Klemens Janicki (Janicjusz), Carmina - wszystko po łacinie!!!
Klemens Janicki (Janicjusz), Tristium liber (Księga żalów).
Jan Kochanowski, Elegie, ks. I; Foricenia 1-50; Liryki, Zuzanna, Muza, Szachy, Satyr, Proporzec, Jezda do Moskwy, Fragmenta.
Mikołaj Rej, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Wrocław 2006 (BN I 308) – Krótka rozprawa