PRODUKTYWNOŚĆ-intensywność z jaką rośliny gromadzą energię w postaci substancji organicznej. Jest to pojęcie dynamiczne, wyrażone za pomocą ilości masy wytworzonej na jednostkę powierzchni liścia lub gleby i czasu (g/cm3,h).
WSPÓŁCZYNNIK PLONOWANIA- stosunek plonu do wytworzonej ogólnej biomasy. Ze względów praktycznych zamiast ogólnej biomasy, obejmującej również system korzeniowy często uwzględnia się tylko części nadziemne roślin. Współczynnik plonowania u zbóż wyraża się przez stosunek plonu ziarna do plonu ziarna łącznie ze słomą.
STRATA- ilość biomasy, o którą obniża się produktywność roślin w niekorzystnych warunkach wzrostu. Straty mają miejsce podczas wegetacji i zbioru roślin, na skutek porastania, wylegania, kruszenia, opadania, osypywania oraz w wyniku wystąpienia chorób, szkodników i chwastów.
PLEMNOŚĆ- zdolność do wytwarzania biomasy, która stanowi produkt użyteczny. Plonem czyli częścią użyteczną masy organicznej mogą być różne części roślin (nasiona, bulwy, korzenie, kwiaty) zależnie od sposobu użytku.
PRODUKCYJNOŚĆ- całkowita ilość biomasy wytworzonej przez rośliny niezależnie od jej przydatności użytkowej. Jest to pojęcie statyczne, wyrażone za pomocą ilości masy wyrażonej na jednostkę powierzchni liścia lub gleby i czasu (g/cm3,h).
UBYTKI- ilość biomasy o jaką zmniejsza się cała biomasa rośliny w wyniku podstawowych procesów życiowych o korzystnych warunkach produkcyjnych. Powstaje najczęściej w wyniku użycia części biomasy na wytworzenie organów nieużytecznych np. oddychanie i procesy metaboliczne, procesy starzenia się roślin.
WERNALIZACJA-jaryzacja, jaronizacja-zjawisko zachodzące pod wpływem niskich temp.polegające na powstaniu w komórkach roślinnych substancji regulujących przejście w fazę generatywnych:0-10C u zbóż ozimych zachodzi;1-3C zachodzi najefektywniej.
WIERNOŚĆ PLONOWANIA-powtarzalność plonowania w różnych latach i w różnych warunkach ekologicznych. Plemność roślin jest uwarunkowana genetycznie lecz większość cech roślin związany z nimi poziom plonów ulega zmianom pod wpływem czynników zewn. Zmienności podlegają nie tylko cechy ilościowe lecz także jakościowe. Na ogół w miarę wzrostu plonu pogarsza się jego jakość.
PRZYCZYNY MAŁEJ STABILNOŚCI PLONOWANIA duża zmienność komponentów struktury plonów pod wpływem czynn.losowych:-właściwości genetyczne, -wrażliwość na niekorzystne war.pogodowe w czasie wegetacji.
CZYNN.DECYDUJĄCE O WYSOKOŚCI PLONOWANIA:-cechy jakościowe roślin, -przebieg procesów fizjologicznych w okresie wegetacji, -warunki siedliska, -technologia produkcji/uprawy. Czynniki powodujące zwiększenie produkcyjności nie zawsze wpływają bezpośrednio na plemność np.odmiany zboża dające wysoki plon słomy a niski ziarna.
CZYNNIKI WZROSTU PRODUKCYJNOŚCI ROŚLIN:-postęp technologiczny,-nawożenie,-ochrona roślin,-agrotechnika,-inne.
SPRWANOŚC FOTOSYNTETYCZNA dotyczy to następujących właściwości roślin:-poprawnego bilansu wodnego roś,-zwiększenie pow.asymilacyjnej i jej aktywności, zwłaszcza w okresie optymalnym dla przebiegu fotosynt.,-optymalnego stosunku rozwoju pomiędzy aparatami asymilacyjnymi a pozostałymi częś.roślin,-zmiejszonych ubytków na oddychanie, -zwiększonej odporności na choroby,szkodniki i niesprzyjające war.środowisk,-odpowiedniego modelu i pokroju rośliny oraz takiego ustawienia przestrzennego liści, które umożliwia maksy.wykorzystanie światła.
DZIEDZICZENIE CECH: W naszych warunkach produkcyjnych duże znaczenie mają cechy, które wpływają na gospodarkę wodną roślin.
Wyraźnie dziedziczna jest reakcja roślin na warunki świetlne (np. biotypy soi, która może być roślina dnia krótkiego, przejściowego i długiego).
Hodowla odmian odpornych na niska temperaturę opiera się na dziedziczeniu reakcji na ten czynniki, zwłaszcza w okresie kiełkowania.
-wielkość pow.asymilacyjnej i okres aktywności fotosyntetycznej liści,-szybkośc wytwarzania aparatu liściowego,-zdolność szybkiego pobierania dużych ilości składników pok.i energiczne przerabianie ich na biomasę,-reakcja na warunki świetlne,-odporność na niskie temp.,-zdolność do krzewienia,-długość i zbitość kłosa,-liczbę ziaren w kłosie,-masę ziarna w kłosie,-masę tys.ziaren,-wysok.roślin i stosunek masy słomy do masy ziarna.
STRATY ZIARNA:1przed zbiorem:-porastania ziarna-osypywania. 2podczas omłotu:-osypywanie się ziarna i niewymłacanie się roślin na skutek złego terminu zbioru,-war.atmos.podczas zbioru, -niewłaściwa regulaja i usterki sprzętu. 3podczas magazynowania:-ubytki natur.,-choroby i szkodniki,-zmiany zach.podczas magazynowania(w nasionkach).
CZYNNIKI AGROKLIMATU(główne):nasłonecznienie, temp.,dł.okresu wegetacji, opady atmosf.
Sys.bot.zbóż właściwych
Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones)
Rodzina: trawy (Poaceae = Gramineae)
Podrodzina: wiechlinowate (Poaidae)
Rodzaj: pszenica (Triticum)
Gatunek: pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)
Rodzaj: żyto (Secale)
Gatunek: żyto zwyczajne (Secale cereale)
Rodzaj: pszenżyto (Triticosecale = Triticale)
Rodzaj: jęczmień (Hordeum)
Gatunek: jęczmień zwyczajny (Hordeum sativum)
Rodzaj: owies (Avena)
Gatunek: owies siewny (Avena sativa)
Podrodzina: prosowate (Panicoidae)
Rodzaj: kukurydza (Zea)
Gatunek: kukurydza zwyczajna (Zea mays)
Rodzaj: proso (Panicum)
Gatunek: proso zwyczajne (Panicum miliaceum)
Klasa: dwuliścienne (Dicotyledones)
Rodzina: rdestowate (Polygonaceae)
Rodzaj: gryka (Fagopyrum)
Gatunek: gryka zwyczajna (Faggopyrum esculentum)
Rodzina: szarłatowate (Amaranthaceae)
Rodzaj: szarłat (Amaranthus)
Gatunek: szarłat uprawny (Amaranthus hypochondriacus)
Fazy rozwojowe:
Spoczynek – ziarniak
Kiełkowanie – kiełek
Listnienie – 1., 2., 3. liść właściwy
Krzewienie – 1., 2., 3. pęd boczny
Strzelanie w źdźbło – 1., 2., 3. kolanko
Kłoszenie – kłos
Kwitnienie – kwiaty
Zapylenie – kwiaty zapylone
Zapłodnienie – kwiaty zapłodnione
Wypełnienie ziarniaka – ¼, ½, ¾ wypełnionego ziarniaka,
Dojrzewanie – d. mleczna, d. woskowa, d. pełna
Koniec okresu wegetacji
Dojrzewanie pożniwne (np. w magazynach) – dojrzałość martwa
Cykl rozwojowy zbóż
Wschody – krzewienie – strzelanie w źdźbło – kłoszenie i kwitnienie – dojrzewanie
Pełnia – 50% roślin jest w danej fazie
Początek fazy rozwojowej – 10% roślin ma cechy charakterystyczne dla tej fazy. Kiełkowanie:1.Korzonki zarodkowe2.Wykształca się właściwy kiełek, który dąży na powietrznię gleby3.Gdy kiełek wydostanie się na powierzchnię gleby, pęka pochewka liściowa i ukazuje się blaszka pierwszego liścia właściwego – faza 1. Liścia4.Faza 2. Liścia – po kolei pojawiają się kolejne liście.5.Pojawia się pęd boczny6.1 pęd jest główny, potem liczy się kolejne jako pędy boczne.Budowa liścia:- blaszka liściowa- pochwa liściowa- na przejściu blaszki w pochwę znajdują się ostrogi i języczek-ostrogi – rynienki, które odprowadzają wodę, która spływa po blaszce liściowej- języczek – zatrzymuje zanieczyszczenia, które mogą się dostać miedzy łodygę a pochwę.Cechy rozpoznawcze zbóż w stadium bezkwiatostanowym:Pszenica – ostrogi i języczek delikatnie zaznaczone, owłosioneJęczmień – ostrogi zachodzące na siebieOwies – liście skręcające się w lewą stronę, brak ostróg, silnie zaznaczony języczekŻyto – siny nalot na źdźble, antycyjanowe zabarwienie pochewki liściowejPszenżyto – antycyjanowe zabarwienie ostróg i kolanek źdźbła.
Źdźbło – ulistniona łodyga. Zbudowane jest z międzywęźlami.
Budowa kwiatostanu u zbóż:
Kłos / wiecha – kwiatostan złożony.
Kwiatostan ulega przekształceniu w owocostan.
Ostatnie międzywęźla na którym umieszczony jest kłos nazywa się dokłosie.
Kwiatostan:
- osadka (oś) – podzielona jest na odcinki zwane członami
- na pięterkach umieszczone są naprzemianlegle kłoski
Kłosek – otoczony jest plewami; w obrębie kłoska są kwiatki otoczone plewkami. W środku znajduje się najpierw kwiatek, potem ziarniak.
Kwiatek – podwójne znamię pierzaste, słupek i 3 wolne pręciki (pręcik: nitka + główka pręcika).
Kłoski mogą być 2, 3, 5 itd. kwiatkowe.
U jęczmienia są po 3 kłoski 1-kwiatkowe na pięterku.
Polimorfizm liści – wiele różnych kształtów liści na jednej roślinie. Systematyka botaniczna pszenicy zwyczajnej:
Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones)
Rodzina: trawy (Poaceae = Gramineae)
Podrodzina: wiechlinowate (Poaidae)
Rodzaj: pszenica (Triticum)
Gatunek: pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)
Gatunek: pszenica twarda (Triticum durum) Systematyka botaniczna jęczmienia zwyczajnego:
Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones)
Rodzina: trawy (Poaceae = Gramineae)
Podrodzina: wiechlinowate (Poaidae)
Rodzaj: jęczmień (Hordeum)
Gatunek: jęczmień zwyczajny (Hordeum sativum)
Podgatunek: wielorzędowy (polistichon)
Odmiana:Sześciorzędowy (hexastichon)Czterorzędowy (tetrastichon)
Podgatunek: dwurzędowy (distichon)
Odmiana:Karasek (zeocrithon)Wyprostowany (erectum)Zwisły (nutans)
Systematyka botaniczna żyta zwyczajnego:
Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones)
Rodzina: trawy (Poaceae = Gramineae)
Podrodzina: wiechlinowate (Poaidae)
Rodzaj: żyto (Secale)
Gatunek: żyto zwyczajne (Secale cereale)
Podgatunek: cereale
Odmiana botaniczna: vulgare
Systematyka botaniczna pszenżyto:
Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones)
Rodzina: trawy (Poaceae = Gramineae)
Podrodzina: wiechlinowate (Poaidae)
Rodzaj: pszenżyto (Triticosecale)