Opracowanie zagadnień egzaminacyjnych
przedmiotu studiów na rok 2011/12.
Prowadzący: dr Grzegorz Maroń.
Opracowali:
Przemysław Radosław Brzujszczak
&
Jakub Brzeźniakiewicz.
Skrypt – Wstęp do prawoznawstwa, wydanie 2. Rozszerzone w oparciu o najnowszą książkę
doktora Grzegorza Maronia pt. „Wstęp do prawoznawstwa” – polecamy.
Ogólna charakterystyka prawoznawstwa.
Prawoznawstwo jest konsekwencją różnych perspektyw w badaniu, stanowi zespół dyscyplin naukowych mających za swój przedmiot prawo, jego ontologię (jaka jest istota prawa), aksjologię (jak prawo odnosi się do moralności i innych systemów wartości), epistemologię/gnoseologię (jak możemy prawo poznawać), teleologię (bada cel prawa, efekty jego istnienia w społeczeństwie) i metodologię badawczą prawa.
Współczesne prawoznawstwo zalicza się do nauk społecznych i humanistycznych, stanowi szczególny rodzaj wiedzy, jurysprudencję. Nazwa ta wywodzi się od łacińskiego słowa iurisprudentia - ius, iuris - prawo; prudentia – wiedza. Jurysprudencja to obszerna dziedzina wiedzy o tworzeniu i funkcjonowaniu prawa oraz jego stosowaniu. Szczególnie poświęcona orzeczeniom sądowym. Ma doniosły charakter. Prawoznawstwo jest więc synonimem słów: nauki prawne, nauki o prawie. Jest związana z szeroko rozumianą teorią i filozofią prawa.
Metodologia badawcza prawa:
językowo-logiczna – analiza gramatyczna tekstu prawnego, porównanie ze sobą różnych fragmentów tekstów, ustala sens i znaczenie wypowiedzi w przepisach;
socjologiczna – jakie zmiany w realiach społecznych prawo wywołuje;
psychologiczna – ustalenie świadomości prawnej adresatów norm;
historyczna – badanie prawa obowiązującego w przeszłości;
aksjologiczna – badanie prawa z perspektywy jakiś wartości; katalogowanie, wartościowanie, hierarchizowanie, dokonywanie oceny norm prawnych;
statystyczna – ilustruje liczbowo przebieg procesów społecznych wywołanych przez prawo;
komparatystyczna (porównawcza) – ustalenie podobieństw, analogii i pokrewieństw pomiędzy poszczególnymi instytucjami prawnymi.
2. Podział nauk prawnych.
I. Ogólne nauki prawne: teoria prawa filozofia prawa III. Dogmatyczne nauki prawne: |
II. Historyczne nauki prawne: historia prawa historia doktryn polityczno- danego powszechna prawnych państwa |
|---|
aktualnie obowiązujące prawo przyszłe oczekiwane
prawo (de lege lata) przez ludzkość (de lege ferenda)
IV. Empiryczne nauki prawne – socjologia i psychologia prawa. Ogniskują się na realnym wymiarze prawa, postrzegają prawo jako regulator życia społecznego, ewentualnie wynik przeżyć psychicznych.
V. Pomocnicze nauki prawne – np. medycyna sądowa , informatyka prawnicza.
3. Pozytywizm prawniczy.
Charakteryzuje się niechęcią do metafizycznych rozwiązań. Prawo w ujęciu pozytywistycznym to sformalizowany zbiór generalno-abstrakcyjnych norm postępowania ustanowionych/uznanych przez kompetentny organ władzy publicznej, zabezpieczony przymusem państwa.
Pozytywizm anglo-saski.
Brak związku walidacyjnego (nasze i innych spostrzeżenia) między prawem a moralnością.
Językowe studium nad prawem odróżniane od pozaprawnej refleksji aksjo/socjologicznej, ekonomicznej etc.
Orzeczenie sądowe wynika z zamkniętego systemu norm.
Pozytywizm kontynentalny.
Prawo zależne od nieskrępowanej woli suwerena.
Ustawa podstawowym źródłem prawa, odtwórczy charakter prawa i teoria związanej decyzji sędziowskiej (sędzia musi działać zgodnie z zapisami ustawy).
Pozytywizm wyrafinowany Herberta Harta. Podręcznik, str. 19.
Wyróżniamy również: pozytywizm twardy (absolutny brak związków prawa z moralnością) oraz pozytywizm miękki (związek prawa i moralności możliwy ale zbędny).
4. Jusnaturalizm prawniczy.
Wspólne założenia: istnieją normy prawne, które są niezależne od państwa i nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego przez władze państwowe; ze zdań o faktach wynikają pewne normy; istnieje „natura ludzka” lub „natura rzeczy”, która wyznacza ludziom pewne zasady postępowania; stałość prawa naturalnego.
Religijne koncepcje prawa naturalnego - zakładają, że ostatecznym twórcą prawa natury jest Bóg:
Św. Tomasz z Akwinu wyróżnia: prawo wieczne- istniejące w umyśle Bożym, wg którego został stworzony świat; prawo naturalne- poznawalne rozumem ludzkim, znajduje się w każdym sumieniu ludzkim; prawo Boże pozytywne zawarte w Objawieniu Bożym, w Dekalogu; prawo ludzkie pozytywne stanowione przez kompetentne władze, konieczne uzupełnienie prawa Bożego.
Prawo - rozumny nakaz wydany dla dobra wspólnego, przez tego, do kogo należy troska o społeczność
Laickie koncepcje prawa naturalnego - w naturze ludzkiej istnieją pewne pragnienia czy dążenia, które wskazują mu, jak ma postępować w sposób godny człowieka.
John Wild - dynamiczna teoria prawa natury: zauważa w niej m.in. że dążenia naturalne mają być realizowane bez zakłóceń, dlatego muszą być realizowane wg określonych wzorów postępowania, te wzory stanowią prawo naturalne, za naruszenie, którego grozi sankcja naturalna.
5. Realizm prawniczy.
Nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych. Uznawany jest za część socjologicznej jurysprudencji.
Karl Nickerson Llewellyn- zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym.
Alf Ross- norma prawna obwiązuje obywateli jeśli jest prawdopodobieństwo, że w przypadku jej przekroczenia i wniesienia sprawy przed sąd, będzie istotnym czynnikiem kształtującym decyzję sędziego; o rzeczywistym obowiązywaniu normy można orzec, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za nią sankcja.
6. Psychologizm prawniczy Leona Petrażyckiego.
„Moralność jest jak szampan a prawo jak woda” – Leon Petrażycki.
Można obejść się bez moralności a prawo jest niezbędne. Prawo stawiał wyżej niż moralność - hierarchizował te wartości. Moralność ma charakter jednostronny, zaś prawo ma charakter dwustronny. Prawo wiąże się z odczuciami na płaszczyźnie psychologicznej i socjologicznej.
7. Normatywizm Hansa Helsena.
„Prawo to czysta powinność” – Hans Kelsen (tzw. czysta teoria prawa).
Wyróżnił dwa systemy norm:
System statyczny - utworzony na zasadzie treściowego powiązania norm czyli oparty na uzasadnieniu aksjologiczny.
System dynamiczny - oparty na założeniu iż wchodzące w jego skład normy są stanowione na podstawie norm kompetencyjnych.
System prawa - wg Kelsena - dynamiczny system norm kompetencyjnych, mających uzasadnienie w normach kompetencyjnych wyższego rzędu zawartych w konstytucji, zaś kompetencje do stanowienia konstytucji mają podstawę w jakiejś domyślonej normie podstawowej.
Normy prawne - wg Kelsena - wszystkie normy sankcjonujące, nakazujące organom państwowym zastosowanie sankcji, jeśli ktoś dokonał czynu zabronionego.
8. Różnice między prawem a moralnością.
a) Rodzaj uzasadnienia obowiązywania:
| tetyczno-formalne (pochodzi od kompetentnego organu władzy publicznej który wydał ją w odpowiednim trybie, formie i należycie ogłosił) | aksjologiczne (istnieje bo jest słuszna, nakazuje to co dobre, zakazuje złego) |
|---|
b) Ze względu na charakter prawa:
| heteronomiczny (narzucony przez kogoś, brak swobody decyzji, brak możliwości tworzenia prawa) | autonomiczny (sami decydujemy o przyjęciu systemu wartości, decydując o tym co dobre a co złe) |
|---|
c) Ze względu na rodzaj sankcji:
| sankcja skupiona (zformalizowana) | sankcja rozsiana (niesformalizowana) |
|---|---|
| sankcja formalna (grozi nam za dany czyn, jest domeną organów państwowych) | sankcja moralna (wewnętrzna – skrucha, wstyd) (zewnętrzna – presja, społeczny ostracyzm) |
d) Ze względu na obowiązujące systemy norm:
| monizm prawny (jeden system prawny) | pluralizm moralny (w jednym państwie różne systemy moralne) |
|---|
e) Odmienny zakres przedmiotowy:
| Prawo reguluje ludzkie zachowania a nie myśli i odczucia. | Normy moralne dotyczą czynów, myśli i zamiarów. |
|---|
f) Odmienny zakres podmiotowy:
| W prawie mamy kilka podmiotów (osoba fizyczna, prawna). | Są adresowane do ludzi, bez znaczenia na funkcję i pozycję społeczną. |
|---|
g) Forma istnienia lub kodyfikacji:
| Jest spisane. | Spisanie nie jest konieczne. |
|---|
h) Odmienny sposób powstawania:
| Powstaje w sposób formalny i zinstytucjonalizowany. | Normy moralne mogą istnieć odwiecznie lub są dziełem ludzkim. Powstają w sposób oddolny. |
|---|
9. Normy obyczajowe, religijne, organizacji.
| Obyczajowe: | Religijne: | Organizacji: |
|---|---|---|
- obowiązuje bo tak wypada - sankcja rozsiana zewnętrzna - nie mają charakteru normalnego - często pokrywają się z normami moralnymi |
- nie są jednolite - zajmują się dogmatami wiary - sprawy kultu religijnego - zróżnicowany stopień sformalizowania |
- zawarte w statucie itp. Organizacji - regulują cele, sposób realizacji, przystąpienia do nich - organizacja nie może użyć przymusu do wykonywania norm. |
10. Relacje treściowe a normami innych systemów normatywnych.
-relacje zbieżności-najbardziej pożądana opcja; systemy pokrywają się
-relacje rozbieżności- nie pokrywają się
-relacje obojętności-są względem siebie obojętne.
11. Relacje funkcjonalne pomiędzy prawem a normami innych systemów normatywnych.
(Jak jedne normy wpływają na treść, interpretacje, przestrzeganie i skuteczność norm prawnych).
- bezpośrednia inkorporacja - jedna norma wcielona do innego systemu
- występowanie terminów ocennych.
- istnieje możliwość wywołania skutków cywilno-prawnych przez normy religijne;
- odwoływanie się do sfery sakrum;
- generalne klauzule odsyłające.
12. Relacje walidacyjne pomiędzy prawem a normami innych systemów normatywnych.
(Jak norma danego systemu obowiązuje w drugim systemie)
-Prymat moralności wobec prawa, zgodność z moralnością jest warunkiem obowiązywania prawa (Św./Aureliusz Augustyn)
-Prymat prawa nad moralnością (T.Hobbes)
-Walidacyjna separacja prawa i moralności- zgodność prawa i moralności nie ma znaczenia.
13. Formuła Radbrucha.
Głosi ona, że jeśli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje (łac. lex iniustissima non est lex). Taka norma nie dostępuje godności bycia prawem, może być odrzucona i tym samym obywatele nie mają obowiązku jej przestrzegania, administracja państwowa i sądownictwo jej stosowania. Jest ona jedną z czołowych współczesnych koncepcji zbliżających do siebie pozytywizm prawniczy i jusnaturalizm.
14. Generalne klauzule odsyłające.
Jest nimi przepis prawny , który jest :
-znaczeniowo niedookreślony (świadomy zabieg prawodawczy)
-odsyła do systemu norm i wartości
-przedmiotem odesłania jest norma prawna
-normy, oceny, wartości są wymienione z nazwy
-charakter oceniający-akty wartościowania
-jest przejawem luzu decyzyjnego.
15. Język prawny.
Język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Jest zawarty w tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).
Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.
16. Język prawniczy.
Specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie.
"Język prawniczy" bywa określany także jako "żargon prawniczy" – niektóre osoby mogą jednak to określenie traktować jako pejoratywne.
17. Pojęcie i typologia źródeł prawa.
Źródłem prawa jest prawotwórcza działalność państwa.
Termin źródła prawa jest wieloznaczny:
znaczenie historyczne - wszystko to z czego dowiadujemy się o treści norm prawnych
znaczenie materialne - zespół czynników obiektywnych i subiektywnych kształtujących prawo
znaczenie formalne - formy prawotwórczej działalności państwa.
W systemie źródeł prawa III Rzeczpospolitej można wyróżnić akty normatywne pochodzące od: organów władzy ustawodawczej, organów władzy wykonawczej, terenowych organów administracji rządowej, organów samorządu terytorialnego.
Akty normatywne pochodzące od organów władzy ustawodawczej- organami tymi są: Sejm, Senat oraz Zgromadzenie Narodowe; aktami normatywnymi pochodzącymi od tych organów są:
Konstytucja RP- uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe; zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa, wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, określa kompetencje organów państwowych, ustrój państwa prawa
i wolności człowieka i obywatela, wyróżnia się trybem stanowienia, konstytucja
z 1997r. ma charakter sztywny- do jej zmiany konieczna jest większość kwalifikowana (2/3), zasada prymatu i zgodnościUmowy międzynarodowe i ustawy ratyfikacyjne- zajmują drugie miejsce w hierarchii aktów prawnych RP; ratyfikowane są przez Prezydenta RP za zgodą obu izb parlamentu wyrażoną w ustawie ratyfikacyjnej; umowy te mają pierwszeństwo nad ustawą, jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową; uzyskują one moc powszechnie obowiązującą gdy ich przedmiot dotyczy: 1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych 2. konstytucyjnych praw, wolności i obowiązków obywatelskich
3. członkowstwa Polski w organizacji międzynarodowej 4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym 5. Spraw uregulowanych w ustawie lub spraw, w których konstytucja wymaga ustawy, ratyfikacji tego typu umów dokonuje prezydent za zgodą obu izb wyrażoną w ustawie zwykłą większością głosów, jeśli umowa nie zawiera takiej treści może być ratyfikowana przez samego Prezydenta; jeśli umowa międzynarodowa dotyczy przekazania kompetencji organów władzy państwowej na rzecz organizacji międzynarodowej lub organu międzynarodowego to wymagana jest zgoda izb wyrażona większością kwalifikowana (2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów), wyrażenie zgody na ratyfikacje takiej umowy może być też uchwalone w drodze referendum ogólnokrajowego; ratyfikowane umowy międzynarodowe z reguły obowiązują bezpośrednio (mogą być stosowane bez konieczności uchwalania ustawy wykonawczej, chyba że dana umowa jest tak sformułowana tak, że nie nadaje się do bezpośredniego stosowania)Ustawy zwykłe-uchwalane są przez sejm i senat zwykłą większością głosów; konstytucja określa przedmiot ustawa, stanowi katalog spraw, które mogą być regulowane w drodze ustawy, do takich materii należy sfera uprawnień i wolności obywatelskich, organizacja aparatu państwowego i samorządowego oraz kompetencji tych organów; konstytucja przewiduje możliwość stanowienia przez prezydenta rozporządzenia z mocą ustawy, ale tylko w czasie stanu wojennego gdy sejm nie może się zebrać, ale wprowadza wymóg by rozporządzenie zostało zatwierdzone przez sejm na najbliższym posiedzeniu
Ustawy sejmu i senatu- mogą uchwalić regulamin dla siebie i podlegających im organów, mają Ne moc wiążącą tylko dla sejmu, senatu i organów usługowych wobec nich (np. kancelarii sejmu i kancelarii senatu)
Akty normatywne pochodzące od najwyższych organów władzy wykonawczej, organami tej władzy są: Prezydent RP, Rada Ministrów, Premier, ministrowie
Prezydent RP może stanowić: rozporządzenia z mocą ustawy w czasie stanu wojennego; rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania; zarządzenia; postanowienia oraz akty urzędowe służące realizacji kompetencji konstytucyjnych i ustawowych; akty te poza wyjątkami zawartymi w konstytucji wymagają podpisu premiera który ponosi za nie odpowiedzialność przed sejmem
Rada Ministrów stawowi akty w postaci rozporządzeń- wydawane są w takich samych warunkach i w takich samych przypadkach jak rozporządzenia prezydenta tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie; uchwał rady ministrów mają charakter aktów kierownictwa wewnętrznego, obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe temu organowi
Premier i ministrowie mogą stanowić rozporządzenia i zarządzenia na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie, określa ono podmiot
i zakres spraw przekazanych do uregulowania w formie tego rodzaju aktu oraz wytyczne co do treści; są one aktami kierownictwa wewnętrznego- obowiązują tylko organy podległe temu organowi, które je wydał, nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów
Akty normatywne pochodzące od terenowych organów administracji rządowej- terenowym organem administracji rządowej jest wojewoda, może stanowić on prawo miejscowe obowiązujące na terenie danego województwa, na podstawie upoważnienia i w granicach upoważnienia zawartego w ustawie; akty tego rodzaju publikowane są w „Dzienniku Urzędowym” danego województwa
Akty normatywne pochodzące od organów samorządu terytorialnego; podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, jej organami samorządowymi są: rada gminy, rada miasta (jeśli gmina ma charakter miejski), zarząd gminy; organy gminy mogą stanowić prawo miejscowe w postaci przepisów gminnych (miejskich), rada gminy może stanowić uchwały i przepisy porządkowe; zarząd gminy (miasta) może wydawać zarządzenia- wchodzą one w życie z dniem ogłoszenia
18. Tworzenie prawa:
Tryb ustawodawczy składa się z:
wykonania inicjatywy ustawodawczej,
rozpatrzenie inicjatywy przez Sejm w trzech czytaniach,
rozpatrzenie ustawy przez Senat,
rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu (jeżeli zostaną zgłoszone),
podpisanie ustawy przez Prezydenta i jej ogłoszenie w dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Publikacja w Dzienniku Ustaw RP oznacza wejście ustawy w życie, chyba że w treści ustawy zapisano inny termin rozpoczęcia jej obowiązywania.
19. Koncepcje tworzenia prawa:
| okrywanie prawa | prawotwórczy woluntaryzm | racjonalne prawotwórstwo | |
|---|---|---|---|
|
PRAWODAWCA = ODKRYWCA PRAWA.
|
PRAWODAWCA = TWÓRCA PRAWA.
|
PRAWODAWCA = DECYDENT.
|
|
|
|
|
20. Stanowienie prawa jako fakt prawotwórczy:
Polega na tym, że odpowiedni organ władzy państwowej formułuje w sposób wyraźny normy dotyczące przyszłych sytuacji. Normy te mają charakter norm ogólnych i abstrakcyjnych .W ten sposób mają zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków.
Prawotwórcza praktyka organów państwa to powtarzające się decyzje, które w jednakowy sposób rozstrzygają podobne stany faktyczne. Przykładem tej formy prawotwórczej jest działalność sądów angielskich, system prawa precedensowego (common law). W takim systemie sędzia wydając rozstrzygnięcie ma obowiązek oparcia swojego orzeczenia na poprzednich orzechictwach. W każdym orzeczeniu wyróżnić można zasadę ogólną wyprowadzoną z dotychczasowego orzecznictwa (radio decidendi).
21. Umowa jako fakt prawotwórczy.
Przypadek rzadko występujący. W międzynarodowym prawie publicznym podstawowe źródło prawa. Umowę charakteryzują:
-wielość podmiotów
-równorzędność podmiotów
-zasada wzajemności
W prawie krajowym spotkać można przykłady umów będących źródłem prawa np. część prawa pracy w postaci tzw. układów zbiorowych pracy.
22. Precedens jako fakt prawotwórczy.
Prawo precedensowe common law. Sędzia opiera wyrok na wcześniejszych orzeczeniach. Z dotychczasowego orzecznictwa sędzia wyznacza wspólną zasadę. W każdym orzeczeniu można wyróżnić zasadę ogólną oraz inne elementy istotne tylko w danej sprawie. Owa ogólna zasada wyprowadzona z dotychczasowego orzecznictwa to radio decidenti. Prawo precedensowe wyrasta z konkretnych decyzji sądowych, wydając precedensowe orzeczenie dostosowania owych reguł sądy są zobowiązane do podobnego orzekania w podobnych sprawach( zasada „stare deisis”).
23. Prawo zwyczajowe.
Normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).
Do wymogów, które musi spełnić zwyczaj, aby mógł stać się obowiązującym prawem, można zaliczyć:
praktykę (longa consuetudo) - ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwałą praktykę postępowania w określonej sytuacji,
przekonanie o mocy prawnej (opinio iuris sive necesitatis) - powszechne przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążącym oraz potrzebnym charakterze normy zwyczajowej.
24. Źródła prawa powszechnie obowiązującego w RP.
Art. 87. Konstytucji RP:
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
( patrz p.17)
Akty normatywne pochodzące od organów władzy wykonawczej:
-rozporządzenie z mocą ustawy
(np. stan wojenny)
-rozporządzenia
-zarządzenia, postanowienia PREZYDENT RP
-akty urzędowe
-rozporządzenia i ustawy RADA MINISTRÓW
Akty prawa, normatywne pochodzenie od organów administracji rządowej:
-akty prawa miejscowego
Akty normatywne pochodzące od organów samorządu terytorialnego
-prawo miejscowe w postaci uchwał(rada gminy) i zarządzeń(wójt itd.)
-przepisy porządkowe
25. Konstytucja.
Akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:
sposób zapisania – akt normatywny (książkowa) i rozproszona (niespisana – pojedyncze ustawy w wielu miejscach);
procedurę powstawania – uchwalane i oktrojowane;
sposób zmiany – sztywne i elastyczne;
okres obowiązywania – stałe i czasowe (w zależności od okresu obowiązywania).
Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone (gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).
26. Ustawa konstytucyjna.
– Ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguły regulują wąskie kwestie materii konstytucyjnej:
– stanowią nowelizację istniejącej konstytucji (technika inkorporacji – nie jako poprawka jak w USA, tylko jako integralna część, zastępując zmieniany tekst).
– uzupełniają konstytucję (np. ustawa konstytucyjna z 23.04.1992 r. o trybie ...)
– w okresie braku konstytucji ustawy konstytucyjne mogą ją zastępować – tzw. prowizorium.
– jednorazowe zawieszenie obowiązywania konstytucji (całości lub części) w przypadku konieczności odstąpienia, a nie zmiany konstytucji.
– kwestia sporna – w obecnej konstytucji jedyną ustawą konstytucyjną jest ustawa o zmianie konstytucji art. 235 K.
Inne akty normatywne – też mogą dotyczyć materii konstytucyjnej, ale nie mają szczególnej mocy prawnej (np. ustawy o samorządzie, o TK, ordynacje wyborcze, uchwała – regulamin sejmu i senatu, i in.)
27. Ustawa.
Akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.
28. Ratyfikowana umowa międzynarodowa.
(patrz punkt 17)
29. Rozporządzenie z mocą ustawy.
Rozporządzenia z mocą ustawy mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa (art. 234 ust. 2 Konstytucji). W Polsce prawo do ich wydawania posiada od 17 października 1997 roku jedynie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów, tylko w czasie trwania stanu wojennego, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. De iure, moc wiążąca takich rozporządzeń w tym czasie jest ograniczona, ze względu na fakt, iż podlegają one zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu. De facto jednak, do tego czasu moc rozporządzeń z mocą ustawy jest równa ustawom. Rozporządzenia te mogą dotyczyć według art. 228 ust 3-5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
zasad działania organów władzy publicznej podczas trwania stanu wojennego,
zakresu w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w trakcie trwania stanu wojennego,
zakresu, trybu i podstaw wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń.
Przy wydawaniu rozporządzeń z mocą ustawy należy wziąć pod uwagę stopień zagrożenia. Powinny one zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
Rozporządzenie z mocą ustawy jest jedyną znaną polskiemu systemowi prawa formą aktów prawnych zrównaną z ustawami. Jest to odstępstwo od fundamentalnej dla hierarchii źródeł prawa zasady reguły nadrzędności i wyłączności ustawy.
30. Rozporządzenie.
Akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego. Rozporządzenie musi zmierzać do wykonania ustawy, nie może być zatem ani sprzeczne z ustawą (np. przez wprowadzenie rozwiązań nieznanych ustawie), nie może też wykraczać poza zakres delegacji.
Od rozporządzenia należy odróżnić zarządzenie, które jest aktem prawa wewnętrznego, nie może być zatem podstawą rozstrzygnięcia o prawach i obowiązkach obywateli.
31. Akty prawa miejscowego.
(patrz punkt 17)
32. Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego
Od aktów prawa powszechnie obowiązującego Konstytucja oddziela tzw. prawo wewnętrzne - czyli przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Tworzą one grupę zróżnicowaną zarówno z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do ich stanowienia, jak też podstawy prawnej wydania (Konstytucja, ustawy).
Nie zostało wyraźnie określone, jaki jest krąg organów stanowiących przepisy wewnętrzne. Konstytucja w art. 93 do kategorii aktów prawa wewnętrznego zalicza: uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Prawo wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 przyznano także Prezydentowi RP (art. 142 ust. 1) oraz przewodniczącym komitetów powoła¬nych w skład Rady Ministrów (art. 149 ust. 3).
Konstytucja rozstrzygnęła sporny do tej pory charakter uchwał Rady Ministrów, które w obecnym stanie prawnym mogą być jedynie aktami kierownictwa wewnętrznego. Nie określono natomiast podstawy wydawania uchwał Rady Ministrów, nie przesądzając, czy ma to być akt wydawany na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie (a nie ogólnych konstytucyjnych norm kompetencyjnych).
Zarządzenia są aktami wewnętrznymi wydawanymi tylko na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarówno uchwały, jak i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem (por. Rozdz. XV).
33. Pojęcie przepisu prawnego i jego relacje do normy prawnej.
Przepis prawny to podstawowa jednostka redakcyjna aktu normatywnego. Normą prawną zaś jest treść prawa wyrażona w przepisach prawnych (za pomocą hipotezy, dyspozycji i sankcji). Z jednego przepisu możemy skonstruować fragment normy prawnej. Czy może istnieć norma prawna bez przepisu? Tak , w przypadku prawa zwyczajowego czy precedensowego. Z danego przepisu możemy także nie skonstruować choćby fragmentu normy prawnej - mamy wówczas do czynienia z przepisem o wątpliwej normatywności.
Kondensacja norm w przepisach prawnych oznacza , że jeden przepis służy do odkodowywania kilku prawnych.
34.Typologia przepisów prawnych
(Tablice Droby)
35. Pojęcie, rodzaje i budowa aktu normatywnego.
Akt normatywny - dokument organu państwowego zawierający zakodowane w przepisach prawnych normy prawne regulujące jakiś obszar stosunków społecznych. Są one efektami prawotwórczej działalności organów państwowych w tym także organów samorządu terytorialnego.
Budowa aktów normatywnych.
Schemat formalnej budowy aktów normatywnych:
Nazwa- wskazuje na rodzaj aktu normatywnego np. konstytucja, ustawa, rozporządzenie, uchwała
Data- ustanowienia lub uchwalenia danego aktu
Tytuł- określający przedmiot regulowanych stosunków społecznych np. o samorządzie terytorialnym, o szkolnictwie, kodeks karny
Preambuła- uroczysty wstęp, który zawiera deklarację ustawodawcy o motywach wydania danego aktu, o zamierzonych celach, podstawowych wartościach legitymizujących akt od strony aksjologicznej
Część ogólna- w której są formułowane przepisy zawierające normy wspólne dla części szczegółowej, definicje ustawowe, wyjaśnienie terminów wieloznacznych w celu zapobieżenia powstaniu wątpliwości w procesie stosowania prawa
Część szczegółowa- zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, określającą dyspozycje lub sankcje, które należy stosować w razie niezastosowania się adresatów normy do treści zawartej w dyspozycji
Przepisy końcowe- składają się na nie postanowienia przejściowe, derogacyjne, określające termin wejścia w życie danego aktu normatywnego (vacatio legis itp.)
Podpis osoby pełniącej funkcje organu, który zgodnie z konstytucja danego państwa jest kompetentny do promulgacji danego typu aktu normatywnego
Część artykułowa tekstu prawnego składa się z przepisów prawnych. Wyróżniamy następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, punkty, litery, tirety. W aktach ustawowych podstawową jednostką redakcyjną jest artykuł, a w aktach wykonawczych i innych aktach podstawowych jest paragraf. W aktach typu kodeksowego zamiast ustępów po artykułach wprowadza się paragrafy. Rodzaje aktów normatywnych - (patrz punkt 17).
36. Nowelizacja aktu normatywnego
Częściowa zmiana obowiązującego aktu prawodawczego przez inny akt normatywny tej samej lub wyższej mocy prawnej, później wydany. W praktyce nowelizuje się tylko ustawy.
Nowelizacja musi być wyraźna - musi nastąpić za pomocą formuły sygnalizującej dokonywaną zmianę. Niedopuszczalna jest nowelizacja dorozumiana, polegająca na tym, że dawny przepis zastępuje się nowym, nie wskazując w nim dokonywanej zmiany.
Istnieją dwie formy nowelizacji – wąska i szeroka. Wąska polega na zmianie przepisów ustaw wyraźnym przepisem ustawy zasadniczo poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany. Szeroka nowelizacja polega na zmianie przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizacyjną.
Nowelizacje mogą polegać na uchylaniu lub dodawaniu pojedynczych przepisów, bez zmian dokonywanych w ich obrębie, oraz na zmianach dokonywanych w poszczególnych przepisach aktu.
Winien być należycie ogłoszony w dzienniku promulgacyjnym np. Dziennik Ustaw „Monitor Polski”
Dzienniki promulgacyjne:
-Dziennik Ustaw RP
-Dzienniki Urzędowe Ministrów Resortowych
-Dzienniki Urzędowe Urzędów Centralnych
-Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe.
37. Tekst jednolity aktu normatywnego
Tekst jednolity - tekst aktu prawnego uwzględniający wszelkie zmiany jakie w nim zaszły od chwili ogłoszenia.
Sporządzenie tekstu jednolitego ma na celu ułatwienie posługiwania się tekstem aktu prawnego w sytuacji, kiedy akt prawny był często nowelizowany lub dokonano w nim wielu zmian.
W Polsce oficjalny tekst jednolity ogłasza się w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym w którym dany akt normatywny ogłoszono. Teksty jednolite ustaw ogłasza Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, a innych aktów normatywnych - organ właściwy do wydania tego aktu.
38. Sprostowanie błędów w akcie normatywnym.
Sprostowanie błędu może dotyczyć tylko tekstu aktu normatywnego ogłoszonego w dzienniku urzędowym.
Obwieszczenie o sprostowaniu błędu zawiera:
1) tytuł obwieszczenia, a w nim nazwę organu prostującego błąd oraz datę wydania obwieszczenia i jego przedmiot;
2) podstawę prawną sprostowania błędu;
3) tytuł aktu normatywnego, w którym prostuje się błąd, a także oznaczenie dziennika urzędowego, w którym został ogłoszony ten akt;
4) przepis prawny aktu normatywnego podlegający sprostowaniu;
5) przytoczenie błędu, który jest przedmiotem sprostowania;
6) fragment tekstu aktu normatywnego w brzmieniu uwzględniającym sprostowanie błędu.
39. Rodzaje wypowiedzi językowych.
Wypowiedzi opisowe – zdania w sensie logicznym np. „słońce świeci”; można stwierdzić, że jest prawdą lub fałszem; (funkcja opisowa)
Wypowiedzi oceniające – trudno zweryfikować naukowo, nie są w sensie logicznym np. „ładna jest teraz pogoda”; (funkcja oceniająca)
Opatywy - wyrażają nasze życzenia aby jakiś konkretny stan trwał nadal albo powstał w przyszłości. Jest to akt bez adresata, wyrażający jedynie chęć aby coś zaistniało.
Dyrektywy-wskazują komuś określony sposób postępowania w określonych okolicznościach. Główna ich funkcja polega na wpływaniu na adresata aby postępował w określony sposób.
40. Pojęcie i cechy normy prawnej.
Norma prawna zrekonstruowana z przepisów prawnych generalno-abstrakcyjna reguła postępowania ustanowiona przez prawodawcę , formułująca wzorzec dozwolonego zachowania oraz podająca ujemne konsekwencje za jej niedotrzymanie.
Cechy normy prawnej:
-norma generalno-abstrakcyjna:
-norma generalna: adresowana do osoby bardzo ogólnie lub wskazanej poprzez nazwę rodzajową(matka,studenci). Jest to również norma jednostkowa np. dotycząca Prezydenta RP, Premiera RP (jednej osoby)
-norma abstrakcyjna – norma wielokrotnego zachowania (np. kto zabija i to się odnosi do wszystkich co zabili)
-heteronomiczność(heterogenność)- norma narzucona przez prawodawcę.
-prospektywność- wzorzec zachowania , odwołuje się do przeszłości
-norma ogólna a nie kazuistyczna.
41.Budowa normy prawnej:
Hipoteza - najbardziej rozbudowana część. Wskazuje adresata i okoliczności, których spełnienie jest niezbędne do zastosowania normy. Hipoteza wyrażona jest w kilku przepisach prawnych, wyznacza zakres zastosowania normy.
W hipotezie wyróżnia się elementy:
| podmiotowe (osoba imienna o określonych celach-wiek, stan, sposób zachowania). | przedmiotowe (to co jest zewnętrzne dla adresata - czas, sytuacja, miejsce). |
|---|
Dyspozycja - rdzeń normy, wyznacza zakres normowania. To wzorzec powinnego postępowania. Może przybrać formę nazwy lub opisu. Wzorzec powinnego zachowania może przybierać formy: zakazu, dozwolenia bądź nakazu.
Dyspozycja określa najczęściej jeden sposób powinnego zachowania. Może przybrać formę nazwy (konkretnej) lub opisu (np. opis gwałtu).
Sankcja – rodzaj dolegliwości jakie prawodawca zastrzega dla niesumiennego adresata, który pogwałcił normę prawną, określoną przez prawodawcę.
42. Koncepcja norm prawnych sprężonych.
Koncepcja norm prawnych sprężonych (prof. Jerzy Lande):
- norma sankcjonowana: hipoteza i dyspozycja.
- norma sankcjonująca: właściwa sankcja na podstawie hipotezy i dyspozycji.
koncepcja norm sprzężonych- prawodawca redaguje normę prawną za pomocą dwu norm sprzężonych w jedną całość, na tę parę norm sprzężonych składają się norma sankcjonowana i norma sankcjonująca, każda z nich składa się z hipotezy i dyspozycji; norma sankcjonowana składa się z hipotezy określającej warunki zachowania się adresata i dyspozycji, której treść zawiera nakaz, zakaz czy regułę postępowania adresata normy; norma sankcjonująca składa się również z hipotezy- fakt zachowania się adresata w sposób sprzeczny z nakazem bądź zakazem zawartym w dyspozycji normy sankcjonowanej mimo, że spełniły się warunki wymienione w jej hipotezie i dyspozycji, która jest właściwą sankcją, wyznacza sposób postępowania dla dwóch różnych adresatów- adresata normy sankcjonowanej, aby poddał się konsekwencją przewidzianym za naruszenie nakazu lub zakazu oraz dla określonego organu państwowego, jako adresata wtórnego aby zastosował sankcję
43. Zasady prawa.
Zasada prawa (zasada prawna) to pojęcie języka prawniczego, przez które, zależnie od kontekstu, można rozumieć:
zasadę prawa w ujęciu opisowym, czyli typ ukształtowania określonej instytucji prawnej; np. zasada kontradyktoryjności, zasada prekluzji dowodowej etc.;
zasadę prawa w ujęciu dyrektywalnym, czyli dyrektywę postępowania, którą da się wyinterpretować z tekstu prawnego lub wywnioskować z norm prawnych wyinterpretowanych z tego tekstu i która jest przez to prawnie wiążąca (zasada prawa sensu stricto); czasami pojęcie zasada prawa bywa odnoszone także do tzw. zasad-postulatów, tj. innych dyrektyw postępowania uznawanych wdoktrynie za należące do systemu prawa lub dające się z niego wywieść w inny sposób niż ma to miejsce w przypadku zasad prawa sensu stricto - w tym w szczególności wypowiedzi de lege ferenda. Zasady prawa w ujęciu dyrektywalnym wyrażają z reguły wartości, które prawodawca uważa za szczególnie doniosłe i co do których chce, by były respektowane przy stosowaniu norm, które nie są zasadami prawa.
44. Normy programowe.
Osobliwość norm programowych polega na tym iż nie wskazują one jak powinien zachowywać się adresat normy, a jedynie wskazują jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji tego celu do jego dyspozycji. Normy programowe należy odrzucić od dyrektyw technicznych tj. norm wskazujących, jakich środków należy używać, by osiągnąć dany cel.
45.Sankcja prawna
Sankcja może przyjąć trzy postacie:
Sankcja represyjna (karna)- stosowana jest za dokonanie czynów zabronionych, polega na pozbawieniu podmiotu ważnych dla niego dóbr (wolności, praw obywatelskich itp.), jej celem jest nie tylko odwet za naruszenie porządku prawnego, ale także poprawa przestępcy, izolacja w celu zapobiegnięcia nowym przestępstwom, odstraszanie potencjalnych przestępców
Sankcja egzekucji- polega na przymusowym wykonaniu przez adresata zachowania przewidzianego w dyspozycji
Sankcja nieważności- polega na uznaniu czynności dokonanej niezgodnie z nakazem dyspozycji za nieważną, czyli pozbawioną skutków prawnych
Sankcja naprawcza- polega na przywróceniu stanu sprzed naruszenia normy( częste w prawie cywilnym)
-restytucja materialna - naprawienie, odkupienie
-restytucja zastępcza- np. gdy uszkodzimy cenny obraz wtedy płacimy odszkodowanie
Rodzaje norm ze względu na sankcje.
Ze względu na to, jaką sankcję przewiduje ustawodawca naruszenie dyspozycji normy prawnej wyróżnia się:
Leges imperfectae- ustawy niedoskonałe-stanowią normy, za naruszenie których nie przewidziana jest żadna sankcja prawna
Leges perfectae- ustawy doskonałe- za ich przekroczenie grozi tylko sankcja nieważności
Leges plusquam perfectae- ustawy więcej niż doskonałe- za naruszenie dyspozycji grozi sankcja nieważności oraz sankcja karna
Leges minus quam perfectae- ustawy mniej niż doskonałe- przewidują sankcje karną za popełnienie czynności sprzecznej z nakazem zawartym w dyspozycji, ale nie przewidują sankcji nieważności
46. Pojęcie i rodzaje uzasadnienia obowiązywania prawa.
Jest to uzasadnienie obowiązku postępowania przez określonego hipotezą adresata, w okolicznościach tam podanych w sposób zgodny z zachowaniem podanym w dyspozycji. Obowiązywanie prawa łączy się z legitymizacją władzy. Zagadnienia walidacyjne dotyczą obowiązywania prawa.
Sposoby uzasadnienia obowiązywania prawa:
TETYCZNE:
Norma została ustanowiona przez podmiot, który jest zdolny zapewnić jej przestrzeganie.
- Uzasadnienie tetyczne kompetencyjne
- uzasadnienie formalne. Norma prawna obowiązuje gdy: została zrekonstruowana z przepisów prawnych w akcie normatywnym; wynika logiczne, instrumentalne, aksjologiczne z innej obowiązującej normy prawnej (prawnicza inferencja).
AKSJOLOGICZNE:
Uzasadnienie to obowiązuje, gdy jest sprawiedliwe, ma słuszną, istotną treść a nie formę. Można odwołać się do ocen zasadniczych lub instrumentalnych: uzasadnienie aksjologiczne dzieli się na autonomiczne (moja własna hierarchia wartości, według mojego własnego uznania) oraz na heteronomiczne (system wartości jakiejś innej doktryny moralnej, którą my uznamy i z nią się zechcemy utożsamiać).
TELEOLOGICZNE:
Uzasadnienie celowościowe lub instrumentalne. Norma obowiązuje gdy jest przestrzegana przez adresata. W przypadku pogwałcenia normy, organy władzy publicznej wymierzają sankcję.
BEHAWIORALNE:
Uzasadnienie realne, faktyczne. Obowiązują te normy, które są faktycznie egzekwowane i przestrzegane. Prawo obowiązuje, gdy jego normy w masowej skali wywołują zgodność zachowań adresatów norm z treścią ich dyspozycji. Motywy jakimi kierują się adresaci norm są obojętne. W związku z behawioralnym uzasadnienieniem uzasadnienia prawa pojawia się problem desuetudo (odwykniecie, czyli zaprzestanie stosowania przepisów).
47. Nabycie mocy obowiązującej przez prawo. (Ogłaszanie aktów normatywnych, vacatio legis).
„Warunkiem wejścia w życie ustaw , rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszeni” (art.88 pt. 1 Konstytucji RP).
Akta prawne wchodzą w życie 14 dni od ich ogłoszenia (chyba, że w akcje podana jest inna data). Czas pomiędzy ogłoszeniem ustawy, a wejściem jej w życie określa się vacatio legis ma służyć zaznajomieniu się z opracowaną ustawą oraz przygotowaniu konkretnych organów do wdrożenia jej w życie.
Wyjątki od vacatio legis:
Termin dłuższy, jeżeli akt sam tak stanowi.
Termin krótszy, jeżeli wymaga tego ważny interes państwa i nie godzi to w zasady demokratycznego państwa prawnego.
Retroakcja – działanie prawa wstecz od daty ogłoszenia, generalnie zakazane (lex retro non agit)
48. Przyczyny utraty mocny obowiązującej przez prawo.
Może nastąpić na skutek ich uchylenia przez:
- przepisy derogacyjne
- ustawy nowelizujące
- desuetudo (patrz punkt 49)
- orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.
Derogacja – prawodawca wprost uchyla przepisami, w których wymienia przepisy uchylone. Nie może uchylić przepisów, które są niezgodne z ustawą,
Na skutek orzeczenia TK, jeżeli:
Przepis jest niezgodny z Konstytucją RP.
Istnieją reguły kolizyjne.
Nadchodzi termin końcowy (pracodawca rzadko określa datę końcową).
Ziszczenie się warunku rozwiązującego, jest to zdarzenie przyszłe, niepewne.
49. Desuetudo.
Termin prawniczy oznaczający jedną z reguł derogacyjnych, według której długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie w praktyce określonejnormy prawnej, skutkuje utratą przez nią mocy obowiązującej.
Podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy obowiązującej istniejących norm. Jeżeli zwyczaj jest uważany za fakt prawotwórczy, to może derogować przepis prawa pozytywnego. Desuetudo opiera się na behawioralnym kryterium: przepis prawa nie obowiązuje, ponieważ nie jest przestrzegany. Za objęte "desuetudo" uznaje się normy: sankcjonowaną, jeśli mimo pojawienia się warunków określonych w jej hipotezie adresaci nie zachowują się zgodnie z dyspozycją tej normy; sankcjonującą, jeśli mimo naruszenia normy sankcjonowanej adresat wtórny (organ państwa) nie korzysta ze swoich kompetencji i nie stosuje sankcji. Uznaje się wówczas, że państwo straciło zainteresowanie dla tych norm, przestało je chronić swym przymusem, w związku z czym norma przestała obowiązywać w każdym ze znaczeń terminu "obowiązywanie".
W przeciwieństwie do innych reguł derogacyjnych (np. lex specialis derogat legi generali) desuetudo nie jest powszechnie akceptowaną zasadą i możliwość jej stosowania we współczesnych systemach prawnych jest kwestionowane.
50. Przestrzenny wymiar obowiązywania prawa.
Prawo obowiązuje na terytorium państwa a organy państwowe stosują obowiązujące normy (wyjątek stanowią przywileje dyplomatyczne). Obszar mocy obowiązującej może być wyznaczony przez sam akt. Jeśli ma obowiązywać na obszarze całego państwa nie musi tego wskazywać w treści aktu prawnego. Obszar obowiązywania prawa w akcie normatywnym jest podany gdy prawodawca chce jakąś część terytorium państwa trwale lub czasowo wyłączyć spod swego działania.
51. Osobowy wymiar obowiązywania prawa.
Zagadnieniem o szczególnie dużym znaczeniu praktycznym jest sprawa ustalenia podmiotów, których obowiązuje prawo danego państwa. W tym zakresie obowiązują pewne zasady generalne oraz zasady odrębne, wykształcone w ramach poszczególnych gałęzi prawa. Jest to zgodne z poglądem, że prawo danego państwa decyduje o tym, kogo ma obowiazywać. Podstawowa zasada osobowego obowiązywania prawa wskazuje, iż zgodnie z zasada terytorialności każdy, kto znajdzie sie na obszarze danego państwa, niezależnie od przynależności państwowej podlega normom prawnym tego państwa. Od tej reguły są także wyjątki, które ja zawężają lub rozszerzają.
52. Pojęcie i cechy systemu prawa.
Pojęcie systemu prawa dotyczy norm prawnych odtworzonych z przepisów zawartych w obowiązujących aktach normatywnych lub utworzonych w drodze wnioskowań prawniczych. System prawa to zespół powiązanych hierarchicznie oraz treściowo norm prawnych, powstających w określonych relacjach do układu społecznego i politycznego a także do innych systemów normatywnych.
Normy prawne konstruowane według przyjętych powszechnie w doktrynie i praktyce prawniczej reguł interpretowania tekstów prawnych nie występują w izolacji lecz tworzą zespół norm odpowiednio uporządkowanych i wzajemnie powiązanych.
Pionowy system prawa- Z pionowym mamy do czynienia, gdy porządkujemy normy prawne w zależności od normotwórczych kompetencji organu państwowego, który dany akt prawny wydał. Kryterium porządkującym jest tu zatem kryterium mocy prawnej aktu normatywnego, która zależy od miejsca, jakie w systemie organów państwowych zajmuje ten organ, który wydał dane prawo.
Poziomy system prawa- poziomy system prawa otrzymamy wówczas, gdy za kryterium porządkowania przyjmiemy treść stosunków społecznych, które regulowane są przez normy prawne.
Cechy systemu prawa:
-jednolitość- prawo jest dziełem jednego państwa chociaż reprezentują je różne organy
-różnorodność- regulowane są zachowania w różnych gałęziach prawa
-zupełność- system prawny winien być tak skonstruowany aby nie posiadał luk w prawie, kruczków itd.
-określony stopień niesprzeczności - sprzeczność najczęściej zawarta jest w dyspozycjach norm kolidujących ze sobą. Zobowiązanie musi być obiektywnie możliwe do wykonania.
53. System prawa stanowionego a system prawa precedensowego.
Państwa europejskie (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii) mają tzw. system prawa stanowionego, co znaczy, ze podstawową formą tworzenia prawa jest w tych państwach akt stanowienia ustaw i innych aktów prawnych. W przeciwień-stwie do prawa anglosaskiego precedens nie ma cech źródła prawa.
Natomiast w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i większości państw Wspól-noty Narodów nadal istotną formą tworzenia prawa są precedensy prawotwórcze i stąd systemy prawne tych państw zalicza się do systemów prawa precedensowego. W tym systemie prawa sędzia odgrywa decydującą rolę w nadaniu normie prawnej ostateczne-go kształtu. Na obecne prawo anglosaskie mają wpływ precedensy sprzed kilkuset lat, nawet z czasów średniowiecza (prawo anglosaskie kształtowane jest od XII w.).
Polski system prawny, podobnie jak w innych państwach europejskich kształtuje się przede wszystkim w formie stanowienia prawa przez organy państwa: Sejm, Prezydenta, rząd, poszczególnych ministrów, wojewodów oraz przez organy samorządu, np. rady gmin i zarządy gmin.
54. Luki w prawie.
| Aksjologiczna | Logiczna | Konstrukcyjna |
|---|---|---|
| Ktoś na gruncie własnych ocen i wartości uważa ,że dane zachowanie powinno być regulowane przez prawo. Luka w wartościach (de lege ferenda) | W prawie zaistniały 2 sprzeczne normy regulujące to samo zachowanie.Wówczas może decydować moc prawna, data wejścia w życie prawa lub wykładnia uchylająca | Norma o wyższej mocy prawnej została unieruchomiona przez brak normy niższej , która miała określać szczegóły lub warunkować ich realizację.Wówczas istnieje luka konstrukcyjna w prawie |
55. Sprzeczności w systemie prawa.
Niezgodność prakseologiczna (praktyczna) polega na tym, że zachowanie zgodne z jedną normą lub skutek takiego zachowania unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą. np. tzw. normy syzyfowe np. „Otwórz drzwi jeśli są zamknięte”
i „Zamknij drzwi jeśli są otwarte”.
56. Reguły kolizyjne systemu prawa.
Reguły służące rozstrzyganiu o obowiązywaniu zakresowo zbieżnych , a treściowo niezgodnych ze sobą norm prawnych a nawet całych aktów normatywnych. Reguły kolizyjne mogą być wykorzystywane w odniesieniu do takich niezgodności, które nie mają charakteru sprzeczności realnych.
57. Instytucje prawne i gałęzie prawa.
Zespół ściśle powiązanych ze sobą norm prawnych w sposób funkcjonalny regulujących trwanie, powstanie lub ustanie jakiegoś stosunku prawnego. Rodzajem instytucji prawnych są instytucje procesowe, regulujące pozycję stron w czasie trwania postępowania.
Przykładowe instytucje prawne: instytucja małżeństwa, własności, sprzedaży, warunkowego zawieszenia kary.
Gałąź prawa – ukształtowany w toku historycznym zbiór norm prawnych, regulujący daną dziedzinę życia. Podstawowy podział gałęzi prawa, to podział na prawo prywatne, które chroni interesy jednostek, reguluje stosunki osobiste i majątkowe oraz prawo publiczne, które służy ochronie interesów państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli.
Najważniejsze gałęzie prawa to:
58. Prawo publiczne a prawo prywatne.
| Prawem publicznym jest zespół norm regulujących organizację państwa, dotyczących organów państwowych, a także struktury organizacyjnej państwa. | Prawo prywatne natomiast reguluje stosunki między osobami, zwłaszcza w zakresie spraw majątkowych i rodzinnych. Kryterium podziała prawa na publiczne i prywatne stanowi utilitas ( korzyść, interes ), są bowiem pewne normy prawne, które przynoszą korzyść ogółowi społeczeństwa, a inne są nacechowane korzyścią poszczególnych osób. |
|---|
59. Prawo materialne a prawo formalne.
Na prawo materialne składają się te wszystkie normy które regulują pierwotne uprawnienia i obowiązki.(Konstytucja, KK, KC) A na prawo formalne normy które służą urzeczywistnianiu tych pierwszych (KPK, KPC).
60. Prawo podmiotowe a prawo przedmiotowe.
| Prawo przedmiotowe - niezależnie od sposobu powstawania czy tworzenia, całokształt (zbiór) reguł zachowania o cechach generalności i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych, wydawanych przez organy administracyjne. Jeśli pojęciem prawa nie obejmujemy norm indywidualnych, to pojęcie prawa przedmiotowego jest równoznaczne z pojęciem prawa w ogóle. | Prawo podmiotowe – nie ma jednego ustalonego znaczenia, ale należy podkreślić, że nie jest konstruowane tak, że przyjmuje się tu za punkt widzenia władcy- suwerena, lecz przyjmuje się punkt widzenia adresatów przepisów prawa (przede wszystkim osób fizycznych) i formułuje się wypowiedzi, jakie to „prawa” mają owi adresaci. W centrum uwagi znajdują się tu „prawa” podmiotów, dlatego mówi się o „prawach podmiotowych”. |
|---|
61. Kodeks i kodyfikacja.
Kodeks- akt normatywny zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów regulujących określoną dziedzinę stosunków społecznych. Obecnie kodeksy są wydawane w formie ustaw; w II RP kilka kodeksów wydano w formie rozporządzenia z mocą ustawy. Kodeks może mieć moc prawną równą ustawie zwykłej (tak jest obecnie polskim prawie), ale w niektórych systemach prawnych jego pozycja może być wyższa, wskutek czego przepisy innych ustaw sprzeczne z kodeksem podlegają uchyleniu. Normy kodeksowe, nawet jeśli są równe innym ustawom, mają jednak szczególne znaczenie ze względu na kompleksowość normowanych spraw i proces interpretacji przepisów.
Kodyfikacja- polega na tym, że z szeregu aktów normatywnych dotyczących danej dziedziny stosunków, tworzy się jedną ustawę zwaną kodeksem; charakterystyczną cechą kodeksu jest to, iż dokonuje całościowego ujęcia materiału normatywnego w danej gałęzi prawa; może
jej dokonać tylko ustawodawca
62. Inkorporacja prawa.
Inkorporacja- polega na zebraniu w całość przepisów prawnych jakiejś dziedziny stosunków, które były wielokrotnie już nowelizowane i publikowane oraz uporządkowaniu ich wg przyjętych kryteriów; inkorporacji mogą dokonywać organy państwowe jak również osoby lub instytucje prywatne
63. Pojęcie i teoria wykładni prawa.
Wykładnia prawa - proces poznawczy zmierzający do ustalenia znaczeni norm zawartych
w przepisach prawnych, czyli do zrozumienia sensu przepisów prawnych.
W sensie szerokim wykładnia prawa to każdy proces poznawczy zmierzający do ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej, zawartej w przepisie prawnym.
W węższym znaczeniu wykładnia prawa ma miejsce, gdy proces ten jest bardziej złożony; w ścisłym znaczeniu wykładnia prawa to ogół czynności poznawczych, jakich należy dokonać w celu ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej, przy użyciu dyrektyw interpretacyjnych i na podstawie odpowiedniego materiału wykładni.
Teorie wykładni prawa to pewne refleksje teoretyków prawa, nad tym jaka jest istota procesu wykładni prawa.
Opisowe teorie wykładni- Starają się opisać praktykę wykładni prawa stosowanej przez organy państwowe w określonym zakresie spraw i w określonym zakresie czasowym; przedmiotem ich zainteresowania jest analiza materiału wykładni prawa. Zagadnienia opisowej teorii wykładni: jakimi dyrektywami interpretacyjnymi posługują się interpretatorzy w procesie stosowania prawa; jakie czynniki warunkują przyjętą przez nich wykładnię; jakie są prognozy interpretacyjne- przewidywanie tego, jakie będzie znacznie danej normy
w przyszłości; (starają się dać odpowiedź na pytanie, jak przebiega proces wykładni)
Funkcjonalizm amerykański- wyjaśniał zagadnienia dotyczące znaczenia prawa, opierające się na materiale psychologicznym
Teoria marksistowska- w wyjaśnieniu zagadnień prawnych szczególną uwagę zwracała na warunki ekonomiczne i czynniki ideologiczne
Aby wyjaśnić zagadnienia teoretycy prawa posługują się: materiałem orzeczeń (łatwo dostępny, jednak mało wiarygodny bo orzeczenia sądowe spisywane są po upływie pewnego czasu od wydania sentencji)i materiałem psychologicznym (większy stopień wiarygodności, odzwierciedla rzeczywiste procesy myślowe osób stanowiących prawo, materiał trudno dostępny)
Normatywne teorie wykładni- starają się ustalić, jak powinien przebiegać proces wykładni, konstruowane są one z oceniającego punktu widzenia, ich podstawą jest formułowanie dyrektyw interpretacyjnych, które służą do ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej
Teorie statyczne-ich celem jest zapewnienie maksymalnej stałości prawa, pewności prawnej
i obliczalności decyzji organów stosujących prawo; zakładają że znaczenie normy jest niezmienne przez cały czas obowiązywania, zmiana prawna może nastąpić tylko przez nowy akt prawodawczy; zakładają, że wola ustawodawcy nadaje normie znaczenie, o znaczeniu normy decyduje fakt psychiczny- akt woli podmiotu, który ustanowił normę- subiektywna teoria wykładniTeorie dynamiczne- ich celem jest zapewnienie maksymalnej adekwatności między normami praw obowiązującego a życiem (wymogi sytuacji społeczno-politycznej, ocen i norm działających w społeczeństwie w momencie interpretacji danej normy); interpretator powinien dostosowywać prawo do życia
Obiektywne teorie wykładni- postulują poszukiwanie znaczenia normy na gruncie wymogów obiektywnej sytuacji społecznej, konieczność zerwania z wolą historycznego prawodawcy- Jelinek, Radbruch, Thol
Teorie teleologiczno- socjologiczne- postulują aby znaczenie normy ustalać na gruncie celowego rozwiązywania konfliktu sprzecznych interesów; konieczność kierowania się celem, któremu powinna służyć norma na aktualnym etapie stosowania – Kohler, Brutt
„Teoria ocen”- postuluje, aby znaczenie normy ustalić zgodnie z ocenami społecznymi, które interpretator uznaje za wiążące w czasie dokonywania wykładni- Geny, Radin; Kantorowicz- twórca tzw. szkoły wolnego prawa- interpretator powinien odstąpić od ustawy, gdy wg reguł swobodnego uznania nabierze przekonania, że obecnie ustawodawca inaczej by ten przypadek uregulował
Teoria aktualnego prawodawcy- trzeba odstąpić od woli historycznego prawodawcy,
a trzymać się woli aktualnego prawodawcy, który stosowanie prawa zabezpiecza pod przymusem państwowym
Statyczne teorie wykładni kładą nacisk na dyrektywy językowe i systemowe. Teorie dynamiczne nacisk kładą na dyrektywy celowościowe i funkcjonalne.
64. Wykładnia prawa ze względu na podmiot.
Wykładnia autentyczna- autorem jest organ państwowy, który ustanowił dany akt normatywny, jej wynik ma moc powszechnie obowiązującą; takie interpretacje mają zwykle charakter definicji ustawowych
Wykładnia legalna- dokonywana przez organ państwowy, który uzyskał do tego kompetencje w celu rozstrzygania wątpliwości dotyczących wszystkich bądź niektórych ustaw ; wyniki tej wykładni mają moc powszechnie obowiązującą
Wykładnia praktyczna (operatywna)- dokonywana przez organy stosujące prawo,
np. organy ustawodawcze, sądownicze, administracyjne lub samorządowe; moc powszechnie wiążącą ma tylko wykładnia sądu najwyższego w systemie common law, dokonywana w formie tzw. precedensów sądowych, w systemie kontynentalnym wiąże ona tylko podmioty uczestniczące w konkretnej sprawieWykładnia doktrynalna- dokonywana przez naukę prawa, nie ma mocy obowiązującej,
ma charakter prywatny
65. Wykładnia ze względu na moc wiążącą.
| WIĄŻĄCA – wiąże we wszystkich przypadkach adresatów norm. | NIEWIĄŻĄCA – wiąże jedynie adresatów pewnych kategorii , lub jedynie poszczególnie wskazanych. |
|---|
66. Wykładnia prawa ze względu na rodzaj dyrektyw interpretacyjnych:
Wykładnia językowa -wszystkie dyrektywy, które charakteryzują normę ze względu na jej właściwości językowe:
-normie należy przypisać takie znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym. Jeżeli jest kilka znaczeń na gruncie potocznym to należy wybrać to najbardziej oczywiste(domniemanie języka potocznego)
-Jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniom znaczenie swoiste, to tak należy je rozumieć(domniemanie języka prawnego)
-Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach(domniemanie znaczenia specjalnego)
-wolno odstąpić od znaczenia literalnego przepisu jeśli znaczenie to pozostaje w konflikcie ze znaczeniem innych norm systemu
-wolno odstąpić od znaczenia literalnego jeśli znaczenie to prowadzi do absurdalnych konsekwencji
-ustalając znaczenie literalne przepisu należy brać pod uwagę inne przepisy prawne oraz wolę prawodawcy
-nie wolno interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne
-tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi.
Wykładnia systemowa - istnienie reguł tej wykładni wiąże się z faktem, iż zbiór norm obowiązujących w danym państwie jest uporządkowany w określony sposób:
-wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
-interpretując normy należy mieć na względzie przed wszystkim zasady konstytucji
-interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego
-normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego
-nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi przepisami
-nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk
*Luki: -rzeczywiste (techniczne-proceduralna niekompletność regulacji, która utrudnia podjęcie decyzji; swoiste-brak przepisów, które zgodnie z innymi przepisami powinny być wydane)
-pozorne (extra legem-ujemna ocena faktu, że pewne sprawy nie są uregulowane; contra legem-ujemna ocena tego, iż pewne kwestie są uregulowane; intra legem-ocena, iż sformułowanie danego przepisu jest za mało precyzyjne
wykładnia funkcjonalna-wszystkie reguły, które nakazują przy dokonywaniu
interpretacji uwzględnienie kontekstu społecznego, ekonomicznego i aksjologicznego:
-przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza
-interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej(ratio legis)
-przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i aktualnego prawodawcy
d) Wykładnię historyczną, która z kolei oparta jest na posiadanych materiałach historycznych, pozwalających rozumieć właściwy sens normy w świetle okoliczności, jakie istniały w momencie jej powstania.
e) Wykładnia komparatystyczna, polegająca na ustalaniu znaczenia norm prawnych, które zostały zawarte w określonych przepisach poprzez porównanie ich z podobnymi uregulowaniami prawnymi. W wyniku analizy porównawczej można przyjąć wnioski dotyczące znaczenia interpretowanych norm. W metodzie tej można dokonywać czynności komparatystycznych na dwa sposoby. Po pierwsze poprzez porównanie przepisów obowiązujących w danym czasie w różnych systemach prawnych lub też porównaniu przepisów obowiązujących z wcześniejszymi, których moc już wygasła (wtedy jest to wykładnia historyczna).
67. Wykładnia prawa ze względu na jej rezultat.
Wykładnia stwierdzająca – interpretatio declarativa, wykładnia językowa jest zgodna z wynikami wykładni pozostałych. Usunięte są wszystkie wątpliwości formy słownej tekstu prawnego, czy niejasności dotyczące normy.
Wykładnia rozszerzająca – interpretatio extensiva, porównując wyniki wykładni językowej z innymi metodami dokonywania interpretacji tekstu normatywnego możemy dojść do wniosku, że zakres treściowy normy prawnej jest większy niż wynikałoby to z pozajęzykowych dyrektyw wykładni. (Dochodzimy do wniosku, że prawodawca chciał powiedzieć więcej, niż powiedział).
Wykładnia zwężająca – interpretatio restrictiva, dochodzmy do wniosku, że prawodawca chciał nadać słowu znaczenie węższe niż to uczynił redagując przepisy prawne. (Chciał powiedzieć mniej, niż powiedział).
68. Pojęcie i rodzaje wnioskowań prawniczych.
1. Pojęcie wnioskowań prawniczych.
Prawnicy obok reguł kolizyjnych i dyrektyw interpretacyjnych stosują trzeci typ reguł egzegezy tekstów prawnych zwanych regułami wnioskowań prawniczych (określane także mianem reguł inferencyjnych) reguły te pozwalają wnioskować, że skoro obowiązuje norma N1 wyrażona w tekście prawnym, to można przyjąć, że obowiązuje również norma N2, która w tekście wyrażona nie jest, ponieważ wynika ona z normy N1 na mocy określonej reguły inferencyjnej.
2. Rodzaje wnioskowań prawniczych.
a) wynikanie logiczne
wnioskowanie odwołuje się do relacji zawieranie się zbiorów tzn. do relacji zawieranie się zakresów nazw użytych w normie N1 i N2; nie prowadzi do przyrostu treści; norma N2 wynika logicznie z normy N1 jeżeli zakres zastosowania normy N2 lub zakres normowania normy N2 zawiera się w zakresie zastosowania lub normowania normy N1 przy co najmniej tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu normy N2
b) wynikanie instrumentalne
o wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1 mówimy wówczas, gdy zrealizowanie normy N2 jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy N1; stwierdzając wynikanie norm odwołujemy się do wiedzy empirycznej o związkach przyczynowych pomiędzy określonymi zachowaniami a stanami rzeczy, które są konsekwencją owych zachowań; wynikanie instrumentalne opiera się na dwóch regułach inferencyjnych:
· reguła instrumentalnego nakazu – jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą spowodować stan rzeczy S, to wynika z tego , że należy uznać za obowiązującą także normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko co jest warunkiem koniecznym zaistnienia stanu rzeczy S
· reguła instrumentalnego zakazu – jeżeli uznaje się za obowiązująca normę N1 nakazującą spowodowanie rzeczy S to wynika z tego obowiązywanie normy N2, która zakazuje adresatowi normy N1 czynienia czegokolwiek co jest warunkiem przyczynowo wystarczającym niezaistnienia rzeczy S;
Jeżeli norma N1 formułuje zakaz spowodowania rzeczy S, wówczas norma N2 (instrumentalnego nakazu) nakazuje czynić to, co jest warunkiem koniecznym niezaistnienia rzeczy S, natomiast norma N2 (instrumentalnego zakazu) zakazuje czynić to, co jest warunkiem wystarczającym spowodowania rzeczy S
c) wynikanie aksjologiczne
reguły inferencyjne oparte na założeniu konsekwencji ocen prawodawcy
69. Wnioskowanie z celu na środki.
Jeżeli prawodawca nakłada obowiązek lub daje uprawnienia do realizacji celu, to wnioskujemy, że zezwala na takie działania, które w danych warunkach na gruncie istniejącej wiedzy są nieodzowne dla realizacji tego celu. Na przykład podczas zatrzymania przestępcy policjant ma prawo użyć broni, kajdanek itp. i to może zakończyć się przypadkowym uszkodzeniem ciała przestępcy, ponieważ w trakcie zatrzymania może wywiązać się bójka.
70. Wnioskowanie z przeciwieństwa.
Chodzi tu zasadę, że jeśli przepis głosi obowiązek konkretnego zachowania się określonego podmiotu, to w stosunku do innych podmiotów obowiązek opisanego zachowania się nie istnieje.
Wnioskowanie z przesłanki większej na mniejszą Jest to zasada, że kto jest uprawniony lub zobowiązany do czynienia więcej, ten jest tym bardziej uprawniony lub zobowiązany czynić mniej.
71. Wnioskowanie z podobieństwa.
| Analogia legis | Analogia iuris |
|---|---|
| Zapożyczenie podstawy decyzji na potrzeby konkretnego procesu stosowania prawa z istniejących przepisów regulujących podobny stan faktyczny (tzw. wnioskowanie a simili). | Dotworzenie podstawy decyzji na potrzeby konkretnego procesu stosowania prawa z tzw. ducha prawa, czyli z aksjologii całego porządku prawnego. |
| „Zapożyczeniu” ulega gotowa, już sformułowana w przepisach prawa reguła odnosząca się do zbliżonej sytuacji. | „Dotworzenie” ma miejsce wówczas, gdy nie ma możliwości odwołania się do istniejących przepisów z powodu braku tych przepisów. |
| Odwołanie się do uzasadnienia tetycznego. | Także odwołuje się do uzasadnienia tetycznego, ale też do uzasadnienia aksjologicznego. |
| „Bliżej” systemu prawa (jest to tzw. rozumowanie wewnątrzsystemowe). | „Dalej” od systemu prawa (jest to tzw. rozumowanie pozasystemowe, ale mieszczące się w obrębie systemu prawnego). |
72. Wnioskowania logiczne.
Wnioskowania oparte na logicznym wynikaniu normy z normy opiera się na założeniu, że norma N1 wynika logicznie z normy N2, jeżeli zakres zastosowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania normy N2 lub zakres normowania N1 obejmuje zakres normowania N2, przy tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu normy N2.
73. Wnioskowanie instrumentalne.
Wnioskowanie oparte na instrumentalnym wynikaniu normy z normy – opiera się na założeniu, że miedzy zachowaniem adresata normy a wyznaczonym przez tą normę stanem rzeczy, który on ma zrealizować, występują związki przyczynowe. Wnioskowanie tego typu przebiega według 2 dyrektyw inferencyjnych:
Dyrektywa instrumentalnego zakazu – głosi, że skoro obowiązuje norma ustanowiona w formie przepisów prawnych i nakazuje adresatowi A zrealizować określony stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy przyjąć, że obowiązuje także norma, która adresatowi A nakazuje czynić wszystko co jest warunkiem koniecznym dla zrealizowania tego stanu rzeczy C (norma-konsekwencja)….
Dyrektywa instrumentalnego nakazu – głosi, że skoro obowiązuje norma ustanowiona w formie przepisów, nakazująca jakiemuś podmiotowi A zrealizować stan rzeczy C (norma-przesłanka), to należy przyjąć, że obowiązuje także norma, która adresatowi A zakazuje czynić cokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym dla niezrealizowania stanu rzeczy C (norma-konsekwencja).
74. Zdolność prawna.
Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem następujących podmiotów prawa:
jednostek organizacyjnych, będących osobami prawnymi, w szczególności Skarbu Państwa
jednostek organizacyjnych, niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają przepisy szczególne.
Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych.
75. Zdolność do czynności prawnych.
Zdolność do czynności prawnych, zdolność osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Wg prawa polskiego pełną zdolność do czynności prawnych posiada pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 roku życia lub osoba częściowo ubezwłasnowolniona - osoby te, nie mogą bez zgody opiekuna prawnego, dokonywać samodzielnie czynności prawnych (rozporządzających i zobowiązujących), z wyjątkiem umów dotyczących drobnych spraw życia codziennego. Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione i te, które nie ukończyły 13 lat pozbawione są zdolności do czynności prawnych.
76. Osoby fizyczne.
Jest to prawne określenie każdego człowieka, który występuje jako podmiot w stosunkach cywilnoprawnych. Początek i koniec osoby fizycznej wyznaczają fakty biologiczne – urodzenie się i śmierć. Każda żyjąca osoba fizyczna posiada bezwarunkową zdolność prawną, czyli od momentu urodzenia może być podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Aby jednak mogła samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną poprzez składanie oświadczeń woli, musi nabyć zdolność do czynności prawnych. Do tego czasu jest zastępowana w obrocie cywilnoprawnym przez przedstawicieli ustawowych (rodziców lub opiekunów).
77. Osoby prawne.
Osoba prawna- to pewne jednostki organizacyjne, którym prawo przypisuje zdolność prawną
i zdolność do określonych czynności prawnych; osoby prawne są wyposażone w zdolność prawną
i zdolność do dokonywania czynności prawnych, ale z reguły w węższym zakresie aniżeli osoby fizyczne; osoby prawne prawa publicznego w przeciwieństwie do osób prawnych prawa prywatnego mają przypisaną w pewnym zakresie zdolność do podejmowania działań władczych
Wykształciły się dwie kategorie osób prawnych:
Korporacje- różnego rodzaju zrzeszenia osób, związki ludzi np. spółki handlowe, spółdzielnie, służące do osiągania określonych celów wspólnych
Zakłady i fundacje- masy majątkowe wyposażone we własny zarząd, powołane do realizacji zadań wspólnych, służących celom kulturalnym, filantropijnym, charytatywnym, politycznym, religijnym.
Teorie wyjaśniające naturę osoby prawnej.
Teorie uznające realne istnienie osób prawnych występują w kilku odmianach; klasyczny przykład stanowi teoria ograniczona, której twórcą jest Otto Gierke – jego zdaniem osoba prawna to żywy organizm, ukształtowany na wzór organizmów biologicznych, mająca własną wolę, własne organy
Teorie negujące realne istnienie osób prawnych:
Teoria fikcji- głoszona przez F. Savigny, realnie istnieją tylko osoby fizyczne, osoba prawna jest tworem sztucznym, którego powstanie zależy wyłącznie od swobodnego uznania organu państwowego, powołującego ją w określonym celu
Teoria majątku celowego- (A. Brinz) osobą prawną jest bezpodmiotowy majątek służący określonemu celowi społecznemu (oparta na przykładzie fundacji)
Teoria interesu- (R. Ihering) podmiotem stosunku prawnego może być tylko człowiek, wobec tego osoba prawna jest tylko personifikacją interesów ludzi, czyli osób fizycznych; (służy wyjaśnieniu powstania korporacji)
Teoria kolektywnej własności- (Planiol) osoba prawna stanowi szczególną postać własności, której podmiotem jest kolektyw ludzi
Tryb powstawania osób prawnych.
Tryb erekcyjny- osoba powstaje w drodze aktu erekcji wydanego przez organ władzy ustawodawczej (tryb ustawowy)bądź dekretu kompetentnego organu administracyjnego (tryb administracyjny); w trybie erekcyjno-ustawowym powstają uniwersytety i inne szkoły wyższe
Tryb rejestracyjny- osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli, którymi są osoby fizyczne lub osoby prawne, a zdolność prawną uzyskuje w momencie wpisu do rejestru dokonanego przez kompetentny organ państwowy (sądowy lub administracyjny); w trybie tym powstają zrzeszenia i fundacje
Tryb notyfikacyjny (meldunkowy)- polega na utworzeniu osoby prawnej przez założycieli przez złożenie w tej sprawie oświadczenia wobec notariusza, a władze państwowe zostają powiadomione o jej utworzeniu i dokonują wpisu do rejestru; w Niemczech powstają tak stowarzyszenia prywatne
W znaczeniu prawnym likwidacja polega na tym, że dotychczasowy przedsiębiorca (osoba fizyczna, prawna lub spółka prawa handlowego nie posiadająca osobowości prawnej) przestaje być samodzielnym uczestnikiem obrotu gospodarczego prowadzonego między przedsiębiorcami. W przypadku osób prawnych likwidacja, czyli zakończenie działalności, prowadzi też do utraty osobowości prawnej.
Sposoby i skutki zakończenia działalności gospodarczej są różne w zależności od tego, w jakiej formie była ona dotychczas prowadzona:
1) w przypadku działalności prowadzonej indywidualnie, o zakończeniu decyduje sam przedsiębiorca, składając wniosek o wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej,
2) w przypadku spółki cywilnej, której działalność zazwyczaj zostaje zakończona w wyniku porozumienia wspólników lub postanowień, zawartych w umowie spółki, wniosek o wykreślenie z ewidencji poszczególnych wspólników powinien złożył każdy wspólnik z osobna, w swoim imieniu,
3) w przypadku spółek posiadających osobowość prawną likwidacja ich działalności jest wynikiem rozwiązania stosunku spółki; likwidacji dokonuje sią w odrębnym postępowaniu likwidacyjnym, które prowadzi do spieniężenia całego majątku spółki i zakończenia działalności przy zachowaniu wymogów prawnych określonych przepisami ustaw o rachunkowości, Krajowym Rejestrze Sądowym i ustawy Kodeks Spółek Handlowych.
Zakończenie działalności gospodarczej pociąga za sobą konieczność dokonania szeregu czynności. To, jakie one będą, zależy w głównej mierze od formy prawnej prowadzonej działalności, zasad według jakich ta działalnoć była opodatkowana, jak również od tego, czy zatrudniani byli pracownicy.
Przedsiębiorca chcąc zlikwidować firmę musi przebyć drogę po urzędach analogiczną do tej, jaką pokonał zakładając firmę (zob. porównanie - tabela na końcu tekstu). Przedsiębiorca powinien więc udać się do:
- urzędu gminy (miasta) lub sądu rejonowego,
- urzędu statystycznego,
- urzędu skarbowego,
- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
78. Niepełne (ułomne) osoby prawne.
Ułomna osoba prawna (lub niezupełna osoba prawna) – podmiot stosunku cywilnoprawnego, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, lecz posiadająca na mocy ustawyzdolność prawną.
Ułomnymi osobami prawnymi w prawie polskim są:
partia polityczna niewpisana do ewidencji
Ułomna osoba prawna może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także pozywać i być pozywaną. Członkowie takiej jednostki organizacyjnej co do zasady ponoszą za jej zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną, tj. powstającą z chwilą jej niewypłacalności.
79. Pojęcie, struktura i typy stosunku prawnego.
Stosunek prawny – szczególna postać stosunku społecznego bo normuje je prawo( w przeciwieństwie do : stosunków towarzyskich, koleżeńskich,rodzinnych itd. ). Taki stosunek prawny (w zależności od tego co przewiduje norma) może przykładowo uprawniać jeden podmiot a inny do czegoś zobowiązywać. Między tymi podmiotami zajdzie wówczas stosunek prawny. Z realnego punktu widzenia, stosunki prawne powstają w wyniku zaistnienia w rzeczywistości okoliczności przewidzianych w hipotezie normy prawnej.
Trzy koncepcje struktur stosunku prawnego:
1. Konstrukcja:
- podmiot, między którymi stos. ten powstaje
- jego treść
- przedmioty
2. Konstrukcja:
- uczestnicy stos. pr.; ich status prawny wywiera istotny wpływ na powstanie i rozwój stos. pr. na jego charakter
- prawa i obowiązki, ich wzajemny związek
- realne zachowanie uczestników stosunku prawnego, skorelowane z ich prawami i obowiązkami.
3. Konstrukcja:
- podmiot prawa
- przedmiot prawa
- prawo
- obowiązek
Dwa ujęcia stosunku prawnego:
80. Stosunek typu cywilnoprawnego a stosunek typu administracyjnoprawnego.
| Stosunek administracyjnoprawny - stosunek prawny regulowany przez normy prawa administracyjnego. Powstaje wskutek zaistnienia przesłanek faktycznych lub określonych faktów prawnych. Ustaje z chwilą wydania przez organ administracji publicznej, wiążącego rozstrzygnięcia (pogląd dyskusyjny - zdaniem niektórych badaczy, to właśnie decyzja administracyjna kształtuje stosunek administracyjnoprawny). | Stosunek cywilnoprawny – stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi stosunki między podmiotami a przedmiotami tego prawa (np. stosunkiem cywilnoprawnym jest stosunek kupujący/sprzedający, a nie jest nim stosunek właściciel/rzecz). |
|---|
81. Fakty prawne.
(Zdarzenia i działania prawne czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych
i inne czyny).
Fakt prawny – ogół okoliczności określonych przepisami prawa, które wywołują skutki prawne, czyli powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego. O takich faktach mówi się, że są "doniosłe prawnie".
Zdarzenie prawne - zdarzenie niezależne od woli i zachowania się podmiotów prawa, wywołujące skutek prawny.
Zdarzenie prawne jest rodzajem faktu prawnego.
Skutkiem prawnym śmierci może być otwarcie spadku, a zjawisk atmosferycznych - powstanie obowiązku naprawy przez ubezpieczyciela szkód powstałych w wyniku tych zjawisk.
Działania prawne-są to wszelkie zdarzenia prawne powstałe w wyniku ludzkiej aktywności i świadomego zaangażowania woli, które prowadzą do powstania określonych skutków prawnych. Ważną kwestią jest to, iż dzielą się one na dwa typy:
(1) takie, których intencją jest wywołanie określonych skutków prawnych
(2) takie, które tej intencji nie posiadają.
Przykładem pierwszego typu może być zawarcie umowy cywilnej między dwoma osobami (założenie spółki). Przykładem drugiego typu może być kradzież, której intencją jest przywłaszczenie sobie cudzej rzeczy, ale która skutkuje także wywołaniem określonych skutków prawnych.
82. Czynności prawne.
Na ogół przyjmuje się, że zasadniczą treścią czynności prawnej jest oświadczenie woli jako kwalifikacja określonego zachowania się. Czynność prawna wywołuje także nie objęte oświadczeniem woli skutki prawne, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Funkcją oświadczenia będącego koniecznym składnikiem każdej czynności prawnej jest wywołanie skutku w postaci ustanowienia, zamiany lub zniesienia stosunku prawnego. Istotnym elementem konstytuującym czynność prawną jest oświadczenie woli. Czynnością prawną jest rozporządzenie majątkiem lub spełnienie świadczenia w ramach stosunku zobowiązaniowego.
Rodzaje czynności prawnych:
Jeżeli czynność prawna będzie zgodna z ustawą, ale jej celem jest obejście prawa, stanie się czynnością nieważną. Wyróżnia się kilka rodzajów czynności prawnych:
* jednostronne – do ich dokonania wystarcza tylko oświadczenie jednej strony, tak jak w sytuacji przyjęcia spadku, dwustronne – do ich dokonania niezbędne są zgodne oświadczenia woli, np. stron umowy, oraz uchwały będące czynnościami organów działających kolegialnie;
* między żyjącymi (inter vivos) oraz na wypadek śmierci (mortis causa). Skuteczność tych ostatnich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przykładowo spisała testament;
* konsensualne – gdy wystarczy, że strona złoży oświadczenie woli, oraz realne – gdy należy jeszcze dodać jakieś inne elementy realne, np. wydanie rzeczy;
* rozporządzające – ich celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, zniesienie lub obciążenie prawa majątkowego, oraz zobowiązujące – tzn. że dana osoba zobowiązuje się względem innej do świadczenia;
* przysparzające – ich zamierzonym skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, co oznacza zwiększenie jej aktywów lub zmniejszenie pasywów, np. zwolnienie z długu. Wśród tych czynności wyróżnia się kauzalne (przyczynowe) – kiedy dla danej osoby istnieje jakiś subiektywny cel gospodarczy, dla skuteczności tej czynności niezbędne jest istnienie przyczyny prawnej tej czynności, oraz abstrakcyjne (oderwane), przy których istnienie przyczyny prawnej nie jest konieczne;
* odpłatne, w których strona dokonująca przysporzenia otrzymuje lub dopiero ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia, oraz czynności nieodpłatne, przy których takiego ekwiwalentu brak.
83. Pojęcie stosowania prawa.
Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego.
Zarówno sama czynność stosowania prawa, jak i sformułowany w jej wyniku dokument nazywane bywają aktem stosowania prawa.
Od stosowania prawa odróżnia się tworzenie prawa (formułowanie generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych przez organy państwowe), przestrzeganie prawa (świadome zachowanie dowolnego podmiotu zgodnego z obowiązującymi normami prawnymi), oraz realizowania prawa (nieświadome zachowanie zgodne z obowiązującymi normami).
W zależności od rodzaju podmiotu stosującego prawo, wyróżnia się sądowe i administracyjne stosowanie prawa. Administracyjne stosowanie prawa to wydawanie decyzji w oparciu o akty prawne. Sądowe stosowanie prawa to wydawanie orzeczeń sądowych.
84. Sądowy i administracyjny typ stosowania prawa.
Typ administracyjny - organ stosujący prawo jest związany z dyrektywami i poleceniami zwierzchnika odnośnie tego jaką decyzje wydać . Zasada hierarchicznego podporządkowania organów, ale nie należy tego rozumieć , że organ niższego rzędu ma wydać decyzję która byłaby sprzeczna z przepisami prawa. W postępowaniu administracyjnym występuje zasada legalizmu czyli wydana decyzja musi opierać się na przepisach prawa. Istotnym wzmocnieniem tego typu stosowania prawa jest to, że decyzje administracyjne są poddane kontroli sądowej sprawowane przez USA oraz NSA.
Sądowy obejmuje on procesy decydujące w których podmiotem stosującym prawo są sądy polubowne, arbitrażowe, komisje rozjemcze, mediatorzy. Jeżeli procedura przed tymi organami jest zgodna z wymogami które stawia tym procedurą państwo w odpowiednich przepisach to decyzje stosowania prawa wydane przez ten organ są wiążące dla podmiotów, które występowały w danym postępowaniu. Jeżeli te podmioty umówią się, że rozwiążą spór np. ugodą to ich wiąże taki sam sposób jakby ten spór rozstrzygnął sąd państwowy.
85. Etapy stosowania prawa.
Wyróżnia się 4 etapy:
ustalenie normy obowiązującej
uznanie faktu za udowodniony
subsumcja- podciągnięcie faktu uznanego za udowodniony pod określoną normę prawną
ustalenie konsekwencji prawnych
Na pierwszym etapie stosowania prawa należy ustalić:
Jaka norma obowiązuje; spośród wielu norm należy wybrać normę obowiązującą dla potrzeb danego rozstrzygnięcia
Rozumienie normy w znaczeniu dostatecznie określonym przy zastosowaniu dyrektyw interpretacyjnych tekstów prawnych
Drugi etap polega na uznaniu faktu za udowodniony na podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętych teorii dowodów oraz ujęcia tego faktu w języku stosowanej normy; organ stosujący prawo ma zgromadzić materiał dowodowy, na podstawie którego uznaje określony fakt za udowodniony; materiał ten może być następujący:
Wizja lokalna („oględziny” miejsca zaistniałego wypadku czy też przedmiotu sporu) lub dokumenty (mogą być publiczne lub prywatne; w celu ich wykorzystania jako dowodu z dokumentu należy ustalić jego autentyczność)
Zeznania świadków lub opinie ekspertów- materiał dowodowy należy ocenić z punktu widzenia wiarygodności- ustalić czy są autentyczne czy to falsyfikaty; czy świadkowie są wiarygodni, czy są zdolni moralnie i fizycznie do stwierdzenia zaistniałego faktu; krytycznie należy ocenić zeznania biegłych, opinie ekspertów, sąd nie jest związany opinia ekspertów, ale ma rozważyć przedłożone przez nich racje; organ stosujący prawo ma ocenić dowody z punktu widzenia prawdy materialnej, nie powinien kierować się względami ideologicznymi, politycznymi itp. Może on posłużyć się domniemaniem prawnym lub fikcja prawną , jeżeli obowiązuje prawo dopuszczać taki dowód w danej sprawie; należy przełożyć fakty opisane w języku potocznym (zeznania świadków), wyspecjalizowanym (eksperci) na język stosowanej normy
Trzeci etap stosowania prawa to subsumcja- proces myślowy polegający na podciągnięciu danego faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę, w celu ustalenia konsekwencji prawnych; inaczej: organ stosujący prawo uznaje konkretny udowodniony za jeden z desygnatów hipotezy stosowanej normy prawnej;
jeżeli H, to powinno nastąpić K
jest h, to jest k
H- oznacza sytuację faktyczną przewidzianą w hipotezie danej normy; h- fakt uznany za udowodniony, będący jednym z desygnatów nazwy zbioru oznaczonego w hipotezie stosowanej normy; K- oznacza konsekwencje wyznaczone w dyspozycji normy prawnej; k- konsekwencje prawne konkretnego faktu uznanego za udowodniony
Czwarty etap stosowania prawa polega na ustaleniu wiążących konsekwencji prawnych na podstawie normy uznanej za obowiązującą; norma wyznacza konsekwencje w sposób ogólny, organ stosujący prawo ma ustalić konsekwencje w sposób konkretny i wiążący; gdy norma wyznacza granicę między minimum a maksimum, wówczas organ stosujący prawo ma określony zakres swobody w określaniu konsekwencji ze względu na okoliczności popełniania przestępstwa.
86. Domniemania prawne i fikcja prawna.
Organ stanowiący prawo może posługiwać się domniemaniem w celu uznania faktu
za udowodniony, domniemanie może być:
Domniemaniem ludzkim- posługujemy się nim często życiu oraz w praktyce stosowania prawa, np. na podstawie śladów dłoni na klamce sędzia wnioskuje, że ktoś otwierał drzwi w domu, w którym dokonano morderstwa, a pośrednio wnioskuje także o tym, kto mógł być sprawcą dokonanego przestępstwa
Domniemaniem prawnym- na postawie jednego faktu uznanego za udowodniony, wnioskujemy o zaistnieniu drugiego faktu, który nie został stwierdzony; domniemanie takie jest prawne tyko wówczas, gdy obowiązujące prawo nakazuje tak wnioskować
W zależności od tego, jak można obalić domniemanie prawne wyróżnia się:
Domniemanie prawne zwykłe (względne)- można je obalić wprost, wykazując nieprawdziwość wniosku; dopuszcza ono dowód przeciwny co do prawdziwości wniosku, np. nakazuje przyjąć, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, można je obalić wskazując na okoliczności , z których wynika, że nieprawdopodobne jest, aby ojcem dziecka mógł być ten, który jest mężem matki
Domniemanie bezwzględne- jest wówczas, gdy prawodawca wprost nie dopuszcza dowodu przeciwnego, ale dopuszcza dowód pośredni wykazujący nieprawdziwość przesłanki, z której wynika wniosek
Fikcja prawna- ustawodawca nakazuje uznać jakiś fakt za istniejący, chociaż wiadomo, że taki fakt
w rzeczywistości nie istnieje, a nawet nie mógł zaistnieć, np. artykuł nakazuje traktować spadkobiercę, który spadek odrzucił, za wyłączonego od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku ; w posługiwaniu się fikcją prawną dowód przeciwny jest niemożliwy
87. Decyzja stosowania prawa.
Ostatni etap to wydanie orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej ten etap następuje po określeniu konsekwencji prawnej wynikającej z subsumcji następuje sformułowanie tych konsekwencji w postaci postanowienia administracyjnego lub orzeczenia sądowego.
Decyzja stosowania prawa posiada określoną, wymaganą przez przepisy budowę.
1. Oznaczenie organów, który wydaje decyzje stosowania prawa
2. Oznaczenie adresata decyzji
3. Wskazanie podstawy prawnej decyzji w zależności od rodzaju decyzji stosowania prawa
4. Osnowa decyzji stosowania prawa treść rozstrzygnięcia
5. Opis stanu faktycznego ze wskazaniem dowodów, które pozwoliły na ustalenie takiego a nie innego stanu faktycznego i ze wskazaniem dlaczego nie dano wiary innym dowodom - uzasadnienie decyzji stosowania prawa.
88. Luz decyzyjny.
Luz decyzyjny to taka sytuacja, w której decyzja sędziego czy urzędnika administracyjnego nie jest do końca zdeterminowana przez przepisy prawne i pozostawia mu pewien margines swobody. Mając luz decyzyjny staje się zmuszony do rozważenia argumentów. Sędzia zostaje zmuszony do argumentowania. Wspomniany Wróblewski wskazywał różne kategorie luzów decyzyjnych np.:
- luz wyboru normy,
- luz interpretacyjny – wynika z tego, że prawo może być interpretowane na wielorakie sposoby,
- luz dowodowy – wynikają z faktu, że ocena faktów w sądzie nie jest również do końca zdeterminowana przez prawo np. prawo oceny wiarygodności świadka,
- luz wyboru konsekwencji – prawo karne określa dolny i górny wymiar kary, sędzia wybiera jaką konkretnie wybrać karę kierując się argumentami.
Fakt, że w prawie jest coraz więcej luzów decyzyjnych przyczynia się również do tego, że stosowanie prawa coraz częściej przyjmuje postać argumentacyjną.
89.Postawy wobec prawa
Legalizm – w postępowaniu obywateli, przejawia się w przestrzeganiu przez nich obowiązującego prawa.
Oportunizm- z proweniencji tegoż pojęcia można wywnioskować jego współczesne znaczenie opisujące postawę polegającą na postępowaniu adekwatnym do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mające na celu uzyskanie pewnych korzyści. Wiąże się to jednoznacznie z brakiem pewnych niezmiennych zasad, wg których postępowałoby się w życiu. Wiele wspólnego z oportunizmem ma konformizm, różniący się jednak brakiem indywidualizmu.
Oportunista - osoba postępująca adekwatnie do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mająca na celu odniesienie pewnych korzyści; osoba bez zasad, naginająca się do panujących okoliczności dla własnego zysku.
Konformizm-w socjologii jest to jeden ze sposobów dostosowania jednostki społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza zgodę na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków lub, w szerszym znaczeniu, realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia. Odejście od zachowań konformistycznych określane jest w ujęciu Mertona jako dewiacja społeczna. Zachowania konformistyczne w grupach są wskaźnikiem dużej spójności tych grup.
Nonkonformizm – postawa krytyczna wobec zasad, zachowań i norm społecznych, grupowych, przeciwstawiająca im własny system wartości, przeciwieństwo konformizmu. Potocznie rozumiany nonkonformizm cechuje te jednostki, które nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami. Skrajną, demonstracyjną formą nonkonformizmu jest antykonformizm. Nonkonformizm można rozumieć również z perspektywy terminologii grupy odniesienia. Konformizm wobec obcej grupy jest tym, co jednostki grupy, w której dana jednostka uczestniczy, postrzegają jako nonkonformizm. W tym rozumieniu konformizm jest podstawową cechą każdej jednostki społecznej.
Obywatelskie nieposłuszeństwo jest to świadomy, otwarty, dokonany bez użycia przemocy, akt złamania obowiązujących norm prawnych przez obywateli, który ma doprowadzić do zmiany niesprawiedliwych przepisów prawa i związanych z nimi decyzji władz. Protestujący zakładają przy tym gotowość do spokojnego przyjęcia wszelkich grożących im za to represji.
90. Demokratyczne państwo prawne.
Praworządność formalna. Koncepcja praworządności formalnej wiąże pojęcie praworządności z działaniem organów państwowych zgodnie z obowiązującym prawem. Określa się ją jako ,, organizowanie i wykonywanie działalności państwa (we wzajemnych stosunkach organów państwa oraz w stosunku organów państwa do obywateli) na zasadzie przepisów prawa”. Dotyczy to nie tylko organów stosujących prawo (na co kładzie się często główny nacisk), ale i organów ustawodawczych, a więc procesu tworzenia prawa. Praworządność formalna obejmuje również spełnienie określonych warunków formalnych zarówno w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa, jak np.: nadanie organom państwa określonych kompetencji, w granicach których mogą one jedynie działać.
Praworządność materialna. Koncepcja praworządności materialnej kładzie nacisk na treść prawa i uzależnia praworządność nie tylko od przestrzegania prawa i spełnienia określonych warunków formalnych, ale i od włączania określonych wartości do obowiązujących przepisów. Zarzuty wysuwane przeciw koncepcji praworządności formalnej podkreślają niebezpieczeństwa związane z uznaniem za praworządne działań takich państw, jak np. państwo faszystowskie czy też inny reżim niedemokratyczny. Kontrargumenty obrońców tej koncepcji polegają na stwierdzeniu, że w tego typu państwach nie były zachowane ogólnie przyjęte warunki formalne zarówno w procesie tworzenia, jak i stosowania prawa .
Gwarancje praworządności:
To zabezpieczenia tego, aby zasada praworządności przyjęła realne kształty w rzeczywistości. Wyróżnia się dwa typy gwarancji praworządności:
gwarancje personalne - związane są z jakością podmiotów, ludzi, powoływanych na stanowiska organów władzy publicznej (gwarancje etyczne, odpowiedni poziom wykształcenia, zapewnienie gwarancji socjalnych), gwarancje instytucjonalne - obejmują prawem utworzone instytucje prawne, których celem jest ochrona praworządności i reagowanie na przypadki jej łamania (gwarancje w procesie tworzenia prawa i gwarancje w procesie stosowania prawa).
91. Teorie o pochodzeniu państwa.
Powstanie państwa w drodze naturalnego rozwoju:
Koncepcję tę przedstawił Arystoteles (384-322 p.n.e). Uważał on, że państwo pochodzi z natury. Aby dojść do organizacji państwa należy przejść kilka podstawowych etapów (powstanie rodziny, gminy wiejskiej, miasta, polis i w końcu państwa). Państwo uważał za doskonałą organizację życia społecznego. Jest on zwolennikiem podziału zadań w państwie. Wyróżnił on trzy czynniki władcze: obradujący, rządzący i sądzący.
Powstanie państwa w drodze podboju:
Po raz pierwszy koncepcję tę przedstawił Ludwik Gumplowicz (1838-1909). Odwołuje się on do pierwotnych grup ludzkich. Grupy te przybierały postać hord (mniejsze grupy) i plemion (większe grupy - połączenie hord). Grupy te walczyły między sobą. Pojawiają się początki przywództwa. Powstają pierwsze ośrodki władzy na określonych terytoriach. Podstawowym czynnikiem tworzenia się organizacji państwa jest tu walka pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Gumplowicz twierdzi, że żadne państwo nie może powstać bez użycia siły. Władzę zdobywało plemię liczniejsze i lepiej zorganizowane, podporządkowywało sobie słabszą grupę, najczęściej czyniąc ich niewolnikami.
Powstanie państwa w drodze umowy społecznej:
Myśl tę zapoczątkowali Tomasz Hobbes (1588-1679) - Wlk. Brytania oraz Jan Jakub Rousseau (1712-1788) - Francja. Koncepcja ta opierała się na umowie między władcą a poddanymi. Człowiek stał się istotą społeczną.
Hobbes zwrócił uwagę na to, że poszczególnym jednostkom bardziej opłaca się żyć w pokoju niż w ciągłej wojnie. Ludzie zawierają umowę "każdy z każdym" i powierzają władzę suwerenowi, który przestrzega określone wcześniej prawa. Powstaje państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy poddani są bezwzględnie posłuszni i podporządkowani
Rousseau- uważał, że rozwój materialny z czym wiązał się również rozwój rolnictwa przyczyniły się do pojawienia organizacji państwa. Rozwój tych dwóch dziedzin spowodował wykształcenie się życia społecznego oraz pojawienie się prywatnej własności. Społeczeństwo zgodziło się na tzw. umowę zrzeszenia, która zapoczątkowała powstanie państwa. Pojawił się nowy podział społeczeństwa : rządzący i rządzeni. Umowa zrzeszenia spowodowała ukształtowanie się rządów despotycznych dlatego też część społeczeństwa chciała wrócić do umowy społecznej, która nawoływała do wolności dla wszystkich ludzi.
Teoria rozwarstwienia klasowego
Przedstawicielem tej teorii jest Fryderyk Engels (1820-1895). Zakłada ona, że w wyniku rozpadu małych wspólnot ludzkich powstają poszczególne grupy społeczne. Wspólna własność zaczyna przekształcać się w gospodarkę indywidualną. Doskonalenie metod pracy powoduje podział społeczeństwa na rodzaj wykonywanej pracy i tym samym powstają zróżnicowane klasy społeczne. W społeczeństwie rodzi się nietolerancja dla klas niższych. Rody przekształcają się w państwo.Droga do tej zmiany jest dość długa. Grupą rządzącą staje się stan najbogatszy
Teoria psychologiczna
Zjawiska prawa i państwa przenosił do sfery psychiki.Są one przeżyciami, których wynikiem jest świadomość okazywania posłuszeństwa pewnym osobom w społeczeństwie. Istotą tej koncepcji jest przeżycie obowiązku posłuszeństwa po stronie poddanych któremu odpowiada komplementarne przeżycie rządzących. Przejawami zewnętrznymi tych dwustronnych przeżyć są:
-podporządkowanie się poddanych władzy
-rządanie rządzących , aby podporządkowali się im poddani
Teoria organiczna
A.Comte, H.Spencer, O.Gierkie- zjawiska społeczne jako najwyższy rodzaj zjawisk biologiczno-przyrodniczych; podział w społeczeństwie jest naturalny, analogia do fukcji różnych organów ciała ludzkiego.
Teoria akceptacji (M.Webber)- władza państwowa jest uznana przez ogół społeczeństwa z powodów:
-charyzmatycznych
-tradycjonalistycznych
-racjonalistycznych
92. Cechy państwa:
organizacja suwerenna
organizacja przymusowa
organizacja polityczna
organizacja posiadająca
aparat państwowy
organizacja terytorialna
organizacja integrująca
i rozstrzygająca konflikty
społeczne
93. Państwo liberalne a państwo interwencjonistyczne.
Interwencjonizm państwowy to polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych, przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego.
Najlepszym przykładem takiego państwa jest model państwa socjalnego.
94. Typ i forma państwa.
Forma państwa - sposób sprawowania władzy oraz organizowania życia politycznego i społecznego w danym państwie. Składają się na nią: forma rządów, reżim polityczny i ustrój terytorialny państw.
Przez typ państwa rozumiano całokształt cech, państwa, wyrażający jego klasowy charakter. 4 Podstawowe typy państwa:
1) Państwo niewolnicze – wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy
2) Państwo feudalne – poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi
3) Państwo kapitalistyczne – traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat
4) Państwo socjalistyczne – eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi.
95. Federacja i konfederacja.
Zarówno federacja jak
i konfederacja należą do
grupy państw złożonych.
Państwo unitarne –
to państwo jednolite
wewnętrznie. (Polska)
Przeciwieństwo państwa
złożonego. (Niemcy)
Federacja (łac. foederatio – sprzymierzenie) – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np.stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.
Państwa federacyjne na świecie. |
Konfederacja – związek; grupa utworzona przez partie, państwa lub miasta dla osiągnięcia określonych celów. Taka forma stowarzyszenia zakłada zachowanie pełnej równości. Związki państw, przykłady konfederacji:
Również lokalny lub ogólnopaństwowy związek szlachciców, duchownych lub mieszczan utworzony dla osiągnięcia określonych celów; najsłynniejszymi były konfederacja tyszowiecka, konfederacja barska oraz konfederacja targowicka. |
|---|
96. Aparat państwowy a mechanizm państwowy.
Aparat państwowy - powiązany organizacyjnie system organów państwa i obsługujących je urzędów i instytucji, które służą centralnemu ośrodkowi, podejmującemu decyzje władcze(np. rządowi), do prowadzenia bieżącej polityki państwa.
W skład aparatu państwowego wchodzą organy:
prawodawcze (np: parlament)
przymusu (np: policja, wojsko) - czuwają nad bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym
kontroli (np: NIK, Trybunał Stanu) - nadzorują przestrzeganie prawa.
Na mechanizm państwowy składają się pojęcia aparatu państwowego i organu państwowego. Aparat państwowy to zbiór organów państwowych, natomiast organ państwowy to osoba lub grupa osób, które działają w imieniu państwa na mocy prawa. Wyróżniamy następujące organy państwowe:
Organy stanowiące normy ogólne:
Zgromadzenie Narodowe(sejm+ senat);
Sejm;
Rada Ministrów
Ministrowie;
Organy samorządu terytorialnego.
Organy podejmujące decyzje jednostkowe na podstawie istniejących norm prawnych:
Organy administracji rządowej i samorządowej;
Organy stosujące przymus legalny:
Policja, wojsko, straż miejska;
Organy kontroli oceniające działalność wszystkich elementów mechanizmu państwowego.
97. Klasyfikacja organów państwowych.
Pojęcie i klasyfikacja organów państwowych (definicja wg „Wielkiej encyklopedii prawa”) – wyodrębniona organizacyjnie część aparatu państwowego. Wypełnia określone zadania i stosownie do nich jest zorganizowany i wyposażony w kompetencje.
Może mieć charakter kolegialny lub jednoosobowy. Tworzony jest w drodze ustawy. Organ państwa to wyodrębniona organizacyjnie przez prawo osoba fizyczna lub grupa takich osób, posiadających własne kompetencje, możliwości podejmowania działań władczych oraz charakteryzująca się swoistymi formami działania.
Klasyfikacja organów państwa: Znane są różne klasyfikacje organów państwowych. Oparte są one na następujących kryteriach: -
Liczby osób tworzących dany organ (jednoosobowe – kolegialne),
Kompetencji terytorialnej (organy centralne – lokalne),
Trybu powoływania organów (organy z wyboru, nominacji, kooptacji),
Rodzaju ich kompetencji (organy prawodawcze, wykonawcze, sądowe, kontrolne)
Podział ze względu na kompetencję terytorialną: - Naczelne, - Centralne, - Terenowe.
98. Samorząd terytorialny.
Artykuł 163 Konstytucji RP stanowi, że "Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych".
Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego:
Wyszukiwarka