35. Wyprawy krzyżowe
Wojna sprawiedliwa – władca w niektórych okolicznościach ma prawo i obowiązek zaatakować nieprzyjaciela, walczyć z nim i ukarać go; jej powodem może być obrona państwa i poddanych oraz Kościoła i chrześcijan;
Wojna święta – walka zbrojna prowadzona w imieniu Boga i na Jego rozkaz; uchodziła za nią walka z poganami i muzułmanami; prowadziło się ją w imieniu wszystkich chrześcijan, wolą i pomocą Chrystusa;
Rekonkwista – 1) walka królestw hiszpańskich o odzyskanie obszarów Półwyspu Iberyjskiego, które zostały zdobyte przez muzułmanów; 2) walka chrześcijan o odzyskanie ziem utraconych na rzecz islamu;
Krucjata – wojna święta o charakterze rekonkwisty; celem pierwszej krucjaty było wyzwolenie chrześcijan mieszkających na Bliskim Wschodzie spod panowania niewiernych; później ich celem była obrona zdobytych terenów;
Przyczyny wypraw krzyżowych:
Wyzwolenie Ziemi Świętej;
Udział w wyprawie krzyżowej pozwalał uzyskać odpust;
pobożność ideałów religijnych chrześcijańskiego rycerstwa, którego chorągwią był św. Michał. Duży nacisk kładziono na rycerzy jako wasali Chrystusa.
Reforma gregoriańska wzmogła napływ pątników do Ziemi Świętej. Arabowie, którzy wcześniej zajęli te tereny, byli dosyć tolerancyjni, ale kiedy w 1070 roku tereny te zostały zajęte przez Turków Seldżuckich, rozpoczęły się wtedy prześladowania pielgrzymów i miejscowych chrześcijan.
Bezpośrednią przyczyną krucjat, było wezwanie cesarza bizantyjskiego Aleksego II Komnena, skierowane w 1094 roku do papieża Urbana II, w którym prosił o pomoc przeciw Turkom, zdobywającym w tym czasie Azję Mniejszą.
Wezwanie do wzięcia udziału w krucjacie przez papieża Urbana II na zakończenie synodu w Clermont w 1095 roku, spotkało się z wielkim zainteresowaniem możnych i rycerstwa; młodzi synowie rycerzy widzieli w krucjacie możliwość zapewnienia sobie środków do życia, bo nie mogli oni liczyć na dziedzictwo; Normanowie z Włoch dzięki wyprawom krzyżowym chcieli wzmocnić swoje panowanie na Morzu Śródziemnym;
I krucjata (1096-1099)
Na wezwanie papieża odpowiedziało wielu rycerzy, głównie z Francji, ale także tłumy pospólstwa; warstwy ludowe zmobilizował wędrowny kaznodzieja Piotr Eremita; krucjata była pielgrzymką, więc mógł w niej wziąć każdy chrześcijanin; gromady te zostały wymordowane przy pierwszym zetknięciu z muzułmanami;
Krucjata wyruszył w 1096 roku; wojska podzielone na kilka zgrupowań podążały różnymi trasami, głównie lądem; w czasie tego marszu dochodziło do krwawych pogromów żydowskich;
Krucjata rycerska pod wodzą Gotfryda de Bouilon i jego brata Baldwina dotarła do Konstantynopola; Krzyżowcy liczyli, że na czele ich wyprawy stanie cesarz bizantyński Aleksy I; gdy przybyli do Konstantynopola okazało się, że tak się nie stanie; od tego czasu rycerze krucjatowi zaczęli postrzegać Bizancjum jako wrogie państwo;
Uczestnicy krucjaty byli zaskoczeni długością trasy i bardzo trudnymi warunkami naturalnymi; wielu zmarło w czasie marszów przez pustynie Azji Mniejszej i Syrii; doskwierał im głód, pragnienie i choroby zakaźne; pomimo tego wszystkiego udało im się odnieść sukcesy; w 1098 roku zdobyli Edessę i Antiochię, 15 lipca 1099 roku, po czterech tygodniach oblężenia, zdobyto Jerozolimę. Władzę na zdobytych terenach otrzymał Gotfryd de Bouillon, a po jego śmierci następcą został Baldwin, który przyjął tytuł królewski i stał się organizatorem Królestwa Jerozolimskiego.
Większość z rycerzy powróciła do Europy; Ziemia Święta została wyzwolona, ale chrześcijanie stanowili tam mniejszość; obawiano się ich zostawić samym sobie, bo otaczali ich muzułmanie; dlatego też pozostali rycerze utworzyli na Bliskim Wschodzie kilka państw;
II krucjata (1147-1149)
Po upadku twierdzy w Edessie, została zorganizowana II wyprawa krzyżowa; jej wielkimi zwolennikami byli św. Bernard z Clairvaux i papież Eugeniusz III; wyruszyła ona w 1147 roku; na jej czele stanęli królowie Konrad III niemiecki i Ludwik VII francuski;
Wojska chrześcijańskie przegrywały walkę z Turkami seldżuckimi w Azji Mniejszej; zrezygnowano z ataku na Edessę; również próba zdobycia Damaszku wraz z królem jerozolimskim Baldwinem III zakończyła się porażką;
III krucjata (1189-1191)
władcą Królestwa Jerozolimskiego został pozbawiony talentów wojskowych i dyplomatycznych Gwidon. Poniósł on ogromną klęskę walcząc z sułtanem Saladynem 4 lipca 1187 roku pod Hattim. W październiku tego roku padła Jerozolima. Wieść o tym wstrząsnęła Europą. Na całą chrześcijańską Europę nałożono dziesięcinę saladyńską. W krucjacie udział wzięło rycerstwo niemieckie (Fryderyk Barbarossa), francuskie (Filip August), angielskie (Ryszard Lwie Serce).
Cesarz Fryderyk wyruszył w 1189 roku; nie dotarł jednak do Ziemi Świętej, bo 30 maja 1190 roku utonął w rzece Salef; armia niemiecka uległa rozproszeniu;
Filip II August i Ryszard Lwie Serce rozpoczęli wyprawę w 1190 roku; tym razem krzyżowcy udali się drogą morską; po wylądowaniu na wybrzeżu podjęli działania wojenne; udało im się zdobyć Cypr i Akkę; zawarli także pokój z muzułmańskim władcą Palestyny; dla Królestwa Jerozolimskiego odzyskano wybrzeże morskie między Bejrutem i Jaffą;
IV krucjata (1202-1204)
Papież Innocenty III widząc nikłe skutki poprzedniej wyprawy krzyżowej, przede wszystkim zaś niepowodzenie odzyskania Jerozolimy, zdecydował się ogłosił kolejną krucjatę; powstała koncepcja by najpierw zabezpieczyć się od strony Egiptu, który stanowił największe zagrożenie dla Królestwa Jerozolimskiego; inni z kolei woleli najpierw wyeliminować Bizancjum;
W wyborze strategii największą rolę odegrali Włosi, którzy prowadzili ożywione kontakty handlowe ze wschodnim basenem Morza Śródziemnego; dlatego też nie byli zainteresowani wojną z Egiptem; doża wenecki Enrico Dandolo wymógł na krzyżowcach, by wyprawę skierowali na Konstantynopol; Wenecja zgodziła się przewieźć krzyżowców jeśli wcześniej zdobędą dla niej Zadar w Dalmacji;
Do ataku na Konstantynopol namawiał ich także pretendent do tronu bizantyńskiego Aleksy IV; poprosił on o pomoc przeciwko Aleksemu III, który uwięził i oślepił jego ojca Izaaka II; Aleksy IV obiecywał duże profity finansowe oraz przyrzekł doprowadzić do unii Kościoła greckiego z rzymskim; kiedy udało mu się odzyskać tron okazało się, że nie jest on w stanie spełnić swoich obietnic; wybuchła wojna między krzyżowcami a Bizancjum; Aleksy V dokonał wtedy zamachu stanu i przystąpił do obrony swojej stolicy; uczestnikom krucjaty udało się zdobyć Konstantynopol; Baldwin książę Flandrii został nawet cesarzem w 1204 roku; miasto zostało złupione i bardzo zniszczone; utworzyli tam Cesarstwo Łacińskie „Romania”; Krzyżowcy do ziemi świętej jednak już nie wyruszyli;
Krucjata dziecięca (1212)
niepowodzenia poprzednich wypraw doprowadziły do poglądu, że wyzwolenia grobu Chrystusa mogą dokonać tylko dzieci. Tysiące dzieci pod wodzą pastuszka Stefana i Mikołaja z Kolonii, wędrowały do portów śródziemnomorskich. Tysiące z nich umarło, a reszta dostała się w ręce handlarzy niewolników.
V krucjata (1217-1229)
Papież Innocenty III nie porzucił myśli o krucjacie, dlatego Sobór Laterański IV (1215) wyznaczył jej termin na rok 1217. Doszła ona do skutku za pontyfikatu Honoriusza III. Krzyżowcy dotarli do Palestyny, ale w niczym nie zmieniło to sytuacji. Część rycerstwa wyruszyła na Egipt, ale po klęsce wycofali się.
wyprawa krzyżowa Fryderyka II (1228) – była ona wypełnieniem ślubu pod groźbą klątwy papieskiej. Cesarz w lecie 1228 roku udał się na 40 galerach do Syrii. Na podstawie układu z sułtanem Kemilem odzyskał część dawnego Królestwa Jerozolimskiego z Jerozolimą, Betlejem i Nazaretem. W zamian za to cesarz odstąpił sułtanowi północną Syrię. W marcu 1229 roku cesarz koronował się na króla Jerozolimy;
VI wyprawa krzyżowa (1249) – 24 sierpnia 1244 roku Jerozolima została znowu stracona, wojska chrześcijańskie zostały rozgromione koło Gazy. Sobór powszechny w Lyonie (1245) wezwał do nowej krucjaty. Wzięło w niej udział głównie rycerstwo francuskie, ze względu na walkę cesarza z papiestwem. Krzyżowcy zaatakowali Egipt, gdzie ponieśli porażkę pod Kairem; Król Ludwik IX został wzięty do niewoli, z której zdołał się wykupić za ogromną sumę pieniędzy; przez kilka lat pozostał jeszcze na Bliskim Wschodzie, lecz nie odniósł tam większych sukcesów;
W 1250 roku władzę w Egipcie przejęli mamelucy; odznaczali się oni gorliwością religijną i przywiązaniem do idei świętej wojny; bardzo obawiali się sojuszu łacinników z Mongołami, dlatego też bardzo wrogo odnosili się do państw łacińskich na Bliskim Wschodzie; ich akcje militarne pozbawiły łacinników wielu zamków i miast;
VII wyprawa krzyżowa (1270) – sułtan Mameluków zdobył Joppę i Antiochię; Król Ludwik IX postanowił jeszcze raz stanąć na czele krucjaty; Ludwik miał nadzieję, że przekona emira Tunisu, al-Mustansira; plany te jednak się nie powiodły; w czasie oblężenia Kartaginy wybuchła zaraza, jej ofiarą padł król i wielu krzyżowców; losy Królestwa Jerozolimskiego były przesądzone;
W 1291 roku upadła twierdza Akka, ocalałe z pogromu rycerstwo udało się na Cypr.
Skutki wypraw krzyżowych
Wzrósł autorytet Stolicy Apostolskiej i biskupów;
Wzbogaciły się instytucje kościelne, którym sprzedawali swoje majątki rycerze wyruszający na wyprawę;
wzmożenie i pogłębienie życia religijnego,
ujawnienie ducha jedności świata chrześcijańskiego,
znalezienie nowych dróg do misji kościelnych w Afryce i Azji,
rozwój handlu,
wzbogacenie techniki, nauki i wiedzy przez kontakty z kulturą bizantyjską i arabską,
wzniecenie żądzy łatwego bogacenia się wśród stanów niższych,
zetknięcie Zachodu z wartościami pozachrześcijańskimi,
wzbogacenie się i rozwój miast,
poszerzenie świadomości i horyzontów Europejczyków;
poznanie nowych krajów, kultur i ludów;