Fotosynteza-proces w którym rośliny wiążą CO₂ ze składnikami odżywczymi i budują masę organiczną, która jest pożywką dla wszystkich ogniw łańcucha pokarmowego. Komórka-od XIX w. najmniejsza jednostka organizmu ludzkiego. Podział komórki: *makroskopowy(tk.,kom.duże), *mikroskopowy(tk.,kom.,organelle), *submikroskopowy(komory, skład struktur.), *molekularny(strukt. cząstek, anatom. układ kom.) Kształty komórki: kulisty, walcowaty, wielosześcianowy. Budowa komórki: Protoplasta i ściana komórk.-występuje tylko w wykształconych komórkach. Protoplasta składa się z wyspecjal.części,tzw.organeli. Cytoplazma-wypełnia przestrzeń między wodniczką a ścianami komórk.;w komórkach embrionalnych wypełnia całe wnętrza. Jest to lepka ciecz, niekiedy zestalona. Zabija ją alkohol i kwasy o wysokim stężeniu. Chemicznie niejednorodna. Kwasy nukleinowe-materiał genetyczny wszystkich komórek. Fosfolipidy(fosfotłuszcze)-występują we wszystkich komórkach. Są łon półprzepuszczalnych. Składają się z białek, lipidów. Są miejscem wielu procesów metabolicznych, fotochem., tj. transport biomów, oddychanie. Siateczka śródplazmatyczna(retikulum endoplazmatyczne)-występują w cytoplazmie tworząc system kanałów i innych wiązadeł; poprzez nici cytoplazma. zwane pluzmotestami, błony te przenikają do poprzednich komórek. Funkcja: synteza białek zapasowych. Struktury Goldiego-niwielkie od 1-3qm,złożone z 4-6 woreczków. W jednej komórce może ich być do kilku tysięcy. Funkcja: wydzielanie i synteza niektórych cukrów. Jądro komórkowe- okrągłe lub elipsodarne, niewielkie, leży w okolicach cytoplazmy. W kom. embrionalnej jądro jest duże, w nieembrionalnej mniejsze. Kieruje procesami metabolicznymi komórki, przekazuje cech dziedziczne; miejsce odtwarzania(replikacji) DNA oraz syntezy cząstek RNA. Skład: otoczka, jednego lub kilku jąderek oraz soku kom. Powstają w nim chromosomy o określonej liczbie. Plastydy-występują w cytoplazmie. W zależności od zabarw. wyróżnia się: chloroplasty i leukoplasty. Są kształtu niewielkiego; w komórce od30-50 szt. Chloroplasty mają zabarwienie zielone(chlorofil) zmieniające się na kolor czerwony, pomarań.(karotenoidy, ksantofil). Leukoplasty są bezbarwne. Powstają z protoplastów a spotyka się je w podziemnych częściach roślin(bulwy). Mogą przejść w chloroplasty. Funkcja: synteza substancji zapasowych, gł.skrobii; niekiedy też lipidów i białek. Mitochondria-skupione w cytoplazmie,kszt.kulistego; wjednejkom. Od 50-300 szt. Funkcja: nośniki enzymów oddechowych-pobieranie tlenu przez kom. Ściana kom.-wytór protoplastu; zaliczana do części martwej kom. Składa się z celulozy, hemicelulozy, hidyny. Chroni kom. przed czynnikami zewnęt. i wewnęt. siłą. Jamki-ulegają wtórnym zmianą (korkowacenie, legmitacja, kutynizacja, śluzowanie, mineralizacja). Legmityzacja-drewnienie-twardnienie ścian roślin, zwiększenie komórek; może być odwrotny. Korkowacenie-ściany kom. wypełniane są suberyną (zbliżona do tłuszczy),gł. zewnętrzn. warstwy owoców (rzepa, burak). Są nieprzepuszcz. dla światła, wody; barwy brunatnej lub żółtej. Doskonała warstwa izolacyjna; duże zastosow. gospod.,tj. korki do win, płytki. Kutynizacja-zbliżony proces do korkow., składa się z wyższych warstw kutyny. Śluzowacenie-wystep. subst. Śluzowych w ścianach kom., np. w skórce nasion lnu. Może być objawem patologicznym w czasie obrony rośliny, np. wybroczyny na liściach. Mineralizacja-odkładanie subst. mineralnych (krzemionki, wapnia). Niekiedy także subst. zapasowych. Wodniczka(wakuola)-znajdują się w cytoplazmie,; mogą się w niej gromadzić różne subst. pochodzące z zewnątrz. Często występują w niej alkaloidy. Wodniczki słonolubne gromadzą duże ilości soli kuchennej, węglowod.lubne-fruktoze, glukoze, insulinę. Gospodarka wodna-umożliwia transport wielu procesów metabol.; często jest rozpuszczalnikiem; zapewnia jędrność komórce. Materiały zapasowe-czasowo wyłanczane z obiegu, gromadzone w nasionach, korzeniach spichż, bulwach. D. znaczenie gospodarcze poprzez gromadzenie białek, tłuszczów i węglowod. Tkanka-zespół kom. lub struktur położenia. Zespół kom. jednego typu tworzy tk. różnorodną, wielu typów złożoną. U roślin tworz. są funkcjonalne zespoły tkankowe: merystemat. i stałe. Merystema-tk.twórcza, tworzona z kom. dzielących się. Wyróżnia się: wierzchołkowe, podwierzch., boczne i interkalarne. Tk.stałe-skład:miękisz, kolenchyna, sklerentyna, epiderma, ksylen, ploen, peryderma. Tk.twórcze-skład: kom.embrionalne; na ogół też kom.praaembriatyczne. Wzrost nieograniczony, odbywający się przez całe życie rośliny(merystem). Wierzchołek pędu-składa się ze strefy szczytowej(merystem wierzchołkowy). W strefie podszczytowej kom.embrionalne są wyróżnicowane, bez możliwości dzielenia się. W dalszej strefie tzw. organolegicznej następuje wzrost i różnicowanie się tkanek. Merystemy Interkalarne-umiejscowione w źdźble(widoczne u traw); u podst. miedzywięźli wywodzi się z merystemu pędu i powoduje stawianie wydłużonych międzywęźli. Merystemy boczne-tworzy wewnątrz korzeni lub łodygi jednowarstwową pochwę tworzącą tk.przewodzące oraz wzrost tkanek na grubość. Merystemy wtórne-powstają z tk.stałych,np. kambium wąskowiązkowe. Zaliczamy także tzw.kalus, który tworzy się w wyniku dzielenia komórek rannych, tworząc miazgę korkotwórczą. Miękkisz-zbudowany z kom.żywych, delikatnych z silnie rozwiniętą wakuolą, często równowymiarową. Zachowuje zdolność do podziału i regeneracji. W organizmach roślin zajmuje różne położenie. Wchodzi w skład: floenu, ksylenu, perydermy. W kom.miękkiszowych zachodzą podstaw.procesy życiowe, które mogą podlegać specjalizacji, dzięki czemu tworzą miękisz zapasowy. Są podstawową masą plonów. Sklerenchyna-typowa tk.mechaniczna utworzona z grubych ścian, zdrewniałych. Są najczęściej martwe. Dzieli się ją na: włókna (np.w łodygach lnu) i sklereidy (np.owoce pigwy). Epiderma-tzw.skórka-podstaw.część u roślin o budowie pierwotnej. Skórka pędu i korzeni różni się funkcjonowaniem i strukturą. Skórka pędu umożliwia wymianę gazową, chroniąc przed nadmierną utratą wody. Często wytwarza trichomy (otwory wyniesione ponad powierzchnię pędu,np.włoski, tarczki, gruczoły, nadające właściwości smak.i zapach.). Skórka korzenia posiada włośniki-pobierają H₂0 i skład.mineral. Może przekształcać się w perydermę-korek. Kutikula-warstwa kutyny; może zawierać celulozę. Przytwierdzona jest do jednej ze ścian kom. Może mieć różną grubość. Pokryta jest nalotem woskowym, który na skutek odbicia światła może nadawać różne zabarwienie, np.nalot fioletowy na kapuście. Ksylen-drewno-tk.wewnątrz organizmów ze zdrewniałych ścian wtórnych. Potocznie nie zawsze jest drewnem (rzepa). Wyróżnia się: pierwotny i wtórny (kambium). Występują w niej martwe kom.cewek (przewodzą wodę na duże odległości) i miękiszowe (rdzeń i korzeń-skrobia). Floen-łyk-tk.wyspecjalizow.w przewodzeniu subst.pokarm. składa się z żywych elementów kom.sitowych, miękkiszu i sklerentyna. Od jej sprawności zależy wykształcenie plonów. Gł.elementy sitowe zaopatrzone są w pola sitowe-pory w ściance. Protoplast-skład: białko floenu ułożone podłużnie i przechodzące w pory sitowe. Z elementami sitowymi współdziałają kom.miękkiszowe, tzw.towarzyszące, które wyróżniają się różnymi elementami-mitochondriami. Szczególnymi formami komórek towarzyszących są tzw.kom.przenośniki-fosforelacje. Peryderma-występuje u łodyg i korzeni, zastępując epidermę i rozrastając się na grubość. Skład: warstwa korkotwórcza, felem (podkładanie martwych kom.skorkowaciałych) i peredermy (warstwa kom.miękkiszowych, wytworzonych przez felogen). Typowy dla roślin drzewiastych. Korzeń-część podziemna rośliny, rzadko nadziemna(kukurydza). Posiadają symetrię promienistą. Funkcja: *czepna (umacnia roślinę w podłożu), *odżywianie roślin (pobieranie, transport wody i subst.miner.do pędu oraz jako organ spichżowy-niekiedy podstawowa funkcja). Typy korzeni: *główny, *boczny, *dalszych rzędów. Morfologia korzeni typowych: *strefa wierzchołkowa-najmłodsza część korzenia; stanowi ją stożek wzrostu (czapeczka na górze), *strefa wydłużenia-elongacyjna-odcinek o dł. 5-10cm; intensywne wydłużanie komórek i przedłużanie w trwałe komórki. *strefa włośnikowa-rozpoczyna się w końcowej fazie wydłużenia-tworzą się włośniki. Okrywają one korzeń na długości 1 do kilku cm. Pełnią ważną funkcję w odżywianiu roślin. Liczba włośników jest b.duża. Włośniki pokryte są śluzem, nietrwałe, żyją do 20 dni. *strefa wyrośnięta-spełnia funkcje mechaniczną-utrzymując roślinę w podłożu. Odbywa się w niej przewodzenie wodne roztworów mineral. Może odbywać się przyrost wtórny oraz produkcja korzeni bocznych. Budowa pierwotna korzenia-zbudowany z tk.wtórnych, pierwotnych posiadających 3 różne warstwy o różnej budowie. U niektórych roślin może podlegać różnym procesom wtórnym, tj.procesy miner., kom.skórki mogą wytwarzać włośniki. Pod skórką występ.kora pierwotna zbudowana z kom.miękkiszisz. U młodszych osobników przewodzą wodę, u starszych służą do magazyn.materiałów zapas. Najbardziej zewnętrz.cześci kory pierwotnej różnią się budową. W wnętrz.korzeniach znajduje się walec osiowy. Wewnętrzna część przylegająca do endodermy to perycykla, tzw.okolnica. Składa się z jednej warstwy żywych kom., gdzie u roślin okrytozalążk.to część aktywna merystema.-tworzy wtórne tk.korzenia. centralna część walca osiowego znajduję się w tk.przewodząc.w postaci wiązki promieniotwórczej, w której łyko i drewno przebiegają naprzeciw. Część środkową tworzy miękisz zieleniowy, czasem w centralnej części znajduje się sklerentyna lub sklerenchyma. Budowa wtórna korzenia-wtórne korzenie roślin posiadają tk.stałe. Wtórna tk.jest wynikiem badania kelogenu, tworząc merystemy wtórne. Kambium-kom.miękkiszowe walca osiowego odkładają drewno wtórne(na zewnątrz) i łyko wtórne(wewnątrz). Kambium jest stale przesuwane coraz bardziej na zewnątrz, w przeciwieństwie do korzeni. W budowie wtórnej kom.rośliny produkt.najwięcej korzeni. Metamorfoza korzeni-korzenie boczne, tworzące korzenie spichrzowe to tzw.bulwy. Mogą przekształcać się w wsawki-pasożyty rośl.wyższe, np.jemioła. Rośliny 2-letnie posiadają korzenie kurczliwe, zdolne do kurczenia się i zagęszczenia się w glebie: *korz.podporowe-rosną w kierunku pionowym lub ukośnie(kukurydza), *oddechowe-rośl.tropikalne; w siedliskach bagien ubogich w tlen, *powietrzne-pobierają powietrze dla rośliny za pomocą skórki. Symbioza korzeni-współżyją z niektórymi bakteriami i grzybami-zjawisko szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Symbiotyczne bakterie azotu wiążą wolny azot z powietrzną częścią występ.powszechnie w glebach infekują korzenie roślin niektórych gatunków. Rozmnażają się w ich kom.tworząc charaktery.brodawki. W procesie brodawkowania ulegają strawieniu do fazy luźnej rośliny. Rośl.wieloletnie(lucerna) są odtłuszczone-istnieją wiele lat. Znaczenie gospod.polega na wiązaniu azotu. Mikoryza-określ.współ.korzeni z grzybami. Jest b.rozpowszechniona w grupie roślin wyższych. Umożliwia zwiększenie powierzchni korzenia(lepsze zaopat.w wodę, sole miner.) Ponadto grzyby zaopatrują rośliny w witaminy, subst.mineralne. powiązania grzybów z roślinami wyższymi są wysokie, dlatego też rośliny nie mogą bez siebie żyć. Dzieli się ją na: wewnętrzną(opanowana cała kora pierwotna,np.storczyk) i zewnętrzną. Pęd-cechą charakter.jest nieograniczony wzrost elongacyjny. Pączek-zawiązek pedu, skłąd:łodyga skrócona ze stożkiem wzrostu i zawiązkami liściowymi. Pierwszy pączek kształtuje się jako szczytowy-wykształca się w zarodku. Wśród pączków bocznych nie wszystkie są aktywne wzrostowo-niektóre są w spoczynku(śpiączkowe). Mogą one służyć do regeneracji nadziemnej rośliny i mogą być wykorzystane do rozmnażania wegetatywnego rośliny. Pączki wierzchołkowe hamują rozwój pączków bocznych. Ze względu na czas tworzenia budowy wyróżniamy: *okryte(II połowa lata), *nagie (pączki zimujące; okres zimy). Łuski-przekształcone liście; zawierają liczne związki, a skórka pokryta jest grubym nabłonkiem. Na powierzchni wyrastają liczne włoski-funkcja mech.wydzielnicza (produkują subst.gumowe lub żywice). Rozgałęzienie pędu-mogą stanowić jednoosiową łodygę, jednak często rozgałęziają się tworząc pędy pierwszego, drugiego i trzeciego rzędu, dając określony wygląd. Wyróżnia się 3 rodzaje odgałęzień: *wierzchołkowe-dychodomiczny-tworzy się, gdy stożek wzrostu dzieli się na 2 stożki równorzędne; występują u paprotników, *jednoosiowy-powstają, gdy oś gł.pędu wydłuża się w sposób nieograniczony; następuje szybkie rozwijanie; występ.u rośl.drzewiastych, tj.sosna, świerk, *wieloosiowy-sympodialny-tworzy się, gdy pączek wierzchołkowy wstrzymuje swój wzrost lub zamiera-funkcje przejmuje wówczas pączek boczny. Rozwijający się z niego pęd przybiera kierunek podobny do pędu głównego i staje się jego przedłużeniem. Spotykane u drzew owocowych. Długopęd-wzrost pędu gł.i jego bocznych rozgałęzień. Odbywa się w różnym czasie-różne długości pędów. Długopęd to inaczej wydłużony pęd. Wzrost elongacyjny duży:3-4m; liście na pędach rozwinięte słabo, mało kwieciste lub wcale. Krótkopęd-słaby wzrost na długość; małe przyrosty i krótkie międzywęźla. Dużo owoców i kwiatów(pędy owocujące). Liczne u m.in. jabłoni i gruszy domowej. Metamorfoza pędu-podobnie jak korzenie ulegają zmianą; zależne od środowiska. Dotyczą zarówno pędów naziemnych jak i podziemnych. Do najczęściej spotykanych należą: pędy pnące, magazynujące, rozłogi, kseroformiczne i przeobrażone(ciernie, osty). Najważniejszymi metamorf.pędów podziemnych są: kłącza, bulwy i cebule. Kłącza-pędy podziemne, pionowo rosnące w ziemi. Zbliżone wyglądem do korzeni, lecz o innej budowie, nie anatom. Wytwarza korzenie przybyszowe, o różnym wyglądzie, tj.u rabarbaru b.grube o małych międzywęźlach. W kłączach młode części z pączkiem wierzchołkowym powodują jego wzrost i wyrastanie nad powierzchnie gleby. Typowy dla rośl.wieloletnich, rozmnażających się wegetatywnie. Bulwy-rozpowszechnione u różnych grup roślin. Funkcją zasadniczą jest magazyn.skład.odżywczych. Różne pochodzenie; służą jako magazyny zapasowego rozmnażania wegetatywnego. Cebula-posiada silnie skrócony pęd o mięsistych liściach-wyrastają ze skróconej łodygi nazywanej piętką. Pędy pnące-potrzebują do wzrostu podpór. Są wijące, kszepne, zielone i najczęściej zdrewniałe,np.winorośl, chmiel. Rozłogi-wiodkie pędy o stosunk.krótkich międzywęźlach. Występ.na powierzchni, rzadziej pod ziemią. Tworzą się w węzłach korzeni bocznych. Wykorzystywane do rozmnażania wegetatywnego, np.poziomka, truskawka. Pędy magazynujące-występ.w częściach gł.rośli, np. kapusta głowiasta. Pędy kseromorficzne-u roślin stanowiskach suchych. Osiągają wzrost dzięki specyf.budowie i redukcji liści oraz okryciu skórki i zwijaniu liści. Typowe dla klimatu gorącego, suchego, tj.szczaw, mikołajek nadmorski. Ciernie-powstają w wyniku przeobrażenia pędu(pędy cierniowe), liści(ciernie liściowe) a także korzeni(ciernie korzeniowe). Przykłady: głóg, śliwa. Ciernie od kolców różnią się pochodz. I budową. Spotyka się także modyfikację przekształcenia w wąsy czepne-stymulują i tworzą się z pędów gł.i bocz. lub mogą powstać z liści, tj.groch, wyka. Pędy traw-charakter.budowa; nazwa swoista tj. źdźbło. To obła łodyga podzielona na więzły i międzywęźla. Węzły są wypełnione, międzywęźla u niektórych traw są puste, np.zboża podstawowe. Z wezłów łodygi wyrastają liście, które w swojej dolnej części maja formę pochwy liściowe, która otoczona węzłem tworzy charakter.kolanko, a w wyższej części stosunk.ściśle przylega do międzywieźla. Często w miejscu przejścia pochwy z liścia w blaszkę liściową tworzą się charakter.częśći zwane języczkiem(ostrorogi). Pędy traw rozgałęziają się u podstaw. Krzewienie traw ma b.duże znaczenie, ponieważ jest to zwiększenie liczby źdźbeł oraz tworzenie korzeni systemowych. Łodyga-oś pędu podtrzymująca liście, kwiaty, owoce oraz łącząca takie ważne części jak: korzenie i liście. Może służyć do magazynowania materiałów zapas.(liście kapusty) oraz służyć do rozmnażania wegetatyw. Łodyga posiada silnie rozwinięty system tk.macierzystych i przewodzących(utrzymanie łodygi impozycji pionowej-lepszy dostęp do światła). Odznacza się wzrostem wierzchołkowym. Morfologia łodygi-b.zróżnicowana; na przekroju poprzecznym zaokrąglona, niekiedy w postaci trójkąta lub prostokąta;obudowana i żeberkowana. Cechą morfolog.jest podział na węzły i międzywęźla. W węzłach wyrastają liście, w kątach których tworzą się pączki boczne. Międzywęźla posiadają różną długość. Łodygi mogą być zielne i zdrewniałe; niekiedy półzdrewniałe. Budowa anatomiczna łodygi-zależna od wieku rośliny i umiejscowienia w systematyce. Wyróżnia się różne typy. Pierwszym są typy łodygi dwuliściennych-ma budowę pierwotną i wtórną. Pierwotna występuje w młodszych częściach łodygi, wtórne w starszych odcinkach. Tk.pierwotne utworzone zostały przez merystem wierzchołkowy. Kom.powstałe w wyniku działania merystemu wierzchołk.w miarę oddalania się od niego osiągają swoje zamiary i przekształcają się w tk.stałe. W tym odcinku łodyga rozróżnia się na 3 strefy: *skórkę-warstwa okrywająca, zabezpieczająca przed czynnikami zewnętrzn.oraz utrata wody; tk.części młodych rośliny; w starszych zastępowana przez korek. *kora pierwotna-bezpośednio pod skórką; zbudowana z kom.miękkiszowych, które części zawierają stosunk.dużo chloroplastów. Częścią kory pierwotnej są odcinki podporowe, skłąd.sie z tk.mechanicznej wzmacniającej łodygę. Pojawiają się także kanały oraz zbiorniki olejków. Zewnętrzną część kory pierwot.stanowi endoderma-jednoroczna pochwa oddzielająca korę od walca osiowego. *walec osiowy-wewnętrzna część to perycykl; u większości roślin perycykl nie występuje. Najważniejszą częścią walca są tk.przewodzące. Występ.w postaci rur, tworząc na przekroju poprzecznym ciągły pierścień. W środku istnieje rdzeń z kom.miękkiszowych. *kambium pierwotne-tworzy się z kom.o charakt.embrionalnym, natomiast wtórne u których wiązki przewodzące wykształc.są w postaci pojedynczych pasm oddzielonych miękiszem, powstaje z kom.stałych. Odcinki znajdujące się w okolicach wiązki to kambium wiązkowe, a między wiązkami międzyzwiązkowe. Kambium odkłada drewno wtórne, niezależnie od zdrewniałej kom. Na zewnątrz odkłada łyko wtórne, in.korę wtórną. Zarówno drewno wtórne jak i łyko nie różnią się w budowie od tk.pierwotnych. Budowa łodygi roślin jednoliściennych-nie posiada kambium-budowa pierwotna przez całe życie. Większość nie posiada również fellogenu, a ich związki są usytuowane nieregularnie, w postaci wiązek zamkniętych. Np.kukurydza-pełna łodyga i międzywęźla, od zewnątrz okryta skórką z cienką warstwą sklerenchymy pod skórką, a pod nim miękisz zieleniowy. Budowa łodygi rośl.drzewiastych-od zewnątrz znajduje się peryderma, składająca się z korka, fenogemy i felodermy. Środkową częścią jest rdzeń, a łyko składa się z kom.sitowych z towarzysząc., miękkiszu łykowego, granicy bezpośredniej i cienko listnego kambium. Liść-spełnia 3 zasadnicze role: służy do fotosyntezy, do transpiracji oraz do oddychania. Niekiedy także do rozmnażania wegetatywnego. Morfologia liścia-w budowie typowej wyróżnia się: blaszkę liściową, nasadek i ogonek. Blaszka liściowa-najczęściej posiada budowę grzbietobrzuszną(strona górna i dolna). Górna strona jest zieleńsza, dolna jaśniejsza, z wyraźnym użyłkowaniem. Użyłkowanie-składa się z tk.przewodzących sitowych, naczyń i tk.mechan. Najczęściej zakończenie wiązek wchodzący w skład użyłkowania stanowią cewki. Użyłkowanie może być: jednożyłkowe i wielożyłowe(równoległe, siatkowane, widlaste). Nasada liścia-łączy liść z łodygą. Najczęściej są spłaszczone; czasem przybierają formę pochwy liściowej i wytwarzają przylistki. Ogonek-posiada go większość liści i nazywamy je wtedy ogonkowymi. W budowie podobny do międzywęźla łodygi. Przewodzą subst.pokarm.i pobierają światło. Poduszeczki liściowe-funkcjonuj podobnie jak stawy. Dzięki nim liść może ustawić się w najkorzyst.pozycji do kierunku promieni słoneczn. Następstwo liści na pędzie-w miarę rozwoju wzrostu rośliny pojawiają się następne liście, pełniące z czasem różne funkcje: * I kolejność-liścienie-pełnią funkcje aparatu samożywnego, * II kolejność-liście dolne-różne w budowie od liści właściwych, np.fasola, * III kolejność-liście właściwe-liście trójlistkowe, * IV kolejność-liście przykwiatowe-niekiedy nazywane górnymi; blisko kwiatów lub kwiatostanów-funkcja podpierająca lub ochronna. Ulistnienie-określa układ liści na łodydze. Liście rozmieszcz.są wg pewnego porządku: charakter.dla gatunku lub roślin. Leża na liniach prostych, łącząc nasady liści. Każdy kolejny liść przesunięty jest do poprzedzającego go o pewien kąt – Kąt Dywergencji. Wyróżniamy: *okółkowe-występujące, gdy z jednego węzła wyrasta dwa lub więcej liści, tworząc okółek liściowy, *skrętoległe-mogą być spiralne lub rozproszone-z jednego węzła jeden liść, a linie kończące nasady samych liści mają przebieg spiralny. Typy liści-postać blaszki liściowej może być złożona lub pojedyncza. Różny kształt uwzględniony jest stosunkiem długości do szerokości liścia. Wyróżnia się ze względu na tą proporcję: równowąskie i lancetowate. Jeżeli zróżnicowany jest wierzchołek liścia to występują: zaostrzone, szczeciniaste, strzałkowe. Na podstawie blaszki liściowej wyróżnia się: sercowate, wiechlinowate. Mogą też być całkowite lub faliste. Natomiast liście złożone składają się z kilku odcinków(listków), osadzonej na wspólnej osi, tzw.osadce. W zależności od liczby listków na liściu wyróżnia się: *trójlistkowe:lucerna, koniczyna, *pierzaste: parzystopierzaste i nieparzysto pierzaste, *dłoniaste, palczaste. Modyfikacje liści-wyróżniamy: *wąsy czepne-charakter.dla liści; powstają z przekształc.wierzchołków listków liścia. Ważne funkcje u roślin o wiotkich łodygach-rośl.szczepiają się w łanie, *ciernie pochodzenia liściowego-posiadają różną funkcję, np.u kaktusów zabezpieczają roślinę przed nadmierną transpiracją; u rubini pełnią funkcje obronna z przekształc.przylistków, *urządzenia pułapkowe-występ.u rośl.owadożernych (aparaty szparkowe), np.rosiczka okrągłolistna, *liście kwiatowe-to części kwiatów, np.działka kielicha, płatki korony, pręciki, słupki. Budowa anatomiczna liścia-podobnie jak morfolog.są b.zróżnicow.w różnych grupach roślin. Na ogół budowa grzbietobrzuszna w której biorą udział 3 tkanki: skórka, tk.miękkiszowa i wiązki przewodzące. Skórka-tk.zewnętrzna, skutylizowana lub zdrewniała. Pokrywa ją kutikula lub wosk. Może wytwarzać wiązki parzące-występ.w niej aparaty szparkowe i szparki wodne. Wnętrze liścia wypełnia miękkisz z wiązkami przewodzącymi-mezofil. Niekiedy pojawia się miękisz spichrzowy. W liściach o budowie grzbietobrzusznej wyróżnia się miękisz: palisadowy, cienki, kilkuwarstwowy i gąbczasty. Gł.wymiana gazowa u niektórych roślin wyróżnionych na miękisz palisad.i gąbcz. jest słabo zaznaczony. Liście traw-są jednoliścienne, a tk.stałe są te same co u rośl.dwuliścien., lecz odwrotnie ułożone. Z obu stron pokryte są skórką. W górnej części liścia w skórce Występ.kom.grubościenne, ruchowe. Zawierają dużo wody, wie niekiedy nazywane są wodnymi, powodując zwijanie się liści. Skórka otaczająca miękisz nie jest wyróżniona. Kwiat-rozwija się z merystemu pędu: stożek wegetatywny przekształca się w stożek generatywny. W tej sytuacji merystem stożkowy zanika , a rośl.wstrzymuje wzrost na długość. Kwiat występuje u rośl.nasiennych, wykształconych do rozmnaż.wegetatyw. Tworzą się wtedy plemniki i kom.jajowe. Kwiat to ogólnie skrócony pęd, służący do rozmnażania. Nasze rośl.posiadają najczęściej kwiaty obupłciowe. Ze względu na symetrię dzieli się je na: dwuboczne, symetryczne, asymetryczne, grzbieciste, promieniste. Narys i wzory kwiatowe-potrzebne są przy skróconym opisie kwiatów. Opis składa się z umownych znaków i greckiego nazewnictwa: K-kielich, C-korona, P-okwiat pojed., A-pręcikowie, G-słupkowie. Liczbę tych składników oznacza się pojed.liczbą, a narys wykonuje się w formie rysunku. Opis części kwiatowych: Okrywa kwiatowa-zewnętrz.część kwiatu o funkcji osłonowej. U rośl.owadopylnych stosunkowo duża i jaskrawo zabarwiona. U traw i turzyc okrywa kwiatowa nie wykształca się i mówimy wtedy o nich, że są to kwiaty nagie. Korona-posiadaja ją kwiaty o silnym zabarwieniu. Posiada kom.gruczołowe, a także może posiadać miodniki wydzielające nektar. Pręcikowie-zbiór pręcików jednego kwitu. Zbudowane SA z nitki połączonej z główką (posiada 2 pylniki połączone łącznikiem z 2 woreczkami). Pyłek-najczęściej kształtu owalnego, lecz niekoniecznie; produkowany jest przez rośliny owado-(lepki) i wiatropylne(sypki). Żywotność b.zróżnicowana: od kilku godzin do kilkudziesięciu lat. Słupkowie-zbiór słupków w kwiecie; typowe dla roślin okrytozalążkowych. Słupek zbudowany jest z jednego lub kilku owocolistków-wolne lub zrastające się. Posiada tez dolną zalążnie, środkową i górna szyję w formie znamienia lub znamion. Słupek na dnie kwiatowym może być umieszczony w sposób górny (ponad wszystkimi skład.) i dolny (dno kwiatowe obrasta zalążnię i unosi ponad nie pozostałe skład.kwiatów). Zalążki powstają z tk.wtórnej i umiejscowione są w owocolistkach. W trakcie rozwoju woreczek zalążkowy intensywnie rozrasta się, a jądro dzieli się tworząc 8 jąder, lokując się po 4 na biegunach woreczka zalążkowego. Biologia zapylania-proces zapylania nasion; u roślin okrytozalążkowych zapylenie to przeniesienie pyłku na słupek. Wg sposobu zapylania dzieli się na: *samopylne-umożliwia samozapłodnienie i zdolność do wytwarzania nasion do zapylenia, *obcopylne-jęczmień, pszenica, owies, proso. U rośl.samopylnych spotyka się pewien % obcopylności. Zależy to gł.od warunków środowiska w okresie pylenia, np.łubin żółty, bób, tytoń. Obcopylność-jego następstwem jest obco płodność. Jest to zapylenie pyłkiem od innych roślin, lecz należących do tego gatunku, np.żyto. W niesprzyjających warunkach, tj.niska temp., wysoka wilgotność ma skłonność do samozapylenia. Zdarza się też zapłodnienie w rodzaju, rodzinie. W kwiatach obupłciowych może się zdarzyć również obupłciowość. Zapłodnienie za pomocą zwierząt uzależnione jest zasięgiem geogr. Umożliwia atrakcyjność kwiatów i ich zapachów poprzez zapylenie przez takie zwierzęta jak: owady, ptaki a niekiedy nietoperze. Typowym przykładem takich roślin jest: lipa, robinia akacjowa. Zapylenie za pośrednictwem wody-pyłek przenosi woda, np.rogatek wodny. Zapylenie sztuczne-wprowadzane świadomie przez człowieka jako nowa odmiana hodowlana i genetyczna. Nasienie-zabezpiecza zawiązek nowej rośliny, wykształconej w postaci zarodka. O pochodzeniu nasienia z zalążka świadczy obecność na powierzchni dojrzałego nasienia okienka zalążka, a charakter.znaczek (blizna) jest miejscem odłączenia się zalążka od sznureczka. Niektóre nasiona posiadają charakt.szew (pogrubienie) stanowiący ślad po wiązce przewodzącej. Bielmo rozwija się bezpośrednio po zapłodnieniu i spełnia rolę odżywczą, a później ulega resorpcji i staje się tk.zapasową. Jego rozwój zapoczątk.jest rozwojem woreczka zalążkowego. W skutek czego następuje gromadzenie materiałów zapsow. Pod względem chem.bielmo jest tk.niejednorodną. Jeśli dominuje skrobia to mówimy o bielmie mączystym (zboża), jeśli tłuszcze to oleistym. Zarodek-początkowo kulisty, lecz później dzięki liścieniom wydłuża się, a na końcu przybiera kształt podkowy. U roślin dwuliściennych wyodrębnia się b.wcześnie. U jednoliściennych początkowo bruzda rozdziela obydwa liścienie, lecz dalszy wzrost to rozwój jednego liścienia znajdującego się w górnej części. Część zarodka skierowana do okienka wyodrębnia się jako część podliścieniowa. Pod liścieniami u rośl.jedno- i dwuliściennych leży zawiązek pędu. Stosunk.wykształ.różni się od gatunków. Z zewnątrz chroniony jest przez łupinę nasienną. Powstaje z zawiązek zarodka, a niekiedy z bielma i obielma-okrywa nasienna. Na jej powierzchni występ.elemen.morfolog.: wyrostki do rozsiewów nasion i inne. Kiełkowanie nasion-proces prowadzący do wyjścia nasiona z procesu anabiozy. Od właściwości znaczenia zależy duży plon rośli uprawnych. Rozpoczyna się z momentem, gdy nasienie zacznie pobierać wodę, a kończy, gdy na zarodku zacznie powstawać powierzchnia asymilacyjna. Wyróżnia się kilka faz kiełkowania: fizyczne(pobieranie wody), biochemiczne(następuje przemiana wiązków nierozpuszcz.w rozpuszczalne), morfologiczne(wzrost zarodka). Przebieg kiełkowania zależny jest od wody i temp., a także tlenu i CO₂. Podstawowe typy kiełkowania to: epigeniczne(rośliny wysyłają liścienie ponad powierzchnię ziemi) i krypogeniczne(rośl.niewysyłają liścieni ponad powierzchnię ziemi, np.gryka, groch). Owoc-typowy twór rośliny okrytozalążkowej. W jego tworzeniu bierze udział zalążnia słupka; czasem inne części. Owoce powstające z samego słupka to owoce właściwe. Te z innych składników kwiatu określa się jako szubinkowe, czasem pozorne, np.róża, jabłko. Typowy owoc składa się z nasion i owocni(perykarp). Nasiona z zalążków, a owocnia z zalążni. Owocnia posiada zewnętrzną warstwę(egzokarp), część środkową(mezokarp) i wewnętrzną(endokarp). Zewnętrzna część tworzy cienką skórkę i środkową, co uznane jest za podstawę klasyfikacji owoców (mięsiste i suche). Wyróżniamy różne gruby owoców: *pojedyncze-suche(niepękające i pękające) i mięsiste(jagoda, pestkowce), *złożone-wielomieszkowe, wielopestkowce, wieloniełupki. Rozmnażanie wegetatywne-za pomocą organów wegetatywnych o potomstwie nazywanym klonem. Ten sposób jest powszechnie stosowany w praktyce rolniczej, ogrodowej i leśnej. Zaleta jest zachowanie wszystkich cech genetycznych danej odmiany. Istnieją różne sposoby: *za pomocą okładów-powstają z nisko osadzonych pędów nadziemnych, mających zdolność wytwarzania z pędów korzeni i pączków, np.agrest czarna porzeczka, *za pomocą odrostów korzeniowych-odrośli-korzenie wielu roślin wytwarzają pączki przybyszowe, z których powstają pędy nadziemne, np.ostrożeń polny, chrzan. Ten sposób pozwala na ratowanie wielu cennych odmian hodowlanych, np.krzew owocowy, *za pomocą rozłogów, pędów, cebul i bulw pędowych-posiadają duże znaczenie praktyczne, np.przez rozłogi rozmnaża się b.popularny perz właściwy a z rośl.uprawnych: truskawki. Za pomocą kłączy rozmnażamy: szparak lekarski, rabarbar. Natomiast za pomocą bulw pędowych: ziemniaki, topinambur; za pomocą cebul: cebulę ogrodową, czosnek i tulipan, *za pomocą sadzonek-sztuczna część rośliny; wyróżniamy: sadzonki pędowe, liściowe i korzeniowe. Sadzonki pędowe dzielą się na 2 grupy: letnie i zimowe. Sadzonki liściowe-rozmnażąnie następuje poprzez odcięcie liści i umieszczenie go w wilgotnym piasku w szklarni. Popularne u m.in. begonii królewskiej, *szczepienie-polega na łączeniu jednej rośliny, zwykle w postaci zrazu lub oczka, z inną częścią zwaną podkładką. Wyróżnia się następujące metody: na szparę(w przecięciu górnej części wsadza się zraz), stykowa, za pomocą oczka(ścina się oczka z miazgą, które po odpowiednim nacięciu, wkłada się pod część korową; popularny w ogrodnictwie, np.czereśnia, *za pomocą rozmnóżek-znajdują się w palnicach liści, po kwitnieniu opadają na ziemię i rozrastają się; przykład:rozmnóżki pękowe, np.liście bulwkowate, *mikrorozmnażanie(in vitro)-poza organizmem; powszechnie wykorzystywane w rolnictwie i ogrodnictwie. Cenny ze względu na uwalnianie odmian od chorób wirusowych. Elementem służącym do rozmnażania jest implant. Najkorzystniej pozyskiwany z zakończenia pędów i wierzchołków kiełków. Osadza się go na pożywce, w pożywkę w próbówce w odpowiednich warunkach(temp.i wilgotność). Po wyrośnięciu i zakorzenieniu przenosi się go do szklarni, a gdy dobrze się rozwinie, wsadzamy go w ziemię na polu, np.ziemniak.