DOBROSTAN ZWIERZĄT

Jest to podstawa ochrony zdrowia publicznego, a także ochrony samych zwierząt.
• Bioasekuracja – nie można dopuścić do zaistnienia czynnika szkodliwego; totalna dezynfekcja, przeciwdziałanie, a nie leczenie, nie dopuszczanie do powstawania chorób – zabezpieczenie ferm przed czynnikami szkodliwymi.
• Ochrona dobrostanu – ochrona zwierząt; dobrostan powinien być wysoki; brak chorób warunkowo zakaźnych i innych.
• Profilaktyka i terapia – niezbędne dla ochrony zdrowia.

Dobrostan zwierząt w UE:
• Presja konsumentów – aspekty etyczne. Cały dobrostan jest prawem weterynaryjnym. Mówi, jakie są zadania weterynarii. Wielu konsumentów ma skrajne poglądy – wegetarianizm. Ale większość chce spożywać produkty pochodzenia zwierzęcego, ale nie kosztem cierpienia zwierząt. Wiele supermarketów opracowuje standardy utrzymania zwierząt i kupują mięso tylko od tych producentów, którzy spełniają ich wymogi. Przy czym cena produktu automatycznie idzie w górę.
• Aspekt prawny (prawo a dobrostan zwierząt) – w Unii jest równa konkurencja. Wszyscy producenci muszą utrzymać tzw. Minimum standardów utrzymania i wszyscy muszą dbać o zwierzęta.
• Ochrona rynku europejskiego – nie wolno importować produktów zwierzęcych z krajów, które nie przestrzegają standardów utrzymania zwierząt.

Dobrostan – stan zdrowia fizycznego i psychicznego, osiągany w warunkach pełnej harmonii ustroju w jego środowisku (Huges).
Dobrostan a zdrowie – rozszerzamy na zdrowie psychiczne i harmonię ze środowiskiem.

Etyczne aspekty dobrostanu:
- wzrost wrażliwości na ból i cierpienie wynikające z ugruntowania wiedzy i świadomości o stanach emocji zwierząt;

Przyczyny strachu:
• obce pomieszczenie, grupa zwierząt;
• wyłapywanie;
• izolacja;
• agresja zwierząt dominujących;
• urazogenne urządzenia;
• człowiek-brutal, bicie zwierząt.

Dobrostan może się zmienić z „good welfare” w „poor welfare”.

Niski poziom dobrostanu:
• obniżenie poziomu zdolności adaptacyjnych względem sytuacji stresowych;
• brak zainteresowania otoczeniem;
• obniżone zdolności wzrostu i rozrodu;
• choroby;
• uszkodzenia ciała;
• immunosupresja;
• autonarkotyzm;
• patologie behawioralne.

Wysoki poziom dobrostanu:
• normalne zachowanie się;
• wskaźniki behawioralne w normie;
• wysoki stan zdrowotny;
• wskaźniki produkcyjne i rozrodcze wysokie.

Wskaźniki dobrostanu:
1. fizjologiczne: tętno, oddechy, temperatura, ciśnienie krwi, EKG, EEG, badanie hematologiczne, immunologiczne, poziom adrenaliny, katecholamin, badanie biochemiczne (glukoza, mocznik);
2. behawioralne: czy nie ma stereotypii (zachowanie odbiegające od normy o niewyjaśnionej do końca etiologii) – powtarzają się, są bezsensowne, w różnych sytuacjach, gdy brak stymulacji ze strony środowiska. Mogą być stałe i nawracające.
Autonarkotyzm – wydzielają β-endorfiny i same w stresie się narkotyzują. Przyczyną może też być nuda. Mniej szkodliwe niż sytuacje stresowe, bo nie dopuszcza do stresu. Kiedy ograniczona jest wolność, wysokie napięcie, zaburzenia neuroendokrynne.
Zaburzenia patologiczne behawioralne (stereotypie):
• kanibalizm – nie wynika z potrzeb żywieniowych, ale z zaburzeń emocjonalnych; obgryzanie ogonków; dziobanie przy złych warunkach utrzymania;
• nikłe patoetologie – zwierzę zamknięte w ZOO; chodzenie po okręgu, ruchy głową, kończynami, pozorowanie żucia;
• odchylenia od normalnych wzorców.
3. zdrowotne – ocena zdrowia; brak reakcji patofizjologicznej na obecność czynnika patogennego.
Zły stan zdrowia, choroby cywilizacyjne (technopatie) – niezakaźne lub warunkowo zakaźne, wywoływane pośrednio lub bezpośrednio przez niektóre elementy wprowadzone do produkcji zwierzęcej, np. bezściółkowe podłoże
4. produkcyjne.
Na poziom dobrostanu wpływają: mikroklimat, żywienie i pojenie, utrzymanie.

Kodeks dobrostanu:
• wolność od dyskomfortu;
• wolność do wyrażania normalnych form behawioru;
• wolność od głodu i pragnienia;
• wolność od bólu, urazów i choroby (pomoc weterynaryjna);
• wolność od strachu i stresu.

Przepisy prawne dotyczące dobrostanu w UE:
• utrzymywanie zwierząt;
• transport;
• ubój i uśmiercanie zwierząt.

Światowa Deklaracja Praw Zwierząt (artykuły z 1976r.):
a) każde ma prawo do poszanowania, nie można tępić innych;
b) wykorzystuje całą swą wiedzę dla dobra tych zwierząt;
c) człowiek powinien okazać poszanowanie, opiekę i ochronę.
Są przeciwnicy i zwolennicy tej Deklaracji. Trzeba szanować życie zwierząt.

5 konwencji europejskich: Rada Europy w Strassburgu, ale Polska nie podpisała żadnej (1976, 79, 86, 86, 87). Każda z nich ma zalecenia dotyczące zwierząt gospodarskich: świń, drobiu, bydła, kur, kaczek, strusi – warunków ich utrzymania.

W UE dyrektywy – warunki utrzymania, uboju, uśmiercania, transportu. Wszystkie dyrektywy muszą być wdrożone do prawa państwa członkowskiego – mogą być bardziej restrykcyjne, ale nie liberalne. Przeprowadza się kontrolę dobrostanu w gospodarstwach.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierząt (Dz.U z dnia 23 września 1997r.), znowelizowana ustawą o ochronie zwierząt z 6 czerwca 2002r.
Dotyczy ona wszystkich grup zwierząt: cyrkowe, dzikie, gospodarskie, doświadczalne, domowe, zoologiczne.
Znęcanie się:
• zadawanie lub świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpienia;
• umyślne zranienie lub okaleczenie zwierząt, nie stanowiące dozwolonego prawem zabiegu lub doświadczenia na zwierzętach;
• umyślne używanie do pracy lub w celach sportowych zwierząt chorych;
• bicie zwierząt przedmiotami twardymi lub ostrymi;
• przeciążanie zwierząt pociągowych lub jucznych;
• transport zwierząt rzeźnych w warunkach powodujących cierpienie i stres;
• używanie pęt, stelaży, uprzęży, węzłów zmuszających do nienaturalnych pozycji ciała;
• zabiegi i operacje chirurgiczne wykonywane przez osoby nie posiadające wymaganych uprawnień, bądź niezgodne z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej, bez zachowania koniecznej ostrożności, oraz w sposób sprawiający ból;
• utrzymywanie zwierząt w warunkach niewłaściwych zoohigienicznie;
• porzucanie zwierząt;
• straszenie zwierząt;
• przeprowadzanie na zwierzętach testów środków higienicznych i kosmetycznych powodujących cierpienie, jeżeli znane są metody alternatywne.
Inspekcja Weterynaryjna sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt. Może ona współpracować z innymi organami (TOZ czy Animals).

Higiena zwierząt (zoohigiena) –
nauka interdyscyplinarna; zajmuje się ochroną zdrowia i produkcji zwierząt poprzez zmniejszenie ekspozycji i dyspozycji zwierząt na czynniki oporu środowiska.
Opór środowiska – większość czynników środowiskowych ma swoje optimum dla zdrowia, życia poszczególnych gatunków (zależy też od wieku, masy, warunków utrzymania i in.). Są też czynniki, które nie mają swojego optimum (mają pesimum) – suma czynników nie optymalnych to opór środowiska. Jest to czynnik etiologiczny chorób zwierząt, też obniża produkcyjność.
Optimum nie ma obecność amoniaku i H2S w powietrzu – każde stężenie jest szkodliwe.
Zmniejszyć ekspozycję – zoptymalizować środowisko lub zabrać zwierzę z środowiska szkodliwego.
Zmniejszyć dyspozycję – zmniejszyć wrażliwość – profilaktyka, szczepienia czynne, bierne.
Obejmuje ekologię (interakcje biotyczne i abiotyczne), ekofizjologię, bioklimatologię, etologię, ergonomię zootechniczną (dostosowywanie urządzeń mechanicznych, wyposażenie budynku do właściwości anatomicznych, fizjologicznych i behawioralnych zwierząt), higienę pomieszczeń inwentarskich.

Środowisko życia zwierząt:
• warunki utrzymania;
• żywienie.
W jednakowym stopniu (po 50%) decydują o produkcyjności.

Potencjał genetyczny – genetycznie uwarunkowana produkcyjność. Często jest bardzo wysoki, ale potencjał produkcyjny jest niski – nieodpowiednie warunki utrzymania.
Potencjał biotyczny – potencjał przeżywania, to zdolność zwierzęcia do przeżycia w różnych warunkach (potencjał ochrony, rozmnażania, odporność zwierząt). Im wyższy potencjał genetyczny, tym niższy potencjał biotyczny.

Są grupy schorzeń, które rozwiną się, nawet jak zmienimy warunki środowiska; nie zahamujemy ich. A zabiegi weterynaryjne mogą pomóc, szczepienia (nie wolno szczepić przeciw pomorowi!). są też choroby przy których poprawienie warunków środowiskowych drastycznie zmienia okoliczności – zwierzęta stają się zdrowsze.

Czynniki środowiska zwierząt:
1. Czynniki biotyczne – drobnoustroje, pasożyty, grzyby, wirusy, inne zwierzęta, człowiek.
2. Czynniki abiotyczne:
• fizyczne – klimat, temperatura, jonizacja, oświetlenie, wilgoć, ciśnienie;
• chemiczne – jakość powietrza, amoniak, siarkowodór, tlen, czynniki toksyczne dla zwierząt;
• edaficzne – gleba i woda, skład chemiczny gleby (→ skład chemiczny paszy; słaba gleba, to i pasz z niej słaba), czynniki ryzyka w chorobach zakaźnych, gnojowica (nawożenie na polach), zbyt dużo azotu w glebie → zatrucia; woda – źródlana, właściwości fizykochemiczne, mikrobiologiczne, toksyny w niej zawarte.
3. Czynniki fagiczne – związane z żywieniem.
4. Czynniki technogeniczne – tworzy je człowiek; mogą być przyczyną wielu schorzeń; podłoże bezściółkowe – ułatwienie pracy ludzkiej, usuwanie gnojowicy – taniej. Każdy taki system jest zły, ze względu na dobrostan zwierząt (na ich zdrowie). Trzeba kalkulować, czy się opłaca, np. hałas wywołany przez wentylatory, paszniki straszy zwierzęta, ale z czasem się do niego przyzwyczajają.
Choroby cywilizacyjne u zwierząt – wywołane przez człowieka; schorzenia występujące w warunkach dużej koncentracji zwierząt, dużego zagęszczenia

TRANSPORT ZWIERZĄT

Kontrolę warunków transportu przeprowadza IW. Transport poza kraj – Włochy, Portugalia, Tajlandia, Chiny, kraje arabskie. Również transport wewnętrzny, w poszczególnych rejonach Polski. Zwierzęta są przewożone na duże odległości, średnio jedzie się z prędkością 60 km/h. Czas transportu wynosi 11-14 h. Dopuszczalny czas transportu 8h, a jeżeli jest dłuższy, to pojazd musi być odpowiednio przystosowany, tzw. I klasa.

Rozporządzenia:
• Dyrektywa 91/628 EEC, znowelizowana Dyrektywą 95/29;
• Rozporządzenie Rady 1255/97 dotyczące kryteriów wspólnoty dla punktów postoju;
• Rozporządzenie Rady 411/98 dotyczące dodatkowych standardów dotyczących ochrony zwierząt.

Wymogi:
Środek transportu do 8h:
• Tak zaprojektowany, aby nie powodował obrażeń, obniżenia dobrostanu, okaleczeń, żeby było bezpiecznie dla zwierząt.
• Posiada odpowiednią wentylację, grawitacyjną – w sposób naturalny podczas ruchu pojazdu; przy przegrzaniu – szybko postój.
• Wystarczająca ilość ściółki – wygoda.
• Odpowiednia powierzchnia na 1 osobnika – co najmniej ustalona powierzchnia minimalna.
• Prawidłowo oznakowany, opisany (gabaryty pojazdu, powierzchnia ładowna pojazdu, powierzchnia na 1 zwierzę).
• Pionowe powierzchnie gładkie, odporne na korozję.
• Podłogi szczelne.
• Drób w kontenerach oznakowanych góra-dół.
• Swobodny dostęp do zwierząt – żeby móc je podnieść, opatrzyć.
• Przenośne światło.
• Po każdym transporcie mycie, dezynfekcja

Wyjątki – nie musi spełniać warunków, jeśli:
• transport nie ma charakteru handlowego;
• dotyczy pojedynczego osobnika (koń);
• dotyczy zwierząt domowych (kot, pies);
• nie przekracza 50km (do 50km);
• zwierzęta są transportowane własnym środkiem transportu (hodowcy).
Warunki muszą być spełnione, jeżeli jest to przewóz powyżej 50km i do rzeźni (przewóz komercyjny).

Warunki:
• tylko zwierzęta zdrowe (wyjątek – do uboju z konieczności, doświadczenia na zwierzętach, w celu leczenia weterynaryjnego – lekarz powiatowy musi dać zezwolenie);
• nie ciężarne (nie wolno 10 dni przed porodem);
• matki co najmniej 48h po porodzie;
• młode z zagojoną pępowiną.
Jeżeli zachorowały w czasie transportu – udzielona pierwsza pomoc → pozostawione w punkcie weterynaryjnym aż do wyleczenia. Przy poważnym urazie i braku pomocy weterynaryjnej – uśmiercenie humanitarne.

Zabezpieczenia w czasie transportu:
• wiązane – tak, by mogły się położyć, wstać, mieć dostęp do poidła, żeby się nie udusiło;
• w specjalnych boksach;
• różne gatunki trzymane w oddzielnych boksach; samce i samice też oddzielnie;
• zwierzęta młode z matką, oddzielnie od innych;
• bydłu nie zakładać kółek nosowych i nie wiązać za rogi;
• koń w kantarze, rozkute tylne podkowy, pojazd nie może być wielopokładowy;
• wysokość pojazdu wielopokładowego – zwierzę swobodnie może stać, może unieść głowę do góry;
• krowy w laktacji – dój co 12, maksymalnie 15h;

Konwojent jest osobą odpowiedzialną za przewóz, odbiorca i nadawca nie odpowiadają. Przewoźnik musi dopilnować, żeby w przypadku transportu powyżej 8h, była opracowana trasa, zachowane odpowiednie warunki w czasie transportu, zwierzęta zostały zbadane przed wyjazdem przez lekarza weterynarii i otrzymały świadectwo zdrowia. Plan podróży musi być zaakceptowany przez lekarza powiatowego – czy jest on realny, zgodny, możliwy do zrealizowania. Zwierzęta muszą mieć ustalone miejsca odpoczynku, gdzie są pojone i karmione. Przewoźnik zawiadamia punkt kontroli celnej, kiedy będzie przekraczać granicę – szybko, poza kolejnością. Przewoźnik jest odpowiedzialny za koszty leczenia, wyżywienie, postoje w czasie transportu.
Aby móc przewozić zwierzęta trzeba mieć zezwolenie i zaświadczenie, że dany środek transportu nadaje się do użytku. Też zaświadczenie, że kierowca przeszedł przeszkolenie do przewozu zwierząt.
Ładunek i rozładunek są najważniejsze: zabrania się bicia zwierząt i używania przemocy fizycznej; rampa musi być właściwie zaprojektowana:
• łagodna pochyłość;
• progi przeciwślizgowe, by zwierzę nie zjeżdżało;
• wyścielona ściółką, trocinami;
• barierki boczne;
• tak dostosowana do pojazdu, żeby nie było przerw między rampą a pojazdem.

Dla każdego środka transportu (samochód, pociąg, samolot, statek) jest minimalna powierzchnia załadunku.

Czas transportu może być dłuższy niż 8h, gdy:
• na podłodze pojazdu jest dużo ściółki;
• są specjalne pojemniki na paszę, wodę, które nie ulegają zanieczyszczeniom przez spaliny i odchody;
• karmniki, wiadra do pojenia są schowane i wyciągane na postoju oraz myte po każdorazowym transporcie;
• jest wystarczająca powierzchnia do odpoczynku w pozycji leżącej;
• konwojent może dotrzeć do wszystkich zwierząt;
• wentylacja mechaniczna – wymiana powietrza także w czasie postoju;
• monitoring parametrów w kabinie przewoźnika;
• przesuwane przegrody do odgradzania zwierząt;
• podłączenie wody w celu uzupełnienia zbiorników;
• u świń poidła samoczynne i stały dostęp do wody; po 8h prysznice, które zraszają zwierzęta, żeby nie doszło do przegrzania;
• muszą też być przerwy, postoje.

Przewóz zwierząt pojazdem I klasy:
• cielęta, koźlęta, jagnięta – po 9h postój – 1h odpoczynku, karmienie, pojenie – następne 9h (razem 18h) – miejsce przeznaczenia lub postój z wyładowaniem na min. 24h;
• bydło, owce, kozy – 14h – 1h postoju – następne 14h (razem 29h) – baza lub wyładowanie (24h odpoczynku);
• konie – 24h bez przerwy, ale co 8h krótkie przerwy na pojenie i karmienie;
• świnie – 24h bez przerw i stały dostęp do wody;
• transport można przedłużyć o 2h, jeżeli w tym czasie dojedzie do miejsca przeznaczenia.

Punkt postojowy – musi być zarejestrowany w spisie Unii Europejskiej. Funkcjonuje w Polsce na bazie rozporządzenia. Musi spełniać warunki utrzymania dla konkretnego gatunku. Są pod nadzorem powiatowego lekarza weterynarii. Właściciel punktu zapewnia opiekę weterynaryjną. Jeżeli zwierzę nie nadaje się do dalszego transportu – nie może jechać dalej.
Spis przewoźników, rejestracja zwierząt, chore, padłe, choroby zwalczane z urzędu, zagrożenia dla ludzi.
Kontrolą transportu zajmuje się lekarz weterynarii, inspekcja drogowa (policja), czasem też działają wspólnie. Przedłużająca się kontrola: przy złej wentylacji w pojeździe, w magazynie żywca – kontrola transportu zwierząt, czyli jak spisał się przewoźnik.