PODSTAWY WYKONYWANIA ZAWODU PRACOWNIKA OCHRONY

Wykonywane przez pracowników ochrony zadania w zakresie ochrony osób i mienia z natury rzeczy stwarzają zagroże­nie, zwłaszcza dla ich życia i zdrowia. Dochodzi do tego zagrożenie wolności, której pozbawienie może nastąpić na skutek naruszenia dóbr osobistych człowieka w wypadku przekroczenia lub niedopełnienia obowiązku przez pracownika ochrony. Wymaga to od pracowników ochrony profesjonalizmu, który mogą osiągnąć wyłącznie po­przez pełną znajomość podstaw prawnych wykonywanego zawodu. - Zna­jomości: rodzaju i źródeł zagrożeń osób i mienia, poszczególnych form ochrony osób i mienia, funkcjonowania specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, wymagań kwalifikacyjnych pracowników ochrony, zasad współpracy z policją i innymi służbami, postępowania z dokumentami zawierającymi informacje niejawne, wykonywania działal­ności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia. Pracownicy ochrony powinni posiadać umiejętność: sporządzania planu ochrony jednostki, prowadzenia do­kumentacji opisującej organizację i przebieg ochrony, postępować w ramach swoich uprawnień i obowiązków wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obsza­rów, obiektów i urządzeń oraz poza ich granicami, postępować przy użyciu środków przymusu bezpośredniego i broni palnej bojowej.

SPIS TREŚCI

I. Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony 2

Podstawowe akty prawne regulujące zasady wykonywania zawodu pracownika ochrony 3

Pojęcie ochrony osób, mienia i obiektów 3

Geneza i aktualne potrzeby prowadzenia działań ochronnych 10

Rodzaje ochrony 12

II. Zagrożenia, na które narażone są chronione osoby, mienie i obiekty 22

Czynniki mające wpływ na stopień zagrożenia 22

Czynniki wpływające na wzrost zagrożenia 23

Główne źródła zagrożeń 23

Rodzaje zagrożeń 33

III. Podstawy prawne ochrony osób i mienia 37

Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony osób i mienia 37

Podmioty ochrony osób i mienia 38

Formy ochrony osób i mienia 39

IV. Obszary, obiekty, urządzenia i transporty podlegające obowiązkowej ochronie 43

Podmioty i kryteria sporządzania wykazów 43

Zasady prowadzenia ewidencji obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie 45

3. Odpowiedzialność karna związana z brakiem zapewnienia fizycznej lub technicznej ochrony. 45

V. Plan ochrony jednostki 47

Zasady sporządzania planu ochrony 47

Zasady uzgadniania planu ochrony 48

VI. Wewnętrzne służby ochrony 52

Sposób oraz tryb tworzenia wewnętrznych służb ochrony 52

Odmowa wydania oraz cofnięcia pozwolenia na działalność wewnętrznej służby ochrony . 53

Struktura organizacyjna i zakres działania wewnętrznych służb ochrony 54

Sposób prowadzenia dokumentacji opisującej organizację i przebieg ochrony 56

Uzbrojenie, wyposażenie i umundurowanie 62

VII. Wymagania kwalifikacyjne pracowników ochrony 65

Pojęcie i rodzaje licencji 65

Zakres czynności wymagających posiadania licencji 65

Warunki uzyskania poszczególnych rodzajów licencji 67

Potwierdzenie zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań 71

Wydanie, odmowa wydania, zawieszenie praw, cofnięcie i wygaśnięcie licencji 74

VIII. Uprawnienia pracowników ochrony podczas wykonywania zadań ochrony osób i mienia 82

Uprawnienia pracowników ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia 82

Odpowiedzialność karna pracownika ochrony 91

IX. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej 93

Stosowanie przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego 93

Użycie przez pracowników ochrony broni palnej bojowej 99

Zasady noszenia i przechowywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji 108

X. Zasady współpracy z policją i innymi służbami publicznymi 112

Podmioty zobowiązane do współpracy 112

Zakres i tryb sprawowania nadzoru przez policję nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi 117

XI. Postępowanie z dokumentami zawierającymi informacje niejawne 121

Pojęcie informacji niejawnych 121

Zakres informacji niejawnych podlegających ochronie 122

Organizacja ochrony informacji niejawnych 123

Klasyfikacja informacji niejawnych 125

Zasady ochrony informacji niejawnych 126

Dostęp do informacji niejawnych 127

Udostępnianie informacji niejawnych 131

Kancelarie tajne 131

Środki ochrony fizycznej informacji niejawnych 132

10. Postępowanie związane z przyjmowaniem, przewożeniem, wydawaniem i ochroną materiałów zawierających informacje niejawne 134

11. Odpowiedzialność karna związana z niezachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych. 136

XII. Ochrona danych osobowych 138

Pojęcie danych osobowych 138

Organy ochrony danych osobowych 138

Zasady przetwarzania danych osobowych 140

Zasady rejestracji i prowadzenia zbiorów osobowych 141

Odpowiedzialność karna związana z niezachowaniem przepisów ustawy o ochronie danych osobowych 142

XIII. Wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia 143

1. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej 143

2. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia 145

Literatura 154

I. PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU OCHRONY

1. Podstawowe akty prawne regulujące zasady wykonywania zawodu pracownika ochrony

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady wykonywania zawodu pracownika ochrony jest ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740 z późn. zm.). Ustawa ta określa:

• obszary, obiekty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie,

zasady tworzenia i funkcjonowania wewnętrznych służb ochrony,

• zasady wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia,

wymagane kwalifikacje i uprawnienia pracowników ochrony,

nadzór nad funkcjonowaniem ochrony osób i mienia,

• zasady ochrony transportowej broni, amunicji i materiałów wybuchowych. Spośród innych aktów regulujących zasady wykonywania zawodu należy wskazać na rozporządzenia Rady Ministrów:

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegóło­wych warunków i sposobu postępowania pracowników ochrony przy użyciu broni palnej (Dz. U. Nr 86, poz. 543),

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie szczegó­łowych warunków i sposobów użycia przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego (Dz. U. Nr 89, poz. 563),

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1998 r., w sprawie szczegó­łowego trybu działań pracowników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów (Dz. U. Nr 144, poz. 933).

Ponadto należy wskazać na rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Admini­stracji, Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Ministra Obrony Narodowej:

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 maja 1998 r. w sprawie rodzajów dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o udzie­lenie koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia (Dz. U. Nr 69, poz. 457),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 maja 1998 r. w sprawie dokumentacji wymaganej przy wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia (Dz. U. Nr 69, poz. 458),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 czerwca 1998 r. w sprawie wzoru i trybu wydawania licencji pracownika ochrony fizycznej i licencji pracownika zabezpieczenia technicznego oraz trybu i częstotliwości wydawania przez organy Policji opinii o pracownikach ochrony (Dz. U. Nr 78, poz. 511),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 lipca 1998 r. w sprawie wysokości i trybu wnoszenia opłaty za wydanie licencji pracownika ochrony (Dz. U. Nr 98, poz. 627),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 sierpnia 1998 r. w sprawie zasad uzbrojenia specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji (Dz. U. Nr 113, poz. 730),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie rodzajów dyplomów i świadectw wydawanych przez szkoły i inne pla­cówki oświatowe, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznych kwalifikacji w zakresie ochrony osób i mienia, minimalnego zakresu programów kursów pracowników ochrony fizycznej pierwszego i drugiego stopnia oraz zakresu obowiązujących tematów egza­minów i tryb ich składania, składu komisji egzaminacyjnej i sposobu przeprowadzania egzaminu (Dz. U. Nr 113, poz. 731),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie zakresu wiadomości obowiązujących na egzaminie dla pracowników specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, którzy uzyskali świadectwa potwier­dzające zdanie egzaminu z zakresu znajomości pełnienia służby strażniczej z bronią (Dz. U. Nr 113, poz. 732),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 sierp­nia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad wydawania upoważnień do kontroli oraz tryb wykonywania czynności nadzoru Komendanta Głównego Policji nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych (Dz. U. Nr 116, poz. 752),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 września 1998 r. w sprawie określenia obiektów, w których mogą być stosowane paralizatory elektryczne (Dz. U. Nr 120, poz. 780),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 paździer­nika 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębior­ców i inne jednostki organizacyjne (Dz. U. Nr 129, poz. 858),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbro­jonych formacji ochronnych z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi) (Dz. U. Nr 161, poz. 1108),

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 1998 r. w sprawie wewnętrznych służb ochrony (Dz. U. z 1999 r. Nr 4, poz. 31),

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej (Dz. U. Nr 30, poz. 299),

• Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 2 czerwca 1999 r. w sprawie wewnętrznych służb ochrony działających na terenach komórek i jednostek organizacyj­nych resortu obrony narodowej (Dz. U. Nr 58, poz. 619),

• Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 czerwca 1999 r. w sprawie ochrony przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne terenów komórek i jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej (Dz. U. Nr 60, poz. 647).

Poza wymienionymi wyżej aktami prawnymi regulującymi wykonanie zadań ochrony osób i mienia należy zwrócić uwagę na te, które w pewnym stopniu dotyczą także zadań w zakresie ochrony osób i mienia:

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1298 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, poz. 95 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. — prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807),

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie wymagań, jakie powinny spełniać służby porządkowe organizatora imprezy masowej w zakresie wyszkolenia i wyposażenia, oraz szczegółowych warunków i sposobów ich działania (Dz. U. Nr 113, poz. 986),

Rozporządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Na­rodowej z dnia 26 lutego 1999 r. w sprawie trybu i sposobu przyjmowania, przewożenia, wydawania i ochrony materiałów (Dz. U. Nr 18, poz. 168).

2. Pojęcie ochrony osób, mienia i obiektów

W rozumieniu ustawy o ochronie osób i mienia, ochrona to działalność mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej oraz zapobieganie przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałanie powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz niedopuszczenie do wstępu i przebywania osób nieuprawnionych na terenie chronionym.

Z powyższego określenia wynikają następujące pojęcia ochrony osób, mienia i obiek­tów:

Ochrona osób — to działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej.

Ochrona mienia — to działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz polegające na niedopuszczeniu do wstępu i przebywania osób nieuprawnio­nych na terenie chronionych obszarów, obiektów i urządzeń.

• Ochrona obiektów — to zespół przedsięwzięć organizacyjno-taktycznych, tech­nicznych i fizycznych zapobiegających przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałających powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz pole­gających na niedopuszczeniu do wstępu i przebywania osób nieuprawnionych na terenie chronionego obiektu.

Ustawa nie określa pojęcia obiektu; wydaje się, że pod tym pojęciem należy rozumieć budynek lub zespół budynków i urządzeń rozmieszczonych na określonym obszarze.

Podstawą tworzenia i funkcjonowania zespołu przedsięwzięć są formalno-prawne unormowania dotyczące stanu bezpieczeństwa chronionych obiektów, np.:

ustawa o ochronie osób i mienia oraz rozporządzenia wykonawcze regulujące ochronę obszarów, obiektów i urządzeń,

kompetencje organizacji i instytucji powołanych do ochrony oraz zasady ich współpracy,

wymagania wobec środków zabezpieczenia technicznego,

uprawnienia pracowników ochrony.

Głównym elementem zespołu przedsięwzięć są działania organizacyjno-taktyczne np.:

— określenie jednolitej koncepcji systemu bezpieczeństwa obiektu,

— opracowanie planu ochrony obiektu, instrukcji, regulaminów, procedur postępo­wania, zakresu obowiązków itp.,

zorganizowanie sił i środków ochrony,

systematyczne szkolenie doskonalące pracowników obiektu i ochrony,

kontrolowanie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa obiektu. Działania organizacyjno — taktyczne uzupełnia się:

środkami technicznymi (np. środki budowlane, mechaniczne i elektroniczne),

— bezpośrednią ochroną fizyczną (np. stała lub doraźna, system monitoringu, kon­wojowanie mienia).

Stan bezpieczeństwa chronionego obiektu zależy więc od wielu czynników, które powinny stanowić wewnętrznie spójną całość.

Zespół przedsięwzięć ma na celu nie tylko zapobieganie i neutralizację faktycznych i potencjalnych zagrożeń, ale także szybkie reagowanie i dostosowanie się do nowych zagrożeń.

3. Geneza i aktualne potrzeby prowadzenia działań ochronnych

Sprawy związane z organizacją i funkcjonowaniem obowiązkowej ochrony obszarów, obiektów i urządzeń w zakresie zbliżonym do przyjętych obecnie rozwiązań, normowały przepisy o Straży Przemysłowej (ustawa z dnia 31 stycznia 1961 r. o Straży Przemysło­wej — Dz. U. Nr 6, poz. 42, z 1989 r. Nr 35, poz. 192) oraz Straży Pocztowej (dekret z dnia 17 października 1946 r. o Straży Pocztowej — Dz. U. Nr 59, poz. 323). W tej dzie­dzinie, z uwagi na ważne interesy publiczne, stosunki społeczne muszą być kształtowane na gruncie administracyjno-prawnym.

Do czasu wejścia w życie ustawy o ochronie osób i mienia, świadczenie usług ochrony osób i mienia odbywało się na podstawie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.), która nakładała, na niektóre rodzaje tych usług, obowiązek uzyskania koncesji. Pracownikom realizującym czynności ochronne nie określono szczególnych kompetencji, korzystali oni z tzw. uprawnień obywatelskich oraz wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów. Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia w taki sposób działały liczne agencje ochrony.

22 sierpnia 1997 r. Sejm RP uchwalił ustawę o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740), której podstawowe postanowienia weszły w życie 27 marca 1998 r. W części dotyczącej koncesji na działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia jej przepisy zaczęły obowiązywać od 31 grudnia 2000 r., aby umożliwić przedsiębiorcom dostosowanie się do warunków w niej określonych. Do tego terminu ważne były również zgody na powołanie Straży Przemysłowych (Portowych, Bankowych) oraz Straży Pocztowych. Należy podkreślić, że dla realizacji unormowań ustawy konieczne było wydanie 20 rozporządzeń wykonawczych przez poszczególnych ministrów, proces ich wydawania był znacznie opóźniony.

Ustawa nie narusza przepisów dotyczących ochrony obszarów, obiektów i urządzeń jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Naro­dowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Ministra Sprawiedliwości, ministra właściwego do spraw zagranicznych, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Sze­fa Agencji Wywiadu, a także przepisów dotyczących wykonywanej przez te jednostki ochrony transportu broni, amunicji i materiałów wybuchowych.

Aktualne potrzeby prowadzenia działań ochronnych wynikają ze wzrostu przestępczo­ści. Przestępczość jest najbardziej negatywnym i niepożądanym zjawiskiem w społeczeń­stwie z uwagi na ogromne straty, jakie powoduje w mieniu społecznym i prywatnym oraz na zagrożenie stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Przestępczość oraz próby zapobiegania jej od dawna zaprzątają umysły osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ludzi. Do refleksji nad stanem bezpieczeństwa najczęściej skłaniają nas doniesienia o be­stialsko popełnionych zabójstwach, napadach lub gwałtach. Pracownik ochrony powinien mieć podstawową wiedzę dotyczącą przyczyn wzrostu przestępczości i tendencji, jakie w niej występują, po to, aby mógł prawidłowo wykonywać swoje obowiązki.

Zmiany społeczno — polityczne, jakie nastąpiły po 1989 roku, spowodowały wzrost ujemnych zjawisk społecznych, w tym również zjawiska przestępczości. Do roku 2000 odnotowywano wzrost każdej kategorii przestępstw. W 2001 roku po raz pierwszy od kilku lat nastąpił spadek przestępczości kryminalnej. Można stwierdzić, że ostatnie pięt­naście lat funkcjonowania nowego ustroju politycznego, przemiany gospodarcze i zwią­zane z nimi zmiany struktur społecznych spowodowały pojawienie się szeregu nega­tywnych skutków społecznych, których wyrazem był wzrost przestępczości. Wzrastające zróżnicowanie materialne społeczeństwa, zmiany potrzeb i oczekiwań wobec istniejącej rzeczywistości pogłębiały i pogłębiają zjawiska kryminogenne.

Pracownik ochrony może podczas wykonywania zadań spotkać się z zagrożeniami podstawowymi skierowanymi przeciwko życiu, zdrowiu lub mieniu oraz innymi zagroże­niami, które mogą przybrać formę kradzieży, napadu rabunkowego, wymuszenia rozbój­niczego lub innego rodzaju działania przestępczego. Dlatego znajomość podstawowych trendów współczesnych zagrożeń, oprócz wysokiego poziomu wyszkolenia specjalistycz­nego, pozwoli mu być lepiej przygotowanym do wykonywania zadań.

4. Rodzaje ochrony

4.1. Instytucjonalny system ochrony osób i mienia

W instytucjonalnym systemie ochrony osób i mienia centralne miejsce zajmują trzy formacje: Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Państwowa Straż Pożarna. Ich działalność ma charakter powszechny, tzn. realizowana jest na całym terytorium państwa i odnosi się, poza nielicznymi wyjątkami, do wszystkich ludzi, i obejmuje całokształt zadań w zakresie ochrony osób i mienia. Ponadto istnieją inne formacje ochronne, których działalność ma ograniczony charakter z punktu widzenia miejsca wykonywania i zakresu zadań oraz kompetencji ich pracowników. Zaliczyć do nich należy zwłaszcza Straż Graniczną, straże gminne (miejskie) oraz wewnętrzne służby ochrony.

4.1.1. Policja

Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczo­ną do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego (ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji — Dz. U. Nr 30, poz. 179, tekst jednolity Dz. U. Nr 7 z 2002 r., poz. 58 z późn. zm.). Do jej podstawowych zadań należy:

ochrona życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji pu­blicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnieniu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,

nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,

kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,

współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodo­wymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów.

Policja składa się z następujących rodzajów służb: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagającej jej działalność w zakresie organizacyjnym i technicznym. W skład policji wchodzi także policja sądowa.

Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpie­czeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant

Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendant Główny Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy policji.

Organami administracji rządowej na obszarze województwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego są:

• wojewoda — przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu albo komendant wojewódzki Policji działający w imieniu własnym w sprawach:

— wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń,

— wydawania indywidualnych aktów administracyjnych, jeżeli ustawy tak stanowią,

komendant powiatowy (miejski) Policji,

komendant komisariatu Policji.

Komendant wojewódzki Policji w porozumieniu z Komendantem Głównym Policji tworzy, w razie potrzeby, komisariat kolejowy, wodny, lotniczy lub inny komisariat specjalistyczny.

W granicach swych zadań policja, w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń, wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzenio­wo-śledcze i administracyjno-porządkowe.

Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów ad­ministracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.

Policjanci podczas wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowa­nia godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

Policjanci, wykonując ustawowe czynności, mają prawo:

• legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia wła­ściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego,

zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia,

przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepi­sach kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,

dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdza­nia ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,

żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rzą­dowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działal­ność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obo­wiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowią­zujących przepisów prawa,

zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organi­zacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.

W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów policji lub jej funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpośredniego:

fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniana i konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,

pałki służbowe,

wodne środki obezwładniające,

pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządko­wania się wydanym poleceniom.

Jeżeli ww. środki przymusu bezpośredniego okazały się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej. Czynić to może wyłącznie:

w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wol­ność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,

przeciwko osobie nie podporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby,

przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną poli­cjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,

w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiek­ty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wy­miaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawi­cielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzyna­rodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów,

w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka,

w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych wyżej w pozycjach 1-3 i 5 albo za osobą, wobec której za­chodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, upro­wadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kra­dzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia,

w celu ujęcia osoby, o której mowa w pozycji 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu,

w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwo­wą, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe,

• w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo areszto­wanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:

ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo dla zdrowia ludzkiego,

istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia,

pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw, o których mowa wyżej w pozycji 6.

Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniej­szą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób.

4.1.2. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony bez­pieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego jest Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu — Dz. U. Nr 74, poz. 676). Do zadań Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego należy:

rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa,

rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw:

— szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa,

— godzących w podstawy ekonomiczne państwa,

korupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. Nr 106, poz. 679 z późn. zm.), jeśli może to godzić w bezpieczeństwo państwa,

w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa,

nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców,

realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych,

uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego i jego porządku konstytucyjnego,

podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

W granicach zadań, o których mowa wyżej, funkcjonariusze ABW wykonują:

czynności operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze w celu rozpoznawa­nia, zapobiegania i wykrywania przestępstw oraz ścigania ich sprawców,

czynności operacyjno-rozpoznawcze i analityczno-informacyjne w celu uzyskiwa­nia i przetwarzania informacji istotnych dla ochrony bezpieczeństwa państwa i jego po­rządku konstytucyjnego.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego wykonuje również czynności na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie określonym w Kodeksie postępowania karnego oraz w Kodeksie karnym wykonawczym, natomiast funkcjonariusze ABW wykonują czynno­ści tylko w zakresie właściwości tej Agencji i w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe policjantów, wynikające z przepisów Kodeksu postępowania karnego.

Funkcjonariusze ABW, wykonując czynności, o których mowa wyżej, mają prawo do podejmowania czynności szczegółowo określonych w art. 23 ust. 1 pkt 1-8 ustawy.

W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom, funk­cjonariusze ABW mogą stosować fizyczne, techniczne i chemiczne środki przymusu bez­pośredniego, służące do obezwładniania lub konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów.

Jeżeli środki przymusu bezpośredniego wymienione wyżej okazały się niewystar­czające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, funkcjonariusz ABW ma prawo użycia broni palnej wyłącznie w przypadkach określo­nych w art. 26 ust. 1 pkt 1-9 ustawy. Należy zwrócić uwagę, iż przypadki te są zbieżne z przypadkami użycia broni palnej przez policjantów.

4.1.3. Państwowa Straż Pożarna

W myśl art. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn. Dz. U. Nr 113 z 2002 r., poz. 984) ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez:

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,

• prowadzenie działań ratowniczych.

Na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. Dz. U. Nr 147 z 2002 r., poz. 1230) powołano Państwową Straż Pożarną jako zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formację przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Do podstawowych jej zadań należy m.in.:

• rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,

• organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywio­łowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń,

• nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych.

Państwowa Straż Pożarna jest organizatorem krajowego systemu ratowniczo-gaśni-czego, mającego na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez:

walkę z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi,

ratownictwo techniczne,

ratownictwo chemiczne,

ratownictwo ekologiczne,

ratownictwo medyczne.

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego sys­temu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Jednostkami organizacyjnymi Państwowej Straży Pożarnej są m.in. komendy: główna, wojewódzkie i powiatowe (miejskie), w których skład wchodzą jednostki ratowniczo--gaśnicze.

Działania ratownicze organizuje i prowadzi Państwowa Straż Pożarna. Strażacy biorący udział w akcji ratowniczej, w zakresie niezbędnym do prowadzenia akcji, mają prawo do korzystania z dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych, komunalnych i prywatnych; komunalnych i prywatnych ujęć wodnych oraz środków gaśniczych.

W okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności strażak kierujący akcją ratowniczą ma prawo zarządzenia:

ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego akcją ratowniczą,

koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych,

wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym,

udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do akcji ratowniczej,

zakazu przebywania osobom postronnym w rejonie akcji ratowniczej. Ponadto, w tych samych okolicznościach, kierujący akcją ratowniczą ma prawo:

• żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych i obywateli,

• odstąpienia od zasad działania uznawanych powszechnie za niebezpieczne.

4.1.4. Straż Graniczna

Straż Graniczna jest powołana do ochrony granicy państwowej na lądzie i morzu oraz kontroli ruchu granicznego (ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej — Dz. U. Nr 78, poz. 464, z późn. zm.). Stanowi ona jednolitą umundurowaną i uzbrojoną formację.

Do zadań Straży Granicznej należy m.in.:

ochrona granicy państwowej,

organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego,

wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz,

rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców w zakresie właściwości Straży Granicznej,

zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej i porządku publicz­nego w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego, a w zakresie właściwości Straży Granicznej — także w strefie nadgranicznej,

• osadzanie i utrzymywanie znaków granicznych na lądzie,

• ochrona nienaruszalności znaków i urządzeń służących do ochrony granicy pań­stwowej,

nadzór na eksploatacją polskich obszarów morskich oraz przestrzeganiem przez statki przepisów obowiązujących na tych obszarach,

ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej,

zapobieganie transportowaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów, przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, a także zanieczyszczaniu wód granicznych,

zapobieganie przemieszczaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów, przez granicę państwową środków odurzających i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych,

wykonywanie zadań określonych w innych ustawach.

Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego jest Komendant Główny Straży Granicznej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

Terenowymi organami Straży Granicznej są: komendanci oddziałów Straży Granicz­nej, komendanci strażnic, granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów Straży Gra­nicznej.

W celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń w zakre­sie określonym w art. 1 ust. 2 pkt 4 i w ust. 2a ustawy funkcjonariusze Straży Granicznej pełnią służbę graniczną, prowadzą działania graniczne, wykonują czynności operacyjno--rozpoznawcze i administracyjno-porządkowe oraz prowadzą postępowania przygotowaw­cze według przepisów kodeksu postępowania karnego, a także wykonują czynności na polecenie sądu i prokuratury oraz innych właściwych organów państwowych w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych przepisach.

Funkcjonariusze, wykonując zadania, o których mowa powyżej, mają prawo do podejmowania czynności szczegółowo określonych w art. 11 ust. 1 pkt 1-12 ustawy.

W razie zagrożenia nienaruszalności granicy państwowej lub niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom oraz bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia własnego lub innej osoby, funkcjonariusze mogą używać następujących środków przymusu bezpośredniego:

fizycznych i technicznych środków służących do obezwładniania bądź do konwo­jowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,

indywidualnych chemicznych środków obezwładniających,

psów służbowych,

pałek służbowych.

Jeżeli środki przymusu bezpośredniego wymienione wyżej okazały się niewystarcza­jące lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, funk­cjonariusz ma prawo użycia broni palnej wyłącznie w przypadkach określonych w art. 24 ust. 1 pkt 1-10 ustawy.

4.1.5. Straże Gminne

Do ochrony porządku publicznego na terenie gminy może być utworzona samorządo­wa umundurowana formacja — Straż Gminna (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o stra­żach gminnych — Dz. U. Nr 123, poz. 779). W gminach, w których przewodniczącym zarządu jest burmistrz (prezydent miasta), straż nosi nazwę „Straż Miejska".

Do zadań straży należy w szczególności:

• ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych,

czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego — w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym,

współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia ludzi, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń,

zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub znisz­czeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia,

• ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej,

współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych,

doprowadzenie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszka­nia, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób,

informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożenia, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnieniu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organami społecznymi,

konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy.

Straż jest jednostką organizacyjną gminy. Strażą kieruje komendant, powoływany przez zarząd gminy po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta woje­wódzkiego Policji. Przełożonym komendanta jest wójt, burmistrz (prezydent miasta).

Straż wykonuje zadania w zakresie ochrony porządku publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego. Strażnik wykonując wymienione wyżej zadania ma prawo do:

udzielenia pouczeń,

legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsamości,

ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki policji,

nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia,

usuwania pojazdów i blokowania kół pojazdów w przypadkach określonych w prze­pisach o ruchu drogowym,

wydawania poleceń,

żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych,

• zwracania się, w nagłych wypadkach, o pomoc do jednostek gospodarczych, pro­wadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej oraz organizacji społecznych, jak również do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w ustawie o Policji.

Strażnik może stosować środki przymusu bezpośredniego wobec osób uniemożli­wiających wykonywanie przez niego zadań określonych w ustawie. Środki przymusu bezpośredniego to:

siła fizyczna w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony,

kajdanki,

pałki obronne wielofunkcyjne

psy obronne,

paralizatory elektryczne,

broń gazowa i ręczne miotacze gazu.

Jeżeli przy wykonywaniu zadań wymienionych wcześniej, środki przymusu bezpo­średniego, okazały się niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, strażnik ma prawo użycia broni palnej krótkiej. Nastąpić to może wyłącznie:

w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie straż­nika lub innej osoby,

przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu strażnika lub innej osoby,

przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną krótką strażnikowi,

w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na wyko­nywany konwój dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych.

Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniej­szą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób.

W instytucjonalnym systemie ochrony osób i mienia funkcjonują także wewnętrzne służby ochrony, jeśli nie wykonują usług w zakresie ochrony osób i mienia na podstawie koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej.

4.2. Komercyjny system ochrony osób i mienia

Przedsiębiorcy tworzący komercyjny system ochrony osób i mienia wykonują swoje zadania na podstawie cywilnoprawnych umów ze swoimi klientami.

Ma on zróżnicowaną postać z punktu widzenia prawno-organizacyjnego. W skład tego systemu wchodzą:

wewnętrzne służby ochrony powołane przez jednostki organizacyjne lub przedsię­biorców, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia (WSO),

przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodar­czej w zakresie usług ochrony osób i mienia, posiadający pozwolenie na broń na okazi­ciela, wydane na podstawie odrębnych przepisów (SUFO),

przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodar­czej w zakresie usług ochrony osób i mienia, ale nie posiadają pozwolenia na broń na okaziciela (nie mają statusu SUFO),

• przedsiębiorcy, którzy wykonują bez koncesji działalność gospodarczą w zakresie zabezpieczenia technicznego, jeśli nie dotyczy obszarów, obiektów i urządzeń podlega­jących obowiązkowej ochronie.

Zadania wewnętrznych służb ochrony, jak i przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, struk­tury organizacyjne, sposób ich tworzenia, uprawnienia pracowników ochrony i wymagane od nich kwalifikacje.

II. ZAGROŻENIA, NA KTÓRE NARAŻONE SĄ CHRONIONE OSOBY, MIENIE I OBIEKTY

1. Czynniki mające wpływ na stopień zagrożenia

Bezpieczeństwo osób i mienia rozumiane jest jako stan spokoju, pewności i braku zagrożenia. Stan taki jest wypadkową oddziaływania wielu czynników, z których najważ­niejszymi są:

stopień zagrożenia dóbr prawnie chronionych,

poziom zabezpieczenia technicznego i ochrony fizycznej przed zagrożeniami.

W największym uproszczeniu zależności te można przedstawić w formie umownego trójkąta bezpieczeństwa, który uzależnia stan bezpieczeństwa od stopnia zagrożenia dóbr oraz skuteczności zabezpieczenia technicznego i ochrony fizycznej. Wskazuje on na to, że wraz ze wzrostem stopnia zagrożenia dóbr powinien wzrastać co najmniej w tym samym stopniu poziom zabezpieczenia technicznego i ochrony fizycznej.

Czynnikami, które mają wpływ na stopień zagrożenia chronionych osób, są m.in.:

ich pozycja społeczna,

posiadany majątek,

miejsce zamieszkania,

miejsce pracy,

wykonywanie określonych funkcji,

czas i miejsce przebywania,

przyzwyczajenia i życzenia osobiste.

Natomiast czynnikami, które wpływają na potencjalne zagrożenie obiektu, są m.in.:

rodzaj i wartość mienia,

rodzaj, charakter i usytuowanie obiektu,

jakość systemu bezpieczeństwa (działania organizacyjno-taktyczne, zabezpieczenie techniczne i ochrona fizyczna).

Rodzaj i wartość mienia jednostki stanowi podstawowy czynnik określający typy i zakres zagrożeń w obiekcie. Zachodzi zatem konieczność zapoznania się z charakte­rem obiektu (np. zakład przemysłowy, bank, urząd pocztowy, obiekt handlowy, obiekt administracji państwowej itp.), powierzchnią podlegającą ochronie oraz usytuowaniem obiektu.

Jakość systemu bezpieczeństwa jest kolejnym elementem mającym znaczący wpływ na stopień zagrożenia mienia w chronionym obiekcie.

2. Czynniki wpływające na wzrost zagrożenia

Czynnikami wpływającymi na wzrost zagrożenia chronionej osoby są m.in.:

brak lub słabe rozpoznanie zagrożeń osoby ochranianej,

brak lub słabe rozpoznanie i ocena miejsc pobytu osoby ochranianej,

pobieżne przygotowanie tras przejazdu osoby ochranianej,

błędna kalkulacja sił i środków niezbędnych do zabezpieczenia,

nieodpowiednia dyslokacja sił i środków niezbędnych do zabezpieczenia,

niewłaściwe określenie zadań dla pracowników ochrony.

Czynnikami wpływającymi na wzrost zagrożenia w chronionym obiekcie są m.in.:

• brak właściwej dokumentacji systemu bezpieczeństwa, jej mała przydatność lub sformalizowanie,

rozbieżność między dokumentacją a rzeczywistym funkcjonowaniem obiektu,

brak kontroli i nadzoru nad pracownikami,

brak szkolenia personelu i pracowników ochrony,

brak lub niski poziom zabezpieczenia technicznego,

słabe zabezpieczenie mienia w chronionym obiekcie,

niski poziom przygotowania specjalistycznego pracowników ochrony.

Często okolicznością wręcz prowokującą popełnianie przestępstw jest niski poziom działań ochronno-zabezpieczających oraz beztroski stosunek personelu oraz pracowników ochrony do problematyki stanu bezpieczeństwa obiektu.

3. Główne źródła zagrożeń

3.1. Terroryzm

3.1.1. Pojęcia: terror i terroryzm

Słowo „terroryzm" pochodzi od łacińskiego „terror", które pierwotnie oznaczało „strach" lub „przerażającą wiadomość". Z czasem słowo „terror" oznaczało pewną formę rządów, polegającą na zastraszaniu społeczeństwa przez stosowanie krwawych represji wobec faktycznych lub domniemanych przeciwników politycznych w celu utrzymania się przy władzy (np. terror burboński w XIX wieku we Francji, a wcześniej — Wielkiej Rewolucji Francuskiej).

Następnie pojęcie „terror" zaczęło oznaczać metodę działania politycznego niektó­rych ugrupowań lub organizacji, dążących do destabilizacji danego państwa metodami opartymi na wyrafinowanej przemocy i zastraszania społeczeństwa.

W znaczeniu encyklopedycznym „terror" to stosowanie przemocy, gwałtu, okrucień­stwa w celu zastraszenia, zniszczenia przeciwnika.

„Terroryzm" oznacza stosowanie terroru; dotyczy to zwłaszcza działalności zwykle małych, ekstremistycznych ugrupowań, które za pomocą zabójstw, grożenia śmiercią, mordów politycznych, porwań zakładników, uprowadzeń samolotów i innych podobnych środków potępionych przez społeczność międzynarodową usiłują zwrócić uwagę opinii publicznej na wysuwane przez siebie hasła bądź też wymusić na rządach państw, w których działają, określone ustępstwa lub świadczenia na swoją korzyść (np. zwolnienie uwięzionych terrorystów, okup).

Wszystkie dotychczasowe próby definio­wania terroryzmu podkreślają jego związek z przemocą jako środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu. Drugim elementem, z którym należy identyfikować terroryzm, jest dążenie do destabilizacji państwa jako instytucji organizującej funkcjonowanie społeczeń­stwa. Tam, gdzie występuje siła, jej użycie lub nawet tylko próba użycia, tam pojawia się „terror" i „terroryzm".

Hasła głoszone przez organizacje terrorystyczne są określane w polityce mianem ekstremistycznych i odnoszą się do poglądów skrajnych, nie akceptowanych przez większość społeczeństwa.

3.1.2. Geneza terroryzmu i jego rozwój

Terroryzm we współczesnym kształcie jest zjawiskiem, którego początki przypadają na wiek XIX. Głębokie przeobrażenia społeczne i ekonomiczne (powstanie kapitalizmu), rozwój nauki i techniki, wyodrębnienie warstw i klas społecznych miały znaczący wpływ na terroryzm jako formę walki z klasami uprzywilejowanymi.

W XIX wieku zaczęły powstawać partie polityczne (formalne i nieformalne ugrupo­wania), których celem było zburzenie istniejącego porządku, a następnie przejęcie wła­dzy. Terror stał się dla organizacji radykalnych metodą walki w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu.

Przyjmuje się, że powstałe w tym okresie ruchy anarchistyczne były początkiem współczesnego terroryzmu. Anarchizm stał się ideologią drobnomieszczaństwa. Mia­ło to związek z faktem degradacji społecznej, jakiej podlegało drobnomieszczaństwo w warunkach kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Znalazł również zwolenników wśród inteligencji, która nadała tej ideologii konkretny kształt.

Anarchizm stracił swoje znaczenie w XX wieku. Ponowne się jego uaktywnienie zwane neoanarchizmem, wiąże się bezpośrednio z rozwojem lewackiego ekstremizmu, którego dogodną płaszczyznę stanowiły fale ruchów studenckich w Europie Zachodniej, głównie we Francji w 1968 roku.

Innym rodzajem terroryzmu jest terroryzm związany z nierespektowaniem praw na­rodu do samostanowienia i walki o uznanie tego prawa (o podłożu nacjonalistycznym). Najbardziej znane ugrupowania tego nurtu to: IRA — walcząca o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii, ETA — walcząca o utworzenie z części terytorium Hisz­panii i Francji niepodległego państwa Basków. Metody terrorystyczne stosują te organi­zacje mniejszości narodowych, których prawa, w wyniku zaszłości historycznych zostały ograniczone lub całkowicie zlikwidowane, które wyczerpały inne (legalne) metody ich odzyskania. Tego typu terroryzm spotykany jest szczególnie w wielu miejscach Europy.

Ma to związek z faktem, iż wiele państw tego kontynentu zostało ukształtowanych bez uwzględniania wszystkich interesów i aspiracji ludności je zamieszkującej.

Działalność niektórych organizacji palestyńskich również nosi znamiona terroryzmu separatystycznego o podłożu nacjonalistycznym. Jednak na rozpoczęcie ich działalno­ści mogą mieć wpływ konflikty narodowościowe (Palestyńczycy kontra Żydzi), religijne (islam kontra judaizm), stąd też często występują trudności z odpowiednim zakwalifiko­waniem takiej działalności do konkretnego typu terroryzmu.

Drugą grupą społeczną, której prawa często są łamane, są mniejszości religijne. Naj­bardziej znana jest działalność ugrupowań fundamentalistów islamskich, którzy w ramach tzw. „świętej wojny" atakują wszystko, co ma jakikolwiek związek ze Stanami Zjedno­czonymi lub Izraelem. Najbardziej znaną i radykalną organizacją szyicką działającą na Bliskim Wschodzie jest Partia Boga (hezbollah). Notuje się też walki pomiędzy wy­znawcami różnych wyznań zamieszkujących w tych samych państwach (np. w Indiach zwalczają się wzajemnie Sikhowie i Hindusi).

Przedstawiona powyżej typologia odmian terroryzmu uwidacznia, jak bardzo jest to zróżnicowany obszar działalności człowieka. Biorąc pod uwagę podstawowe motywy działania, takie jak: ideowo-polityczne, światopoglądowe czy religijne, można terroryzm ogólnie podzielić na:

terroryzm nielegalny — stosowany przez wszelkiego rodzaju organizacje, ugrupo­wania, grupy zmierzające do zdobycia władzy lub wywierania w inny sposób zasadni­czego wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa. „Nielegalność" tego typu terroryzmu przejawia się w tym, że terrorystyczne organizacje i ugrupowania nie mogą uzyskać for­malnej zgody na istnienie i działalność, ponieważ ich cel oraz sposób, formy i środki jego urzeczywistnienia są niezgodne z obowiązującym w danym kraju porządkiem prawnym,

terroryzm legalny — stosowany przez totalitarne reżimy państwowe w celu utrzy­mania władzy, złamania opozycji i zmuszenia społeczeństwa do bezwzględnego posłu­szeństwa panującej władzy lub też w celu podporządkowania ludności okupowanego albo zagarniętego terytorium. „Legalizm" tego rodzaju terroryzmu wynika z faktu, iż brutalna przemoc wobec ludzi stosowana jest przez różne (przeważnie policyjne) ogniwa aparatu państwowego. Głównym kryterium tego typu terroryzmu jest sposób rządzenia oparty zasadniczo na przemocy, z wykorzystaniem metod, form i środków stosowanych przez aparat państwowy w celu podporządkowania sobie społeczeństwa. Natomiast mniej istotne jest to, jakie organy stosują przemoc i na jakiej oficjalnej zasadzie działają.

Polityka jest sferą życia społecznego, w której miejsce znajdują sobie wszyscy, niezależnie od poglądów i od osobistej aktywności. Z reguły największym powodzeniem cieszą się te idee, które w danym momencie są najbardziej umiarkowane, do których najłatwiej jest się przystosować najmniejszym nakładem sił i środków; mimo to zawsze znajdą się zagorzali zwolennicy i ich przeciwnicy.

Polityczny charakter działalności terrorystycznej może mieć podłoże:

separatystyczne — wyrażone w dążeniu do wyodrębnienia, oddzielenia się grupy narodowościowej celem utworzenia własnego państwa,

nacjonalistyczne — wyrażone w postawie społeczno — politycznej i ideologicznej postulującej nadrzędność interesów własnego narodu, wyrażonej w egoizmie narodowym, dyskryminowaniu innych narodów, nietolerancji i wrogości w stosunku do innych,

religijne — wyrażone w dążeniu fanatycznych wyznawców danej religii do ustano­wienia jej jako obowiązującej w swoim lub innym kraju, a także pragnieniu zniszczenia wszystkiego, co jest niezgodne z nakazami głoszonymi przez wyznawców tej religii, jak też fizycznym unicestwieniu krytycznie do niej nastawionego społeczeństwa w swoim lub obcym państwie. Religia ma być prawem stanowionym i obowiązującym każdego,

ideologiczne — wyrażone w dążeniu do zmiany istniejącego porządku, systemu ekonomicznego i prawnego w państwie — przede wszystkim kapitalistycznym, przez ugrupowania terrorystyczne o zabarwieniu lewackim lub marksistowskim, które postrze­gają go jako skrajnie złe i antyproletariackie. Grupy terrorystyczne, działające z pobudek ideologicznych, dążą do zastąpienia jednej ideologii przez drugą, uznawaną przez nich za jedynie słuszną,

rasistowskie — wyrażone w pogardzie dla ludzi o odmiennym kolorze skóry lub pochodzeniu (mniejszości narodowej), dążeniu do ich izolowania, a nawet fizycznej likwidacji.

Ze względu na zasięg oddziaływania terroryzm można podzielić na lokalny i między­narodowy, a uwzględniając strukturę organizacyjną — można mówić o terroryzmie indy­widualnym lub zorganizowanym. Spośród różnych rodzajów terroryzmu należy zwrócić uwagę przede wszystkim na terroryzm polityczny i religijny. Terroryści polityczni po­strzegają świat w kategoriach systemów politycznych stworzonych przez ludzi. Ich celem jest zwalczanie istniejącego status quo i wprowadzanie pożądanych przez nich zmian systemowych lub całkiem nowego systemu społeczno-politycznego. Terroryści religijni widzą świat jako stworzony i rządzony przez siły nadprzyrodzone, których człowiek ni­gdy nie jest w stanie w pełni zrozumieć. Obowiązkiem człowieka, jako sprzymierzeńca Boga, jest walka wszystkimi możliwymi środkami o zapewnienie zwycięstwa dobra na ziemi. Ponadto wierzą oni, że ich działalność ma poparcie Boga i jest przez niego kiero­wana. Aktualnie jest to najbardziej niebezpieczny rodzaj terroryzmu na świecie, budzący niepokój społeczności międzynarodowej.

Wraz ze zwrotami dziejowymi giną motywacje i zanikają niektóre nurty. Grunt pod nogami utraciły Czerwone Brygady, RAF i inne organizacje typu anarchistyczno-lewackiego. Ich upadek rozpoczął się w 1987 roku „pierestrojką", a został przypieczętowany likwidacją NRD. Obserwowane dziś zintensyfikowanie działań terrorystycznych wiąże się zapewne z ogólną destabilizacją dwubiegunowego niegdyś świata. Część ruchów ob­umarło bez poparcia z zewnątrz, inne odwołują się do przemocy. Dotyczy to przede wszystkim wojowniczych ruchów nacjonalistycznych, które, w przeciwieństwie do lewa­ków, są wciąż aktywne.

Próby rozwiązania konfliktów lokalnych, w których zaangażowane są organizacje ter­rorystyczne, mają swoich zwolenników i przeciwników. Proces pokojowy na Bliskim Wschodzie, wprowadzenie autonomii palestyńskiej na terenach niegdyś okupowanych przez Izrael (Strefa Gazy i Jerycha), spotkał się z ostrą krytyką ekstremistycznych ugru­powań palestyńskich. Władze Izraela stanęły przed jeszcze jednym problemem, a miano­wicie terroryzmem rodzinnym (żydowskim); atak członka ekstremistycznej organizacji żydowskiej Izach w dniu 25 lutego 1995 roku na modlących się Grocie Patriarchów w Hebronie muzułmanów (śmierć poniosło 29 Palestyńczyków) uzewnętrznił ten pro­blem.

Fundamentaliści islamscy wyruszyli „walczyć ze złem" na całym świecie za sprawą ich duchowego przywódcy — Ajatollacha Choemeiniego. Według niego wszelkie zło jest zakorzenione w USA i Izraelu. Nakazywał swym wyznawcom zniszczenie wszystkiego, co ma jakikolwiek związek z tymi państwami.

U schyłku XX wieku w Algerii, Islamskie Grupy Zbrojne, wywodzące się z Islamskie­go Frontu Ocalenia (IFO) pozbawiły życia w ciągu dwóch lat blisko 60-u obcokrajowców, setki przedstawicieli aparatu państwowego, jak również nieprawowiernych obywateli. Al­gierscy terroryści zaatakowali również Francję, kraj popierający legalne, świeckie władze Algerii (zamachy bombowe w połowie lat dziewięćdziesiątych).

Konflikt północnoirlandzki wkroczył w nową fazę. Złożona przez rządy brytyjski i irlandzki deklaracja pokojowego rozwiązania konfliktu, pod warunkiem zawieszenia działalności terrorystycznej przez IRA, napawała nadzieją społeczeństwa obu krajów. Zamach bombowy 11.02.1996 roku w Londynie (śmierć 2 osób oraz 100 rannych), zakończył trwający 17 miesięcy „rozejm" pomiędzy Londynem a IRA. Ta trwająca od 25 lat cicha wojna kosztowała życie 3200 osób.

Dekady lat 70-tych i 80-tych zaznaczyły się jeszcze innego rodzaju terroryzmem, określanym terroryzmem chemicznym i biologicznym (ze względu na rodzaj środków stosowanych do zamachów). Groźbę ataku terrorystycznego chemicznymi środkami tru­jącymi przeżyło społeczeństwo Japonii. Sekta „Najwyższa prawda" dokonała w tokijskim metrze dwóch ataków bojowymi środkami chemicznymi (sarin i fosgen), w wyniku któ­rych śmierć poniosło 12 osób, a ponad 500 uległo zatruciu. Wydarzenia te uświadomiły wszystkim zajmującym się problemem terroryzmu, jak dalece niebezpieczne mogą być działania członków sekt bezgranicznie ufających swoim przywódcom. W pokorze czekają oni na koniec świata, godząc się na „pranie mózgu" i oderwanie od rodzin. Wierzą, że po śmierci czeka ich raj i nowe życie. Godzą się nawet na zbiorowe samobójstwa, byle tylko jak najszybciej znaleźć się w lepszym świecie. Jeżeli trzeba — są gotowi przyspieszyć .koniec świata".

Zmiany społeczno-polityczne początku lat 90-tych w państwach byłego bloku wschod­niego, łącznie z byłym ZSRR, spowodowały gwałtowny wzrost przestępczości w tych krajach. Eksperci zachodni zgodnie twierdzą, że jest to cena demokracji. Nie można w sposób jednoznaczny zakwalifikować wszystkich aktów terroru, jakie miały miejsce w tych krajach, jako akty terrorystyczne. Chociaż metody działania są identyczne jak w przypadku terrorystów, mają one jednak charakter działań mafijnych. Mamy do czy­nienia z nowym zjawiskiem: bandyci sięgają po metody i środki stosowane przez ter­rorystów, ze szczególnym uwzględnieniem zamachów bombowych. Do najbardziej nie­bezpiecznych byłych krajów socjalistycznych należy Rosja. Na deputowanych ludowych oraz urzędników lokalnych władz dokonano 160 zamachów, w których 21 osób poniosło śmierć, dziesiątki odniosły rany.

Polska końca XX i początku XXI wieku jest krajem wolnym od terroryzmu. W społe­czeństwie naszym nie ma tradycji ruchów anarchistycznych. Odnotowuje się jednak dużą liczbę eksplozji i podłożeń ładunków wybuchowych. Zjawisko terroru bombowego ma charakter metody załatwienia osobistych porachunków między gangami lub też zastrasze­nia „niepokornych" odmawiających płacenia haraczu. Dziennikarze określają sprawców tych czynów mianem terrorystów, chcąc w ten sposób poruszyć wyobraźnię czytelnika powagą sytuacji, a także wywołać u niego określony stan emocjonalny.

Problem terroryzmu na początku XXI wieku jest nadal aktualny. Główna teza poufnego raportu Departamentu Obrony USA brzmi: najbliższe 15 lat może stać się epoką superterroryzmu. Dokument przewiduje, że partyzanci i zamachowcy dysponować będą całą gamą nowoczesnej broni konwencjonalnej po atomową i biologiczną. Swe akcje planować będą przy pomocy sprzętu komputerowego. Motywy działania z ideologii politycznej przekształcą się w gwałtowne działanie o podłożu religijnym i etnicznym. Po ataku islamskich fundamentalistów 11 września 2001 roku na World Trade Center w Nowym Jorku oraz Penatgon w Waszyngtonie stało się jasne, że jeżeli terroryści weszliby w posiadanie broni jądrowej z całą pewnością nie zawahają się jej użyć.

11 marca 2004 r. w Madrycie doszło do krwawego ataku terrorystycznego, w wyniku którego zginęło 191 osób. Trzynaście ładunków wybuchowych ukryto w plecakach i podłożono w pociągach podmiejskich. Nie było żadnego ostrzeżenia i podejrzewa się, że bomby zdetonowano przy pomocy urządzeń podłączonych do telefonów komórkowych.

Z kolei w dniu 7 lipca 2005 r. w Londynie miała miejsce seria zamachów terrory­stycznych, w których zginęło ponad 50 osób. Wśród przyczyn zamachów wymienia się udział Wielkiej Brytanii w kampanii przeciwko terroryzmowi oraz udział wojsk w ope­racji wojennej na terenie Iraku.

Powstają też nowe motywacje dla działalności terrorystycznej. Ekstremizm pojawił się w tak pacyfistycznym nurcie społecznym, jakim jest ekologia; działania o charakterze terrorystycznym, prowadzone pod hasłami walki o czyste środowisko naturalne człowieka, mają miejsce w krajach europejskich.

3.1.3. Cele i motywy działań terrorystycznych

Terroryzm jest bezlitosny i nie uznaje żadnych norm moralnych i prawnych. Dla ter­rorystów podstawową rzeczą jest to, aby ich działanie zostało nagłośnione w środkach masowego przekazu (w prasie, radiu, telewizji). Zamach udany, ale przemilczany i zata­jony przez władze, nie ma dla terrorystów żadnej wartości, nie szerzy bowiem strachu i przerażenia. Ich głównym celem jest bowiem destabilizacja ładu społecznego, a każdy akt przemocy ma wywołać strach.

Celem działalności terrorystycznej może być:

• zwrócenie uwagi opinii publicznej na wysuwane hasła,

wymuszenie na rządach państw, w których działają terroryści, określonych ustępstw lub świadczenia na swoją korzyść (np. zwolnienie uwięzionych terrorystów, wypłacenie okupu, publikacja orędzia terrorystów),

sianie niepokoju i zamętu, demoralizacja społeczeństwa i załamanie istniejącego ustroju,

wywołanie psychozy represji, odwetu i eskalacji przemocy ze strony rządu wobec społeczeństwa,

wymuszenie lojalności i posłuchu społeczeństwa wobec panującej władzy lub podporządkowania ludności okupowanego albo zagarniętego terytorium,

• ustalenie i ukaranie osób, które w ich pojęciu były winne lub coś symbolizowały. Motywem działania terrorystów jest najczęściej zamiar dokonania ataku terrorystycz­nego na następujące grupy:

• władze rządowe — ich pracownicy oraz mienie są często obiektem ataku w celu:

— zmuszenia członków rządu do zmiany poglądów politycznych,

wywołania niezadowolenia społecznego z powodu braku możliwości zapewnienia obywatelom podstawowych usług, jak np. łączności telefonicznej, elektryczności,

pokazania społeczeństwu, że przedmiotem akcji terrorystycznych nie są obywa­tele, a tylko ludzie związani ze strukturami władzy,

wymuszenia na władzach wypuszczenia uwięzionych terrorystów, członków ich organizacji,

wymuszenia na władzy zmiany w prowadzonej polityce wewnętrznej i zewnętrz­nej.

• policję i wojsko — stanowią aparat przymusu reprezentujący władzę i często stają się obiektem ataku terrorystów w celu:

wykazania społeczeństwu słabości i nieudolności policji i wojska w ochronie obywateli,

wywołania psychozy represyjności policji i wojska wobec społeczeństw w obliczu operacji prowadzonych po atakach terrorystycznych,

wzięcia odwetu za udane operacje policji i wojska przeciwko organizacjom terrorystycznym,

wymuszenia na rodzinach policjantów i żołnierzy współpracy z grupami terrory­stycznymi.

• biznes — często atakowane są instytucje gospodarcze w celu:

— wywołania paniki i nieskorzystania przez obywateli z dóbr i usług oferowanych przez korporacje i instytucje związane z tzw. „dużym biznesem" (np. niszczenie samo­lotów, autobusów, banków, domów towarowych),

— wykazania ich powiązań z władzami rządowymi lub też ich szczególnego charak­teru (np. fabryki produkujące uzbrojenie, elektrownie atomowe),

— zdobycia pieniędzy na działalność terrorystyczną.

• ludność — atakowana jest w celu:

wywołania większego strachu wśród społeczeństwa w wyniku ataku na przypad­kowe, a nie selektywnie dobierane ofiary,

zburzenia wiary społeczeństwa w skuteczność bezpieczeństwa zapewnianego przez władze,

zmuszenia zniecierpliwionego społeczeństwa dużą liczbą ofiar wśród niewinnych obywateli do gwałtownego domagania się od władzy spełnienia wszystkich żądań terro­rystów za cenę spokoju i bezpieczeństwa.

3.1.4. Strategia działań terrorystycznych

Poznanie zjawiska terroryzmu wymaga zrozumienia sposobu myślenia, celów tak­tycznych poszczególnych aktów terrorystycznych, a w konsekwencji całej strategii terro­ryzmu.

Cele taktyczne działania są z reguły widoczne od razu, natomiast szersze cele strategiczne wynikają z wyboru taktyki działania lub obiektu zamachu.

Strategia działania terrorystów, to działać tanio i skutecznie, a więc efektywnie. Wiadomo, że terroryzm jest zarówno propagandą jak czynem. Akt terroru spełnia zatem dwie funkcje: pierwsza z nich to unicestwienie konkretnego przeciwnika, zaś druga — osiągnięcie rozgłosu, który sparaliżuje lękiem społeczeństwo lub wzbudzi podziw.

Taktyka działania terrorystów polega na stosowaniu spektakularnych środków fizycz­nych przeciwko osobistym i rzeczowym prawom innych osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi opinii publicznej bądź w zamiarze wywołania takiej grozy, aby osoby trzecie poczuły się zmuszone do zachowań odpowiadających ich celom.

Najczęściej stosowanymi taktykami działania terrorystów podczas ataku terrorystycz­nego są:

zabójstwa konkretnych osób —jest to najstarsza forma działania terrorystów stoso­wana powszechnie do dnia dzisiejszego. Cele ataku są często do przewidzenia, a terroryści niezmiennie do niego się przyznają. Najczęściej ataki skierowane są przeciwko urzęd­nikom administracji państwowej, dyrektorom przedsiębiorstw, policjantom, żołnierzom, przywódcom partii politycznych,

zamachy bombowe — to metoda ataku najczęściej stosowana przez terrorystów. Da­je ona sprawcy poczucie względnego bezpieczeństwa, ponieważ może on znajdować się z dala od miejsca eksplozji. Wybuch powoduje powstanie dużej siły niszczącej, a w jego wyniku dużo osób zostaje rannych lub zabitych. Sama informacja o możliwości pod­łożenia ładunku wybuchowego powoduje powstanie paniki, dezorganizuje i burzy po­rządek publiczny, operacja poszukiwania ładunku wybuchowego jest bardzo kosztowna. Za stosowaniem materiałów wybuchowych w celu dokonania zamachu terrorystycznego przemawia również łatwość zdobycia materiałów do wyprodukowania bomby — można je zrobić z produktów ogólnie dostępnych w placówkach handlowych,

uprowadzenia samolotów, statków, pojazdów — metoda ta była dość powszechnie stosowana przez terrorystów w latach 60-tych i na początku lat 70-tych, obecnie jest stosowana coraz rzadziej. Uprowadzenie pojazdów z towarami powszechnego użytku dość często stosują organizacje latynoamerykańskie; zdobyte tą drogą produkty rozdają wśród okolicznej ludności, zyskując przez to jej sympatię.

uprowadzenia osób (kidnaping) — jest to najbardziej wyrafinowana metoda ataku. Polega ona na porwaniu osoby lub osób i przetrzymywaniu ich w nieznanym miejscu. Terroryści wykorzystują ten fakt jako element przetargowy w spełnieniu stawianych żądań. Sprawcy przetrzymując ofiarę lub ofiary w odosobnionym miejscu mają poczucie względnego bezpieczeństwa, gdyż policja i wojsko nie znają miejsca ich ukrycia,

wzięcie zakładników — jest to metoda, która polega na przetrzymywaniu osoby lub osób w znanym miejscu. Celem terrorystów jest użycie osoby lub osób jako swoistego parawanu w negocjacjach z policją (władzą), oraz jako elementu mającego powstrzymać siłową interwencję policji lub wojska. W tym wypadku zakładnicy stanowią tarczę osłaniającą terrorystów. Stosowanie tej metody ulega stopniowemu zaniechaniu, jednak ma ona swoich zwolenników wśród tych organizacji, które pragną rozgłosu.

3.1.5. Sprawcy ataków terrorystycznych

Organizacje terrorystyczne funkcjonują dzięki stałemu napływowi kadr do ich sze­regów. Ważną rolę w ruchach terrorystycznych odgrywają studenci i absolwenci szkół wyższych. Większość uczelni na całym świecie była i jest podstawowym miejscem wer­bowania nowych członków do tych organizacji.

Uniwersytety w Rzymie i Bolonii były terenami rekrutacji do słynnych Czerwonych Brygad, uczelnie wyższe w Montevideo i Buenos Aires dostarczały wielu członków par­tyzantki miejskiej. Natomiast uczelnie w Berlinie, Hamburgu, Frankfurcie, Heidelburgu, Monachium i Stuttgarcie stanowiły ośrodki werbunkowe dla terrorystycznych organizacji niemieckich.

W wypadku grup terrorystycznych, które skupiają zarówno elementy intelektualne, jak i kryminalne, miejscem rekrutacji tych ostatnich są wiezienia. Członkowie niemieckiej organizacji Baader-Meinhof stawiali sobie za cel poddanie współwięźniów wpływom politycznym, aby pozyskać ich do permanentnej rewolucji po wyjściu na wolność.

Typowa sylwetka terrorysty to:

wiek 22-35 lat,

stan wolny,

wykształcenie wyższe (66,7 %),

znaczący udział kobiet (50 %),

mieszkaniec miasta.

Osoby działające w grupach terrorystycznych swoje czyny popełniają na ogół z po­budek politycznych i religijnych. Każdy z nich traktuje swój czyn jako pewien etap walki o wartości, które wyznaje. Charakterystyczny dla działań tych grup fanatyzm sprawia, że trzeba ich członków zaliczyć do sprawców najgroźniejszych. Opanowani, wręcz opętani, wiarą w swoje posłannictwo, ludzie ci nie utożsamiają się z przestępczym charakterem swoich czynów, wręcz przeciwnie — uważają się za bohaterów.

Swoistą rolę w organizacjach terrorystycznych stanowią kobiety. Psychologowie twierdzą, iż hamulce chroniące przed zadaniem komuś gwałtu są silniejsze u kobiet niż u mężczyzn. Gdy jednak opór ten się przełamie, kobiety stosują przemoc ze szczególną gorliwością i sumiennością; bez skrupułów przyjmują ideologię terrorystycznej grupy, są bezwzględnie posłuszne, szaleńczo odważne i bezkrytycznie naśladują swoich męskich współtowarzyszy.

Uzbrojenie terrorystów w dużej mierze zależy od regionu, w którym operują. Najczęściej używana jest broń produkcji byłego ZSRR. Wykorzystywana jest zarówno do szkolenia, jak również do akcji bojowych. Decyduje o tym zarówno dobra jej jakość, łatwość obsługi, niezawodność, a także powszechna dostępność na całym świecie.

3.2. Przestępczość

3.2.1. Przestępczość kryminalna

Przestępczość można określić jako zbiór czynów zabronionych i podlegających sankcjom karnym, popełnionych na obszarze danej jednostki terytorialnej.

Przestępczość dzieli się na kryminalną i gospodarczą. W Polsce dominuje przestęp­czość kryminalna, która stanowi około 85% ogółu stwierdzonych przestępstw. Przestęp­czość kryminalna systematycznie rośnie i obejmuje ona przede wszystkim czyny pole­gające na zaborze mienia, a w szczególności kradzieże z włamaniem i kradzieże mienia prywatnego — stanowią one ponad połowę ogółu stwierdzonych przestępstw kryminal­nych.

Kradzieże z włamaniem do obiektów prywatnych (placówki handlowe, mieszkania i samochody) stanowią od wielu lat największą liczbę przestępstw przeciwko mieniu. Wśród przestępstw kryminalnych polegających na zaborze mienia bez użycia przemocy wobec osoby przeważają czyny powodujące stosunkowo niewielkie straty materialne.

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu polegają między innymi na działaniu spraw­ców z ogromną agresją, bezwzględnością i okrucieństwem. Przejawem narastającej agre­sji i przemocy jest również wzrost przestępczości związanej z rozbojami i kradzieżami rozbójniczymi przy użyciu bardzo często broni palnej lub innego niebezpiecznego na­rzędzia.

Szczególnymi obiektami zainteresowania sprawców są banki, urzędy pocztowe, kan­tory wymiany walut, stacje benzynowe, zarówno położone na obrzeżach, jak i w centrum miast lub funkcjonujące w małych ośrodkach miejskich.

Znacznie wzrosła liczba napadów na przewożące pieniądze konwoje oraz napadów rabunkowych na drogach. Najczęściej sprawcy pozorują wypadki drogowe lub potrzebu­jących pomocy albo pozorują wykonywanie czynności policyjnych używając w tym celu samochodu z napisem „Policja", tarcz — tzw. lizaków do zatrzymywania pojazdów oraz przebierając się w mundury policyjne. Doprowadzają w ten sposób ofiary do zatrzymania się lub zwabiają je do określonego miejsca. Przedmiotem zaboru są z reguły wartości pieniężne, towary w postaci sprzętu elektronicznego, AGD, papierosów itp.

Niepokojącym zjawiskiem stała się przestępczość popełniana przez cudzoziemców, a zwłaszcza osoby rosyjskojęzyczne. Działalność ich sprowadza się głównie do dokony­wania zabójstw, rozbojów (najczęściej przy użyciu broni palnej), kradzieży z włamaniem, kradzieży samochodów, wymuszenia haraczy oraz napadów drogowych.

Należy zwrócić uwagę, iż do podstawowych tendencji charakteryzujących współcze­sną przestępczość kryminalną w Polsce zalicza się:

wzrost liczby przestępstw popełnionych przy użyciu broni palnej i materiałów wybuchowych,

nasilenie przestępczości porachunkowej w postaci zabójstw, pobić, uprowadzeń osób oraz terroryzmu kryminalnego,

zwiększenie się liczby zorganizowanych grup przestępczych działających w sposób planowy i profesjonalny,

umiędzynarodowienie przestępczości kryminalnej i coraz częstszy udział osób rosyjskojęzycznych.

3.2.2. Przestępczość zorganizowana

Szczególnie niebezpiecznym przejawem przestępczości kryminalnej jest przestęp­czość zorganizowana. Za zorganizowaną przestępczość grupową w aktualnych warun­kach polskich można uznać wybitnie negatywne zjawisko społeczne w postaci ogółu przestępstw godzących w określone kategorie dóbr prawnych i charakteryzujące się na­stępującymi cechami:

• charakterem grupowym, a więc w zorganizowanej grupie występują co najmniej dwie osoby mające świadomość tego, że działają wspólnie, co nie oznacza, że świado­mość ta musi obejmować wszystkie działania ani szczegóły tych działań,

• zorganizowaną strukturą, co oznacza:

— niesformalizowane zasady doboru i kwalifikacji swych członków,

— oparcie się na założeniach kooperacji pozytywnej, a niekiedy na zasadach hierar­chizacji, podporządkowania i zdyscyplinowania,

— często zmienne zakresy kompetencji działania poszczególnych jej członków lub ich zespołów (podział ról),

określone cele i kierunki swych działań i przygotowanie ich algorytmów,

opracowanie dla swych działań mechanizmów ochronnych,

• strukturą ukierunkowaną na popełnianie przestępstw i realizującą ten kierunek, lecz nie zawsze przez wszystkich swych członków,

• strukturą nastawioną na przynoszenie swym członkom określonych korzyści.

Działalność zorganizowana grup przestępczych w Polsce polega najczęściej na nie­legalnej produkcji, obrocie i przemycie narkotyków, „praniu" brudnych pieniędzy, prze­mycie broni, materiałów wybuchowych, samochodów oraz innych towarów na wielką skalę, kradzieży ładunków transportowych, fałszowania polskich i zagranicznych znaków pieniężnych, podporządkowaniu niektórych sfer działalności gospodarczej lub rozrywko­wej, prowadzeniu działalności związanej z prostytucją, dokonywaniu zabójstw, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych. Działalność tę realizują m.in. poprzez: stosowanie terroru kryminalnego, zmuszanie osób, którymi są zainteresowani do określonej działalności, zastraszanie osób, wywieranie nacisku na osoby z określonych grup zawodowych (np. policjantów, prokuratorów, celników), pozbywania się niewygodnych świadków, fizyczne unicestwienie osób zagrażających interesom grupy, inwestowanie nielegalnie zdobytych pieniędzy w instytucje funkcjonujące zgodnie z prawem (np. obrót na giełdach, lom­bardy, lokaty pieniędzy w bankach, kantory walut, agencje towarzyskie itp.), tworzenie fikcyjnych firm w celu zalegalizowania pieniędzy pochodzących z przestępstwa.

Zwalczanie zorganizowanej przestępczości grupowej jest zadaniem niezmiernie trud­nym, dotyczy bowiem grup o wysokim stopniu hermetyczności i wymuszających milcze­nie swych kontrahentów.

4. Rodzaje zagrożeń

Przez zagrożenie należy rozumieć zjawisko związane z przestępczą działalnością osób (kradzież, napad), wywołane siłami przyrody (powódź, huragan), będące następstwem nieprawidłowego funkcjonowania urządzeń znajdujących się w obiektach podlegających ochronie (wybuch, pożar). Najczęściej występują zagrożenia wynikające z działalności przestępczej, np.:

zamach bombowy — daje sprawcy poczucie względnego bezpieczeństwa, gdyż może on znajdować się w pewnej odległości od miejsca eksplozji. Wybuch powoduje powstanie dużej siły rażącej. W wyniku działania takiej siły dużo osób zostaje rannych lub zabitych;

podłożenie i informacja o podłożeniu ładunku — sama informacja o możliwości podłożenia niebezpiecznego ładunku wybuchowego powoduje powstanie paniki, dezorga­nizuje i burzy porządek publiczny, a operacja jego poszukiwania jest bardzo kosztowna;

kradzież — jest najczęściej popełnianym przestępstwem przeciwko mieniu. Dzia­łanie sprawcy sprowadza się do zaboru rzeczy, czyli wyjęcia jej spod władztwa innej osoby i objęcia we własne posiadanie;

kradzież z włamaniem — polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej, po uprzednim usunięciu zabezpieczenia pomieszczenia, w którym rzecz jest przechowywana;

rozbój (napad) — ma charakter złożony, gdyż działanie sprawcy jest wymierzone przeciwko osobie i mieniu. Polega na tym, że sprawca kradnie używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza ofiarę do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Szczególnie niebezpieczna jest sytuacja, gdy sprawca posługuje się bronią palną lub innym niebezpiecznym narzędziem;

kradzież rozbójnicza — w pierwszej fazie tego czynu następuje kradzież, a w dru­giej, bezpośrednio po kradzieży, sprawca stosuje przemoc, grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza ofiarę do stanu nieprzytomności lub bezbronności, aby utrzy­mać w posiadaniu skradzioną rzecz;

wymuszenie rozbójnicze — polega na zmuszeniu innej osoby do rozporządzenia mieniem własnym lub innej osoby — przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie, albo gwałtownego zamachu na mienie, albo do zaprzestania działalności gospodarczej;

niszczenie cudzej rzeczy (mienia) — polega na niszczeniu, uszkodzeniu cudzej rzeczy albo uczynieniu jej niezdatną do użytku. Niszczenie rzeczy — jest to zniszczenie całkowite lub tak znaczne naruszenie substancji materialnej rzeczy, iż nie nadaje się ona do używania zgodnie z przeznaczeniem.

Uszkodzenie rzeczy — jest to naruszenie lub uszczuplenie substancji materialnej albo takie oddziaływanie na rzecz, które powoduje istotne ograniczenie jej właściwości użytkowych. Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku — jest to uniemożliwienie jej normalnego (zgodnego z przeznaczeniem tej rzeczy) funkcjonowania, używania;

zakłócanie porządku — to bezprawne zachowanie osoby, które utrudnia lub uniemożliwia pracę lub normalne funkcjonowanie ludziom znajdującym się na obszarze lub w obiekcie chronionym. Bezprawne zachowanie może wyrażać się naruszeniem przepisów porządkowych obowiązujących w obiekcie (np. regulaminu pracy, instrukcji itp.); ich zasady zawsze muszą być określone w przepisach prawa;

wdarcie się — polega na przedostaniu się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu wbrew wyraźnie wyrażonej woli dysponenta (np. przez odepchnięcie, obezwładnienie) albo z naruszeniem jego dorozumianej woli (np. wejście do zamkniętego pomieszczenia za pomocą podrobionego lub uzyskanego podstępem klucza, wejście przez otwarte okno);

okupacja pomieszczeń — polega na nieopuszczeniu pomieszczenia wbrew wyraź­nemu żądaniu dysponenta, przy czym jest rzeczą obojętną, czy sprawca znalazł się w nim legalnie (został przez dysponenta wpuszczony) czy też nie (wszedł przez otwarte okno);

wzięcie zakładnika — polega na przetrzymywaniu osoby w miejscu znanym. Sprawca wykorzystuje zakładnika jako swoisty parawan w negocjacjach oraz jako element mający powstrzymać siłową interwencją policji (zakładnik stanowi niejako tarczę osłaniającą sprawcę);

uprowadzenie osoby — polega na przetrzymywaniu osoby w nieznanym miejscu po to, aby ten fakt wykorzystać jako element przetargowy w spełnieniu stawianych żądań.

Sprawcy, przetrzymując ofiarę w odosobnionym miejscu, mają poczucie względnego bezpieczeństwa, gdyż policja nie zna ich miejsca przebywania.

Do najczęściej występujących zdarzeń związanych z działaniem sił natury zalicza się w szczególności:

• powódź — to takie wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda, po przekroczeniu stanu brzegowego, zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia. Na terenie naszego kraju występują następujące rodzaje powodzi:

— opadowe: powodowane nagłymi lub rozległymi opadami deszczu,

— roztopowe: powodowane nagłym topnieniem śniegu wywołanym dużym wzrostem temperatury; silne deszcze często przyspieszają przebieg tego zjawiska,

— zimowe: powodowane zjawiskami lodowymi na rzekach,

— sztormowe: powstające w zatokach, zalewach i ujściowych odcinkach rzek na skutek spiętrzenia wody sztormami;

• huragan (wichura) — powstaje w wyniku zmian klimatycznych, które powodują bardzo duże przyspieszenia powietrza nad obszarem kraju. Ich siła i gwałtowność uniemożliwia przeciwstawianie się im, stąd liczne ofiary i ogromne straty materialne.

Silny huragan połączony z wyładowaniami atmosferycznymi oraz wzmożonymi opadami może powodować:

zerwanie sieci elektrycznych i telefonicznych,

zawały drzew na drogach uniemożliwiających przejazd,

— zniszczenie konstrukcji budynków, reklam, masztów, a w szczególności zerwanie dachów,

— awarie w zakładach przemysłowych.

Najczęściej występujące zdarzenia związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem urządzeń to:

awaria techniczna — gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych po­wodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości, w wyniku tego zjawiska następuje zagrożenie życia i zdrowia ludzi, ich niezbędnego zaopatrzenia lub mienia;

katastrofa budowlana — niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowla­nego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań i urządzeń formują­cych, ścianek szczelnych oraz obudowy wykopów. Przyczyną katastrof budowlanych są błędy popełnione w procesie inwestycyjnym zarówno na etapie przygotowawczym, jak i na etapie realizacji procesu inwestycyjnego. Przyczyną może być również zła jakość materiałów, a zwłaszcza elementów konstrukcyjnych (płyt ściennych, stropowych), nie­właściwa eksploatacja lub użytkowanie obiektu i zmiana projektowanego sposobu ich użytkowania.

Katastrofy budowlane spowodowane powyższymi błędami, wadami i działaniami w fazie projektowania i wykonawstwa, a także produkcji materiałów, mogą wystąpić i często występują dopiero w fazie eksploatacji. Wtórnymi skutkami katastrofy budow­lanej mogą być: pożary, uwolnienie się gazu, uszkodzenie instalacji elektrycznych i wo­dociągowych;

• pożar — może powstać z różnych przyczyn i mieć miejsce zarówno w zabudowie zwartej, jak i w pojedynczych budynkach osiedli miejskich i wiejskich oraz w zakładach pracy. Przyczyną pożarów jest m.in. nieostrożne obchodzenie się z ogniem oraz wady instalacji elektrycznej i grzewczej. Pożarom towarzyszą zjawiska:

wydzielania się gazów palnych i toksycznych,

powstawania dymów oraz wysokiej temperatury.

W czasie pożaru powstają olbrzymie straty materialne i zagrożenia dla życia ludzi i zwierząt. Najczęstsze urazy spowodowane skutkami pożaru to: zaczadzenia, poparzenia i wstrząsy pourazowe. Największe zagrożenie pożarowe występuje w bazach paliw, w zakładach meblarskich oraz w magazynach i składach z materiałami łatwopalnymi.

III. PODSTAWY PRAWNE OCHRONY OSÓB I MIENIA

1. Podstawowe pojęcia z zakresu ochrony osób i mienia

Ustawa o ochronie osób i mienia wprowadza pojęcie: „pracownik ochrony".

W myśl art. 2 pkt 6 ww. ustawy, pracownik ochrony to osoba posiadająca licen­cję pracownika ochrony fizycznej lub licencję pracownika zabezpieczenia technicznego i wykonująca zadania ochrony w ramach wewnętrznej służby ochrony albo na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w za­kresie ochrony osób i mienia, a także osoba wykonująca zadania ochrony w zakresie nie wymagającym licencji na rzecz przedsiębiorcy, który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia.

W art. 2 pkt 4 określa się ochronę osób jako działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej. Życie i zdrowie człowieka jest najwyższą chronioną prawem wartością. Utraty życia, zdrowia czy też skutków urazów fizycznych lub psychicznych, nie sposób niczym zrekompensować. Inaczej rzecz się ma w wypadku strat materialnych powstałych w następstwie zamachu na obszary, obiekty lub urządzenia. Dlatego też, zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy, pracownik ochrony wykonujący bezpośrednio czynności związane z ochroną osób musi posiadać licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia.

Dla określenia przedmiotu ochrony należy wprowadzić rozróżnienie zamachu na osobę od ataku na osobę. Zamach na osobę to działania mające na celu odebranie komuś życia (PWN — Słownik języka polskiego, wyd. z 1999 r.). Atak — to gwałtowne wystąpienie, natarcie na osobę, gdzie celem bezpośrednim nie jest — jak w wypadku zamachu — odebranie komuś życia, lecz np. kradzież.

W zakresie ochrony mienia nowością jest wprowadzenie w ustawie instytucji tzw. obowiązkowej ochrony. Podlegają jej obszary, obiekty i urządzenia istotne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa. Ich bezpieczeństwo może być zapewnione przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne. Osobą odpowiedzialną za zapewnienie ochrony jest kierownik jednostki.

Ustawa w art. 2 pkt 1 definiuje pojęcie kierownika jednostki określając go jako osobę, która bezpośrednio zarządza obszarami, obiektami lub urządzeniami podlegający­mi obowiązkowej ochronie oraz obszarami, obiektami i urządzeniami chronionymi przez specjalistyczne formacje ochronne. Art. 2 pkt 3 wskazuje na obszar podlegający obowiąz­kowej ochronie jako obszar określony przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów, wydzielony i odpowiednio oznakowany.

Z kolei w art. 2 pkt 3a wskazuje się na transport podlegający obowiązkowej ochronie jako transport wartości pieniężnych, broni, amunicji i materiałów wybuchowych, zaś art. 2 pkt 3b określa granicę chronionego obszaru lub obiektu jako linię, ustaloną przez osobę zarządzającą obszarem lub obiektem, wyznaczającą chroniony obszar, obiekt lub ich część i powstałą przez oznakowanie informujące o objęciu tego obszaru, obiektu lub ich część ochroną.

Zgodnie art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy licencja pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia wymagana jest do wykonywania czynności bezpośredniej ochrony fizycznej przez pracowników ochrony wykonujących czynności na obszarach, w obiektach i na urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie oraz poza nimi, jeżeli czynności te dotyczą tych obszarów, obiektów i urządzeń.

2. Podmioty ochrony osób i mienia

Podmiotami ochrony osób i mienia są:

• specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne,

• przedsiębiorcy nieposiadający statusu specjalistycznych uzbrojonych formacji ochron­nych.

Specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne to wewnętrzne służby ochrony oraz przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, posiadający pozwolenie na broń na okaziciela, wydane na podstawie odrębnych przepisów.

Wewnętrzne służby ochrony — to uzbrojone i umundurowane zespoły pracowników przedsiębiorców lub jednostek organizacyjnych, powołane do ich ochrony.

Z ustawy wynika więc, że specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne tworzyć można w dwojaki sposób:

przez przedsiębiorcę lub jednostkę organizacyjną w formie wewnętrznej służby ochrony,

przez przedsiębiorcę, którzy uzyskał koncesję na wykonywanie działalności go­spodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia oraz posiada pozwolenie na broń na okaziciela, wydane na podstawie odrębnych przepisów.

Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca używa określenia „przedsiębiorca" w dwóch znaczeniach. Pierwszym — w znaczeniu ogólnym, kiedy mówi o przedsiębiorcy w ogóle (np. przedsiębiorcy prowadzącym działalność produkcyjną, handlową, usługową i inną) i drugim — szczególnym, kiedy mówi o przedsiębiorcy posiadającym koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony i mienia.

Ustawa nakłada na kierownika jednostki, który bezpośrednio zarządza obszarami, obiektami i urządzeniami podlegającymi obowiązkowej ochronie, prawny obowiązek zapewnienia fizycznej lub technicznej ochrony tych obszarów, obiektów i urządzeń przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne.

Ustawodawca nie wskazuje jednak, który z podmiotów uznanych za specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną powinien sprawować ochronę tych obszarów, obiektów i urządzeń; w związku z tym kierownik jednostki może:

utworzyć spośród podległych mu pracowników uzbrojony i umundurowany zespół pracowników stanowiący wewnętrzną służbę ochrony,

powierzyć ochronę przedsiębiorcy posiadającemu koncesję na wykonywanie dzia­łalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia oraz pozwolenie na broń, wydane na podstawie odrębnych przepisów.

Z kolei przedsiębiorcy nie posiadający statusu specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych (z uwagi na brak pozwolenia na broń na okaziciela), mogą wykonywać działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia w sferze dobrowolnej ochrony.

Usługi w zakresie ochrony fizycznej osób i mienia mogą wykonywać tylko przedsię­biorcy posiadający koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej, jeżeli nie obsza­rów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie. Pracownikami mogą być osoby z licencją (obowiązkowo wykonujące bezpośrednio czynności związane z ochroną osób) lub bez licencji.

Usługi w zakresie zabezpieczenia technicznego mogą wykonywać przedsiębiorcy nie posiadający koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej. Pracownikami mogą być jednak tylko osoby z licencją.

3. Formy ochrony osób i mienia

3.1. Bezpośrednia ochrona fizyczna

Bezpośrednia ochrona fizyczna polega na:

ochronie stałej,

ochronie doraźnej,

stałym dozorze sygnałów przesyłanych, gromadzonych i przetwarzanych w elektro­nicznych urządzeniach i systemach alarmowych,

konwojowaniu wartości pieniężnych, materiałów zawierających informacje niejaw­ne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych.

3.1.1. Ochrona stała

Ochrona stała — to forma działań polegająca na systematycznym, dłuższym ochra­nianiu osób lub obiektów.

Organizując ochronę stałą należy między innymi:

• wyznaczyć osoby pełniące funkcje dowódcy ochrony, dowódców poszczególnych zmian oraz pracowników im podległych,

• wyznaczyć poszczególne posterunki i patrole,

• określić zadania dla poszczególnych posterunków i patroli,

W zależności od czasu, w jakim ma być prowadzona ochrona, niezbędne może być wprowadzenie systemu zmianowego. Nie będzie on potrzebny, jeśli ochrona będzie polegała na, co prawda stałym, ale nie całodobowym ochranianiu danej osoby lub obiektu.

Ze względu na czas ochrona stała osób lub obiektów może być:

całodobowa — prowadzona w formie nieprzerwanej przez 24 godziny różnymi metodami i sposobami,

czasowa — prowadzona w ściśle określonych godzinach (np. od 7.00 do 15.00) lub tylko w godzinach funkcjonowania obiektu albo w godzinach przerwy w funkcjonowaniu obiektu,

dorywcza — prowadzona w sposób nieregularny i niemożliwy do przewidzenia. Polega m.in. na tym, że co jakiś czas, na terenie chronionego obiektu, w miejscu widocznym pojawiają się pracownicy ochrony, którzy w sposób ostentacyjny dają znać potencjalnemu obserwatorowi, że obiekt jest chroniony w sposób ciągły przez 24 godziny (np. przez załogi interwencyjne).

3.1.2. Ochrona doraźna

Ochrona doraźna (okazjonalna) — to forma działań polegająca na jednorazowym bądź chwilowym ochranianiu osób lub obiektów.

Organizując ochronę doraźną należy między innymi:

zapoznać pracowników ochrony ze specyfiką wynikających z niej zadań,

przedstawić pracownikom ich uprawnienia i obowiązki,

wyposażyć pracowników w identyfikatory.

Specyfika ochrony doraźnej polega na tym, że nie ma potrzeby wyznaczania dowód­ców zmian, bowiem ochrona jest realizowana w określonym przedziale czasowym.

Ze względu na czas ochrony, ochrona doraźna osób lub obiektów może występować jako:

jednorazowa — to ochrona, która najczęściej jest realizowana podczas zabezpie­czania imprez masowych,

chwilowa (tymczasowa) — to ochrona, która może być realizowana podczas przyjęć i bankietów, spotkań biznesowych lub krótkotrwałych wydarzeń, jak np. wystawa, wernisaże, targi, otwarcie obiektu albo w sytuacji nadzwyczajnej związanej z konwojem wartości pieniężnych.

3.1.3. Dozór sygnałów alarmowych

Dozór sygnałów alarmowych polega na stałym nadzorowaniu obiektu przez urzą­dzenia techniczne zabezpieczające. Realizowany jest poprzez monitoring, czyli system elektronicznego zabezpieczenia ochranianego obiektu z wykorzystaniem techniki kom­puterowej.

Polega on na nieustannej obserwacji i penetracji danego obiektu przy użyciu kamer telewizyjnych i innych środków technicznych. Przesyłane sygnały są obserwowane przez operatora systemu.

Dozór sygnałów alarmowych powinien być wykonywany przez pracownika ochrony fizycznej posiadającego licencję pierwszego stopnia.

3.1.4. Konwój mienia

Konwój jest to ochrona przenoszonych lub przewożonych wartości pieniężnych, materiałów zawierających informacje niejawne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych przez właściwie wyszkoloną i wyposażoną grupę konwojentów, posiadającą wewnętrzną strukturę oraz działającą wg określonej taktyki, poruszającą się po wcześniej zaplanowanej trasie.

Głównym celem konwoju jest dostarczenie transportowanego mienia do adresata w stanie nienaruszonym.

Szczegółowym celem konwoju jest ochrona transportowanego mienia przed kradzieżą, rabunkiem, zniszczeniem i zaginięciem — od chwili przejęcia opieki nad mieniem do momentu przekazania go w miejscu przeznaczenia.

3.2. Zabezpieczenie techniczne

Zabezpieczenie techniczne polega na:

montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych sygnalizujących zagro­żenie chronionych osób i mienia oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach w miejscach ich zainstalowania,

montażu urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym otwieraniu w miejscach zainstalowania.

3.2.1. Zabezpieczenie techniczne ochranianej osoby

Zabezpieczenie elektroniczne ochranianej osoby może stanowić:

• sprzęt stosowany w zabezpieczeniu pirotechniczno — radiologicznym:

bramki pirotechniczne — służą do wykrywania przedmiotów metalowych,

kamery rentgenowskie — służą do prześwietlania bagaży i przesyłek,

przenośny detektor — służy do wykrywania materiałów wybuchowych,

ręczny detektor — służy do wykrywania metali,

• sprzęt służący do monitorowania:

kamery,

magnetowidy,

monitory.

Nowoczesne systemy organizujące współdziałanie wymienionych wyżej urządzeń służą do prowadzenia obserwacji, np. rezydencji i terenu przyległego oraz rejestracji obrazu.

• bariery i pasywne detektory podczerwieni — służą do wykrywania zmiany pro­mieniowania cieplnego (w zakresie dalekiej podczerwieni) przez czujnik, którego sygnał elektryczny jest analizowany przez układ elektroniczny,

system alarmowy osobisty —jest to system przeznaczony do używania przez ( mogące znaleźć się w stanie zagrożenia,

system alarmowy napadu — jest to system pozwalający wysłać i odebrać s alarmowy o napadzie na osobę zagrożoną.

3.2.2. Zabezpieczenie techniczne ochranianego mienia

Zabezpieczenie elektroniczne ochranianego mienia może stanowić:

system alarmowy włamania — jest to instalacja elektryczna do wykrywania i sygnalizowania obecności, wejścia lub próby wejścia osoby nieuprawnionej do obiektu dozorowanego,

telewizyjny system nadzoru — jest to zespół telewizyjnych środków technicznych i programowych przeznaczony do obserwowania, wykrywania, rejestrowania i sygnalizowania warunków wskazujących na istnienie niebezpieczeństwa,

system kontroli dostępu — jest to zespół urządzeń i oprogramowania mają zadanie:

identyfikację osób albo pojazdów uprawnionych do przekroczenia granicy oł zastrzeżonego oraz umożliwienie im wejścia/wyjścia,

niedopuszczenie do przejścia przez osoby albo pojazdy nieuprawnione granicę obszaru zastrzeżonego,

wytworzenie sygnału alarmowego informującego o próbie przejścia osoby lub pojazdu nieuprawnionego przez granicę obszaru zastrzeżonego,

• system transmisji alarmu — jest to system stosowany do przekazywania informacji o stanie jednego lub więcej systemów alarmowych między dozorowanym obiektami

• jednym lub większą liczbą alarmowych centrów odbiorczych (centrów monitoringu stacji monitorujących),

system alarmowy mieszany — jest to system przeznaczony do wykrywania więcej niż jednego rodzaju zagrożenia,

samochodowy system alarmowy — jest to instalacja elektryczna zainstalowana w samochodzie, przeznaczona do wykrywania i sygnalizowania warunków wskazujących na wtargnięcie, zamiar wtargnięcia do samochodu albo naruszenie samochodu.

Zabezpieczenie mechaniczne ochranianego mienia mogą stanowić m.in.:

szafy do przechowywania wartości (są to mechaniczne urządzenia zabezpieczające: których najdłuższy wymiar zamkniętego wnętrza jest mniejszy lub równy 1 m, wykonane w klasach odporności I-X,

kasety do wmurowania w ściany, podłogi — służą do przechowywania w; pieniężnych,

skrytki sejfowe — są przeznaczone do przechowywania depozytów,

bankomaty — są to stacjonarne urządzenia mechaniczne przeznaczone do przechowywania i automatycznego wydawania pieniędzy, sterowane kartą towarową ,

automaty kasjerskie — są to urządzenia stanowiące wyposażenie stanowisk kasowych, przeznaczone do automatycznego odliczania pieniędzy z pojemników wchodzących w skład automatów i ich wypłat przez kasjerów w założonej wysokości oraz przyjmowania wpłat.

IV. OBSZARY, OBIEKTY, URZĄDZENIA I TRANSPORTY PODLEGAJĄCE OBOWIĄZKOWEJ OCHRONIE

1. Podmioty i kryteria sporządzania wykazów

Obszary, obiekty, urządzenia i transporty ważne dla obronności, interesu gospodar­czego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa pod­legają obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne.

Do obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie należą w szczególności:

• w zakresie obronności państwa:

zakłady produkcji specjalnej oraz zakłady, w których prowadzone są prace naukowo — badawcze lub konstruktorskie w zakresie takiej produkcji,

zakłady produkujące, remontujące i magazynujące uzbrojenie, urządzenia i sprzęt wojskowy,

— magazyny rezerw państwowych,

• w zakresie ochrony interesu gospodarczego państwa:

— zakłady mające bezpośredni związek z wydobyciem surowców mineralnych o stra­tegicznym znaczeniu dla państwa,

— porty morskie i lotnicze,

— banki i przedsiębiorstwa wytwarzające, przechowujące bądź transportujące war­tości pieniężne w znacznych ilościach,

• w zakresie bezpieczeństwa publicznego:

zakłady, obiekty i urządzenia mające istotne znaczenie dla funkcjonowania aglo­meracji miejskich, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, zwłaszcza elektrownie i ciepłownie, ujęcia wody, wodociągi i oczyszczalnie ścieków,

zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące w znacznych ilościach materiały jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały toksyczne, odurzające, wybuchowe bądź chemiczne o dużej podatności pożarowej lub wybuchowej,

rurociągi paliwowe, linie energetyczne i telekomunikacyjne, zapory wodne i ślu­zy oraz inne urządzenia znajdujące się w otwartym terenie, których zniszczenie lub uszkodzenie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska albo spowodować poważne straty materialne,

• w zakresie ochrony innych ważnych interesów państwa:

zakłady o unikalnej produkcji gospodarczej,

obiekty i urządzenia telekomunikacyjne, pocztowe oraz telewizyjne i radiowe,

— obiekty i obszary posiadające szczególną wartość kulturową oraz muzea i inne obiekty, w których zgromadzone są dobra kultury,

— archiwa państwowe.

Powyższy katalog obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochro­nie nie jest jednak ostateczny, gdyż ustawowe wyrażenie „w szczególności" oznacza, że można zaliczyć do poszczególnych kategorii jeszcze inne obszary, obiekty i urządzenia.

0 tym, czy konkretny obiekt, odpowiadający typom określonym w katalogu ustawy, ma być obowiązkowo chroniony, decyduje dopiero wpisanie go do odpowiedniej ewidencji.

Dlatego też szczegółowe wykazy obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie sporządzają następujące podmioty:

Prezes Narodowego Banku Polskiego,

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji,

• ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie w stosunku do podległych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. Umieszczenie w wykazie lub wykreślenie z wykazu określonego obszaru, obiektu lub urządzenia następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Powyższe wykazy Prezes Narodowego Banku Polskiego, Krajowa Rada Radiofonii

1 Telewizji, ministrowie i kierownicy urzędów centralnych przesyłają do właściwych tery­torialnie wojewodów (ze względu na siedzibę obiektu, położenie obszaru lub urządzenia) oraz na bieżąco aktualizują.

Ustawa o ochronie osób i mienia nie określa szczegółowych kryteriów sporządzania przedmiotowych wykazów. Każdy organ wydający decyzję administracyjną w tej spra­wie określa we własnym zakresie te kryteria. W myśl art 5 ust. 1 ustawy za ogólne kryterium sporządzania wykazów obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obo­wiązkowej ochronie, należy przyjąć znaczenie i ważność pełnionej funkcji określonego obszaru, obiektu lub urządzenia dla obronności państwa, jego interesów gospodarczych, bezpieczeństwa publicznego oraz innych ważnych interesów państwa.

Prezes Narodowego Banku Polskiego, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz za­interesowani ministrowie lub kierownicy urzędów centralnych, mogą wprowadzić dla jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych regulaminy ogólnych warun­ków wykonywania ochrony obszarów, obiektów, urządzeń i transportów podlegających obowiązkowej ochronie.

Regulamin taki powinien określać w szczególności:

• formę realizacji ochrony obszarów, obiektów, urządzeń i transportów,

rodzaj specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych wyznaczonych do ochro­ny.

strukturę organizacyjną i szczegółowy zakres działania specjalistycznych uzbrojo­nych formacji ochronnych,

• zasady organizacji ochrony obszarów, obiektów, urządzeń i transportów,

• rodzaj uzbrojenia i wyposażenia specjalistycznych uzbrojonych formacji ochron­nych,

zasady stosowania zabezpieczeń technicznych,

rodzaje dokumentów dotyczących wykonywania ochrony,

• zasady wykonywania przez kierownika jednostki kontroli funkcjonowania ochrony. Regulamin ogólnych warunków wykonywania ochrony obszarów, obiektów, urządzeń

i transportów podlegających obowiązkowej ochronie wprowadza się po zatwierdzeniu jego projektu przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

2. Zasady prowadzenia ewidencji obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie

Wojewodowie, na podstawie wykazów otrzymanych od prezesa Narodowego Banku Polskiego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ministrów i kierowników urzędów centralnych oraz własnych wykazów, prowadzą ewidencję znajdujących się na terenie województwa obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie.

Wojewoda, w drodze decyzji administracyjnej, może umieścić w ewidencji, o której mowa wyżej, lub wykreślić z tej ewidencji znajdujące się na terenie województwa obszary, obiekty i urządzenia innych podmiotów niż wymienione wcześniej, na wniosek tych podmiotów lub z urzędu.

Wojewoda każdorazowo powiadamia właściwego miejscowo komendanta wojewódz­kiego Policji oraz kierownika jednostki o umieszczeniu obszaru, obiektu lub urządzenia w ewidencji oraz o wykreśleniu go z ewidencji.

3. Odpowiedzialność karna związana z brakiem zapewnienia fizycznej lub technicznej ochrony

Zgodnie z art. 48 ustawy o ochronie osób i mienia. „Kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia fizycznej lub technicznej ochrony obszaru, obiektu, urządzeń lub transportu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

Zrozumienie zasad odpowiedzialności przewidzianej w tym przepisie wymaga szer­szego omówienia.

Bezpośrednim przedmiotem ochrony są obszary, obiekty, urządzenia oraz trans­porty. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy, określone w art. 48 obszary, obiekty i urządzenia, to obszary, obiekty i urządzenia ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa, które podlegają obo­wiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne. Transport podlegający obowiązkowej ochronie, to transport wartości pieniężnych, broni, amunicji i materiałów wybuchowych.

Strona przedmiotowa — zachowanie sprawcy polega na niezapewnieniu ochrony fi­zycznej lub technicznej. Formy ochrony osób i mienia określa art. 3 ustawy. Przestępstwo to ma charakter formalny, a jego realizacja następuje w momencie niepodjęcia obowiązku ochrony obszarów, obiektów, urządzeń i transportów. Obowiązek ten, odnośnie do obsza­rów, obiektów i urządzeń, powstaje z chwilą umieszczenia ich w wykazie lub ewidencji, o których mowa odpowiednio w art. 5 ust. 3 lub ust. 5 ustawy. Stwierdzenie „wbrew obowiązkowi" oznacza, że jest nałożony prawem szczególny obowiązek zapewnienia fi­zycznej lub technicznej ochrony obszarów, obiektów, urządzeń lub transportów.

Podmiot — indywidualny; sprawcą przestępstwa określonego w art. 48 może być jedynie osoba zobowiązana do ochrony. Zgodnie z art. 7 ust. 2 projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia kierownik jednostki, w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się decyzji o umieszczeniu obszaru, obiektu lub urządzenia w wykazie lub ewidencji, o których mowa wyżej, przedkłada plan ochrony do uzgodnienia właściwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji. Kierownik jednostki (art. 2 pkt 2 ustawy) to osoba, która bezpośrednio zarządza obszarami, obiektami lub urządzeniami podlegającymi obowiązkowej ochronie.

Strona podmiotowa — przestępstwo z art. 48 może być popełnione tylko umyślnie (sprawca wie, że ciąży na nim obowiązek i świadomie go nie wykonuje).

V. PLAN OCHRONY JEDNOSTKI

1. Zasady sporządzania planu ochrony

Podstawą ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochro­nie jest plan ochrony uzgodniony z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji.

Plan ochrony powinien:

• uwzględniać charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki,

• zawierać analizę stanu potencjalnych zagrożeń i aktualnego stanu bezpieczeństwa jednostki,

podawać ocenę aktualnego stanu ochrony jednostki,

zawierać dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, w tym:

stan etatowy,

rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia,

sposób zabezpieczenia broni i amunicji,

zawierać dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych,

zawierać zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki.

Przedstawione części planu stanowią jedynie ogólne ramy planu ochrony. Szczegó­łowo opisane elementy planu ochrony znajdują się w „Wytycznych Biura Koordynacji Służby Prewencyjnej Komendy Głównej Policji w sprawie ogólnych wymogów, jakie po­winien spełniać plan ochrony, o którym mowa w art. 7 ust.2 ustawy" oraz w „Zasadach sporządzania i uzgadniania planów ochrony", opracowanych przez oficerów Komendy Głównej Policji.

Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy, plan ochrony w zakresie bezpośredniej ochrony fizycznej obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie oraz innych obszarów, obiektów i urządzeń chronionych przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne, może opracować wyłącznie osoba posiadająca licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia.

Natomiast na podstawie art. 29 ust.l pkt 1 ustawy, plan ochrony w zakresie za­bezpieczenia technicznego obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie oraz innych obszarów, obiektów i urządzeń chronionych przez specjalistycz­ne uzbrojone formacje ochronne, może opracować wyłącznie osoba posiadająca licencję pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia.

Plan ochrony w zakresie bezpośredniej ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicz­nego wymienionych obszarów, obiektów i urządzeń może opracować jedna osoba pod warunkiem, że posiada licencję pracownika ochrony fizycznej i zabezpieczenia tech­nicznego drugiego stopnia. Fakt ten musi znaleźć odzwierciedlenie na stronie tytułowej planu ochrony, łącznie z podaniem numeru licencji oraz wskazaniem organu, który ją wydał. Cechę klauzuli tajności planu nadaje kierownik jednostki prawnie zobowiązany do zapewnienia ochrony — zgodnie z wymaganiami ustawy o ochronie informacji nie­jawnych. Załączniki do planu ochrony stanowią jego integralną część, lecz są odrębnymi dokumentami.

Plan ochrony powinien podlegać aktualizacji uzgodnionej z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji w następujących wypadkach:

zmiany charakteru produkcji lub rodzaju działalności jednostki,

rozbudowy jednostki lub jej ograniczeniu,

zmiany organizacji wykonywania ochrony.

Dane zawarte w planie ochrony potwierdza policja po dokonaniu wizji lokalnej w jednostce.

2. Zasady uzgadniania planu ochrony

2.1. Założenia ogólne uzgadniania planów ochrony

Na mocy art. 5 ust. 3 i 5 oraz art. 7 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia właściwy miejscowo komendant wojewódzki Policji poddaje procesowi uzgodnienia plany ochrony tylko tych obszarów, obiektów i urządzeń, których szczegółowe wykazy figurują w ewidencji prowadzonej przez właściwych terytorialnie wojewodów.

Ewidencja prowadzona przez wojewodę powinna zawierać dokładną nazwę oraz ad­res obszaru, obiektu lub urządzenia, które wchodzą w skład struktury organizacyjnej jednostki. Ponieważ przywołane wyżej przepisy wyraźnie wskazują, że plan ochrony dotyczy konkretnego obszaru, obiektu lub urządzenia umieszczonego w ewidencji woje­wody, brak jest podstaw prawnych do uzgadniania zasad ochrony obiektów wchodzących w skład struktury organizacyjnej jednostek, których adresy nie są wyszczególnione w wy­mienionej ewidencji.

W jednostkach wieloobiektowych, takich jak np. banki, w strukturach organizacyjnych występują podległe im filie, ekspozytury, agencje i punkty kasowe, uzgodnieniu jednak podlegać będą tylko plany ochrony obiektów, które są wymienione z nazwy i adresu w ewidencji. To samo będzie dotyczyć obiektów pocztowych (obwodowe urzędy poczty, rejonowe urzędy poczty, urzędy przewozu poczty i urzędy pocztowe), a także innych zakładów wieloobiektowych, w tym przemysłowych, komunalnych, administracyjnych itp. Dla każdego obiektu umieszczonego w ewidencji wojewody należy sporządzać odrębny plan ochrony.

Wszystkie wątpliwości w zakresie objęcia bądź wyłączenia w planie ochrony konkret­nego obszaru, obiektu i urządzenia należy wyjaśnić z wojewodą prowadzącym ewiden-1 cję. Obowiązek kierownika jednostki w zakresie zapewnienia właściwej ochrony powstaje z chwilą uprawomocnienia się decyzji uprawnionego organu oraz umieszczeniu obiektu w ewidencji wojewody.

Ogólny katalog obszarów, obiektów i urządzeń, które ze względu na swój charakter powinny podlegać obowiązkowej ochronie, został określony w art. 5 ustawy. Ustawodaw­ca, kierując się potrzebami legislacji, podzielił ten katalog, jak już wcześniej wspomniano, na cztery podstawowe działy. Jednak w praktyce zasady i spójność sporządzania planów ochrony poszczególnych obiektów nie będą zależne od ustawowego podziału katalogo­wego; przykładem mogą być „banki" i „porty morskie" umieszczone w jednym zakresie ochrony interesu gospodarczego państwa (art. 5 ust. 2 pkt 2 lit. b i c). Charakter ich działalności jest różny i będzie warunkował zasady ich ochrony.

Biorąc pod uwagę wspólny charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki, dokonano podziału obiektów na pięć podstawowych grup:

obiekty bankowe i pocztowe,

zakłady przemysłowe,

obiekty administracyjne,

obiekty posiadające szczególną wartość kulturową, muzea i inne obiekty, w któ­rych zgromadzone są dobra kultury,

obiekty podległe samorządowi terytorialnemu oraz obiekty, których uszkodzenie może spowodować poważne straty materialne i ekologiczne.

2.2. Zasady uzgadniania bezpośredniej ochrony fizycznej

Nie jest wymagane, aby w przedłożonym planie ochrony kierownik jednostki wskazy­wał imiennie konkretny podmiot gospodarczy, który będzie zapewniał (świadczył usługi) bezpośrednią ochronę fizyczną obszaru, obiektu lub urządzenia.

Przy uzgadnianiu liczby etatów pracowników specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej należy określić, na jaką część etatu pracownik jest zatrudniony oraz brać pod uwagę absencje wynikające ze zwolnień lekarskich, urlopów itp.; nieuwzględnienie tych elementów może spowodować brak obsady wszystkich zaplanowanych rodzajów służby ochronnej.

Należy obligatoryjnie zapewnić bezpośrednią ochronę fizyczną:

• w godzinach pracy banków, które są jednostkami zasilającymi inne banki,

w zakładach przemysłowych (kontrola ruchu osobowo-materiałowego); do grupy zakładów przemysłowych należy zaliczyć obiekty, o których mowa w art. 5 ust. 2 pkt 1, pkt 2 lit. a) i b), pkt 3 lit. b), pkt 4 lit a) oraz elektrownie i ciepłownie,

w muzeach — podczas ekspozycji i transportu dzieł sztuki posiadających gwarancje rządowe.

Należy dążyć do zapewnienia bezpośredniej ochrony fizycznej:

• w godzinach pracy obiektów administracji państwowej i samorządu terytorialnego, takich jak: urzędy centralne (ministerstwa), instytucje państwowe, urzędy wojewódzkie, sejmiki samorządowe, urzędy miejskie, urzędy gminy, urzędy skarbowe, ubezpieczenia społeczne, urzędy pracy, urzędy miar, urzędy statystyczne, archiwa, biura,

• w obiektach pocztowych, w których wcześniej działała Straż Pocztowa,

w obiektach posiadających szczególną wartość kulturową oraz w muzeach, gale­riach, skansenach, obiektach sakralnych, zanikach i pałacach zawierających zbiory mu­zealnej których wcześniej działała Straż Przemysłowa (Muzealna).

w godzinach pracy obiektów podległych samorządowi terytorialnemu, których uszkodzenie może spowodować poważne straty materialne i ekologiczne, takich jak: obiekty administracji samorządowej, obiekty telekomunikacyjne, telewizyjne i radiowe poprzez kontrolę ruchu osobowego w strefach ograniczonego dostępu.

Natomiast nie jest wymagana bezpośrednia ochrona fizyczna w obiektach i urzędach, o których mowa w art. 5 ust.2 pkt 3 lit. c) ustawy oraz przy wodociągach i oczyszczalniach ścieków.

We wszystkich obszarach, obiektach i urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie fizycznej nazewnictwo stanowisk służbowych powinno być ujednolicone od­powiednio jak w wewnętrznych służbach ochrony. Zasada ta pozwoli określić wymaga­nia odnośnie posiadania licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego lub drugiego stopnia, zarówno w wewnętrznych służbach ochrony jak i koncesjonowanych agencjach ochrony. Licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia musi posiadać szef ochrony, zastępca szefa, dowódca zmiany, natomiast licencję pracownika ochrony fizycz­nej pierwszego stopnia — wartownik-konwojent, dowódca konwoju oraz dowódca grupy interwencyjnej.

2.3. Zasady uzgadniania zabezpieczenia technicznego

Komendant wojewódzki Policji nie uzgodni planu ochrony obiektu, w którym są przechowywane lub transportowane wartości pieniężne, jeśli nie są spełnione wymagania, jakie powinna spełniać ochrona wartości pieniężnych.

Ponadto, we wszystkich obiektach bankowych i pocztowych, w których są przecho­wywane wartości pieniężne — niezależnie od ich ilości oraz występowania bezpośredniej ochrony fizycznej bądź też jej braku — musi być zainstalowana sygnalizacja alarmowa na­padowa podłączona do stanowiska dozorowania (z powiadamianiem). W wypadku braku możliwości technicznych zainstalowania takiej sygnalizacji, należy wydzielić wzmocnio­ne pomieszczenie na zapleczu, z zainstalowanym telefonem, umożliwiającym szybkie i bezawaryjne połączenie się z policją przez wyznaczonego pracownika. Sygnalizację antywłamaniową z powiadamianiem należy stosować w sytuacji braku bezpośredniej ochrony fizycznej po zamknięciu (po godzinach pracy) obiektu.

Do jednostek policji będą podłączone dwie grupy obiektów:

bezpośrednio obiekty NBP (obowiązek podłączenia wynika z przepisów prawa),

inne obiekty — za pośrednictwem stacji monitorujących.

Bez względu na tryb podłączenia, do jednostek policji powinien jednak wpływać sygnał alarmowy zweryfikowany i tylko na takie sygnały policja będzie reagować, w miarę posiadanych sił i środków.

Plan ochrony obiektu może określać zamierzenia w zakresie modernizacji zabezpie­czeń technicznych wraz z podaniem ich terminu, np. w wypadku trwającej rozbudów zakładu pracy. Rozbudowa tych zabezpieczeń może powodować ograniczenie bezpośredniej ochrony fizycznej, co będzie zaakceptowane przez policję w uzgadnianym planie ochrony.

2.4. Tryb uzgadniania planu ochrony

Kierownik jednostki, w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się de­cyzji o umieszczeniu obszaru, obiektu lub urządzenia w wykazie lub ewidencji, o których mowa wcześniej, przedkłada plan ochrony właściwemu terytorialnie komendantowi wo­jewódzkiemu Policji.

Komendant wojewódzki Policji przy uzgadnianiu planu bierze pod uwagę potencjalny stan zagrożenia jednostki oraz wymagania określone w obowiązujących przepisach prawa. Po zapoznaniu się ze sporządzonym planem ochrony, specjaliści z komendy wojewódzkiej Policji udają się do obiektu i dokonują wizji lokalnej, a czynność tę opisują w notatce służbowej, którą załącza się do akt sprawy.

W aktualnym stanie prawnym uzgodnienie planu nie ma formy decyzji administra­cyjnej, wobec tego każda forma uzgodnienia jest dopuszczalna. Najczęściej stosowane są dwie formy:

• pisma o treści: „odpowiadając na pismo... uprzejmie informuję, że na mocy... uzgadniam plan ochrony...",

• adnotacji: „uzgadniam plan ochrony..." na poszczególnych egzemplarzach planu.

Może się jednak zdarzyć, że strony nie osiągną kompromisu (np. komendant woje­wódzki Policji może domagać się uzupełnienia planu lub jego zmiany). W tej sytuacji komendant wojewódzki Policji wszczyna postępowanie administracyjne (z inicjatywy or­ganu lub na wniosek strony) w sprawie odmowy uzgodnienia planu, wyznaczając termin na jego uzgodnienie. Jeśli plan ochrony w wyznaczonym terminie zostanie uzgodniony, postępowanie, o którym mowa wyżej, zostaje umorzone. W wypadku nieuzgodnienia planu ochrony, komendant wojewódzki Policji wydaje decyzję o odmowie uzgodnienia planu podając przyczyny odmowy i podstawę prawną oraz wskazując środki odwoław­cze i termin do odwołania. Odwołanie wnosi się do Komendanta Głównego Policji za pośrednictwem komendanta wojewódzkiego Policji.

Kierownik jednostki jest obowiązany zapewnić organizację ochrony w jednostce w ter­minie trzech miesięcy od dnia uzgodnienia planu. Każda zmiana w organizacji ochrony jednostki wymaga uzgodnienia z komendantem wojewódzkim Policji. Komendant wo­jewódzki Policji może cofnąć uzgodnienie planu ochrony w wypadku, gdy organizacja ochrony i zabezpieczenie techniczne obiektu nie odpowiada aktualnym zagrożeniom jed­nostki. Cofnięcie uzgodnienia planu następuje w drodze decyzji administracyjnej.

VI. WEWNĘTRZNE SŁUŻBY OCHRONY

1. Sposób oraz tryb tworzenia wewnętrznych służb ochrony

Wewnętrzne służby ochrony stanowią uzbrojone i umundurowane zespoły pracowni­ków, powołane do ochrony przedsiębiorstw lub jednostek organizacyjnych. Z powyższego wynika, że mogą one funkcjonować w zakładach produkcyjnych, handlowych, usługo­wych i innych, do których odnosi się termin „przedsiębiorstwa" oraz instytucjach, związ­kach, korporacjach, zakładach użyteczności publicznej, do których odnosi się termin „jednostki organizacyjne". Są one zatem powoływane dla ochrony obszarów, obiektów i urządzeń, którymi zarządzają przedsiębiorcy lub kierownicy jednostek organizacyjnych.

Wewnętrzne służby ochrony podlegają kierownikowi jednostki lub osobie pisemnie przez niego upoważnionej, bezpośrednio podporządkowanej temu kierownikowi.

Nazwę wewnętrznej służby ochrony tworzy kierownik jednostki, w której ta służba działa, uwzględniając charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki, albo nazwę chronionego obszaru, obiektu lub urządzenia. Nazwa wewnętrznej służby ochrony roz­poczyna się od wyrazu „Straż" lub „Służba".

Wewnętrzne służby ochrony mogą być tworzone w jednostkach: wpisanych do prowadzonej przez wojewodów ewidencji obszarów, obiektów i urzą­dzeń podlegających obowiązkowej ochronie, na podstawie planu ochrony uzgodnionego z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji,

niewpisanych do prowadzonej przez wojewodów ewidencji, na wniosek ich kie­rowników uzasadniony ważnym interesem gospodarczym lub publicznym, na podsta­wie zezwolenia właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, wydanego w drodze decyzji administracyjnej.

W pierwszym wypadku tryb tworzenia wewnętrznej służby ochrony składa się z następujących etapów:

opracowanie planu ochrony obszaru, obiektu lub urządzenia podlegającego obo­wiązkowej ochronie,

uzgodnienie planu ochrony obszaru, obiektu lub urządzenia z właściwym teryto­rialnie komendantem wojewódzkim Policji, utworzenie wewnętrznej służby ochrony przez kierownika jednostki w ciągu 3 miesięcy od dnia uzgodnienia planu ochrony,

• potwierdzenie utworzenia wewnętrznej służby ochrony przez komisję powołaną przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji.

W drugim wypadku tryb tworzenia wewnętrznej służby ochrony jest następujący:

• opracowanie planu ochrony jednostki nie podlegającej obowiązkowej ochronie,

skierowanie do właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji wnio­sku (wraz z planem ochrony) o utworzenie wewnętrznej służby ochrony przez uprawnio­nego do tego kierownika jednostki,

wydanie zezwolenia na utworzenie wewnętrznej służby ochrony przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji,

utworzenie wewnętrznej służby ochrony przez uprawnionego do tego kierownika jednostki w ciągu 3 miesięcy od dnia wydania zezwolenia,

potwierdzenie utworzenia wewnętrznej służby ochrony przez komisję powołaną przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji.

Utworzenie wewnętrznych służb ochrony, bez względu na sposób ich tworzenia, potwierdza protokół sporządzony przez komisję, którą powołuje właściwy terytorialnie komendant wojewódzki Policji. W skład komisji wchodzą: przedstawiciel komendanta wojewódzkiego Policji jako przewodniczący komisji oraz dwie osoby wyznaczone przez kierownika jednostki jako członkowie komisji. Protokół podpisują wszystkie osoby wchodzące w skład komisji.

Komisja sprawdza spełnienie warunków utworzenia wewnętrznej służby ochrony, określonych w planie ochrony lub we wniosku o zezwolenie na utworzenie wewnętrznej służby ochrony, a mianowicie:

• dane dotyczące specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, a w tym:

stan etatowy,

rodzaj oraz ilość uzbrojenia i wyposażenia,

sposób zabezpieczenia broni i amunicji,

dane dotyczące rodzaju zabezpieczeń technicznych,

zasady organizacji i wykonywania ochrony jednostki.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przepisu dotyczącego wydania zezwolenia na utworzenie wewnętrznej służby ochrony w jednostkach niepodlegających obowiązkowej ochronie, nie stosuje się do tworzenia wewnętrznych służb ochrony, działających na terenach jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej albo ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

2. Odmowa wydania oraz cofnięcia pozwolenia na działalność wewnętrznej służby ochrony

Zezwolenie na utworzenie wewnętrznej służby ochrony nie może być wydane, jeśli:

• plan ochrony nie zawiera wymaganych informacji,

• jednostka wnioskująca nie zapewnia spełnienia warunków wynikających z przepi­sów wydanych na podstawie ustawy (np. nie spełnia wymagań, jakim powinna odpowia­dać ochrona wartości pieniężnych).

Komendant wojewódzki Policji, w drodze decyzji administracyjnej, cofa zezwolenie na działalność wewnętrznej służby ochrony, jeśli:

• kierownik jednostki złoży taki wniosek,

nie utworzono wewnętrznej służby ochrony w okresie 3 miesięcy od dnia wydania zezwolenia,

nie usunięto w wyznaczonym terminie stwierdzonych podczas kontroli rażących uchybień lub nieprawidłowości w organizacji wewnętrznej służby ochrony,

działalność wewnętrznej służby ochrony prowadzona jest niezgodnie z planem ochrony,

ustały okoliczności, dla których zezwolenie zostało wydane (np. zaprzestano określonej produkcji lub działalności).

Od decyzji o odmowie wydania i cofnięcia zezwolenia przysługuje odwołanie do Komendanta Głównego Policji.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia nie przewiduje możliwości odwołania się od ww. decyzji do Komendanta Głównego Policji.

3. Struktura organizacyjna i zakres działania wewnętrznych służb ochrony

Strukturę organizacyjną wewnętrznej służby ochrony, w zależności od rodzaju i wiel­kości jednostki, mogą tworzyć:

oddziały,

pododdziały,

samodzielne posterunki.

W zależności od składu struktury organizacyjnej w wewnętrznej służbie ochrony można tworzyć następujące stanowiska ochrony:

szef ochrony,

zastępca szefa ochrony,

dowódca zmiany,

starszy wartownik — konwojent,

wartownik — konwojent,

młodszy wartownik — konwojent.

Ustawa stanowi, że wewnętrzne służby ochrony w szczególności:

• zapewniają ochronę mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów,

• zapewniają ochronę ważnych urządzeń jednostki znajdujących się poza granicami chronionych obszarów i obiektów,

• konwojują mienie jednostki,

• wykonują inne zadania wynikające z planu ochrony jednostki. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 1998 r. w sprawie wewnętrznych służb ochrony (Dz. U. Nr 4 z 1999 r., poz. 3 doprecyzowuje ww. zadania stanowiąc, że do zakresu ich działania należy:

• zapewnienie bezpieczeństwa osób znajdujących się w granicach chronionych ob­szarów i obiektów jednostki,

• ochrona obiektów, pomieszczeń i urządzeń jednostki przed dostępem do nich osób nieuprawnionych,

ochrona mienia jednostki przed kradzieżą, zniszczeniem lub uszkodzeniem,

konwojowanie mienia jednostki,

• zapobieganie zakłóceniom porządku na terenie jednostki oraz powiadamianie kierownika jednostki o zdarzeniach powodujących naruszenie porządku,

• ujawnianie faktów dewastacji mienia jednostki,

• niezwłoczne powiadamianie organów ścigania o czynach przestępczych zaistniałych na terenie jednostki i zabezpieczanie miejsca ich popełnienia do czasu przybycia organów ścigania.

Wewnętrzne służby ochrony mogą wykonywać usługi w zakresie ochrony osób i mienia po uzyskaniu przez nie koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia (np. Straż bankowa lub pocztowa może świadczyć usługi w zakresie konwojowania wartości pieniężnych na rzecz innych podmiotów).

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia nie przewiduje możliwości wykonywania usług w zakresie ochrony osób i mienia przez wewnętrzne służby ochrony na podstawie koncesji. Projektodawca swoje stanowisko uzasadnia faktem, iż koncesję otrzymuje zawsze przedsiębiorca (podmiot gospodarczy), a nie jedna z jego jednostek organizacyjnych, jaką jest, np. wewnętrzna służba ochrony.

Do zakresu działania szefa ochrony należy:

opracowywanie planu ochrony i innej dokumentacji ochronnej,

organizowanie ochrony jednostki,

planowanie zadań dla podległych pracowników ochrony,

kierowanie oddziałem,

sprawowanie nadzoru i kontroli nad wykonywaniem zadań ochrony,

• prowadzenie instruktaży i zajęć szkoleniowych z pracownikami ochrony oraz dokumentowanie tych czynności,

• podejmowanie działań zmierzających do stałego doskonalenia form i metod ochro­ny jednostki,

dokonywanie okresowych pisemnych analiz i ocen stanu bezpieczeństwa jednostki,

informowanie kierownika jednostki o stanie zagrożenia i ochrony jednostki,

• sprawowanie nadzoru nad przechowywaniem broni i amunicji oraz ich ewidencjo­nowaniem,

• udział w naborze pracowników ochrony.

Do zakresu działania zastępcy szefa ochrony należy:

wykonywanie obowiązków szefa ochrony podczas jego nieobecności,

wykonywania zadań zgodnie z podziałem pracy ustalonym przez szefa ochrony,

kierowanie pododdziałem,

wykonywanie poleceń szefa ochrony.

Do zakresu działania dowódcy zmiany należy:

organizowanie wykonywania zadań przez pracowników podległej zmiany zgodnie z dokumentacją ochronną,

dokonywanie obchodów jednostki oraz instruowanie i kontrolowanie wykonywania zadań przez pracowników ochrony,

• przeprowadzanie interwencji w związku z zaistniałymi zagrożeniami bezpieczeń­stwa jednostki,

wydawanie z magazynu broni, amunicji i środków przymusu bezpośredniego,

wykonywanie poleceń przełożonych służbowych.

W wypadku bezzmianowej organizacji ochrony jednostki czynności należące do zakresu działania dowódcy zmiany wykonuje szef ochrony lub zastępca szefa ochrony. Do zakresu działania wartowników — konwojentów należy:

• utrzymywanie w gotowości do natychmiastowego użycia przydzielonej broni, środków przymusu bezpośredniego oraz innego wyposażenia,

wykonywanie zadań wynikających z tabeli służby i innej dokumentacji ochronnej,

wykonywanie poleceń przełożonych służbowych.

4. Sposób prowadzenia dokumentacji opisującej organizację i przebieg ochrony

4.1. Dokumentacja podstawowa

W wewnętrznych służbach ochrony prowadzi się następujące rodzaje dokumentacji podstawowej:

1. Tabela służby

W tabeli służby określa się potrzeby ochronne obiektu; w tym celu podaje się rodzaj i miejsce pełnienia służby oraz stałe zadania dla poszczególnych rodzajów służby. określa się obsadę i czas pełnienia służby. Tabela służby zawiera następujące dane:

a) rodzaj służby, np.:

posterunek stały (PS) — wystawiony w miejscu wymagającym ochrony całodobowej lub w określonej z góry porze doby,

posterunek doraźny (PD) — wystawiony w miejscu, które wymaga ochrony natychmiastowej i tymczasowej,

obchód (OB) — przeprowadzany w celu skontrolowania sposobu wykonywania zadań ochrony przez pracowników ochrony oraz rozpoznania aktualnego stanu bezpieczeństwa jednostki,

patrol (P) — wykonuje zadania ochrony odcinka obszaru po wyznaczonej trasie

grupa interwencyjna (GI) — podejmująca działania w zakresie ochrony osób i mienia na wezwanie (informację) do określonego miejsca,

konwój (K) — wykonuje zadania ochrony wartości pieniężnych, materiałów zawierających informacje niejawne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych podczas przenoszenia lub przewożenia.

b) rozmieszczenie pracowników ochrony na służbie i zadania dla nich:

1) rozmieszczenie pracowników ochrony na służbie, np.:

posterunek stały nr 1 (PS-1) — wejście główne osobowe, w bloku Nr... ulicy...,

posterunek doraźny nr 2 (PD-2) — kasa zakładowa na wydziale Nr.. piętro w bloku Nr...,

• patrol nr 1 (P-1) — wzdłuż wewnętrznego ogrodzenia zakładu.

2) zadania pracowników ochrony na poszczególnych rodzajach służby, np.:

• PS-1 — kontrola przepustek i dokumentów osób wchodzących do obiektu i po­dejmowanie niezbędnych interwencji w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub naruszenia porządku,

• PD-2 — ochrona kasy podczas przywożenia wartości pieniężnych oraz ich wypłaty,

• P-1 — niedopuszczenie do przedostania się przez ogrodzenie osób postronnych oraz podejmowanie niezbędnych interwencji w razie stwierdzenia włamania do magazy­nów.

c) obsada służby i czas jej pełnienia, np.:

PS-1

dwuosobowy w godz. 8.00-16.00,

jednoosobowy w godz. 16.00-8.00,

całodobowy.

PD-2

jednoosobowy w godzinach przywożenia wartości pieniężnych oraz ich wypłaty.

P-1

dwuosobowy w godz. 20.00-6.00,

jednoosobowy w godz. 6.00-20.00,

całodobowy,

• realizowany min. w okresie co 3 godz.

Tabelę służby sporządza szef ochrony.

2. Dziennik zmiany

Dziennik zmiany jest podstawowym dokumentem, który przedstawia przebieg ochro­ny. Zawiera następujące elementy:

• stan sprzętu podlegającego przekazaniu,

• czas rozpoczęcia i zakończenia zmiany:

• data i godzina rozpoczęcia służby,

• data i godzina zakończenia służby,

• obsada personalna zmiany:

• nazwisko i imię dowódcy zmiany,

• nazwiska i imiona pracowników ochrony,

• rozmieszczenie poszczególnych pracowników ochrony i czas wykonywania przez nich zadań:

• rodzaj służby (nr posterunku, patrolu),

• czas pełnienia służby (od — do)

• raport dowódcy zmiany z przebiegu służby,

• adnotacje o wykonywanych konwojach (gdy liczba konwojów jest niewielka),

• składanie i przyjęcie służby:

• rodzaj, ilość i numery broni służbowej,

• kaliber i ilość amunicji,

• uwagi, polecenia i wskazówki przełożonego dotyczące specjalnych zadań,

• podpis zdającego i przyjmującego służbę.

Dziennik zmiany prowadzi dowódca zmiany

	Lp.	Rodzaj służby /nr posterunku patrolu/	Rozmieszczenie służby ochrony /m. wystawienia/	Obsada służby i czas jej pełnienia	Zadania do wykonania	Uwagi
	1	2	3	4	5	6
	1.	Posterunek stały nr 1 /PS-1/	Wejście główne osobowe w bloku Nr 1 od strony ulicy Długiej	-dwuosobowy w godz. 8.00- 16.00 -jednoosobowy w godz. 14.00-6.00 - całodobowy	- kontrola przepustek i dokumentów osób wchodzących do obiektu i podejmowanie niezbędnych interwencji w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub naruszenia porządku
	2.	Posterunek stały nr 2 /PS-2/	Magazyn broni i amunicji w bloku Nr 5	- jednoosobowy w godz. 16.00-8.00	- ochrona magazynu oraz niedopuszczanie osób postronnych w rejon magazynu po jego zamknięciu
	3.	Posterunek stały nr 3 /PD-3/	Kasa zakładowa na wydziale Nr W-5, drugie piętro w bloku Nr 3	- jednoosobowy w godzinach przywożenia pieniędzy	- ochrona kasy podczas przywożenia pieniędzy
	4.	Patrol nr 1 /P-1/	Wzdłuż wewnętrznego ogrodzenia zakładu	-dwuosobowy w godz. 20.00 - 6.00 -jednoosobowy w godz. 6.00 - 20.00 - całodobowy -realizowany w okresie co 3 godz..	- niedopuszczenie do przedostania się osób postronnych przez ogrodzenie oraz podejmowanie niezbędnych interwencji w razie stwierdzenia włamania do magazynu

3. Dziennik wydarzeń

Dziennik wydarzeń prowadzi się w celu dokumentowania zdarzeń zaistniałych pod­czas służby, jak np. kradzież, włamanie, awaria, pożar, nieszczęśliwy wypadek, użycie środków przymusu bezpośredniego, naruszenie regulaminu pracy itp. zawiera następujące elementy:

data i godzina oraz miejsce zaistniałego wydarzenia,

opis wydarzenia:

rodzaj i charakter wydarzenia (np. pożar, włamanie, awaria),

rozmiary wydarzenia,

skutki wydarzenia,

dane personalne osób uczestniczących w wydarzeniu,

dane personalne osób będących świadkami wydarzenia,

dane personalne pracowników ochrony, którzy podejmowali interwencję,

sposób przeprowadzania interwencji. Dziennik wydarzeń prowadzi dowódca zmiany.

4. Instrukcja współpracy z policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi)

a) Instrukcja współpracy z policją oraz strażami gminnymi (miejskimi) Instrukcja ta powinna m.in. określać:

sposób wymiany informacji o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócania spokoju i porządku publicznego,

sposób i zakres współdziałania w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgromadzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych,

sposób i zakres współdziałania przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń,

• sposób i zakres wzajemnych konsultacji doskonalących metody współpracy.

b) Instrukcja współpracy z jednostkami ochrony przeciwpożarowej oraz obrony cywilnej

Instrukcja ta powinna m.in. określać:

sposób wymiany informacji w wypadku wystąpienia pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń,

sposób wprowadzania na teren chronionych obszarów i obiektów jednostek ratow­niczych,

sposób i zakres współdziałania przy przeprowadzaniu bezpiecznej ewakuacji ludzi i mienia,

sposób i zakres współdziałania przy zabezpieczaniu miejsc po pożarze, klęsce żywiołowej lub innym miejscowym zagrożeniu, w tym uratowanego mienia.

Instrukcje współpracy sporządza szef ochrony.

5. Instrukcja postępowania pracowników ochrony w wypadku napadu, włamania, pożaru, powodzi i awarii

a) Zespół ochrony obiektu (np. banku, poczty itp.) podczas napadu powinien:

• powiadomić kierownictwo obiektu oraz jednostkę Policji poprzez dyskretne uru­chomienie systemu alarmowego,

poddać się woli sprawcy w sytuacji, gdy interwencja skierowana przeciw napastnikom jest już niemożliwa,

realizować, w miarę możliwości, żądania sprawców oraz udzielać pomocy pracownikom i klientom znajdującym się w obiekcie,

nie podejmować żadnych działań interwencyjnych zmierzających do rozbrojenia napastników, a w szczególności nie używać broni palnej w sytuacji, gdy jej stwarzałoby niebezpieczeństwo dla pracowników i klientów znajdujących się w obiekcie

doprowadzić swoim zachowaniem i postępowaniem do zmniejszenia agresji napastników i nie prowokować ich do desperackich działań,

obserwować zachowanie napastników w celu zapamiętania jak największej istotnych szczegółów dotyczących m.in. rysopisów, sposobu poruszania i porozumiewania się, używanych pseudonimów, rodzaju broni oraz miejsc, w których zostawili ślady linii papilarnych, obuwia, śliny, niedopałków papierosa itp.,

nie blokować drzwi i nie odcinać drogi ucieczki napastnikom,

zamknąć drzwi wejściowe po opuszczeniu obiektu przez napastników, a mogli się wycofać w razie napotkania sił policyjnych na zewnątrz obiektu,

prowadzić obserwację uciekających napastników i starać się zapamiętać cechy środka lokomocji (np. marka i typ samochodu, kolor, nr rejestracyjny), kierunek u oraz inne dane ułatwiające organizację pościgu i identyfikację sprawców napadu,

udzielić w razie potrzeby pierwszej pomocy przedmedycznej osobom rannym i poszkodowanym oraz oczekiwać na przybycie policji, nie wypuszczając nikogo z obiektu

zabezpieczyć ślady i dowody przestępstwa i nie dopuścić do ich zatarcia do przybycia policji,

umożliwić wejście na teren obiektu służb interwencyjnych — policji, pojazdu ratunkowego, straży pożarnej,

podporządkować się poleceniom dowódcy sił policyjnych,

pracownik ochrony, który pełni służbę na posterunku w punkcie zakrytym przed miejscem napadu:

— nie ujawnia się,

— powiadamia niezwłocznie jednostkę policji podając, w miarę możliwość dotyczące liczby napastników, ich uzbrojenia i podjętych przez nich działań,

— kieruje kamerę na sprawców napadu,

— zapamiętuje, w miarę możliwości, szczegóły dotyczące sprawców napadu, znaki szczególne, rodzaj użytej broni, sposób poruszania się oraz inne charakter) elementy umożliwiające ewentualne rozpoznanie napastników,

odcina, w miarę możliwości, dostęp do innych pomieszczeń obiektu,

przygotowuje się do czynnej obrony.

b) Postępowanie zespołu ochrony obiektu w wypadku włamania W wypadku stwierdzenia włamania (usiłowania) do chronionego obiektu pr< ochrony powinien:

starać się nie dopuścić do kradzieży za pomocą prawnych środków określonych w ustawie o ochronie osób i mienia,

ująć, w miarę możliwości, sprawcę włamania na gorącym uczynku i niezwłocznie przekazać go policji,

podjąć, w miarę możliwości, pościg za sprawcą włamania,

udzielić lub spowodować udzielenie pomocy przedmedycznej osobom poszkodo­wanym, których życiu lub zdrowiu zagraża niebezpieczeństwo,

zorientować się w charakterze miejsca włamania (np. czas, miejsce, sposób, narzędzia itp.),

zebrać wszelkie możliwe informacje o sprawcy włamania dotyczące rysopisu, ubioru, środka lokomocji, kierunku ucieczki,

• powiadomić dowódcę zmiany oraz jednostkę policji o dokonanym włamaniu,

• nie dopuścić do zatarcia i zniszczenia śladów i dowodów przestępstwa poprzez izolowanie miejsca włamania,

• uniemożliwić osobom postronnym wstęp na miejsce zdarzenia,

zabezpieczyć miejsce włamania na potrzeby procesowe (ślady i dowody rzeczowe, które mogłyby ulec zniszczeniu),

ustalić naocznych świadków włamania lub osoby, które jako pierwsze znalazły się na miejscu zdarzenia,

• zabezpieczyć mienie, które wymaga ochrony przed zniszczeniem lub kradzieżą,

• oczekiwać na przybycie funkcjonariuszy policji i przekazać im zebrane informacje dotyczące włamania,

• sporządzić notatkę służbową dotyczącą włamania i przekazać dowódcy zmiany

c) Zespół ochrony obiektu podczas pożaru powinien:

powiadomić kierownika obiektu oraz straż pożarną,

przystąpić, w miarę możliwości, do gaszenia ognia,

postępować zgodnie z obowiązującą w obiekcie instrukcją przeciwpożarową oraz poleceniami kierującego akcją ratowniczą lub kierownika obiektu,

prowadzić ewakuację osób z obiektu w wypadku powstania zagrożenia pożarowe­go,

zwiększyć czujność, zwłaszcza wobec osób spoza pracowników oddziału, biorących udział w akcji ratowniczej.

d) Zespół ochrony obiektu podczas awarii powinien:

powiadomić kierownika obiektu, straż pożarną oraz inne służby ratownicze,

nie dopuścić na miejsce zdarzenia osób postronnych,

odizolować miejsce zdarzenia poprzez jego prowizoryczne ogrodzenie za pomocą np. taśm, sznurów, krzeseł itp.

zabezpieczyć ślady i nie dopuścić do ich zatarcia do czasu przybycia służb ratowniczych,

Powyższą instrukcję sporządza szef ochrony.

6. Dziennik szkolenia pracowników ochrony

Obowiązek prowadzenia zajęć szkoleniowych z pracownikami ochrony oraz doku­mentowania tych czynności spoczywa na szefie ochrony. Dziennik szkolenia powinien zawierać następujące elementy:

wykaz uczestników szkolenia,

frekwencję na zajęciach,

datę i godzinę zajęć,

metodę zajęć,

treść zajęć,

podpis prowadzącego zajęcia.

4.2. Dokumentacja pomocnicza

W wewnętrznych służbach ochrony, jeżeli wymagają tego względy ochrony, można prowadzić następujące rodzaje dokumentacji pomocniczej:

1. Instrukcja kontroli ruchu osobowego i materiałowego

Instrukcja ta powinna między innymi określać:

• osoby zwolnione z obowiązku kontroli,

dokumenty uprawniające do wejścia, opuszczenia i przebywania na terenie chro­nionego obiektu,

dokumenty uprawniające do wjazdu i wwozu materiałów na teren chronionego obiektu oraz wyjazdu i wywozu materiałów,

• zasady przechowywania i ewidencjonowania kluczy,

• zadania pracowników ochrony związane z kontrolą ruchu osobowego i materiałowego,

• zasady postępowania pracowników ochrony w sytuacjach nadzwyczajnych,

• zasady wykorzystania urządzeń technicznych w zakresie kontroli dostępu. Powyższą instrukcję sporządza szef ochrony.

2. Instrukcja konwojowa

Instrukcja ta powinna między innymi określać:

ogólne warunki wykonywania konwoju,

obowiązki organizatora konwoju,

obowiązki dowódcy konwoju,

obowiązki konwojentów,

obowiązki innych osób wchodzących w skład konwoju,

skład i wyposażenie konwoju w związku z charakterem konwojowanego mienia

algorytmy określające postępowanie członków konwoju w sytuacjach zagrożeni.

określenie systemu łączności. Powyższą instrukcję sporządza szef ochrony.

3. Instrukcja obsługi systemów i urządzeń sygnalizacji alarmowej

Z punktu widzenia pracownika ochrony, który współdziała na co dzień z określonym systemem alarmowym, istnienie instrukcji obsługi systemów i urządzeń sygnalizacji alarmowej jest bardzo pomocne, pozwala bowiem na w miarę obiektywne i jednoznaczne określenie odpowiedzialności stron: użytkownika systemu, instalatora — konserwatora oraz pracownika ochrony, w wypadku np. niezadziałania systemu podczas włamania lub napadu.

Powyższą instrukcję sporządza szef ochrony.

5. Uzbrojenie, wyposażenie i umundurowanie

Kierownik jednostki, któremu podlega wewnętrzna służba ochrony, wyposaża i pracowników ochrony fizycznej, stosownie do realizowanych przez nich zadań, w środki przymusu bezpośredniego, o których mowa w art. 38 ust.2 pkt 2-6 oraz w broń pi bojową, z zastrzeżeniem, że liczba egzemplarzy:

broni palnej krótkiej, broni gazowej, ręcznych miotaczy gazu i paralizatorów elek­trycznych nie może przekroczyć stanu etatowego dwóch zmian pracowników wewnętrznej służby ochrony,

broni palnej długiej, z wyjątkiem karabinków, nie może przekroczyć stanu etato­wego pracowników wewnętrznej służby ochrony, niezbędnego do ochrony największej liczby konwojów wykonywanych przez pracowników wewnętrznej służby ochrony w jed­nym czasie,

broni palnej długiej nie może przekroczyć stanu etatowego dwóch zmian pracow­ników wewnętrznej służby ochrony, niezbędnych do ochrony obiektów i magazynów wojskowych, w których przechowuje się broń, amunicję i materiały wybuchowe.

Dla każdej jednostki broni palnej bojowej i gazowej ustala się normatyw amunicji przeznaczony do wykonywania zadań ochrony.

Za normatyw amunicji na jeden pistolet, pistolet maszynowy oraz karabinek przyj­muje się ilość amunicji wystarczającą do pełnego załadowania czterech magazynków, a na jeden rewolwer lub jedną strzelbę gładkolufową powtarzalną przyjmuje się po 24 sztuki amunicji.

Ponadto pracowników wewnętrznej służby ochrony, w zależności od potrzeb, wypo­saża się w:

• inne środki przymusu bezpośredniego:

kajdanki,

pałki obronne wielofunkcyjne,

psy obronne,

łączność bezprzewodową,

kamizelki i hełmy kuloodporne,

maski przeciwgazowe,

latarki elektryczne,

środki opatrunkowe,

środki transportu.

Kierownik jednostki, w której działa wewnętrzna służba ochrony, zapewnia jej pracownikom pomieszczenia, w tym wartownie i pokoje socjalne, umożliwiające im prawidłowe wykonywanie zadań. Pomieszczenia wartowni powinny być:

wydzielone w sposób uniemożliwiający dostęp osobom postronnym,

usytuowane przy głównych wejściach i wjazdach na teren jednostki,

wyposażone w oświetlenie sztuczne i awaryjne, ogrzewanie, instalację łączności, instalację sygnalizacyjno-alarmową, instalację przeciwpożarową.

Dla pracowników wewnętrznych służb ochrony ustalono jednolite umundurowanie oraz wzory oznak stanowisk służbowych. Umundurowanie pracowników wewnętrznych służb ochrony składa się z:

1) ubioru służbowego, w skład którego wchodzą:

kurtka mundurowa krótka — w kolorze ciemnogranatowym,

kurtka zimowa 3/4 z podpinką — w kolorze ciemnogranatowym lub czarnym,

spodnie lub spódnica o kroju prostym — w kolorze ciemnogranatowym,

koszula z długimi i krótkimi rękawami — w kolorze niebieskim z czarnymi naramiennikami i patkami kieszeni,

czapka okrągła typu garnizonowego — w kolorze czarnym z otokiem koloru ciemnogranatowego,

czapka zimowa — w kolorze czarnym,

furażerka — w kolorze ciemnogranatowym,

pas główny skórzany, pasek skórzany do spodni oraz rękawiczki skórzane — w kolorze czarnym,

krawat — w kolorze czarnym,

szalik — w kolorze ciemnogranatowym,

obuwie — w kolorze czarnym.

2) ubioru specjalnego, w skład którego wchodzą:

kurtka specjalna — w kolorze ciemnogranatowym,

kurtka zimowa 3/4 z podpinką — w kolorze ciemnogranatowym lub czarnym,

spodnie specjalne — w kolorze ciemnogranatowym,

koszula typu safari z długimi lub krótkimi rękawami — w kolorze ciemnograna­towym,

sweter typu golf lub półgolf — w kolorze czarnym lub granatowym,

beret — w kolorze czarnym,

czapka letnia typu sportowego i czapka zimowa — w kolorze czarnym,

pas główny skórzany, pasek skórzany do spodni oraz rękawiczki skórzane — w kolorze czarnym,

obuwie — w kolorze czarnym.

Przedmioty umundurowania wchodzące z pewnymi zastrzeżeniami w skład ubioru specjalnego, przysługują pracownikom wewnętrznych służb ochrony tworzących grupy konwojowe oraz pracownikom wewnętrznej służby ochrony działającej w Zamku Królew­skim na Wawelu — Państwowych Zbiorach Sztuki i w Zamku Królewskim w Warszawie.

Kolorem dominującym jest czerń. Wyjątki przewidziano dla pracowników wewnętrz­nych służb ochrony działających w bankach, portach lotniczych (kolor oliwkowy), pań­stwowym przedsiębiorstwie użyteczności publicznej „Poczta Polska" (kolor granatowy) i w Zamku Królewskim w Warszawie (ubiór służbowy w kolorze granatowym, ubiór specjalny w kolorze zielonym oraz ubiór galowy).

VII. WYMAGANIA KWALIFIKACYJNE PRACOWNIKÓW OCHRONY

1. Pojęcie i rodzaje licencji

Licencja jest to zezwolenie na wykonywanie zadań związanych z ochroną osób i mienia w zakresie wymaganym ustawą.

Kryterium podziału na poszczególne rodzaje i stopnie licencji stanowi zakres wyko­nywanych czynności. Rozróżnia się następujące rodzaje licencji:

licencję pracownika ochrony fizycznej,

licencję pracownika zabezpieczenia technicznego.

W wymienionych rodzajach licencji ustawa wprowadza dwa stopnie licencji:

licencję pierwszego stopnia,

licencję drugiego stopnia.

2. Zakres czynności wymagających posiadania licencji

2.1. Czynności wymagające posiadanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia

Licencja pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia wymagana jest do wyko­nywania czynności w formie bezpośredniej ochrony fizycznej:

• stałej lub doraźnej,

polegającej na stałym dozorze sygnałów przesyłanych, gromadzonych i przetwa­rzanych w elektronicznych urządzeniach i systemach alarmowych,

polegającej na konwojowaniu wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów war­tościowych lub niebezpiecznych przez:

1) członków specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych,

członków zespołów konwojujących wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne,

pracowników ochrony wykonujących bezpośrednio czynności związane z ochroną osób,

osoby nadzorujące i kontrolujące pracę pracowników ochrony fizycznej dających licencji,

pracowników ochrony mających prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego i użycia broni palnej zgodnie z uregulowaniami ustawy,

pracowników ochrony wykonujących zadania na obszarach, w obiektach i urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia wprowadź w katalogu osób wymienionych w art. 26 ust. 1 w punktach 2 i 6 oraz dodaj< otrzymują one brzmienie:

2) pracowników ochrony konwojujących wartości pieniężne, materiały zi informacje niejawne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne,

pracowników ochrony wykonujących czynności na obszarach, w obie' urządzeniach podlegających obowiązkowej ochronie oraz poza nimi, jeżeli cz dotyczą tych obszarów, obiektów i urządzeń,

pracowników ochrony wykonujących zadania w obiektach użyteczności w czasie ogólnej dostępności tych obiektów.

2.2. Czynności wymagające posiadania licencji pracownika och fizycznej drugiego stopnia

Licencja pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia uprawnia do wy czynności w formie bezpośredniej ochrony fizycznej (tak, jak licencja pierwsze; oraz do:

opracowywania planu ochrony,

organizowania i kierowania zespołami pracowników ochrony fizycznej Projekt ustawy wprowadza istotne zmiany w zakresie czynności wymagające posiadania licencji pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia. W myśl zapisów licencja pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia nie uprawnia do w> czynności w formie bezpośredniej ochrony fizycznej przez osoby wymienione ust. 1. Ponadto wprowadzono zmianę w treści art. 27 ust. 1 pkt. 1, który brzmi:

1) opracowywania planów ochrony w zakresie bezpośredniej ochrony fizycznej; obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie oraz innych obiektów i urządzeń chronionych przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochrony

Wymieniony wyżej punkt 2 pozostaje bez zmian.

2.3. Czynności wymagające posiadania licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia

Licencja pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia u wykonywania czynności zabezpieczenia technicznego, polegającego na:

• montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych sygnalizują żenię chronionych osób i mienia oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach \ ich zainstalowania,

• montażu urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatacji, konserwacji, naprawach i awaryjnym otwieraniu w miejscach zainstalowania.

2.4. Czynności wymagające posiadania licencji pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia

Licencja pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia uprawnia do wy­konywania czynności zabezpieczenia technicznego (tak, jak licencja pierwszego stopnia) oraz do:

opracowywania projektów zabezpieczenia technicznego,

organizowania i kierowania zespołami pracowników zabezpieczenia technicznego. Projekt ustawy wprowadza zmianę w treści art. 29 ust. 1 pkt 1, który brzmi:

1) opracowywania planów ochrony w zakresie zabezpieczenia technicznego obsza­rów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie oraz innych obszarów, obiektów i urządzeń chronionych przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne.

Wymieniony wyżej punkt 2 zostaje bez zmian.

3. Warunki uzyskania poszczególnych rodzajów licencji

3.1. Warunki uzyskania licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia

O wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia może ubiegać się osoba, która spełnia następujące warunki:

1) posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz biegłą znajomość języka polskiego,

ukończyła 21 lat,

ukończyła szkołę podstawową,

ma pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadczeniem,

nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

ma uregulowany stosunek do służby wojskowej.

Licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia wydaje się osobie, która spełnia wymienione wyżej warunki oraz:

posiada nienaganną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim,

legitymuje się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełniła nienaganną służbę w stopniu podoficera lub chorążego w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, albo ukończyła kurs pracowników ochrony pierwszego stopnia i zdała egzamin przed właściwą komisją.

Projekt ustawy wprowadza zmiany w warunkach uzyskania licencji:

• w art. 26 ust. 2 uchyla pkt 3 (dot. ukończenia szkoły podstawowej) oraz pkt 6 (< uregulowanego stosunku do służby wojskowej), a nadto zmienia treść pkt 5, który brzmi:

5) nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe.

• w ust. 3 zmienia treść punktów 1 i 3, które brzmią:

1) posiada pozytywną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskie Policji, właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania, a w wypadku obywatela innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym — przez organ odpowiedniego szczebla i kompetencji w państwie członkowskim Unii Europejskiej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania,

3) legitymuje się:

wykształceniem co najmniej podstawowym i zdała egzamin na licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia lub uzyskała, w trybie odrębnych przepisów decyzję w sprawie uznania kwalifikacji w zawodzie pracownika ochrony fizycznej z licencją pierwszego stopnia, albo

tytułem zawodowym technika ochrony fizycznej osób i mienia lub dyplom szkoły wyższej w zakresie ochrony fizycznej osób i mienia.

3.2. Warunki uzyskania licencji pracownika ochrony fizycznej drugi stopnia

O wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia może ubiega osoba, która spełnia następujące warunki:

1) posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz biegłą znajomość języka polskiego,

ukończyła 21 lat,

ma pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadcza

nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

posiada wykształcenie co najmniej średnie.

Licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia wydaje się osobie, spełnia wymienione wyżej warunki oraz:

posiada nienaganną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejski Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim,

legitymuje się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, albo pełniła nienaganną służbę w stopniu oficera w Biurze Ochrony Rządu przez okres co najmniej 15 lat, ukończyła kurs pracowników ochrony drugiego stopnia i zdała egzamin przed właściwą komisją.

Zgodnie z projektem ustawy, licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia wydaje się osobie, która spełnia następujące warunki:

1) posiada pozytywną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania, a w wypadku obywatela innego niż Rzeczypospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), strony umowy o Europejskim obszarze Gospodarczym — przez organ odpowiedniego szczebla i kompetencji w państwie członkowskim Unii Europejskiej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania

2) legitymuje się:

co najmniej wykształceniem średnim i zdała egzamin na licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia lub uzyskała, w trybie odrębnych przepisów, decyzję w sprawie uznania kwalifikacji w zawodzie pracownika ochrony fizycznej z licencją drugiego stopnia, albo

tytułem zawodowym technika ochrony fizycznej osób i mienia lub dyplomem szkoły wyższej w zakresie ochrony fizycznej osób i mienia.

Osoby, które na podstawie dotychczasowych przepisów uzyskały licencję pracow­nika ochrony fizycznej drugiego stopnia, zachowują prawo do wykonywania czynności zastrzeżonych w ustawie dla pracownika ochrony fizycznej posiadającego licencję drugie­go stopnia, a prawo do wykonywania czynności zastrzeżonych dla pracownika ochrony fizycznej posiadającego licencję pierwszego stopnia — do upływu ważności badań le­karskich uprawniających do posiadania licencji.

Osobom, które na podstawie dotychczasowych przepisów uzyskały licencję pracow­nika ochrony fizycznej drugiego stopnia i spełniają wymagania w zakresie posiadania zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem le­karskim, wydaje się, na ich wniosek, licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia, za którą nie pobiera się opłaty.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego lub drugiego stopnia nie musi ukończyć kursu pracowników ochrony pierwszego lub drugiego stopnia, ale musi zdać egzamin przed właściwą komisją.

Egzamin na licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego lub drugiego stopnia organizuje właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o licencję komendant wojewódzki Policji, a w wypadku osoby nie posiadającej miejsca zamieszka­nia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej — komendant stołeczny Policji.

3.3. Warunki uzyskania licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia

O wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia może ubiegać się osoba, która spełnia następujące warunki:

posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz biegłą znajomość języka polskiego,

ukończyła 18 lat,

ma pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadczeniem,

4) nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne. Licencję pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia wydaj osobie, która spełnia wymienione wyżej warunki oraz:

posiada nienaganną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim,

posiada wykształcenie zawodowe techniczne o specjalności elektronicznej, elektrycznej, łączności, mechanicznej lub ukończyła kurs pracownika zabezpieczenia technicznego albo została przyuczona do wymienionych zawodów na podstawie odrębnych przepisów.

Zgodnie z projektem ustawy, licencję pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia wydaje się osobie, która:

1) posiada pozytywną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego Policji, właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania, a w wypadku obywatela państwa innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), strony o Europejskim obszarze Gospodarczym — przez organ odpowiedniego szczebla kompetencji w państwie członkowskim Unii Europejskiej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania,

2) posiada: wykształcenie co najmniej zasadnicze zawodowe i ukończyła kurs prace zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia lub uzyskała, w trybie odrębnych przepisów, decyzję w sprawie uznania kwalifikacji w zawodzie pracownika zabezpieczenia technicznego z licencją pierwszego stopnia, albo wykształcenie zasadnicze zawodowe o specjalności informatycznej, elektronicznej, elektrycznej, łączności, telekomunikacyjnej, mechanicznej lub mechatronicznej, stopień specjalizacji zawodowej przyznawany na podstawie odrębnych przepisów.

3.4. Warunki uzyskania licencji pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia

O licencję pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia może i się osoba, która spełnia następujące warunki:

1) posiada obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członków Unii Europejskiej oraz biegłą znajomość języka polskiego,

ukończyła 21 lat,

ma pełną zdolność do czynności prawnych, stwierdzoną własnym oświadcz

4) nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne. Licencję pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia wydaje osobie, która spełnia wymienione wyżej warunki oraz:

1) posiada nienaganną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miej Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim,

posiada wykształcenie co najmniej średnie techniczne o specjalności elektronicz­nej, elektrycznej, łączności lub mechanicznej albo stopień specjalizacji zawodowej przy­znawany na podstawie odrębnych przepisów.

W myśl projektu ustawy, licencję pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia wydaje się osobie, która:

1) posiada pozytywną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania, a w wypadku obywatela innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), strony umowy o Europejskim obszarze Gospodarczym — przez organ odpowiedniego szczebla i kompetencji w państwie członkowskim Unii Europejskiej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania,

2) posiada: co najmniej wykształcenie średnie, 2-letni staż pracy w zakresie zabezpieczenia technicznego i ukończyła kurs pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia lub uzyskała, w trybie odrębnych przepisów, decyzję w sprawie uznania kwalifikacji w zawodzie pracownika zabezpieczenia technicznego z licencją drugiego stopnia, albo

tytuł zawodowy technika w jednej ze specjalności: informatycznej, elektronicznej, elektrycznej, łączności, telekomunikacyjnej, mechanicznej albo stopień specjalizacji zawodowej przyznawany na podstawie odrębnych przepisów.

4. Potwierdzenie zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań

Pracownicy ochrony fizycznej posiadają uprawnienia pozwalające na ingerowanie w sferę swobód obywatelskich oraz stosowanie środków przymusu bezpośredniego i użycie broni palnej. W związku z tym w sposób szczególny potraktowano zagadnienie zdolności fizycznej i psychicznej tychże osób.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1999 r. w sprawie badań lekarskich i psychologicznych osób ubiegających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej (Dz. U. Nr 30, poz.299, z późn. zm.), badania lekarskie i psychologiczne przeprowadza się w celu oceny zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań pracownika ochrony fizycznej. Badaniom tym podlegają:

• osoby ubiegające się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego i drugiego stopnia,

• osoby posiadające licencję pracownika ochrony fizycznej.

Badania przeprowadza się na wniosek osoby zainteresowanej, a w wypadku osób posiadających już licencje — także na wniosek pracodawcy. Badania przeprowadza się po sprawdzeniu tożsamości osoby badanej. Wnioski o przeprowadzenie badań lekarskich i psychologicznych składa się w jednostce uprawnionej do ich przeprowadzania.

Lp.	Rodzaj służby /nr posterunku patrolu/	Rozmieszczenie służby ochrony /m. wystawienia/	Obsada służby i czas jej pełnienia	Zadania do wykonania	Uwagi
1	2	3	4	5	6
1.	Posterunek stały nr 1 /PS-1/	Wejście główne osobowe w bloku Nr 1 od strony ulicy Długiej	- dwuosobowy w godz. 8.00- 16.00 - jednoosobowy w godz. 14.00-6.00 - całodobowy	- kontrola przepustek i dokumentów osób wchodzących do obiektu i podejmowanie niezbędnych interwencji w razie zagrożenia bezpieczeństwa lub naruszenia porządku
2.	Posterunek stały nr 2 /PS-2/	Magazyn broni i amunicji w bloku Nr 5	- jednoosobowy w godz. 16.00-8.00	- ochrona magazynu oraz niedopuszczanie osób postronnych w rejon magazynu po jego zamknięciu
3.	Posterunek stały nr 3 /PD-3/	Kasa zakładowa na wydziale Nr W-5, drugie piętro w bloku Nr 3	- jednoosobowy w godzinach przywożenia pieniędzy	- ochrona kasy podczas przywożenia pieniędzy
4.	Patrol nr 1 /P-1/	Wzdłuż wewnętrznego ogrodzenia zakładu	- dwuosobowy w godz. 20.00 - 6.00 - jednoosobowy w godz. 6.00 - 20.00 - całodobowy -realizowany w okresie co 3 godz..	- niedopuszczenie do przedostania się osób oraz podejmowanie niezbędnych interwencji w razie stwierdzenia włamania do magazynu

ocenę poziomu umysłowego,

ocenę osobowości z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych,

ocenę poziomu dojrzałości społecznej.

Zakres badania psychologicznego może zostać rozszerzony, jeżeli psycholog uzna to za niezbędne do prawidłowej oceny zdolności psychicznej osoby badanej. Badanie psychologiczne przeprowadzają psycholodzy zatrudnieni w jednostkach określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia; są to w zasadzie Zespoły Zakładów Opieki Zdrowotnej Zarządów Służby Zdrowia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Obrony Narodowej. Po przeprowadzeniu badania psycholog wydaje opinię na formularzu według wzoru określonego w załączniku nr 2 rozporządzenia.

Badanie lekarskie obejmuje:

badanie ogólne stanu zdrowia, w szczególności ocenę układu krążenia i oddecho­wego oraz ocenę narządu ruchu,

badania specjalistyczne: okulistyczne, otolaryngologiczne, psychiatryczne i neuro­logiczne,

inne badania specjalistyczne i badania pomocnicze, zlecone przez lekarza przepro­wadzającego badanie ogólne stanu zdrowia.

Po przeprowadzeniu badania ogólnego stanu zdrowia oraz na podstawie opinii psycho­loga i opinii lekarzy specjalistów, a także wyników badań pomocniczych, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie na formularzu według wzoru określonego w załączniku nr 3 do roz­porządzenia. Osoba badana otrzymuje pierwszy egzemplarz orzeczenia lekarskiego, co potwierdza własnoręcznym podpisem w dokumentacji medycznej. Opinię wydaną przez psychologa, opinie wydane przez lekarzy specjalistów i wyniki badań pomocniczych oraz drugi egzemplarz orzeczenia lekarskiego lekarz dołącza do dokumentacji medycznej oso­by badanej.

W razie stwierdzenia w orzeczeniu lekarskim braku zdolności fizycznej i psychicznej do uzyskania licencji pracownika ochrony fizycznej lub dalszego wykonywania zadań pracownika ochrony fizycznej, lekarz sporządza dodatkowy egzemplarz orzeczenia le­karskiego i przekazuje listem poleconym, z zachowaniem poufności, właściwemu teryto­rialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji. O przyczynach uzasadniających wydanie takiego orzeczenia, lekarz informuje osobę badaną. Orzeczenie wpisuje się do ewidencji tych orzeczeń, prowadzonej przez jednostkę przeprowadzającą badania.

Badania lekarskie i psychologiczne osób posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej przeprowadza się co 3 lata. Badania te przeprowadza w okresach krótszych niż 3 lata:

jeżeli w orzeczeniu lekarskim wydanym na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych i lekarskich wskazano termin następnego badania krótszy niż 3 lata,

po okresie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 6 miesięcy,

na wniosek pracodawcy — w razie uzasadnionego podejrzenia utraty zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań.

Wskazanie w orzeczeniu lekarskim terminu następnego badania krótszego niż 3 lata wymaga uzasadnienia wpisanego do dokumentacji medycznej osoby badanej

Badania lekarskie i psychologiczne są odpłatne. Opłata za ich przeprowadzenie wynosi 350 zł i uiszcza się ją przed przystąpieniem do badań w kasie jednostki przeprowadzającej badanie lub na konto bankowe wskazane przez tę jednostkę. Koszty badań ponosi osoba badana albo pracodawca — w wypadku skierowania pracownika ochrony na badania.

Cytowane rozporządzenie nie określa badań lekarskich i psychologicznych osób ubie­gających się o wydanie licencji oraz posiadających licencję pracownika zabezpieczenia technicznego. Z kolei ustawa o ochronie osób i mienia stanowi, że licencję pracownika zabezpieczenia technicznego wydaje się osobie, która m.in. posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim (art. 28 ust. 3 pkt 1 i art. 29 ust. 3 pkt 1 w związku z art. 26 ust. 3 pkt 2).

Realizacja zadań w zakresie ochrony osób i mienia w formie zabezpieczenia technicz­nego ma jednak inną specyfikę niż w formie bezpośredniej ochrony fizycznej. Pracownicy zabezpieczenia technicznego nie wkraczają w sferę swobód obywatelskich, nie stosują środków przymusu bezpośredniego, jak również nie mają prawa używania broni palnej. W związku z tym ich zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika zabezpieczenia technicznego określa się w innym trybie. Nie ma też specjalnego przepisu, który dotyczyłby badań pracowników zabezpieczenia technicznego ani żadnych wyzna­czonych czy upoważnionych jednostek (placówek) służby zdrowia do przeprowadzenia badań. Dlatego też osoby ubiegające się o wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego i drugiego stopnia, aby spełnić wymagania ustawy, zobowiązane są przedłożyć:

orzeczenie lekarskie stwierdzające fizyczną i psychiczną zdolność do wykonywania zadań pracownika zabezpieczenia technicznego, albo

w wypadku, gdy lekarz stwierdzi w orzeczeniu jedynie zdolność fizyczną do wyko­nywania zadań pracownika zabezpieczenia technicznego dołączyć również odpowiednie orzeczenie osoby posiadającej tytuł magistra psychologii.

Należy jednak zwrócić uwagę na następujące sprawy:

— muszą to być orzeczenia, a nie zaświadczenia,

orzeczenie lekarskie ogólne może wydać każdy lekarz na podstawie art. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152 z późn. zm.),

orzeczenie psychologa — może wydać osoba posiadająca tytuł magistra psycho­logii,

orzeczenia te mogą wydawać osoby spełniające omówione wyżej kryterium bez względu na ich miejsce pracy (szpital, przychodnia, prywatny gabinet itp.) oraz bez względu na ich miejsce zamieszkania (nie ma żadnej rejonizacji).

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż projekt ustawy, wśród warunków, które musi speł­niać osoba, aby można było wydać jej licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia oraz licencję pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego lub drugiego stopnia, nie wymienia warunku „posiadania zdolności fizycznej i psychicznej do wyko­nywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim". W myśl proponowanej nowelizacji ustawy osoba posiadająca licencję pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia nie jest upoważniona do stosowania środków przymusu bezpośredniego i użycia broni palnej bojowej, a zatem nie występują przesłanki do poddawania się tych osób szczegółowym badaniom. Odnosi się to również do osób posiadających licencję pracownika zabezpie­czenia technicznego pierwszego i drugiego stopnia.

Natomiast licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia można wydać osobie, która „posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwier­dzoną orzeczeniem lekarskim". Osoby te muszą więc poddać się wymienionym wyżej badaniom lekarskim i psychologicznym.

Ponadto art. 30 ust. 3 projektu ustawy stanowi, iż osoba posiadająca licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia jest obowiązana raz na trzy lata lub, gdy w orzeczeniu lekarskim wskazano krótszy termin następnego badania, do dnia upływu tego terminu, poddawać się badaniom i przedstawić właściwemu organowi Policji aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań.

5. Wydanie, odmowa wydania, zawieszenie praw, cofnięcie i wygaśnięcie licencji

5.1. Tryb wydawania licencji pracownika ochrony

Licencję pracownika ochrony wydaje, w formie decyzji administracyjnej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby komendant wojewódzki Policji. Licencję wydaje się na czas nieokreślony na wniosek osoby ubiegającej się o jej wydanie.

Wniosek ten powinien zawierać:

co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi (imię i nazwisko),

jej adres,

określenie rodzaju licencji,

podpis wnioskodawcy.

Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego lub drugiego stopnia dołącza do wniosku następujące dokumenty:

kopię stron dowodu osobistego zawierających imię, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, numer ewidencyjny (PESEL) i adres,

oświadczenie o zdolności do czynności prawnych stwierdzone własnoręcznym pod­pisem, złożonym w obecności pracownika komendy wojewódzkiej policji przyjmującego wniosek (nie będą zatem przyjmowane oświadczenia, np. z potwierdzeniem notarialnym, potwierdzone urzędowo itp.),

zaświadczenie o uregulowanym stosunku do służby wojskowej, wydane przez właściwy organ wojskowy (tylko osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia),

orzeczenie lekarskie stwierdzające fizyczną i psychiczną zdolność do wykonywania zadań pracownika ochrony, wydane przez jednostki uprawnione do przeprowadzenia badań ubiegających się o wydanie licencji,

dwie fotografie o wymiarach 3,5 x 2,5 cm (tzw. zdjęcia paszportowe),

kopię świadectwa ukończenia szkoły, odpowiednio — podstawowej lub co najmniej średniej,

• kopię dyplomu albo świadectwa szkoły lub innej placówki oświatowej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia, zaświadczenie o ukończeniu kursu pracownika ochrony, odpowiednio — pierwszego lub drugiego stopnia lub kopię świadectwa potwierdzającego zdanie egzaminu z zakresu znajomości pełnienia służby strażniczej z bronią i ewentualnie — zaświadczenia potwierdzającego odbycie szkolenia dla kadry kierowniczej w Straży Przemysłowej, wydanych do dnia 27 marca 1998 r.

Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego lub drugiego stopnia dołącza do wniosku następujące dokumenty:

kopię stron dowodu osobistego zawierających imię, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, numer ewidencyjny (PESEL) i adres zamieszkania,

oświadczenie o zdolności do czynności prawnych stwierdzone własnoręcznym pod­pisem, złożonym w obecności pracownika komendy wojewódzkiej Policji przyjmującego wniosek,

orzeczenie lekarskie stwierdzające fizyczną i psychiczną zdolność do wykonywania zadań pracownika ochrony,

• dwie fotografie o wymiarach 3,5 x 2,5 cm,

kopię świadectwa potwierdzającego uzyskanie wykształcenia zawodowego o spe­cjalności elektronicznej, elektrycznej, łączności, mechanicznej lub zaświadczenie o ukoń­czeniu kursu pracownika zabezpieczenia technicznego lub też dokumentu potwierdzają­cego przyuczenie do wymienionych zawodów na podstawie odrębnych przepisów — w wypadku ubiegania się o licencję pierwszego stopnia,

kopię świadectwa potwierdzającego uzyskanie wykształcenia co najmniej średnie­go technicznego o specjalności elektronicznej, elektrycznej, łączności, mechanicznej lub dokumentu potwierdzającego uzyskanie specjalizacji zawodowej przyznawanej na pod­stawie odrębnych przepisów — w wypadku ubiegania się o licencję drugiego stopnia.

Należy zwrócić uwagę, że w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi­nistracji z dnia 4 czerwca 1998 r. w sprawie wzoru i trybu wydawania licencji pracownika ochrony fizycznej, licencji pracownika zabezpieczenia technicznego oraz trybu i często­tliwości wydawania przez organy policji opinii o pracownikach ochrony (Dz. U. Nr 78, poz. 511), w katalogu dokumentów, które należy dołączyć, pominięto orzeczenie lekar­skie stwierdzające fizyczną i psychiczną zdolność do wykonywania zadań pracownika ochrony. Zgodnie jednak z art. 28 ust. 3 pkt 1 i art. 29 ust. 3 pkt 1, w związku z art. 26 ust. 3 pkt 2, licencję pracownika zabezpieczenia technicznego wydaje się osobie, któ­ra spełnia określone warunki, w tym — „posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim".

Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony obowiązana jest przed­łożyć do wglądu pracownikowi komendy wojewódzkiej policji, upoważnionemu do przyj­mowania wniosków, oryginały dowodu osobistego oraz świadectw i dyplomów potwier­dzających posiadane wykształcenie i kwalifikacje zawodowe.

Organ prowadzący postępowanie administracyjne w sprawie wydania licencji dołącza do akt opinię komendanta powiatowego (miejskiego) Policji właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o licencję pracownika ochrony oraz zaświadczenie o niekaralności za przestępstwo umyślne.

Osoba, której przyznano licencje pracownika ochrony, odbiera ją osobiście, za pokwitowaniem, po okazaniu dowodu wniesienia opłaty za wydanie licencji.

Wzory licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego i drugiego stopnia oraz pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego i drugiego stopnia zawiera załącznik do wymienionego wyżej rozporządzenia. Licencje są wydawane w formie blankietu

0 wymiarach 9,5 x 6,5 cm, obustronnie foliowanego, zaopatrzonego w lewym dolnym rogu w hologram z wizerunkiem godła państwowego. W lewym górnym rogu umieszcza się fotografię posiadacza licencji.

Za wydanie licencji pobiera się opłatę. Jej wysokość wynosi 50% opłaty skarbowej od koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób

1 mienia. Opłata za wydanie duplikatu wynosi 20% wymienionej wyżej kwoty. Opłaty te wnosi się przy wydawaniu licencji lub jej duplikatu, do kasy lub na rachunek bankowy właściwej terytorialnie komendy wojewódzkiej Policji. Nie pobiera się opłaty za wymianę licencji w wypadku nieprawidłowego sporządzenia uprzednio wydanej licencji.

Z chwilą wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia zmianie ulegnie katalog dokumentów, które należy dołączyć do wniosku o wydanie licencji pracownika ochrony. Nie będzie wymagane zaświadczenie o uregulowanym stosunku do służby wojskowej, wydane przez właściwy organ wojskowy (dotyczy osób ubiegających się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia) oraz orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań pracownika ochrony (dotyczy osób ubiegających się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia oraz licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego lub drugiego stopnia). Inny też będzie rodzaj dokumentów potwierdzających posiadane wykształcenie i kwalifikacje zawodowe.

Zgodnie z projektem ustawy minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozu­mieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, określi, w drodze roz­porządzenia, wysokość i tryb wnoszenia opłaty za wydanie licencji pracownika ochrony, w tym miejsce i czas wnoszenia opłaty, uwzględniając relację nie przekraczającą 1/4 wysokości tej opłaty w stosunku do opłaty skarbowej za koncesję na usługi w zakresie ochrony osób i mienia. Opłata za wydanie licencji stanowi dochód budżetu państwa.

Projekt ustawy wprowadza też opłatę za egzamin na licencję pracownika ochrony fizycznej od osoby składającej egzamin w wysokości zapewniającej pokrycie kosztów egzaminu, stanowiącą dochód budżetu państwa.

Członkowie komisji przeprowadzającej egzaminy na licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego lub drugiego stopnia za udział w jej pracach otrzymują wynagro­dzenie w wysokości nie przekraczającej 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodze­nia z ostatniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej — „Monitor Polski".

W myśl projektu ustawy Komendant Główny Policji prowadzi rejestr zawierający:

• dane osobowe osób:

posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej,

posiadających licencję pracownika zabezpieczenia technicznego,

— ubiegających się o licencję pracownika ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego.

Dane osobowe, o których mowa wyżej, obejmują:

imię i nazwisko,

imię ojca i imię matki,

datę i miejsce urodzenia,

adres zamieszkania,

— numer ewidencyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL).

• informacje o decyzjach i postanowieniach wydanych w postępowaniu w sprawie licencji pracownika ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego.

Ponadto komendant główny Policji upowszechnia w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej Komendy Głównej Policji, wykaz osób posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego. Wykaz ten zawiera: imię i nazwisko, rodzaj licencji, numer licencji.

5.1.1. Niektóre obowiązki posiadacza licencji pracownika ochrony

Pracownik ochrony jest obowiązany posiadać licencję w czasie wykonywania czyn­ności ochronnych.

W razie utraty licencji, jej posiadacz powiadamia o tym właściwą ze względu na miejsce zamieszkania, komendę wojewódzką policji, podając okoliczności utraty dokumentu.

W wypadku utraty lub zniszczenia licencji w stopniu utrudniającym posługiwanie się nią, posiadacz licencji może złożyć wniosek o wydanie jej duplikatu. Licencja wydana w związku z okolicznościami, o których mowa wyżej, powinna mieć adnotację „duplikat". W wypadku odzyskania lub odnalezienia oryginału licencji, pracownik ochrony zwraca go właściwemu komendantowi wojewódzkiemu policji, a wówczas oryginał licencji podlega anulowaniu.

W wypadku zmiany adresu zamieszkania, nazwiska lub imienia pracownik ochrony obowiązany jest powiadomić o tym komendanta wojewódzkiego policji, który wydał li­cencję, oraz dołączyć do dokumentacji wydania licencji pisemne oświadczenie o zmianie adresu zamieszkania, z podaniem nowego, lub kopię dokumentu urzędowego potwierdza­jącego zmianę nazwiska lub imienia.

W wypadku zmiany nazwiska lub imienia pracownika ochrony, komendant woje­wódzki policji wydaje nową licencję, anulując dotychczasową.

5.1.2. Opiniowanie pracowników ochrony

Opinię o osobie ubiegającej się o licencję pracownika ochrony oraz o pracowniku ochrony wydaje właściwy ze względu na miejsce zamieszkania opiniowanego komendant powiatowy (miejski) Policji na polecenie komendanta wojewódzkiego Policji. Opiniowa­nie pracowników ochrony powinno następować raz na trzy lata.

Negatywna opinia o osobie ubiegającej się o licencję pracownika ochrony bądź o pracowniku ochrony jest podstawą do odmowy wydania licencji pracownika ochrony lub wszczęcia postępowania administracyjnego o cofnięcie licencji.

W wypadku odmowy wydania licencji lub wszczęcia postępowania administracyjnego o jej cofnięcie, osobie zainteresowanej służy prawo wglądu do opinii. Ma ona też możliwość wniesienia odwołania od treści opinii do komendanta głównego Policji, a następnie — skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Należy zauważyć, iż projekt ustawy zamiast „nienaganna opinia" posługuje się określeniem „pozytywna opinia" (art. 26 ust.3 pkt 1).

5.2. Odmowa wydania licencji pracownika ochrony

Komendant wojewódzki policji właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, odmawia wydania licencji, jeżeli osoba nie spełniła chociażby jednego z niżej wymie­nionych warunków:

• Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej pierwszego stopnia:

— nie posiada obywatelstwa polskiego lub obywatelstwa innego państwa członkow­skiego Unii Europejskiej oraz biegłej znajomości języka polskiego,

nie ukończyła 21 lat,

nie ukończyła szkoły podstawowej,

nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

nie ma uregulowanego stosunku do służby wojskowej,

nie posiada nienagannej opinii wydanej przez komendanta powiatowego (miej­skiego) Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

nie posiada zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,

nie legitymuje się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświa­towej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia albo nie ukończyła kursu pracowników ochrony pierwszego stopnia, albo ukończyła kurs lecz nie zdała eg­zaminu.

• Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika ochrony fizycznej drugiego stopnia:

— nie posiada obywatelstwa polskiego lub obywatelstwa innego państwa członkow­skiego Unii Europejskiej oraz biegłej znajomości języka polskiego,

nie ukończyła 21 lat,

nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

nie posiada co najmniej średniego wykształcenia,

nie posiada nienagannej opinii wydanej przez komendanta powiatowego (miej­skiego) Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

nie posiada zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,

nie legitymuje się dyplomem lub świadectwem szkoły lub innej placówki oświa­towej, które potwierdzają uzyskanie specjalistycznego wykształcenia albo nie ukończyła kursu pracowników ochrony drugiego stopnia, albo ukończyła kurs lecz nie zdała egza­minu.

• Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia:

nie posiada obywatelstwa polskiego lub obywatelstwa innego państwa członkow­skiego Unii Europejskiej oraz biegłej znajomości języka polskiego,

nie ukończyła 18 lat,

nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

nie posiada nienagannej opinii wydanej przez komendanta powiatowego (miej­skiego) Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

nie posiada zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,

nie posiada wykształcenia zawodowego technicznego o specjalności elektronicz­nej, elektrycznej, łączności, mechanicznej lub nie ukończyła kursu pracownika zabezpie­czenia technicznego albo nie została przyuczona do wymienionych zawodów na podsta­wie odrębnych przepisów.

• Osoba ubiegająca się o wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia:

nie posiada obywatelstwa polskiego lub obywatelstwa innego państwa członkow­skiego Unii Europejskiej oraz biegłej znajomości języka polskiego,

nie ukończyła 21 lat,

nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

nie posiada nienagannej opinii wydanej przez komendanta powiatowego (miej­skiego) Policji właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

nie posiada zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,

nie posiada wykształcenia co najmniej średniego technicznego o specjalności elek­tronicznej, elektrycznej, łączności lub mechanicznej albo stopnia specjalizacji zawodowej przyznawanego na podstawie odrębnych przepisów.

Dodatkową przesłanką odmowy wydania licencji pracownika ochrony jest brak opłaty za jej wydanie.

Z chwilą wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia zmniejszy się zakres warunków stanowiących podstawę do odmowy wydania licencji; np. zlikwidowane będą zapisy dotyczące uregulowanego stosunku do służby wojskowej czy też zdolności fizycznej i psychicznej do wykonywania zadań, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim.

5.3. Cofnięcie licencji pracownika ochrony

Komendant wojewódzki policji, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, cofa licencję w drodze decyzji administracyjnej, jeżeli pracownik ochrony:

• przestał spełniać następujące warunki:

utracił obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej,

utracił zdolność do czynności prawnych,

został skazany prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

posiada negatywną opinię wydaną przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania,

utracił zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim,

• zgłosił pisemne zaprzestanie wykonywania zadań pracownika ochrony,

• wykonuje zadania pracownika ochrony z naruszeniem przepisów prawa stwierdzo­nym w trybie odrębnych przepisów.

Komendant wojewódzki policji, w wypadku cofnięcia licencji, zatrzymuje dokument stwierdzający dotychczasowe posiadanie licencji.

5.4. Zawieszenie praw wynikających z licencji pracownika ochrony

Komendant wojewódzki policji właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, zawiesza obligatoryjnie prawa wynikające z licencji w drodze decyzji administracyjnej do czasu wydania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie, w wypadku powzięcia wia­domości o wszczęciu postępowania karnego przeciwko pracownikowi ochrony o prze­stępstwo przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu.

Komendant wojewódzki policji może zawiesić (fakultatywnie) prawa wynikające z li­cencji do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie, w wypadku powzięcia wiado­mości o wszczęciu postępowania karnego przeciwko pracownikowi ochrony o przestęp­stwo inne niż wymienione wyżej.

Komendant wojewódzki policji, w wypadku zawieszenia praw wynikających z licen­cji, zatrzymuje dokument stwierdzający posiadanie licencji.

5.5. Wygaśnięcie licencji pracownika ochrony

Licencja wygasa z mocy prawa w wypadku niewykonywania przez pracownika ochro­ny zawodu przez okres dłuższy niż 2 lata. Do okresu niewykonywania przez pracownika ochrony zawodu nie wlicza się czasu zawieszenia praw wynikających z licencji, o których mowa wyżej.

Projekt ustawy uchyla dotychczasową treść art. 33 ustawy, w myśl którego licencja wygasa z mocy prawa w wypadku niewykonywania przez pracownika ochrony zawodu przez okres dłuższy niż dwa lata.

5.6. Obowiązki pracodawcy pracownika ochrony

Pracodawca jest zobowiązany do powiadomienia właściwego terytorialnie komen­danta wojewódzkiego policji o każdym wypadku rozwiązania umowy o pracę bez wy­powiedzenia z winy pracownika ochrony, z przyczyn określonych w art. 52 kodeksu pracy. Artykuł ten wymienia ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obo­wiązków pracowniczych (np. odmowa wykonania polecenia przełożonego, samowolne i nieusprawiedliwione opuszczenie miejsca pracy czy wykonywanie obowiązków służ­bowych w stanie po użyciu alkoholu), popełnienie przez pracownika w trakcie trwania stosunku pracy przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go na zajmowanym stanowisku (jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu), zawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do wykony­wania pracy na zajmowanym stanowisku.

VIII. UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW OCHRONY PODCZAS WYKONYWANIA ZADAŃ OCHRONY

OSÓB I MIENIA

1. Uprawnienia pracowników ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia

Uprawnienia pracowników ochrony określone są w rozdziale szóstym ustawy o ochro­nie osób i mienia. Można je podzielić na dwie podstawowe grupy:

w granicach chronionych obiektów i obszarów,

poza granicami chronionych obiektów i obszarów.

Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obiektów i obszarów, ma prawo do:

ustalania uprawnień osób do przebywania na obszarach lub w obiektach chronio­nych,

legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w wypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócania porządku,

ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób policji.

Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obiektów i obszarów, ma prawo do:

• ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób policji.

Czynności, o których mowa wyżej, powinny być wykonane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, w stosunku, do której zostały podjęte.

Ustalanie uprawnień osób do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych

Na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie osób i mienia można stwierdzić, że pracownik ochrony ma prawo ustalać uprawnienia osób do przebywania na obszarach lub obiektach chronionych w wypadku, kiedy istnieje w nich kontrolowany ruch osobowy za pomocą przepustek, identyfikatorów lub innych dokumentów. Dokumenty te powinien wystawiać kierownik jednostki. Może on także ustnie lub pisemnie upoważnić konkretną osobę do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym.

Celem kontroli ruchu osobowego jest niedopuszczenie do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym osób nieuprawnionych. Kontrola ruchu osobowego realizo­wana jest poprzez ustalanie uprawnień osób do wejścia (wyjścia), wjazdu (wyjazdu) i przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym. Najczęściej ustalanie uprawnień osób ma miejsce już przy próbie wejścia lub wjazdu na obszar lub do obiektu chro­nionego. Możliwe są jednak sytuacje, w których osoba nieupoważniona przedostała się już na obszar lub do obiektu chronionego. Ustawodawca nie ogranicza czasu, w jakim pracownik ochrony może dokonać takich ustaleń.

Wprowadzenie kontroli ruchu osobowego musi mieć podstawy prawne. Mogą one wynikać zwłaszcza z regulaminu pracy zakładu, który normuje m.in. obowiązki pracow­ników w zakresie poddawania się czynnościom kontrolnym — podstawę prawną stanowi wówczas art. 104 Kodeksu pracy.

Reasumując, można stwierdzić, że pracownik ochrony ma prawo ustalania uprawnień osób, które wchodzą i wychodzą z obiektu, wjeżdżają i wyjeżdżają z niego pojazdami, a także przebywają w obiekcie chronionym, jeżeli w konkretnym obiekcie istnieją odpowiednie podstawy prawne dla takich ustaleń, zaś ich wykonywanie nie narusza obowiązujących ustaw.

Pracownik ochrony podczas ustalania uprawnień osoby do wejścia i przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych powinien:

• sprawdzić, czy osoba posiada przepustkę, identyfikator albo inny dokument upraw­niający do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym, wystawiony przez osobę zarządzającą tym obszarem lub obiektem,

porównać okazany dokument z określonym wzorem,

sprawdzić okazany dokument pod względem:

zgodności danych personalnych w nim zawartych z tożsamością osoby,

terminu jego ważności.

Ustalenie uprawnienia, o którym mowa wyżej, pracownik ochrony może dokonać także na podstawie ustnego lub pisemnego upoważnienia do przebywania przez osobę na obszarze lub w obiekcie chronionym, wydanego przez zarządzającego tym obiektem lub obszarem.

Pracownik ochrony, na żądanie osoby, w stosunku do której podejmuje wymienione wyżej czynności, jest obowiązany:

• podać swoje imię i nazwisko oraz okazać licencję lub inny dokument identyfi­kacyjny potwierdzający uprawnienia do podjęcia czynności, w taki sposób, aby osoba legitymowana miała możliwość odczytania i zanotowania danych zawartych w tym do­kumencie,

• podać podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności.

1.2. Legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości

Legitymowanie to ustalenie tożsamości osoby na podstawie okazanych dokumentów. Czynność ta jest chwilowym ograniczeniem wolności osoby legitymowanej, dlatego musi być przeprowadzona zgodnie z przepisami prawa oraz mieć podstawę faktyczną, czyli przyczynę.

Najbardziej typowe przyczyny uzasadniające podjęcie takiej czynności to legitymo­wanie osób w celu ustalenia ich tożsamości w celach:

ustalenia uprawnień osób do wejścia i przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych,

ustalania osób, które usiłowały lub popełniły przestępstwo albo wykroczenie przeciwko dobrom powierzonym ochronie lub inny czyn wyrządzający w nich szkodę,

• ustalenia osób, które są świadkami czynu, o którym mowa wyżej.

Przed rozpoczęciem legitymowania osoby pracownik ochrony jest obowiązany:

• podać swoje imię i nazwisko oraz, w razie potrzeby, okazać licencję lub inny dokument identyfikacyjny, potwierdzający uprawnienia do podjęcia czynności, w taki sposób, aby osoba legitymowana miała możliwość odczytania i zanotowania danych zawartych w tym dokumencie,

• podać podstawę prawną i przyczynę legitymowania.

Przystępując do legitymowania, pracownik ochrony wzywa osobę legitymowaną do okazania dokumentu potwierdzającego jej tożsamość.

Tożsamość osoby legitymowanej ustala się na podstawie:

dowodu osobistego,

tymczasowego dowodu osobistego,

tymczasowego zaświadczenia tożsamości,

dokumentu stwierdzającego tożsamość cudzoziemca,

paszportu,

— innych dokumentów potwierdzających tożsamość, zaopatrzonych w fotografię i adres osoby legitymowanej.

Pracownik ochrony, legitymując, dokonuje sprawdzenia okazanego dokumentu pod względem zgodności danych personalnych w nim zawartych z tożsamością osoby legi­tymowanej. Sprawdzanie tożsamości osoby powinno polegać na zwróceniu się do osoby legitymowanej o podanie danych personalnych, jak imię i nazwisko, imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz porównaniu ich z zapisami w okaza­nym dokumencie, a także porównaniu wyglądu osoby z fotografią. Praktyka dowodzi, że w wielu przypadkach należy liczyć się z negatywną, a nawet agresywną reakcją ze strony osoby legitymowanej. Często będziemy mieli do czynienia z odpowiedzią: „tam wszystko jest napisane". W takich wypadkach pracownika ochrony musi cechować powściągliwość i opanowanie emocji.

W razie legitymowania osób znajdujących się w pojeździe, gdy uzasadniają to względy bezpieczeństwa, pracownik ochrony ma prawo żądać opuszczenia pojazdu przez te osoby.

Z czynności legitymowania pracownik ochrony sporządza notatkę służbową, zawie­rającą:

dane personalne osoby legitymowanej,

wskazanie rodzaju dokumentu oraz jego numeru i serii,

czas, miejsce i przyczyny legitymowania.

Legitymowanie osób na ogół ma charakter niekonfliktowy. Z praktyki wiadomo, że potencjalne niebezpieczeństwo grozi pracownikowi ochrony ze strony legitymowanych osób, które podejrzane są o popełnienie przestępstw lub wykroczeń, a także osób znajdujących się w stanie nietrzeźwości. Stąd też należy przestrzegać zasady czujności; zgodnie z nią legitymowanie takich osób powinno się przeprowadzać w następujący sposób:

w miarę możliwości legitymowanie przeprowadzać w pomieszczeniach zamknię­tych bądź w miejscach jak najmniej ruchliwych, unikać legitymowania w miejscu pu­blicznym w obecności osób postronnych,

stosować podstawową zasadę bezpieczeństwa, w szczególności do osób podejrza­nych o popełnienie przestępstwa, tzn. dokonywać legitymowania w obecności dwóch pracowników ochrony, z których jeden wykonuje czynności związane z legitymowaniem, drugi zaś ubezpiecza legitymującego. Cały czas należy wnikliwie obserwować osobę le­gitymowaną; pozwala to szybko obezwładnić ją w wypadku usiłowania użycia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia albo podjęcia próby ucieczki,

w wypadku podejrzenia, że osoba, w stosunku do której podejmuje się tę czynność, posiada broń lub inne niebezpieczne narzędzia należy:

w razie agresywnej postawy osoby legitymowanej, wezwać policję,

użyć kajdanek, jeżeli ocena sytuacji wskazuje na taką potrzebę,

— nie podchodzić zbyt blisko do osoby legitymowanej, zachować bezpieczną odle­głość wystarczającą tylko do przejęcia podawanego dokumentu,

— w razie braku podstaw do ujęcia tej osoby i przekazania jej policji obserwować jej oddalanie na bezpieczną odległość,

czynność legitymowania osób znajdujących się w pojeździe należy dokonać po unieruchomieniu pojazdu i opuszczeniu go przez osoby legitymowane,

gdy osoba nie posiada dokumentu lub odmawia jego okazania albo nie chce udzielić informacji o swojej tożsamości lub posługuje się fałszywym dokumentem, należy ją przekazać policji w celu ustalenia tożsamości,

gdy osoba, od której zażądano dokumentu, jest wyraźnie zdenerwowana, zwleka z jego okazaniem, wykazuje zamiar ucieczki, grozi pracownikowi ochrony, należy polecić przerwanie poszukiwania dokumentu i wyjęcie rąk z kieszeni oraz rozważyć zastosowanie kajdanek do czasu przekazania osoby policji,

w momencie przekazywania dokumentu tożsamości pracownik ochrony staje na odległość wyciągniętej ręki od osoby legitymowanej, po stronie ręki, którą podawany jest dokument (prawa lub lewa strona),

po otrzymaniu dokumentu pracownik ochrony odstępuje, na dalszy krok, od osoby legitymowanej oraz sprawdza autentyczność dokumentu i tożsamość osoby,

podczas oględzin dokumentu należy zwrócić uwagę na ewentualne ślady wyciera­nia, przerabiania lub zmiany zdjęcia,

jeżeli po wylegitymowaniu nie zachodzi potrzeba przekazania osoby Policji, należy ją zwolnić i obserwować aż do momentu oddalenia się.

1.3. Wezwanie osób do opuszczenia obszaru łub obiektu

Na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie osób i mienia można stwierdzić, że uprawnienie do wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu istnieje w każdym wypadku, gdy osoby:

• nie posiadają uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu,

• zakłócają porządek.

Zakłócenie porządku, to bezprawne zachowanie osoby, które utrudnia lub uniemożli­wia pracę lub przebywanie ludziom znajdującym się w obiekcie. Bezprawne zachowanie może się wyrażać naruszeniem przepisów porządkowych obowiązujących w obiekcie (np. regulaminu pracy, instrukcji itp.). Zasady „porządku" zawsze muszą być określone w przepisach prawa, pracownik ochrony powinien więc podać podstawę prawną oraz przyczynę podjęcia czynności porządkowych wobec każdej osoby.

Podczas wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu, pracownik ochrony jest obowiązany:

• użyć zwrotu: „służba ochrony" oraz podać swoje imię i nazwisko,

wezwać osobę nie posiadającą uprawnienia do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym albo zakłócającą porządek do opuszczenia obszaru lub obiektu oraz poinformować ją o przyczynie wydania tego polecenia,

w wypadku niepodporządkowania się wydanemu poleceniu wezwać policję i spo­rządzić notatkę służbową o okolicznościach tego wezwania.

Z powyższej regulacji prawnej wynika, że wobec osoby nieposiadającej uprawnienia do przebywania na obszarze lub w obiekcie chronionym albo zakłócającej porządek pracownik ochrony fizycznej nie ma prawa stosować środków przymusu bezpośredniego dla wymuszenia wykonania wydanego polecenia opuszczenia obszaru lub obiektu; musi poprzestać na wezwaniu policji.

Jednakże z rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków i sposobów użycia przez pracownika ochrony środków przymusu bezpośredniego wynika, że pracownik ochrony fizycznej ma prawo stosować siłę fizyczną w związku ze zmuszeniem osoby do wykonania polecenia (np. chwytu obezwładniającego w celu wyprowadzenia osoby z chronionego obiektu); należy podkreślić tu pewną niespójność w obowiązujących przepisach.

Przy wykonywaniu czynności związanych z wezwaniem osób do opuszczenia obszaru lub obiektu, największe niebezpieczeństwo grozi pracownikowi ochrony ze strony osób, które zakłócają porządek. W takiej sytuacji należy zachować szczególną ostrożność. W związku z tym pracownicy ochrony powinni postępować w następujący sposób:

wobec osoby zakłócającej porządek czynności powinno wykonywać dwóch pra­cowników ochrony, z których jeden wykonuje czynności związane z wezwaniem osoby do opuszczenia obszaru lub obiektu, drugi zaś go ubezpiecza,

w wypadku podejrzenia, że osoba, w stosunku do której podejmuje się tę czynność, posiada broń lub inne niebezpieczne narzędzia, należy:

w razie agresywnej postawy osoby zakłócającej porządek, wezwać policję,

nie podchodzić zbyt blisko do osoby wzywanej do opuszczenia obszaru lub obiek­tu chronionego, zachować bezpieczną odległość — minimum na długość wyciągniętej ręki,

w razie braku podstaw do ujęcia tej osoby i przekazania jej policji obserwować jej oddalanie na bezpieczną odległość,

uważnie obserwować zachowanie się takiej osoby, a w szczególności, czy nie wykonuje ona żadnych gwałtownych ruchów, nerwowo rozgląda się, wkłada ręce do kieszeni lub pod odzież,

zachować gotowość do natychmiastowego użycia środków przymusu bezpośrednie­go,

uważać, aby podczas wykonywania czynności nie być zaskoczonym od tyłu oraz unikać ich podejmowania w miejscach, gdzie za plecami pracownika ochrony znajdują się, np. schody, drzwi lub ruch uliczny,

• obserwować osobę oddalającą się od obiektu, aby udaremnić jej powrót do niego.

1.4. Ujęcie osób stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub dla chronionego mienia

Kodeks postępowania karnego rozróżnia „ujęcie" od „zatrzymania". W myśl art. 243 § 1 k.p.k. „każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości". Zgodnie z § 2 osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce policji.

Kodeks postępowania karnego nie precyzuje jednak, czym jest i na czym polega czyn­ność „ujęcia". Próba zdefiniowania tego pojęcia jest zawarta w przepisach wykonawczych do ustawy o ochronie osób i mienia. Zgodnie z § 8 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracow­ników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów (Dz. U. Nr 144, poz. 933) — ujęcie to „uniemożliwienie oddalenia się osoby ze wskazanego miejsca".

Natomiast „zatrzymanie" jest czynnością procesową. W myśl art. 244 § 1 k.p.k. „za­trzymanie osoby podejrzanej może nastąpić, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby, al­bo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości". Ponadto zatrzymanie charakteryzuje się m.in. następującymi cechami:

• uprawnienie do zatrzymania mają tylko określone podmioty, np. policja,

• zatrzymanego należy natychmiast powiadomić o przyczynach zatrzymania, przy­sługujących mu prawach oraz przesłuchać go,

z zatrzymania sporządza się protokół,

należy powiadomić prokuratora i przystąpić do zbierania niezbędnych danych,

zatrzymanemu należy umożliwić kontakt z, np. adwokatem,

zatrzymać można na 48 godzin.

Z kolei z treści art. 36 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie osób i mienia wynika, że uprawnienie do ujęcia osób zagrażających chronionym dobrom istnieje w wypadku, kiedy równocześnie spełnione są następujące przesłanki:

• istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego a także chronionego mienia,

• zagrożenie jest bezpośrednie i ma charakter oczywisty, tzn. nie budzący wątpliwo­ści, bezsporny, pewny (nie może opierać się na domniemaniu, iż może nastąpić),

• osobę ujmuje się w celu niezwłocznego oddania policji.

Ustawa nie określa prawnego charakteru zaistniałego zdarzenia. Oznacza to, że może ono wyrażać się popełnieniem przestępstw, wykroczeń lub powstawaniu szkody. Musi się jednak wiązać z dobrami powierzonymi do ochrony.

W związku z tym można stwierdzić, że pracownik ochrony ma szersze uprawnie­nia w porównaniu z tzw. uprawnieniami obywatelskimi. Nie musi ograniczać swoich czynności wyłącznie do sprawcy przestępstwa, którego ujęto na gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Nie ma też obowiązku zwolnić osoby ujętej w wypadku, kiedy nie zachodzi obawa jej ukrycia się oraz ustalona jest jej tożsamość.

Podstawę faktyczną tych czynności może stanowić w szczególności:

• ujęcie osoby na gorącym uczynku przestępstwa (np. podczas kradzieży mienia, usiłowania włamania do obiektu),

• ujęcie osoby w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa,

uzasadnione przypuszczenie, że osoba popełniła przestępstwo w chronionym obiek­cie,

nie można ustalić tożsamości sprawcy innego czynu bezprawnego (np. wykrocze­nia, czynu niedozwolonego).

Osobę ujmuje się w celu oddania jej policji; oznacza to, że istnieją wobec niej uzasadnione podejrzenia popełnienia czynu bezprawnego (przestępstwa lub wykroczenia) lub pracownik ochrony nie może ustalić tożsamości osoby, która dokonała innego czynu bezprawnego (np. nieumyślnie uszkodziła mienie).

W wypadku, gdy ustalona jest tożsamość sprawcy wykroczenia innego niż przeciwko mieniu bądź czynu niedozwolonego, czynności wobec takiej osoby powinno się wykony­wać w ramach uprawnienia do legitymowania. Pracownik ochrony powinien więc umieć ocenić zasadność ujęcia osoby i oddania jej w ręce policji.

Ustawa nakazuje oddać policji osobę ujętą bezzwłocznie, tzn. w czasie możliwie jak najkrótszym od momentu jej ujęcia. Pracownik ochrony ma możliwość wyboru jednego z dwóch sposobów spełnienia swojego obowiązku:

• przetrzymać osobę do czasu przybycia funkcjonariusza policji na miejsce ujęcia,

• doprowadzić lub dowieźć osobę do najbliższej jednostki policji albo najbliżej znajdującego się funkcjonariusza policji.

Wskazane jest stosowanie pierwszego sposobu ze względu na bezpieczeństwo pracow­nika ochrony, i osoby ujętej. Osobę ujętą powinno się przetrzymywać w pomieszczeniu zamkniętym (np. wartownia, biuro przepustek, zaplecze sklepu itp.).

Pracownik ochrony podczas ujęcia osoby może stosować środki przymusu bezpośred­niego, a w szczególności — kajdanki służące do obezwładniania.

Przy ujęciu osoby stwarzającej w sposób oczywisty, bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego a także chronionego mienia, pracownik ochrony jest obowiązany do:

• użycia zwrotu: „służba ochrony",

• wezwania osoby do zachowania zgodnego z prawem i odstąpienia od wykonywania czynności stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego a także chronionego mienia,

• uniemożliwienia oddalenia się osoby ze wskazanego miejsca,

• poinformowania osoby o ujęciu i jego przyczynach oraz uprzedzenia o obowiązku zastosowania się do wydawanych poleceń,

wylegitymowania osoby ujętej w celu ustalenia jej tożsamości,

niezwłocznego powiadomienia policji,

• przekazania osoby ujętej przybyłym na wezwanie funkcjonariuszom policji. Ponadto pracownik ochrony jest obowiązany do:

udzielenia pomocy przedmedycznej osobie ujętej, która ma widoczne obrażenia ciała lub utraciła przytomność, a w razie potrzeby lub na jej prośbę — wezwać pomoc lekarską,

udokumentowania każdego wypadku ujęcia osoby w notatce służbowej, która powinna zawierać w szczególności:

dane personalne osoby ujętej,

datę, godzinę i miejsce ujęcia,

przyczynę ujęcia,

datę i godzinę poinformowania oraz przekazania osoby policji,

numer licencji, imię i nazwisko pracownika ochrony,

informację o udzieleniu pomocy przedmedycznej i jej zakresie.

Pracownik ochrony podczas ujęcia osób powinien stosować następujące sposoby bezpiecznego wykonywania czynności:

• sprawdzić, czy osoba ujęta nie posiada broni lub innego niebezpiecznego narzędzia oraz odebrać broń i te narzędzia. Sprawdzenie to dokonuje się przez dokładne zewnętrzne obszukanie osoby. Nie ma ono takiego charakteru prawnego jak przeszukanie stanowiące czynność procesową ale ma na celu jedynie uniemożliwienie użycia tych przedmiotów przez osobę ujętą i zabezpieczenie ich do czasu przekazania policji. Celem sprawdzenia nie jest więc odebranie i zabezpieczenie przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia, dlatego też nie należy przeszukiwać odzieży osoby ujętej w celu wyjęcia przedmiotów,

wszystkie czynności powinny być wykonywane szybko i zdecydowanie,

polecenia osobom ujętym należy wydawać w sposób wyraźny, głośny i stanowczy,

ujęcia osób powinno wykonywać dwóch pracowników ochrony, z których jeden wykonuje czynności związane z ujęciem osoby, drugi zaś go ubezpiecza,

nie dokonywać ujęcia w miejscu publicznym z uwagi na możliwość nieprzychylnej reakcji osób postronnych w stosunku do pracownika ochrony,

przed wejściem do pomieszczenia należy wezwać osobę do jego opuszczenia oraz odrzucenia broni i innych niebezpiecznych przedmiotów. W wypadku niepodporządko­wania się wezwaniu, powiadomić i czekać na przybycie policji. Pracownik ochrony nie powinien stawać na wprost drzwi i otworów okiennych,

wezwać osobę do podniesienia rąk do góry i nakazać odwrócenie się do stałej przeszkody (np. ściana, drzewo itp.) z dala od drzwi i okien,

zachować bezpieczną odległość od osoby ujętej — minimum na długość wycią­gniętej ręki,

wnikliwie obserwować zachowanie się osoby, aby zapobiec jej atakowi na pra­cownika ochrony. Nie zezwalać na wkładanie rąk do kieszeni lub ukrywanie ich pod odzieżą,

upewnić się czy za plecami pracownika ochrony nie kryje się niebezpieczeństwo w wypadku bezpośredniego ataku (np. schody, drzwi, ruch uliczny),

być przygotowanym do natychmiastowego użycia środków przymusu bezpośred­niego, a w sytuacjach szczególnych — nawet broni palnej bojowej.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia przedstawia środki ochrony fizycznej osób i mienia o charakterze porządkowym (tzw. uprawnienia porządkowe) w następującym brzmieniu:

Pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obszarów, obiektów i urządzeń ma prawo do:

• ustalania uprawnień do wejścia i przebywania na terenie chronionych obszarów, obiektów i urządzeń,

• legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, w wypadkach:

ustalania uprawnień do wejścia i przebywania na terenie chronionych obszarów, obiektów i urządzeń,

gdy osoba usiłowała lub popełniła przestępstwo lub wykroczenie przeciwko dobrom powierzonym ochronie lub inny czyn wyrządzający w nich szkodę,

— gdy osoba jest świadkiem czynu, o którym mowa wyżej,

wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w wypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionych obszarów, obiektów i urządzeń albo stwierdzenia zakłócania porządku,

dokonywania w obiektach podlegających obowiązkowej ochronie oraz w zakładach pracy, jeżeli wynika to z regulaminu pracy, kontroli osobistej, a także przeglądania bagaży, ładunku w środkach transportu, w celu sprawdzenia, czy mienie chronione nie jest bezprawnie wynoszone lub wywożone oraz czy nie są wnoszone lub wwożone przedmioty niebezpieczne,

ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób policji.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że projekt ustawy wprowadza nowe istotne uprawnie­nie porządkowe polegające na dokonywaniu kontroli osobistej, a także przeglądaniu baga­ży, ładunku w środkach transportu. Uprawnienie to ogranicza się wyłącznie do obiektów podlegających obowiązkowej ochronie oraz zakładów pracy, jeżeli wynika to z regula­minu pracy. Odniesienie się do regulaminu pracy ma na celu ograniczenie możliwości dokonywania kontroli osobistej tylko do pracowników zakładu pracy i nie będzie moż­liwe kontrolowanie np. klientów zakładu; w razie potrzeby sprawdzenia tych ostatnich konieczne będzie wezwanie policji.

Należy mieć na uwadze, iż przyznanie uprawnienia do kontroli osobistej jest inge­rencją w konstytucyjne wolności i prawa osobiste, uprawnienie to powinno być zatem wykorzystywane jedynie w uzasadnionych wypadkach.

2. Odpowiedzialność karna pracownika ochrony

Pracownik ochrony podlega odpowiedzialności karnej na ogólnych zasadach określo­nych w kodeksie karnym. Może on być również podmiotem wielu przestępstw w nim określonych. Należy zauważyć, ż kodeks karny zawiera pewne kategorie przestępstw będących następstwem przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków.

Dodatkowo kwestie odpowiedzialności karnej pracownika ochrony reguluje ustawa

0 ochronie osób i mienia.

W myśl art. 50 ustawy „Pracownik ochrony, który przy wykonywaniu zadań przekro­czył uprawnienia lub nie dopełnił obowiązku, naruszając w ten sposób dobro osobiste człowieka, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5".

• Bezpośredni przedmiot ochrony tego przepisu stanowią dobra osobiste człowieka. W polskim prawie nie ma zamkniętego katalogu dóbr osobistych podlegających

ochronie.

Kodeks cywilny w art. 23 stanowi, iż dobrami osobistymi człowieka są w szczegól­ności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wy­nalazcza i racjonalizatorska.

Ponieważ przepis podaje przykłady dóbr osobistych, za takie należy uznać także nie wymienione w nim, życie, nietykalność cielesną i inne.

• Strona przedmiotowa polega na przekroczeniu uprawnienia (działania) lub niedo­pełnienia obowiązku. Przez przekroczenie uprawnień należy rozumieć podjęcie czynno­ści, do których wykonania pracownik ochrony nie był w ogóle uprawniony (np. otwiera

1 czyta korespondencję adresowaną do szefa ochrony), lub podjęcie czynności, do któ­rych wykonania był uprawniony, ale w konkretnym wypadku nie było podstawy prawnej albo faktycznej do ich wykonania (np. podjął legitymowanie, gdy brak było podstawy faktycznej — przyczyny). Niedopełnienie obowiązku zaś polega na zaniechanie jego wy­konania (np. pracownik ochrony nie udziela pierwszej pomocy przedmedycznej osobie ujętej, która ma widoczne obrażenia ciała), albo na wykonaniu nienależytm, sprzecznym z istotą lub charakterem danego obowiązku.

Czyn określony w art. 50 jest przestępstwem skutkowym, jest ono dokonane, jeżeli sprawca swoim zachowaniem naruszył dobro osobiste człowieka.

Koniecznym elementem odpowiedzialności karnej jest wymóg, aby przekroczenie uprawnienia lub niedopełnienie obowiązku miało miejsce przy wykonywaniu zadań. Pojęcie „wykonywanie zadań" odnosi się zarówno do miejsca, jak i czasu.

• Podmiot — sprawcą tego przestępstwa może być tylko pracownik ochrony (podmiot indywidualny) określony w art. 2 pkt 6 ustawy (pracownik ochrony z licencją, jak i pracownik ochrony bez licencji).

• Strona podmiotowa — przestępstwo naruszenia uprawnienia lub niedopełnienia obowiązku może być popełnione tylko umyślnie (zamiar bezpośredni lub ewentualny).

Pracownik ochrony, działając w granicach uprawnień i obowiązków, nie popełnia przestępstwa lub wykroczenia. Jego zachowanie cechuje brak bezprawności (zaistnienie okoliczności wyłączającej bezprawność czynu).

Dla oceny zachowań pracownika ochrony pod kątem przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku, mają szczególne znaczenie te przepisy prawne, które określają zakres jej obowiązków i uprawnień.

IX. STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO I BRONI PALNEJ

1. Stosowanie przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego

1.1. Pojęcie i rodzaje środków przymusu bezpośredniego

Środki przymusu bezpośredniego to zespół czynności i środków, jakie pracownik ochrony może stosować wobec osoby, która uniemożliwia mu wykonywanie zadań określonych w ustawie w celu wymuszenia na takiej osobie zachowania zgodnego z prawem.

Pracownik posiadający licencję pracownika ochrony fizycznej może stosować środki przymusu bezpośredniego, z zachowaniem zasad określonych w ustawie.

Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obiektów i obszarów, ma prawo do stosowania środków przymusu bezpo­średniego w dwóch przypadkach:

zagrożenia dóbr powierzonych ochronie,

konieczności odparcia ataku na pracownika ochrony.

Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obiektów i obszarów podczas konwojowania wartości pieniężnych oraz in­nych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych, ma prawo do użycia, w przypadku gwałtownego, bezprawnego zamachu na konwojowane wartości lub osoby je ochraniają­ce, środków przymusu bezpośredniego, z wyjątkiem psa obronnego.

Dobra powierzone ochronie to przede wszystkim osoby i mienie. Zagrożenie dla tych dóbr może wynikać z różnych czynów bezprawnych. Szczegółowe obowiązki związane z ich ochroną pracownik ma zwykle określone w dokumentacji chronionego obiektu, np. w regulaminie, instrukcji, procedurze itp.

Z kolei zamach to „działanie mające na celu odebranie komuś życia, naruszenie lub odebranie czyjejś własności, targnięcie się, porwanie się na coś lub kogoś, przeciwko czemuś lub komuś". Natomiast atak to „gwałtowne i bezpośrednie wystąpienie przeciwko komuś lub czemuś".

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia rozszerza uprawnienia pracownika ochrony do stosowania środków przymusu bezpośredniego poza granicami chronionych obszarów, obiektów i urządzeń; w myśl art. 36 ust. 1 pkt 6 i art. 37 tego pro­jektu pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obszarów, obiektów i urządzeń oraz poza granicami chronionych obsza­rów, obiektów i urządzeń ma prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego w dwóch przypadkach:

zagrożenia dóbr powierzonych ochronie,

w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na pracownika ochrony. Z powyższych zapisów wynika, że pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań

ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obszarów, obiektów i urządzeń ma prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego nie tylko podczas konwojo­wania wartości pieniężnych, materiałów zawierających informacje niejawne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych, ale również podczas wykonywania bezpośrednich czynności związanych z ochroną osób.

Nowelizacja przepisu likwiduje pewną ułomność w ustawie, w wyniku której pracow­nik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obiektów i obszarów nie miał dotychczas prawa do stosowania środków przymusu bezpo­średniego podczas wykonywania bezpośrednich czynności związanych z ochroną osób.

W myśl art. 38 ust. 2 ustawy pracownik ochrony może stosować następujące rodzaje środków przymusu bezpośredniego:

siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony,

kajdanki,

pałkę obronną wielofunkcyjną,

psa obronnego,

paralizator elektryczny,

broń gazową i ręczny miotacz gazu.

1.2. Zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego

Z ustawy o ochronie osób i mienia oraz rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i sposobów użycia przez pracowników ochrony środków przymusu bezpośredniego wynikają następujące zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego:

• zasada minimalizacji skutków

Środki przymusu bezpośredniego powinny być stosowane w sposób możliwie naj­mniej naruszający dobra osobiste osoby, w stosunku do której zostały podjęte;

• zasada stosowania w przypadkach określonych w przepisach prawa

Środki przymusu bezpośredniego mogą być stosowane jedynie w przypadkach okre­ślonych w przepisach prawa (art. 36 ust. 1 pkt 4 i art. 37 pkt 2 ustawy), wyłącznie wobec osób uniemożliwiających wykonanie przez pracownika ochrony zadań określo­nych w ustawie;

• zasada proporcjonalności

Pracownik ochrony może stosować środki przymusu bezpośredniego odpowiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządko­wania się wezwaniu do określonego zachowania;

• zasada wyłączeń podmiotowych

Środków przymusu bezpośredniego w postaci pałki obronnej wielofunkcyjnej, psa obronnego, paralizatora elektrycznego oraz broni gazowej i ręcznego miotacza gazu, nie stosuje się wobec kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, osób w podeszłym wieku oraz o widocznej niepełnosprawności.

Z powyższego wynika, że wobec tych osób można stosować wyłącznie siłę fizyczną oraz kajdanki. Od zasady tej są wyjątki dotyczące stosowania kajdanek, które zostaną wyjaśnione przy omawianiu szczegółowych warunków użycia tego środka;

• zasada niezbędności

Pracownik ochrony powinien natychmiast odstąpić od stosowania środków przymusu bezpośredniego, gdy osoba, wobec której użyto środków, podporządkowała się wydanym poleceniom,

• zasada elastycznego doboru środków

Można stosować jednocześnie różne środki przymusu bezpośredniego, jeżeli jest to konieczne w celu podporządkowania się lub osiągnięcia zamierzonego celu.

1.3. Czynności pracownika ochrony przed i po użyciu środków przymusu bezpośredniego

Pracownik ochrony przed użyciem środków przymusu bezpośredniego jest obowią­zany:

• wezwać osobę do zachowania się zgodnego z prawem,

• uprzedzić, że w razie niepodporządkowania się wezwaniu zostaną użyte wobec niej środki przymusu bezpośredniego.

Pracownik ochrony może odstąpić od wezwania osoby do zachowania zgodnego z prawem oraz do uprzedzenia o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego, jeżeli zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia pracownika ochrony lub innej osoby, a także chronionego mienia.

Pracownik ochrony po użyciu środków przymusu bezpośredniego jest obowiązany:

• zapewnić pomoc osobom poszkodowanym, a w tym:

natychmiast udzielić osobie pierwszej pomocy przedmedycznej, jeżeli wskutek zastosowania środków przymusu bezpośredniego nastąpiło pogorszenie zdrowia tej osoby, a w razie potrzeby lub na jej prośbę — podjąć niezwłoczne działania w celu zapewnienia pomocy lekarskiej,

niezwłocznie wezwać lekarza w wypadku śmierci lub podejrzenia śmierci osoby, wobec której zastosowano środek przymusu,

niezwłocznie zapewnić kobiecie ciężarnej, bezpośrednio po użyciu środka przy­musu bezpośredniego, badanie stanu zdrowia przez lekarza.

• udzielić informacji i chronić miejsce zdarzenia, w wypadku nastąpienia pogorsze­nia stanu zdrowia, śmierci osoby lub szkody w mieniu, w tym:

powiadomić o zdarzeniu bezpośredniego przełożonego oraz najbliższą jednostkę Policji,

zabezpieczyć, w miarę możliwości, ślady na miejscu zdarzenia i nie dopuścić na to miejsce, do czasu przybycia policji, osób postronnych, — ustalić, w miarę możliwości, tożsamość osób będących świadkami zdarzenia.

• udokumentować każdy wypadek zastosowania środków przymusu bezpośredniego oraz towarzyszące mu okoliczności w ewidencji prowadzonej przez wewnętrzną służbę ochrony lub przedsiębiorcę wykonującego działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia. Wpis ten powinien w szczególności zawierać:

— dane personalne osoby, w stosunku do której zastosowano środki przymusu bezpośredniego,

datę, godzinę i miejsce zastosowania środka przymusu bezpośredniego,

przyczynę, rodzaj i skutek zastosowania środka przymusu bezpośredniego,

numer licencji, imię i nazwisko pracownika ochrony,

informację o udzieleniu pierwszej pomocy przedmedycznej i jej zakresie.

1.4. Przypadki i sposoby użycia środków przymusu bezpośredniego

1.4.1. Siła fizyczna w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony

Zastosowanie siły fizycznej oznacza bezpośrednie naruszanie nietykalności cielesnej osoby. Siła fizyczna może być użyta tylko w dwóch postaciach: chwytów obezwładnia­jących oraz podobnych technik obrony. Nie wolno stosować technik walki wręcz, które trudno uznać za obronne, bowiem ich celem jest nie tyle obezwładnienie, co spowo­dowanie u napastnika takich obrażeń cielesnych, które wyeliminują go z dalszej walki, pozbawią możliwości działania.

Siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony stosuje się w celu:

odparcia zamachu na chronione osoby lub mienie,

odparcia czynnej napaści na pracownika ochrony,

obezwładnienia osoby w związku ze zmuszeniem jej do wykonania polecenia,

ujęcia osoby zagrażającej chronionym dobrom.

Obezwładnienie osoby oznacza pozbawienie jej swobody ruchów. Konieczna jest do tego znajomość chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony.

Używając siły fizycznej nie wolno zadawać uderzeń. Wolno zadawać uderzenia, jeżeli pracownik ochrony działa:

w obronie koniecznej,

w celu odparcia zamachu na życie, zdrowie ludzkie lub chronione mienie.

1.4.2. Kajdanki

Kajdanki służą do ograniczenia swobody ruchów. Stosuje się je w celach zapobie­gawczych. Przy użyciu tego środka nie ma zastosowania zasada niezbędności, z której wynika, że należy natychmiast odstąpić od jego stosowania, gdy osoba, wobec której użyto kajdanek, podporządkowała się wydanym poleceniom.

Kajdanki można stosować wobec osób ujętych w celu:

• udaremnienia ucieczki,

zapobieżenia czynnej napaści,

zapobieżenia czynnemu oporowi.

Kajdanek nie stosuje się wobec osób, których wygląd wskazuje na wiek poniżej 17 lat, z wyjątkiem nieletnich w wieku powyżej 16 lat podejrzanych o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu.

Osobie ujętej, w stosunku do której nie stosuje się szczególnych środków ostrożności, kajdanki zakłada się na ręce trzymane z przodu. Kajdanki można założyć na ręce trzymane z tyłu osobie o silnej budowie ciała, podejrzanej o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu.

W obu przypadkach kajdanki powinny być założone tak, aby nie tamowały obiegu krwi. Kajdanki powinno się, w miarę możliwości, zakładać w pomieszczeniach zamknię­tych lub w miejscach odosobnionych, przy udziale dwóch pracowników ochrony, z których jeden zakłada kajdanki, a drugi — ubezpiecza.

1.4.3. Pałka obronna wielofunkcyjna

Pałka obronna wielofunkcyjna może być stosowana w razie:

odpierania czynnej napaści na pracownika ochrony,

pokonywania czynnego oporu wobec pracownika ochrony,

odpierania zamachu na chronioną osobę,

przeciwdziałania kradzieżom lub niszczeniu mienia.

Nie wolno stosować pałki obronnej wielofunkcyjnej wobec osób stawiających bierny opór.

Ponadto zabrania się:

— zadawania uderzeń i pchnięć pałką obronną wielofunkcyjną w głowę, szyję, brzuch, nieumięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała, a także stosowania na te części ciała blokady i zakładania dźwigni,

— zadawania uderzeń rękojeścią pałki obronnej wielofunkcyjnej,

— stosowania pałki obronnej wielofunkcyjnej wobec osób, w stosunku do których użyto kajdanek.

Wolno zadawać uderzenia i pchnięcia pałką obronną wielofunkcyjną we wszystkie części ciała w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie pracownika ochrony lub innej osoby. W takim wypadku pałka obronna wielofunkcyjna spełnia rolę środka obrony, a nie przymusu.

Nie można stosować jednocześnie kajdanek i pałki obronnej wielofunkcyjnej, jest to wyjątek od zasady elastycznego doboru środków z której wynika, że można stosować jednocześnie różne środki przymusu bezpośredniego.

1.4.4. Pies obronny

Pies obronny jako środek przymusu bezpośredniego może być wykorzystywany w przypadkach:

odpierania czynnej napaści na pracownika ochrony lub chronione osoby,

ujęcia osób zagrażających chronionym dobrom.

Pies obronny powinien mieć założony kaganiec; dopuszcza się brak kagańca w wy­padku wykorzystywania psa wobec przestępcy posiadającego broń palną lub inne nie­bezpieczne narzędzia.

1.4.5. Paralizatory elektryczne, broń gazowa i ręczne miotacze gazu

Paralizatory elektryczne, broń gazową i ręczne miotacze gazu można stosować w przypadkach:

odpierania czynnej napaści na pracownika ochrony lub osoby chronione,

pokonywania czynnego oporu,

• bezpośredniego pościgu za osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa przeciwko dobrom powierzonym ochronie,

przeciwdziałania kradzieżom lub niszczeniu mienia,

ujęcia osób.

Dodatkowe uregulowania prawne dotyczą paralizatorów elektrycznych. Rozporządze­nie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 września 1998 r. w sprawie określenia rodzajów obiektów, w których mogą być stosowane paralizatory elektryczne (Dz. U. Nr 120, poz. 780) wymienia obiekty, w których mogą być one stosowane. Do obiektów tych zalicza się:

zakłady stosujące, produkujące lub magazynujące materiały jądrowe, źródła i odpady promieniotwórcze, materiały chemiczne toksyczne i wybuchowe,

elektrownie i ciepłownie,

stacje telewizyjne i radiowe,

porty lotnicze i morskie,

dworce komunikacji kolejowej i samochodowej,

sale operacyjne w bankach,

sale operacyjne w urzędach pocztowych i telekomunikacyjnych,

8) pomieszczenia w urzędach administracji publicznej, muzeach i archiwach.

Należy zwrócić uwagę, że projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia

przewiduje uchylenie wymienionego wyżej rozporządzenia, stąd wniosek, że paralizatory elektryczne będą mogły być stosowane bez ograniczenia co do miejsca ich stosowania.

Przy użyciu omawianych środków należy zachować ostrożność i uwzględniać ich właściwości, mogące stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego. Stosując te środki trzeba pamiętać o następujących zaleceniach:

prąd emitowany przez broń elektryczną nie jest prądem śmiercionośnym, gdy jest stosowany wobec zdrowej osoby dorosłej. Czas stosowania takiego urządzenia powinien wynosić 1 do 4 sekund. Skutki użycia takiej broni zależą od stanu zdrowia człowieka, właściwości fizjologicznych organizmu (np. nadmierne pocenie się), ubioru (np. cienka koszula), a także stanu otoczenia (np. mokre podłoże). Zbyt długie stosowanie broni może wywołać ciężkie uszkodzenia ciała,

broń gazową należy stosować z odległości 1 do 10 m. Bezpieczna, ale zarazem skuteczna odległość użycia broni gazowej to 2 do 3 m. Broń powinna być używana przede wszystkim na otwartej przestrzeni; nie należy używać broni gazowej wobec napastnika posiadającego broń palną bojową. Po użyciu broni gazowej należy usunąć z pomieszczenia skażonego środkiem chemicznym wszystkie osoby.

2. Użycie przez pracowników ochrony broni palnej bojowej

2.1. Pojęcie i rodzaje broni

Zgodnie z ustawą z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549, z późn. zm.) przez „broń" należy rozumieć:

1) broń palną, w tym broń bojową, myśliwską, sportową, gazową, alarmową i sygna-
łową,

broń pneumatyczną,

miotacze gazu obezwładniającego,

narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu:

• broń białą w postaci:

ostrzy ukrytych w przedmiotach nie mających wyglądu broni,

kastetów i munczaków,

pałek posiadających zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierają­cych wkładki z takiego materiału,

pałek wykonanych z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału, imitują­cych kij bejsbolowy,

broń cięciwową w postaci kusz,

przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Broń palną i amunicję do tej broni można posiadać na podstawie pozwolenia na

broń wydanego przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu zainteresowanej osoby lub siedzibę zainteresowanego podmiotu komendanta wojewódzkiego policji.

Miotacze gazu obezwładniającego oraz narzędzia i urządzenia, wymienione wcześniej w pkt. 3 i 4, można posiadać na podstawie pozwolenia na broń wydanego przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu zainteresowanej osoby lub siedzibę zainteresowanego podmiotu komendanta powiatowego policji.

Ww. ustawa określa również rodzaje broni, na których posiadanie nie jest wymagane pozwolenie. Pozwolenia nie wymaga się w przypadku:

posiadania broni palnej wytworzonej przed rokiem 1850 lub repliki tej broni,

gromadzenia broni w zbiorach muzealnych na podstawie odrębnych przepisów,

dysponowania bronią przez przedsiębiorców dokonujących obrotu bronią i amuni­cją na podstawie koncesji lub świadczących usługi rusznikarskie na podstawie odrębnych przepisów, o ile jest to związane bezpośrednio z wykonywaniem działalności gospodar­czej,

dysponowania bronią przekazaną w celu pozbawienia lub potwierdzenia pozba­wienia cech użytkowych,

używania broni w celach sportowych, szkoleniowych lub rekreacyjnych na strzel­nicy działającej na podstawie zezwolenia właściwego organu,

posiadania broni alarmowej o kalibrze do 6 mm,

posiadania ręcznych miotaczy gazu obezwładniającego,

8) posiadania przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej o średniej wartości prądu w obwodzie nie przekraczającej 10 mA,

9) używania broni palnej sygnałowej i alarmowej do celów wzywania pomocy, ratowniczych, poszukiwawczych oraz przez osoby uprawnione do sygnalizacji zawodnikom rozpoczęcia konkurencji sportowej w trakcie zawodów sportowych, jeżeli wymaga ona takiej sygnalizacji,

posiadania broni palnej pozbawionej cech użytkowych,

posiadanie broni pneumatycznej.

W rozumieniu ustawy o broni i amunicji:

broń palna to niebezpieczne dla życia i zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z elementu zastępującego lufę, a przez to — rażenia celów na odległość,

broń palna sygnałowa to urządzenie wielokrotnego użycia, które w wyniku działa­nia sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia z lufy o kalibrze nie mniejszym niż 25 mm substancji w postaci ładunku pirotechnicznego celem wywołania efektu wizualnego lub akustycznego,

broń palna alarmowa to urządzenie wielokrotnego użycia, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutej spalania materiału miotającego, wywołuje efekt akustyczny, a wystrzelona z lufy lub elementu ją zastępującego substancja razi cel na odległość nie większą niż 1 metr.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 sierpnia 1998 r. w sprawie zasad uzbrojenia specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych i warunków przechowywania oraz ewidencjonowania broni i amunicji (Dz. U. Nr 113, poz. 730, z późn. zm.), specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne mogą być wyposażone w:

1) broń palną krótką — pistolety i rewolwery,

2) broń palną długą — karabinki, pistolety maszynowe i strzelby gładko lufowe powtarzalne,

3) broń sygnałową,

4) środki przymusu bezpośredniego, na które zgodnie z odrębnymi przepisami wymagane jest pozwolenie na broń:

broń gazową — pistolety i rewolwery,

ręczne miotacze gazu,

paralizatory elektryczne.

W myśl rozporządzenia wymienione wyżej wyposażenie stanowi uzbrojenie specja­listycznych uzbrojonych formacji ochronnych.

Mówiąc o broni palnej bojowej, należy mieć na myśli ten rodzaj broni, w który może być wyposażona specjalistyczna uzbrojona formacja ochronna, a mianowicie:

broń palną krótką — pistolety i rewolwery,

broń palną długą — karabinki, pistolety maszynowe i strzelby gładkolufowe powtarzalne.

Zgodnie z treścią art. 29 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o broni i amunicji, świadectwo broni może być wydane:

• jednostkom organizacyjnym i przedsiębiorcom, którzy na podstawie odrębnych przepisów powołali wewnętrzne służby ochronne, jeżeli broń jest niezbędna do wykonania przez te służby zadań wynikających z planu ochrony,

• przedsiębiorcom, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodar­czej w zakresie usług ochrony osób i mienia, jeżeli broń jest im niezbędna w zakresie i formach określonych w koncesji.

W myśl art. 9 ust. 8 ustawy o broni, pozwolenie na broń na okaziciela, zwane „świadectwem broni", o którym mowa wyżej, wydawane jest jedynie przez właściwego ze względu na miejsce stałego pobytu zainteresowanej osoby lub siedzibę zainteresowanego podmiotu komendanta wojewódzkiego policji.

Kierownik jednostki lub przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, w celu uzbrojenia pracowników posiadających licencję pracownika ochrony fizycznej może ubiegać się o wydanie pozwolenia na broń na okaziciela, tj. świadectwa broni.

W tym celu kierownik jednostki lub przedsiębiorca składa do właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego policji, zwanego „organem Policji", umotywowany wniosek o wydanie:

pozwolenia na broń na okaziciela, tj. świadectwa broni,

zaświadczenia uprawniającego do nabycia określonego rodzaju oraz liczby egzem­plarzy broni.

Organ policji, rozpatrując wniosek, o którym mowa wyżej, może żądać od kierownika jednostki lub przedsiębiorcy przedstawienia dodatkowych informacji, które uzasadniają konieczność uzbrojenia podległych pracowników ochrony we wnioskowany rodzaj i liczbę egzemplarzy broni. Organ policji może odmówić kieronikowi jednostki lub przedsiębior­cy wydania pozwolenia na broń na okaziciela albo określić w zaświadczeniu na jej zakup inny rodzaj i liczbę egzemplarzy tej broni, jeżeli stwierdzi brak okoliczności uzasadnia­jących uzbrojenie specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej we wnioskowany rodzaj

1 liczbę egzemplarzy broni.

Odmowa wydania pozwolenia na broń na okaziciela albo zmiana rodzaju i liczby egzemplarzy broni może nastąpić w szczególności w przypadku:

niesporządzenia protokołu powołania wewnętrznej służby ochrony,

braku zagrożeń osób lub mienia w stopniu uzasadniającym objęcie ich ochroną z użyciem wnioskowanego przez kierownika jednostki lub przedsiębiorcę rodzaju i liczby egzemplarzy broni,

mniejszej liczby stanu etatowego dwóch zmian aktualnie zatrudnionych pracowni­ków ochrony od wnioskowanej liczby egzemplarzy broni palnej krótkiej, broni gazowej, ręcznych miotaczy gazu i paralizatorów elektrycznych,

mniejszej liczby ochranianych w jednym czasie konwojów od liczby egzemplarzy broni palnej długiej niezbędnej do ich ochrony,

• niewłaściwego wyboru miejsca i sposobu zabezpieczenia broni i amunicji. Kierownicy jednostek lub przedsiębiorcy, którzy uzyskali świadectwo broni, mogą

nabywać broń i amunicję na podstawie wydanego wraz z pozwoleniem zaświadczenia uprawniającego do nabycia, w terminie trzech miesięcy od daty jego wydania, określo­nego w pozwoleniu rodzaju broni i amunicji do tej broni oraz określonej w pozwoleniu liczby egzemplarzy broni wraz z amunicją albo najmować broń od policji lub Sił Zbroj­nych Rzeczypospolitej Polskiej. Świadectwo broni stanowi podstawę do nabycia amunicji wyłącznie do określonej w nim broni.

Organ policji cofa pozwolenie na broń na okaziciela lub zmienia rodzaj i liczbę egzemplarzy broni dla specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej:

na wniosek kierownika jednostki lub przedsiębiorcy,

gdy ustały okoliczności, dla których pozwolenie zostało wydane,

w razie stwierdzenia uchybień lub nieprawidłowości w zakresie wykonywania zadań przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną albo w sposobie zabezpieczenia oraz ewidencjonowania broni i amunicji,

gdy zmienił się zakres ochrony osób i mienia wykonywany przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną.

Problemem pojawiającym się przy okazji pozwoleń na broń na okaziciela, jest moż­liwość dopuszczenia do posiadania broni objętej tym pozwoleniem osób zatrudnionych przez podmioty, którym zostało wydane świadectwo broni. W wypadku osób zatrudnio­nych przez jednostki organizacyjne i przedsiębiorców, którzy powołali wewnętrzne służ­by ochrony oraz przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesje na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, dopuszczeni do posiadania broni mogą być tylko ci pracownicy, którzy posiadają licencję pracownika ochrony fizycznej.

Należy przy tym zauważyć, że ustawodawca w stosunku do tej grupy osób zrezygno­wał z dopuszczenia do posiadania broni w drodze decyzji administracyjnej, wydawanej przez właściwy organ policji. Legalność posiadania tej broni przez osoby posiadające licencję pracownika ochrony fizycznej potwierdza się w legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni.

Jeżeli chodzi o możliwość wykonywania przez pracowników ochrony ww. zadań przy użyciu broni wydanej na podstawie indywidualnego pozwolenia na broń, przepisy ustawy oraz rozporządzenia nie dają podstaw do używania takiej broni podczas wykonywania tych zadań nawet pracownikom posiadającym licencję pracownika ochrony fizycznej.

Specjalistyczna uzbrojona formacja ochronna może być uzbrojona w broń palną długą:

do ochrony obiektów i magazynów wojskowych, w których przechowuje się broń, amunicję i materiały wybuchowe,

do konwojowania wartości pieniężnych, materiałów zawierających informacje nie­jawne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych.

Dla każdej jednostki broni palnej bojowej i gazowej ustala się normatyw amunicji przeznaczony do wykonywania zadań ochronnych. Za normatyw amunicji na jeden pistolet, pistolet maszynowy oraz karabinek przyjmuje się ilość amunicji wystarczającą do pełnego załadowania czterech magazynków. Za normatyw amunicji na jeden rewolwer lub jedną strzelbę gładkolufową powtarzalną przyjmuje się po 24 sztuki amunicji.

Połowa określonej wyżej amunicji stanowi amunicję alarmową; wydaje się ją w wy­padku bezpośredniego zagrożenia napadem na chronione osoby, obszary, obiekty i urzą­dzenia oraz do konwojowania mienia.

Amunicję do celów szkolenia strzeleckiego zakupuje kierownik jednostki lub przed­siębiorca, po uzyskaniu pisemnej zgody organu policji.

2.2. Zasady użycia broni palnej bojowej

Z ustawy o ochronie osób i mienia oraz rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania pracowników ochrony przy użyciu broni palnej bojowej wynikają następujące zasady użycia broni palnej bojowej:

• Zasada minimalizacji skutków

Czynności związane z użyciem broni palnej bojowej powinny być wykonane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, w stosunku do której zostały podjęte. Użycie broni palnej bojowej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia; celem jest obezwładnienie osoby, a nie pozbawienie jej życia.

• Zasada rozwagi w użyciu broni

Użycie broni palnej bojowej nie może narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. Niedopuszczalne jest więc użycie broni palnej w taki sposób, że w wyniku jej działania szkodę ponosi osoba postronna.

W związku z tym broni palnej bojowej nie powinno się używać w obiektach użytecz­ności publicznej, np. w sali operacyjnej banku, placówce handlowej oraz w miejscach dużych skupisk ludzi, np. bazarach, stadionach.

• Zasada użycia broni w przypadkach określonych w przepisach prawa

Broń palna bojowa może być użyta jedynie w przypadkach określonych w przepisach prawa (art. 36 ust. 1 pkt 5 i art. 37 pkt 2 ustawy).

• Zasada wyłączeń podmiotowych

Broni palnej bojowej nie używa się w stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, osób w podeszłym wieku oraz o widocznej niepełnosprawności.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia przewiduje likwidację ograniczenia użycia broni palnej bojowej w stosunku do wymienionych wyżej osób. W związku z tym, po wejściu w życie ustawy, pracownik ochrony będzie mógł użyć broni palnej bojowej w stosunku do tych osób, ale tylko w przypadkach określonych w ustawie.

Należy zwrócić uwagę, że przepisy ustawy o ochronie osób i mienia w ogóle nie dopuszczają użycia broni palnej bojowej do jakiejkolwiek osoby w pościgu, ukrywającej się lub w celu udaremnienia ucieczki. Nowelizacja przepisu ma na celu usunięcie błędu, który naraża życie i zdrowie pracownika ochrony; nie może on obecnie podjąć skutecznej obrony przed atakiem z użyciem broni palnej np. kobiety w ciąży.

• Zasada umundurowania pracownika ochrony

Pracownik ochrony nosi przydzieloną broń palną bojową tylko będąc w mundurze lub ubiorze używanym przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne. Należy zwrócić uwagę na stwierdzenie „... przydzieloną broń palną bojową". Oznacza, że pracownik ochrony dysponuje bronią będącą faktyczne na wyposażeniu kierownika jednostki lub przedsiębiorcy (tzw. broń na świadectwo). Broń ta powierzona jest pracownikowi ochrony do wykonywania określonych zadań.

Wyjątkiem od tej zasady jest przypadek, gdy pracownik ochrony wykonuje zadania ochrony osób; wówczas może nosić broń palną bojową występując po cywilnemu.

• Zasada ograniczenia uzbrojenia pracownika ochrony

Kierownik jednostki lub przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, wyposaża w broń palną bojową pracownika ochrony fizycznej, stosownie do realizowanych przez niego zadań.

Pracownik ochrony nie może nosić przy sobie broni palnej bojowej, jeżeli wykonuje zadania pracownika służby porządkowej w rozumieniu ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r.

0 bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 120 z 2001 r., poz. 1298 z późn. zm.).

Zasada ta koresponduje z zapisem art. 14 ust. 2 ustawy o bezpieczeństwie imprez ma­sowych, który stanowi: „osobom obecnym na imprezie masowej zabrania się wnoszenia

1 posiadania w jej trakcie broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów, materiałów wy­buchowych, wyrobów pirotechnicznych, materiałów pożarowo-niebezpiecznych, napojów alkoholowych, środków odurzających lub substancji psychotropowych".

• Zasada zachowania ostrożności

W wypadku zranienia osoby należy podchodzić do niej, np. w celu udzielenia jej pierwszej pomocy, w sposób bezpieczny np. ograniczający jej kąt widzenia (do osoby leżącej na plecach podchodzić należy od strony głowy, na brzuchu — od strony nóg, na boku od strony pleców). Istnieje wówczas możliwość kontrolowania przez pracownika ochrony zachowań tej osoby, która ma utrudnione dokładne jego zlokalizowanie. Należy przy tym sprawdzić, czy osoba ranna nie posiada broni lub innych niebezpiecznych narzędzi; w wypadku ich ujawnienia należy je odebrać.

2.3. Czynności pracownika ochrony przed i po użyciu broni palnej bojowej

Pracownik ochrony jest obowiązany przed użyciem broni palnej:

• wezwać osobę, po okrzyku „Pracownik ochrony", do zachowania zgodnego z pra­wem, a w szczególności do:

natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzędzia,

odstąpienia od bezprawnych działań,

odstąpienia od użycia przemocy,

• zagrozić użyciem broni palnej okrzykiem „Stój — bo strzelam" w razie niepod­porządkowania się osoby wymienionym wyżej wezwaniom.

Polecenie to powinno być modyfikowane w zależności od sytuacji.

W wypadku, gdy osoba stoi, może ono brzmieć, np. „Nie ruszaj się — bo strzelam".

• oddać strzał ostrzegawczy w górę, jeżeli nie zagraża to życiu lub zdrowiu pra­cownika ochrony lub innej osoby, a czynności określone wyżej (wezwanie i zagrożenie) okażą się bezskuteczne. Strzał ostrzegawczy powinien być oddany w górę, z takim ukie­runkowaniem toru pocisku, aby nie zagrozić życiu lub zdrowiu pracownika ochrony lub innej osoby.

Strzału ostrzegawczego nie należy oddawać w pomieszczeniach, gdyż pocisk może pośrednio zagrozić osobom postronnym.

Powyższej procedury (zagrożenie i oddanie strzału ostrzegawczego) nie stosuje się, w wypadku gdy wszelka zwłoka groziłaby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia pracownika ochrony lub innej osoby.

Pracownik ochrony po użyciu broni palnej jest obowiązany:

• zapewnić pomoc osobom poszkodowanym, a w tym:

natychmiast udzielić osobie pomocy przedmedycznej, jeżeli wskutek użycia broni palnej nastąpiło jej zranienie, a w razie potrzeby — podjąć niezwłocznie działania w celu zapewnienia pomocy lekarskiej,

niezwłocznie wezwać lekarza, gdy w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć lub podejrzenie śmierci osoby,

• chronić miejsce zdarzenia, gdy w wyniku użycia broni palnej nastąpiło zranienie lub śmierć osoby albo szkoda w mieniu, a w tym:

— zabezpieczyć, w miarę możliwości, ślady na miejscu zdarzenia i nie dopuścić na to miejsce osób postronnych, do czasu przybycia policji,

— ustalić, w miarę możliwości, tożsamość osób będących świadkami zdarzenia.

niezwłocznie powiadomić bezpośredniego przełożonego oraz najbliższą jednostkę policji o każdym wypadku użycia broni palnej oraz oddania strzału ostrzegawczego.

udokumentować każdy wypadek użycia broni palnej lub podjęcia czynności przed użyciem broni palnej (wezwanie, zagrożenie, oddanie strzału ostrzegawczego) poprzez sporządzenie pisemnego meldunku, który powinien w szczególności zawierać:

wskazanie numeru licencji, imię i nazwisko pracownika ochrony,

datę, godzinę i miejsce użycia broni palnej,

informację dotyczącą okoliczności poprzedzających użycie broni palnej,

informację o skutkach użycia broni palnej,

informację o udzieleniu pierwszej pomocy przedmedycznej i jej zakresie.

2.4. Przypadki użycia broni palnej bojowej

Podstawę prawną użycia broni palnej stanowi ustawa o ochronie osób i mienia.

Pracownik posiadający licencję pracownika ochrony fizycznej, ma prawo użycia broni palnej w przypadkach określonych w ustawie.

Przez użycie broni palnej bojowej rozumie się oddanie strzału w kierunku osoby w celu jej obezwładnienia, po wyczerpaniu trybu postępowania przed użyciem broni palnej (§ 1 ust. 2 i § 2 cytowanego rozporządzenia).

Ustawa o ochronie osób i mienia rozróżnia przypadki użycia broni palnej bojowej w zależności od miejsca wykonywania zadań ochrony osób i mienia, tj.:

w granicach chronionych obiektów i obszarów;

poza granicami chronionych obiektów i obszarów;

1) Użycie broni palnej bojowej w granicach obiektów i obszarów Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obszarów i obiektów, ma prawo do użycia broni palnej bojowej w następu­jących przypadkach:

• w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie pracownika ochrony albo innej osoby. Z powyższego wynika, że pracownik ochrony ma prawo do użycia broni palnej w wypadku, kiedy równocześnie są spełnione następujące przesłanki:

zaistniał zamach, który

bezpośrednio i bezprawnie,

zagraża życiu lub zdrowiu,

pracownika ochrony albo innej osoby.

W omawianym wypadku pod pojęciem zamachu należy rozumieć każde działanie sprawcy, które ma na celu bezpośrednie i bezprawne odebranie życia lub narażenie zdrowia pracownika ochrony albo innej osoby. Bezpośrednim jest taki zamach, który grozi natychmiastowym niebezpieczeństwem dla dobra prawnie chronionego (życie lub zdrowie człowieka). Zamach trwa od momentu rodzenia się niebezpieczeństwa aż do momentu jego ustania. Jest on bezpośredni, gdy aktualnie, tzn. w danym miejscu i czasie, stwarza niebezpieczeństwo takiego naruszenia lub grozi nim w najbliższej przyszłości.

W praktyce z bezpośredniością zamachu mamy do czynienia w trzech sytuacjach:

gdy na podstawie obiektywnej oceny sytuacji możemy stwierdzić, iż sprawca niezwłocznie przystąpi do zamachu na dobro chronione prawem, np. wszedł do obiektu z obnażoną bronią palną,

sprawca rozpoczął już realizację czynu zabronionego przez ustawę karną, np. skierował broń palną w stronę swojej ofiary,

nie ustało jeszcze niebezpieczeństwo związane z zamachem, np. sprawca napadu oddala się z miejsca przestępstwa, trzymając broń palną gotową do oddania strzału.

Należy podkreślić, że „bezpośredniość" wyraża się w stosunku czasowym pomiędzy zamachem a działaniami obronnymi. Zarówno zamach, jak i obrona przed nim, musi trwać w bezpośrednim związku czasowym, czyli muszą współistnieć w tej samej chwili.

Bezprawnym zamachem jest każde zachowanie się człowieka, które narusza cudze dobra pozostające pod ochroną prawną. W rozpatrywanej sytuacji zamach jest bezprawny, gdy jest niezgodny z ustawą karną, a konkretnie tylko w wypadku, gdy sprawca usiłuje dokonać lub dokonuje przestępstwa skierowanego przeciwko życiu lub zdrowiu człowieka;

• przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu pracownika ochrony albo innej osoby.

Z powyższego wynika, że pracownik ochrony ma prawo do użycia broni palnej w wypadku, kiedy równocześnie są spełnione następujące przesłanki:

osoba posługuje się bronią lub innym niebezpiecznym narzędziem, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu pracownika ochrony albo innej osoby,

i nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia.

W treści omawianego przypadku brak jest określenia „posługuje się". Oznacza to, że osoba, wobec której podjęto czynności, musi co najmniej posiadać broń lub inne niebezpieczne narzędzie i odmówić jego porzucenia. Niejasność tego przepisu powoduje wątpliwość, czy pracownik ochrony uprawniony jest do użycia broni palnej wobec osoby, która ma przy sobie broń, nosi ją w sposób widoczny i nie wykonuje zamiaru jej użycia, ale też, wezwana przez pracownika ochrony odmawia jej porzucenia.

W związku z powyższym wydaje się, że nie jest wystarczający sam fakt posiadania broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, ale osoba posiadająca broń lub inne niebezpieczne narzędzie powinna się nim posługiwać. Pod pojęciem „posługuje się" należy rozumieć wszelkie manipulacje bronią lub niebezpiecznym narzędziem, np. odchylenie marynarki w celu pokazania broni lub wyjęcie jej bez wyraźnego zamiaru. W takiej sytuacji pracownik ochrony nie zna zamiarów osoby, która posługuje się bronią lub innym niebezpiecznym narzędziem. Ocena zamiaru posłużenia się bronią nie może być oparta wyłącznie na domniemaniu. W praktyce należy ocenić stronę przedmiotową przestępstwa, tj. sposób zachowania się sprawcy i powodowane niebezpieczeństwo (np. spokojny — agresywny), sposób działania (wtargnął do obiektu — wszedł jak każdy klient), stosowane środki (broń — nóż), przedmiot oddziaływania (ciało człowieka — mienie), czas, miejsce i okoliczności itp.

Prawo nie określa formy wezwania do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia — może ono wyrażać się zwrotem „Odrzuć broń, nóż — bo strzelam". Należy wypowiedzieć to głośno i zdecydowanie.

Ustawodawca użył wyrażenia „broni", ale zagrożenie życia lub zdrowia pracownika ochrony może nastąpić nie tylko przy użyciu broni palnej przez sprawcę, ale również innych przedmiotów uważanych za broń w myśl ustawy o broni i amunicji;

• przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną pracow­nikowi ochrony

Przypadek ten przewiduje konieczność zaistnienia zamachu bezprawnego przeciwko pracownikowi ochrony i skierowanego na odebranie mu broni palnej. Przemoc może polegać na bezpośrednim użyciu siły fizycznej lub broni albo niebezpiecznego narzędzia; w tym przypadku przedmiotem ochrony jest broń palna będąca w posiadaniu pracownika ochrony;

• w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na ochra­niane osoby, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne

Przedmiotem ochrony w tym przypadku jest życie lub zdrowie osoby ochranianej, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne. Przesłanką do użycia broni palnej jest zaistnienie zamachu, który musi mieć charakter gwałtowny, a więc — nagły, dynamiczny, stwarzający bezpośrednie niebezpieczeństwo dla chro­nionych dóbr.

2) Poza granicami chronionych obiektów i obszarów

Pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obiektów i obszarów, ma prawo do użycia broni palnej bojowej podczas konwojowania wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebez­piecznych w wypadku gwałtownego, bezprawnego zamachu.

Przedmiotem ochrony są wartości pieniężne, inne przedmioty wartościowe lub nie­bezpieczne oraz życie lub zdrowie osób ochraniających te wartości. Przesłanką do użycia broni palnej jest zaistnienie zamachu, który musi mieć charakter gwałtowny.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia rozszerza uprawnienia pra­cownika ochrony do użycia broni palnej bojowej poza granicami chronionych obszarów, obiektów i urządzeń. Zgodnie z art. 36 ust. 1 pkt 7 i art. 37 tego projektu pracow­nik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obszarów, obiektów i urządzeń oraz poza granicami chronionych obszarów, obiektów i urządzeń, ma prawo do użycia broni palnej bojowej w następujących przypadkach:

w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie pracownika ochrony albo innej osoby;

przeciwko osobie, która nie zastosowała się do wezwania natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie może zagrozi życiu lub zdrowiu pracownika ochrony albo innej osoby;

przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną pracownikowi ochrony;

w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na ochraniane osoby, materiały zawierające informacje niejawne, wartości pieniężne oraz inne przedmioty wartościowe lub niebezpieczne.

Z powyższego wynika, że pracownik ochrony, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obszarów, obiektów i urządzeń, ma praw do użycia broni palnej bojowej nie tylko podczas konwojowania wartości pieniężnych materiałów zawierających informacje niejawne oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych, ale również podczas wykonywania bezpośrednich czynności związanych z ochroną osób.

3. Zasady noszenia i przechowywania oraz ewidencjonowania bron i amunicji

3.1. Noszenie broni palnej

Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o broni i amunicji, broń należy nosić w spos uniemożliwiający dostęp do nich osób nieuprawnionych.

Natomiast § 7 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z di 3 kwietnia 2000 r. w sprawie przechowywania, noszenia oraz ewidencjonowania broni amunicji stanowi, że „broń palną do ochrony osobistej lub ochrony bezpieczeństwa innych osób oraz mienia nosi się w stanie zabezpieczonym, w sposób niewidoczny, w kaburze przylegającej do ciała". Rozporządzenie to jednak nie dotyczy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych.

Nie ma więc konkretnych reguł co do miejsca noszenia broni palnej przez pracowników ochrony. Wydaje się, że pracownicy ochrony występujący w umundurowaniu ubiorach specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych powinni nosić broń pa w kaburze typu otwartego na pasie głównym z prawej (praworęczni) lub z lewej strony (leworęczni).

Broń palna nie może być przenoszona w zbyt luźnej kaburze i ulegać przemieszczeniom. Jej chwyt powinien wystawać poza kaburę z wyjątkiem kabłąka spustowego, który musi być osłonięty kaburą.

Podczas wykonywania gwałtownych ruchów przez pracownika ochrony, broń palna musi sztywno przylegać do ciała, zawsze w tym samym miejscu. Szczególnie niebezpieczne są kabury ze sprężynującą taśmą metalową do mocowania kabury za pas

wówczas najczęściej dochodzi do wyciągnięcia broni razem z kaburą. Kabura powinna umożliwić szybkie wyjęcie broni. Podczas przemieszczania się w tłumie ludzi, należy broń przykryć, kładąc rękę na chwycie.

W wypadku noszenia broni palnej w kaburze ukrytej pod ubraniem, należy lekko przycisnąć ją łokciem (stała kontrola). Podczas wyjmowania broni z ukrytej kabury, trzeba równocześnie odchylić ubranie, aby prawidłowo objąć chwyt broni. Gdy osoba jest praworęczna (leworęczna), a broń nosi na pasku z prawej (lewej) strony, odchyla ręką prawą (lewą) marynarkę i wyjmuje broń. Jeżeli broń wyjmuje się na krzyż (np. osoba jest praworęczna a kabura znajduje się z lewej strony), traci się więcej czasu na jej wyjęcie i złożenie się do oddania strzału.

Broń należy nosić w stanie zabezpieczonym, bez wprowadzonego naboju do komory nabojowej.

3.2. Przechowywanie broni i amunicji

Kierownik jednostki lub przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wykonywanie dzia­łalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, powiadamia, w formie pisemnej, organ Policji o wyznaczonej spośród pracowników ochrony osobie odpowie­dzialnej za przechowywanie oraz ewidencjonowanie broni i amunicji.

Broń i amunicję, w tym amunicję alarmową, będące w posiadaniu specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej, przechowuje się w pomieszczeniu zwanym magazynem broni. Magazyn broni może być umiejscowiony w jednostce organizacyjnej lub w siedzi­bie przedsiębiorcy albo w poszczególnych obiektach chronionych przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną.

Magazyn broni powinien:

1) stanowić oddzielne pomieszczenie w budynku murowanym, w miarę możliwości
na piętrze, którego usytuowanie utrudnia możliwość włamania,

być wyposażony w podręczny sprzęt gaśniczy,

posiadać specjalne zabezpieczenia, w tym:

drzwi obite blachą stalową o grubości powyżej 2 mm, posiadające blokadę przeciwwyważeniową oraz zamknięcie co najmniej na dwa zamki atestowane i zasuwę drzwiową zamykaną na kłódkę atestowaną,

okna osłonięte siatką stalową o wymiarach oczek 10 mm x 10 mm, wykonaną z drutu o średnicy nie mniejszej niż 2,5 mm, oraz kratami wykonanymi z prętów stanowych o średnicy nie mniejszej niż 12 mm lub płaskowników stalowych o przekroju poprzecznym nie mniejszym niż 8 mm x 30 mm; odstęp miedzy prętami w kracie nie powinien przekraczać wymiarów 120 mm x 120 mm, a płaskowników — 80 mm w poziomie i 240 mm w pionie,

wyposażenie w sygnalizację alarmową przeciw włamaniową podłączoną do stano­wiska interwencyjnego pełniącego całodobowy dyżur lub objęty całodobową uzbrojoną ochroną,

drzwi do pomieszczenia, o którym mowa w pkt 1, na czas nieobecności osoby od­powiedzialnej za prowadzenie magazynu broni powinny być zamknięte i zaplombowane lub zaopatrzone w inny wskaźnik sygnalizujący wejście osób nieuprawnionych.

Dopuszcza się:

zamocowanie — zamiast kraty i siatki w oknach — atestowanych szyb specjalnych, w szczególności kuloodpornych w odpowiedniej klasie, odpornych na przebicie i rozbicie, zamocowanych trwale w otworach okiennych bez możliwości otwierania,

przechowywanie do 3 egzemplarzy broni palnej i gazowej oraz do 10 egzemplarzy pozostałego rodzaju broni i amunicji poza magazynem broni w innym pomieszczeniu, w atestowanych szafach i sejfach pancernych na trwale przymocowanych do podłoża, zabezpieczonych sygnalizacją alarmową przeciwwłamaniową podłączoną do stanowiska interwencyjnego pełniącego całodobowy dyżur lub atestowanych szafach i sejfach pancer­nych na trwale przymocowanych do podłoża w innym pomieszczeniu objętym całodobową uzbrojoną ochroną.

Broń i amunicję, które nie są wykorzystywane do zadań ochrony, należy przechowy­wać w szafach stalowych znajdujących się w magazynie broni.

Broń palna, gazowa oraz sygnałowa na czas przechowywania powinna być wyjęta z futerału i rozładowana, z odłączonym magazynkiem, kompletna, czysta i zakonserwo­wana. Warunki przechowywania broni powinny uwzględnić wymagania jej producenta.

Amunicja do broni powinna znajdować się w pudełkach, woreczkach lub pojemni­kach, ułożona w sposób uniemożliwiający uderzenie w spłonkę naboju. Zabrania się przechowywania amunicji w magazynkach nabojowych.

Spełnienie wymagań technicznych magazynu broni oraz sposobu zabezpieczenia broni i amunicji stwierdza protokołem organ policji.

3.3. Ewidencjonowanie broni i amunicji

Książka stanu uzbrojenia jest podstawowym dokumentem, w którym rejestruje się broń i amunicję będące w posiadaniu specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej. Książka ta przedstawia stan ogólny broni i amunicji przechowywanej w magazynie broni. Wpisów ewidencyjnych dokonuje się na podstawie dokumentów materiałowych. Książ­kę stanu uzbrojenia, wraz z potwierdzonymi przez organ Policji kopiami zakupu broni i amunicji, przechowuje się w jednostce organizacyjnej lub w siedzibie przedsiębiorcy. Je­żeli broń i amunicja będące w posiadaniu specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej są rozdysponowane pomiędzy kilka magazynów lub inne pomieszczenia przystosowane do przechowywania broni i amunicji, to w każdym z tych magazynów i pomieszczeń prowadzi się odrębną książkę stanu uzbrojenia.

Książka wydania — przyjęcia broni i amunicji służy do rejestrowania czynności wydawania na czas wykonywania zadań ochrony i zdawania broni i amunicji po ich za­kończeniu. Wpisów do książki dokonuje osoba odpowiedzialna za przechowywanie oraz ewidencjonowanie broni i amunicji. Każdy wpis o pobraniu broni i amunicji potwierdza swoim podpisem pracownika ochrony. Zdanie broni i amunicji na przechowanie potwier­dza swoim podpisem przyjmujący broń i amunicję do magazynu. Książka ta wykorzy­stywana jest również do prowadzenia ewidencji broni i amunicji zdanej na przechowanie (deponowanie).

Dokumenty materiałowe stanowią podstawę do przemieszczania broni i amunicji pomiędzy jednostkami organizacyjnymi oraz do dokonywania wpisów do książki stanu uzbrojenia.

Do podstawowych dokumentów materiałowych zalicza się:

kopie zakupu broni i amunicji potwierdzone przez organ Policji,

protokół przyjęcia,

kartę rozchodu amunicji.

Protokół przyjęcia jest dokumentem sporządzonym w sytuacji, gdy jednostka orga­nizacyjna przekazująca broń nie wystawi odpowiedniego dokumentu. Protokół przyjęcia sporządza się również w wypadku niezgodności ilościowo-jakościowej broni z dokumen­tem przekazania wystawionym przez jednostkę organizacyjną przekazującą. Dokument sporządza się zgodnie z rubrykami i po uzupełnieniu wpisów oraz podpisaniu przez ko­misję podlega zatwierdzeniu przez kierownika jednostki lub przedsiębiorcę. Po wpisaniu go do dokumentów materiałowych protokół jest dokumentem stanowiącym podstawę do dokonywania wpisu ewidencyjnego w książce stanu uzbrojenia.

Książka rozchodu amunicji jest dokumentem służącym do zapotrzebowania i roz­liczania amunicji niezbędnej do przeprowadzenia szkolenia strzeleckiego. Do pobrania amunicji wypełnia się odpowiednie rubryki w części a) „Zapotrzebowanie" na stronie pierwszej, a rozliczenia amunicji zużytej dokonuje się w części b) „Sprawozdanie o zu­życiu i działaniu amunicji strzeleckiej" na stronie drugiej. Dokument ten każdorazowo wymaga zatwierdzenia przez kierownika jednostki lub przedsiębiorcę. Do karty rozchodu amunicji załącza się wykaz strzelających.

Ewidencję amunicji wydanej z magazynu broni, do czasu sporządzenia sprawozdania, prowadzi się w wykazie rozdzielczo — zdawczym amunicji. Podstawę do dokonywania wpisów w wykazie stanowi karta rozchodu amunicji.

X. ZASADY WSPÓŁPRACY Z POLICJĄ I INNYMI

SŁUŻBAMI PUBLICZNYMI

1. Podmioty zobowiązane do współpracy

Ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicz­nego jest podstawowym zadaniem policji. Ochroną tych wartości — choć w różnym stopniu — zajmuje się także wiele innych przedmiotów, jak np. sądy, prokuratura, inne organy państwowe, samorządy i różnego rodzaju organizacje społeczne. Do podmiotów tych należy również zaliczyć wewnętrzne służby ochrony oraz przedsiębiorców wykonu­jących działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia.

Zgodnie z art. 12 ustawy o ochronie osób i mienia, specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne mają ustawowy obowiązek współdziałania w zakresie ochrony osób i mienia z policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejskimi).

Potrzeba współpracy wynika wprost z istoty i roli współdziałania, które jest elemen­tem organizacji pracy polegającej szczególnie na integracji i koncentracji działań lub wzajemnym wspomaganiu się wszystkich podmiotów zmierzających do osiągnięcia celu w sposób operatywny i ekonomiczny.

Szczegółowe zasady współpracy zostały określone w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegó­łowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gminnymi (miejski­mi) (Dz. U. Nr 161, poz. 1108).

W myśl § 2 ww. rozporządzenia współpracę podejmuje kierownik jednostki chro­nionej przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne, odpowiednio z właściwym terytorialnie:

komendantem jednostki organizacyjnej policji,

kierownikiem jednostki ochrony przeciwpożarowej,

szefem obrony cywilnej,

komendantem straży gminnej (miejskiej).

1.1. Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z Policją

Wzajemne relacje pomiędzy specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi a policją są dość złożone, gdyż organy policji m.in.:

wydają, w drodze decyzji administracyjnej, zezwolenie na utworzenie wewnętrznej służby ochrony w jednostce, w skład której nie wchodzą obszary, obiekty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie, na wniosek kierowników tych jednostek, uzasadnio­ny ważnym interesem gospodarczym lub publicznym,

podejmują decyzje w sprawie uzgodnienia planu ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie,

wydają, w formie decyzji administracyjnej, licencje pracownika ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicznego,

• wydają tym formacjom pozwolenia na broń na okaziciela (tzw. świadectwa broni),

• sprawują nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi. Należy zwrócić uwagę, że tego typu związki nie wykluczają współdziałania pomiędzy

tymi podmiotami.

W myśl art. 2 pkt 4 i 5 ustawy o ochronie osób i mienia:

ochrona osób — to działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej,

ochrona mienia — to działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń [...].

Z kolei zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o Policji do podstawowych zadań policji należą m.in.:

ochrona życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnieniu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców.

Zbieżność zadań obu podmiotów wymaga współdziałania. Współpraca specjalistycz­nych uzbrojonych formacji ochronnych z policją polega w szczególności na:

• wymianie informacji o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłócania spokoju i porządku publicznego. Współpracę w tym zakresie należy rozpoczynać już na etapie przygotowania do opracowania planu ochrony. Podstawą spo­rządzenia planu ochrony jest rozpoznanie występujących i przewidywanych zagrożeń dla chronionych osób i mienia. Rozpoznania dokonuje się najczęściej na podstawie ustalenia powiązań, przeszłości, stylu życia, czasu i miejsca przebywania osoby chronionej oraz charakteru lub rodzaju działalności prowadzonej w danym obiekcie, jego położenia, za­bezpieczenia technicznego itp. Niezbędne jest też uzyskanie we właściwej terytorialnie jednostce policji informacji przydatnych w działalności ochronnej, jak np.:

stopień zagrożenia przestępczością danego terenu,

rodzaj przestępstw występujących na danym terenie,

stopień zagrożenia chronionych obiektów,

rodzaj zdarzeń, jakie miały miejsce w ostatnim czasie,

metody i sposoby działania osób i grup przestępczych,

— dane o osobach i grupach przestępczych, na które należy zwrócić szczególną uwagę,

zagrożenie ze strony osób i grup zakłócających spokój i porządek publiczny,

charakteru działań zapobiegawczych.

Należy także ustalić zasady bieżącej współpracy, w tym:

uzgodnić zagadnienia interesujące obie strony,

określić sposoby przekazywania informacji o zjawiskach, zdarzeniach i osobach,

ustalić procedury postępowania w wypadku gwałtownego zagrożenia, jak np. napad, podłożenie ładunku wybuchowego itp.,

określić sposób korzystania ze środków łączności i zasady utajniania przekazy­wanych informacji.

Natomiast pracownicy ochrony, w ramach współpracy, mają m.in. obowiązek:

powiadomienia najbliższej jednostki policji, jeżeli wskutek zastosowania środka przymusu bezpośredniego nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia, śmierć osoby lub szkoda w mieniu,

powiadomienia najbliższej jednostki policji o ujętych osobach stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia.

• współdziałania w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgro­madzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych w zakresie określonym w od­rębnych przepisach

Warunki bezpieczeństwa imprez masowych określa ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (tekst jednolity — Dz. U. Nr 120 z 2001 r., poz. 1298). Zgodnie z art. 1 ust. 2 ww. ustawy bezpieczeństwo imprezy masowej polega na spełnieniu przez jej organizatora wymogów w zakresie bezpieczeństwa osób obecnych na imprezie w czasie jej trwania, ochrony porządku publicznego [...]. Natomiast w myśl art. 5 ust. 1 organizator imprezy masowej jest obowiązany do zapewnienia bezpieczeństwa osobom obecnym na imprezie oraz porządku podczas trwania.

Zadania dla członków służb porządkowych, nie posiadających licencji pracownika ochrony fizycznej oraz posiadających licencje pracownika ochrony fizycznej, określa roz­porządzenie Rady Ministrów z dnia 2 lipca 2002 r. w sprawie wymogów, jakie powinny spełniać służby porządkowe organizatora imprezy masowej w zakresie wyszkolenia i wy­posażenia, oraz szczegółowych warunków i sposobów ich działania (Dz. U. Nr 113, poz. 986). Zgodnie z § 8 ust. 5 ww. rozporządzenia, w wypadku stwierdzenia w zawarto­ści przeglądanych bagaży lub odzieży broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów, napojów alkoholowych, materiałów wybuchowych, pirotechnicznych i pożarowo niebez­piecznych oraz środków odurzających i psychotropowych, członek służby porządkowej dokonuje ujęcia osoby, u której stwierdzono te przedmioty i — po ich odebraniu — sporządza protokół z tej czynności, a następnie przekazuje tę osobę policji wraz z ode­branymi przedmiotami.

W myśl § 9 ust. 4 pkt 2, w wypadku niepodporządkowania się wezwaniu osoby do opuszczenia miejsca przeprowadzenia imprezy masowej lub stawiania czynnego oporu, członek służby porządkowej, nie posiadający licencji pracownika ochrony fizycznej, wzy­wa do przeprowadzenia usunięcia osoby pracownika posiadającego licencję pracownika ochrony fizycznej lub zwraca się o pomoc do policji za pośrednictwem kierownika do spraw bezpieczeństwa.

• współdziałania przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń

Współdziałanie polega przede wszystkim na podejmowaniu skutecznych czynności do czasu przybycia policji w zakresie:

zabezpieczenia, w miarę możliwości, śladów na miejscu zdarzenia,

niedopuszczenia osób postronnych na miejsce zdarzenia,

ustalenia, w miarę możliwości, tożsamości osób będących świadkami zdarzenia,

wykonania innych czynności zleconych przez policję podczas zawiadamiania jej o zaistniałym przestępstwie lub wykroczeniu.

• wzajemnych konsultacjach doskonalących metody współpracy

Mając na uwadze korzyści, jakie może przynieść współpraca policji ze specjalistycz­nymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości oraz utrzymaniu porządku publicznego, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zobowiązał obie strony do podejmowania przedsięwzięć mających na celu doskonalenie współpracy.

1.2. Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych Z państwową strażą pożarną

Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; zapewnienie sił

1 środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; prowadzenie działań ratowniczych.

Klęska żywiołowa to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki za­grażają życiu lub zdrowiu dużej liczbie osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo śro­dowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, przy współdziałaniu organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Pojęcie: „inne miejscowe zagrożenie" oznacza inne niż pożar i klęska żywiołowa zdarzenie wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody (katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne), stanowiące zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska.

W ramach ochrony przeciwpożarowej został utworzony krajowy system ratowniczo — gaśniczy, będący integralną częścią organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i obejmującą — w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowa­nie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie, w drodze umowy cywilnoprawnej, zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych.

Współdziałanie specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z jednostkami ochrony przeciwpożarowej jest oczywiste. Należy przypomnieć, że to właśnie obszary, obiekty i urządzenia ważne dla obronności, interesu gospodarczego, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa podlegają obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne. Charakter produkcji lub rodzaj działalności jednostki często stanowiący zagrożenie dla otoczenia, katastrofy naturalne (np. huragan, powódź), awarie techniczne (np. zniszczenie obiektu budowlanego), pożar itp. wymagają bieżącej współpracy wymienionych podmiotów.

Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z jednostkami ochro­ny przeciwpożarowej polega na podejmowaniu działań ochronnych i zabezpieczających w wypadku wystąpienia w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń:

pożaru,

klęski żywiołowej lub

innego miejscowego zagrożenia. Współpraca ta polega w szczególności na:

wymianie informacji o powstałych zagrożeniach,

wprowadzaniu na teren chronionych obszarów i obiektów jednostek ratowniczych,

współdziałaniu przy przeprowadzaniu bezpiecznej ewakuacji ludzi i mienia,

• zabezpieczaniu miejsc po pożarze, klęsce żywiołowej lub innym miejscowym zagrożeniu, w tym uratowanego mienia.

1.3. Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z obroną cywilną

Zadania obrony cywilnej, obowiązki i uprawnienia w zakresie obrony cywilnej orga­nów administracji publicznej i innych podmiotów, zasady tworzenia formacji ochronnych, a także zasady współdziałania organizacji obrony cywilnej w zakresie zwalczania klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie obrony cywilnej (Dz. U. Nr 93, poz. 429).

Najogólniej rzecz ujmując, zadania obrony cywilnej (na wypadek wojny i w okresie pokoju, np. w czasie klęski żywiołowej) mają na celu ochronę ludności zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury oraz udzielanie pomocy poszkodowa­nym. Zakres tych zadań w istotny sposób jest zbieżny z zakresem zadań specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych.

Do wykonywania poszczególnych zadań są tworzone formacje obrony cywilnej, m.in. oddziały i pododdziały: pierwszej pomocy medycznej, likwidacji skażeń, ratownictwa (budowlanego, komunalnego, energetycznego), przeciwpożarowe, porządkowo-ochronne, ratownictwa przeciwpowodziowego lub chemicznego.

Współdziałanie organizacji obrony cywilnej w zwalczaniu klęsk żywiołowych i za­grożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków polega na udziale formacji obrony cywil­nej w akcjach ratunkowych organizowanych i prowadzonych przez inne organy. Decyzję w tej sprawie podejmuje właściwy terenowo szef obrony cywilnej na wniosek organu prowadzącego akcję ratowniczą.

Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych z obroną cywilną polega na podejmowaniu działań ochronnych i zabezpieczających w wypadku wystąpienia w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, w szczególności na wymianie informacji o powstałych zagrożeniach.

1.4. Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych ze strażami gminnymi (miejskimi)

Zakres zadań obu podmiotów jest w istotny sposób zbieżny. Do zadań straży gminnych (miejskich) należy m.in.:

• ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych,

współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń,

zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub znisz­czeniem śladów i dowodów do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie — w miarę możliwości — świadków zdarzenia,

• ochrona komunalnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Współpraca specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych ze strażami gminny­mi (miejskimi) polega w szczególności na:

wymianie informacji o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz zakłóceniach spokoju i porządku publicznego,

współdziałaniu w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgro­madzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, w zakresie określonym w od­rębnych przepisach,

współdziałaniu przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń w granicach chronionych obszarów, obiektów lub urządzeń,

• wzajemnych konsultacjach doskonalących metody współpracy.

2. Zakres i tryb sprawowania nadzoru przez policję nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi

Zgodnie z art. 43 ustawy o ochronie osób i mienia, komendant główny Policji spra­wuje nadzór nad działalnością specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych oraz stanem ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie w zakresie:

zasad i sposobów realizacji zadań ochrony osób i mienia,

posiadania przez pracowników ochrony niezbędnych kwalifikacji i uprawnień,

• sposobu zabezpieczenia i ewidencjonowania broni i amunicji,

• sposobów użycia przez pracowników tych formacji środków przymusu bezpośred­niego lub broni palnej bojowej.

Nadzór, o którym mowa wyżej, polega na:

wstępie na teren chronionych obszarów, obiektów i urządzeń oraz żądaniu wy­jaśnień i udostępnienia bądź wglądu w dokumentację opisującą organizację i przebieg ochrony,

wstępie na teren siedziby przedsiębiorcy wykonującego działalność w zakresie usług ochrony osób i mienia, w takich dniach i godzinach, w jakich jest wykonywana lub powinna być wykonywana działalność, żądaniu wyjaśnień i udostępniania bądź wglądu w dokumentację związaną z realizacją usług wykonywanych przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną,

kontroli organizacji i sposobu działania oraz współpracy z innymi formacjami i służbami,

kontroli wyposażenia w środki przymusu bezpośredniego, broń palną bojową, amunicję oraz sposobu ich zabezpieczenia i ewidencjonowania,

kontroli realizacji planu ochrony obszaru, obiektu lub urządzenia podlegającego obowiązkowej ochronie albo innego obszaru, obiektu lub urządzenia chronionego przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne,

wydawaniu pisemnych zaleceń mających na celu usunięcie stwierdzonych niepra­widłowości i dostosowanie działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do przepisów prawa.

W wypadku stwierdzenia podczas kontroli uchybień i nieprawidłowości, do ich usunięcia, w terminie określonym w zaleceniu, jest obowiązany:

kierownik jednostki, w skład której wchodzą obszary, obiekty i urządzenia podle­gające obowiązkowej ochronie,

przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, posiadający pozwolenie na broń na okaziciela.

Czynności kontrolne są wykonywane poprzez sprawdzenie:

• zgodności organizacji ochrony z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa,

zgodności faktycznie wykonywanych czynności ochronnych z dokumentacją opi­sującą organizację i przebieg ochrony,

uprawnień pracowników ochrony do wykonywania czynności w ramach specjali­stycznej uzbrojonej formacji ochronnej,

zakresu i prawidłowości wykonywania zadań ochronnych przez poszczególnych pracowników ochrony,

• zgodności wyposażenia pracowników ochrony z warunkami wynikającymi z planu ochrony lub innej dokumentacji określającej sposób wykonywania zadań ochronnych na poszczególnych stanowiskach,

warunków przechowywania broni i amunicji oraz zgodności ewidencji broni i amunicji ze stanem faktycznym,

prawidłowości prowadzenia dokumentacji związanej z realizacją usług wykonywa­nych przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną,

prawidłowości prowadzenia dokumentacji opisującej organizację i przebieg ochro­ny.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w rozporządzeniu z dnia 11 sierp­nia 1998 r. określił szczegółowe zasady wydawania upoważnień do kontroli oraz tryb wykonywania czynności nadzoru komendanta głównego Policji nad działalnością specja­listycznych uzbrojonych formacji ochronnych (Dz. U. Nr 116, poz. 752).

W myśl § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia, upoważnienie do kontroli działalności specja­listycznych uzbrojonych formacji ochronnych wydaje i przedłuża termin jego ważności Komendant Główny Policji. Upoważnienie wydaje się policjantowi służby prewencyjnej Komendy Głównej Policji lub komend wojewódzkich Policji na podstawie pisemnego wniosku bezpośredniego przełożonego. Wniosek powinien zawierać: stopień, imię, na­zwisko, numer identyfikatora policjanta oraz krótkie uzasadnienie. Wzór upoważnienia określa załącznik nr 1 do cytowanego rozporządzenia.

Upoważnienie jest wydawane na dany rok kalendarzowy, z tym, że upoważnienie wydane w ostatnim kwartale jest ważne do końca następnego roku kalendarzowego. Przedłużenia ważności dokumentu dokonuje się na podstawie pisemnego wniosku bez­pośredniego przełożonego.

Upoważnienie uprawnia do wstępu na teren kontrolowanego obszaru lub obiektu oraz do dostępu do wiadomości stanowiących tajemnicę państwową i służbową, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia kontroli.

Kontrole mogą być prowadzone:

• ze względu na zakres, jako:

problemowe — obejmujące wybrany zakres zagadnień związanych z ochroną lub prowadzoną działalnością ochronną,

kompleksowe — obejmujące całokształt zagadnień związanych z ochroną lub prowadzoną działalnością ochronną,

• ze względu na tryb ich wszczynania, jako:

— planowe — wynikające z rocznego planu kontroli specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych, zatwierdzonego przez właściwego terytorialnie komendanta woje­wódzkiego policji,

— doraźne — interwencyjne, wynikające z potrzeby zbadania nagłych zdarzeń. Policjant przeprowadzający kontrolę jest obowiązany okazać kierownikowi jednostki

chronionej przez specjalistyczną uzbrojoną formację ochronną oraz osobie kierującej specjalistyczną uzbrojoną formacją ochronną następujące dokumenty:

upoważnienie,

legitymację służbową,

sporządzony w formie pisemnej zakres kontroli.

Kontrolę przeprowadza się w obecności kontrolowanego lub upoważnionej przez niego osoby. Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół, po jednym egzemplarzu dla kontrolującego, kontrolowanego i kierownika jednostki chronionej. Protokół powinien zawierać w szczególności:

nazwę i adres siedziby kontrolowanej specjalistycznej uzbrojonej formacji ochron­nej oraz miejsce przeprowadzenia kontroli,

imię i nazwisko kontrolowanego,

stopień, imię, nazwisko i stanowisko służbowe kontrolującego,

zakres i czas trwania kontroli,

ustalenia i wnioski,

zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie działalności specjalistycznej uzbrojonej formacji ochronnej do przepisów prawa,

termin realizacji zleceń.

Protokół podpisują kontrolujący i kontrolowany lub upoważniona przez niego osoba. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona może wnieść do protokołu, przed jego podpisaniem, pisemne zastrzeżenia co do sposobu przeprowadzenia kontroli, ustaleń, wniosków z kontroli oraz wpisanych do protokołu zaleceń i terminu ich realizacji.

Podpisanie protokołu następuje nie później niż w ciągu 14 dni od dnia zakończenia czynności kontrolnych. W razie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowanego, protokół podpisuje wyłącznie kontrolujący, umieszczając adnotację o przyczynie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowanego.

Kontrolujący może utrwalić przebieg kontroli za pomocą technik audiowizualnych. Przeprowadzenie kontroli oraz utrwalanie przebiegu jej czynności za pomocą tych technik odbywa się z zachowaniem przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej. Nośniki obrazu lub dźwięku, na których utrwalono przebieg czynności kontrolnych, załącza się do protokołu.

XI. POSTĘPOWANIE Z DOKUMENTAMI ZAWIERAJĄCYMI INFORMACJE NIEJAWNE

1. Pojęcie informacji niejawnych

Z treści art. 1 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, poz. 95 z późn. zm.) wynika, że „informacje niejawne — to informacje, które wymagają ochrony przed nieuprawnionym ujawnieniem, jako stanowiące tajemnicę państwową lub służbową, niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania, także w trakcie ich opracowania".

Istotne znaczenie ma też zdefiniowanie pojęć, które zawarte są w treści wymienionego wyżej określenia informacji niejawnych, takich jak:

tajemnica państwowa — to informacja niejawna określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych, stanowiących załącznik nr 1, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę,

tajemnica służbowa — to informacja niejawna nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej,

dokument — to każda utrwalona informacja niejawna, w szczególności na piśmie, mikrofilmach, negatywach i fotografiach, nośnikach do zapisów informacji w postaci cyfrowej i na taśmach elektromagnetycznych, także w formie mapy, wykresu, rysunku, obrazu, grafiki, fotografii, broszury, książki, kopii, odpisu, wypisu, wyciągu i tłuma­czenia dokumentu, zbędnego lub wadliwego wydruku, odbitki, kliszy, matrycy i dysku optycznego, kalki, taśmy atramentowej, jak również informacja niejawna utrwalona na elektronicznych nośnikach danych,

materiał — to dokument, jak też chroniony jako informacja niejawna przedmiot lub dowolna jego część, a zwłaszcza urządzenie, wyposażenie lub broń wyprodukowana albo będąca w trakcie produkcji, a także składnik użyty do ich wytworzenia.

2. Zakres informacji niejawnych podlegających ochronie

Ochronie podlegają informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową, które zo­stały określone w wykazie rodzajów informacji niejawnych, stanowiących załącznik nr 1 do ww. ustawy i tylko wówczas, gdy ich nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla dóbr chronionych ustawą albo narazić te dobra na co najmniej znaczną szkodę.

Wykaz rodzajów informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową jest we­dług klauzuli tajności podzielony na trzy części:

• informacje niejawne oznaczone klauzulą „Ściśle tajne" (30 pozycji); są to między innymi:

informacje dotyczące zagrożeń zewnętrznych bezpieczeństwa państwa o charakte­rze militarnym, plany i prognozowanie obronne oraz wynikające z nich decyzje i zadania,

struktura, organizacja i funkcjonowanie systemu kierowania państwem oraz do­wodzenia Siłami Zbrojnymi w czasie zagrożenia państwa i wojny,

lokalizacja, wyposażenie, właściwości ochronne i organizacja obrony stanowisk dowodzenia Siłami Zbrojnymi w czasie zagrożenia państwa i wojny,

szczegółowa struktura Sił Zbrojnych oraz okręgów wojskowych i rodzajów Sił Zbrojnych na czas wojny,

planowanie, realizacja, wyniki badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych o szczególnie ważnym znaczeniu dla obronności i bezpieczeństwa państwa,

systemy łączności planowane, organizowane i utrzymywane przez służbę łączności podlegającą ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, administracji publicznej, Ministrowi Obrony Narodowej oraz Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

organizacja, formy i metody pracy operacyjnej organów, służb i instytucji pań­stwowych uprawnionych do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych,

szczegółowe kierunki pracy operacyjnej i zainteresowań służb ochrony państwa,

szczegółowa struktura organizacyjna oraz etatowa jednostek i komórek organiza­cyjnych wykonujących czynności operacyjno-rozpoznawcze w organach, służbach i in­stytucjach państwowych, wymienionych wyżej, a także systemy ewidencji danych o funk­cjonariuszach tych jednostek i komórek organizacyjnych,

• informacje niejawne oznaczone klauzulą „tajne" ze względu na obronność i bez­pieczeństwo państwa oraz porządek publiczny (40 poz.).

Są to między innymi:

planowanie, rozmieszczenie i stan rezerw państwowych,

resortowe i wojewódzkie programy mobilizacji gospodarki,

plany obrony cywilnej państwa oraz plany obrony cywilnej województw,

założenia systemu finansowego państwa w czasie podwyższonej gotowości obron­nej i wojny,

szczegółowa struktura Sił Zbrojnych oraz okręgów wojskowych i rodzajów Sił Zbrojnych,

wojskowe mapy specjalne i fotodokumenty przedstawiające obiekty inżynieryjnej rozbudowy terenu prognozowanych rejonów i kierunków działań wojennych,

informacje dotyczące przygotowania, organizacji oraz wykorzystania transportu kolejowego, drogowego i wodnego oraz ochrony obiektów komunikacyjnych w czasie podwyższonej gotowości obronnej państwa i wojny,

organizacja ochrony, na wypadek wojny, dóbr kultury mających szczególne znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego narodu,

szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania systemu ochrony informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową,

• informacje niejawne oznaczone klauzulą „tajne" ze względu na ważny interes państwa (26 pozycji). Są to między innymi:

materiały dla Rady Ministrów dotyczące potencjału strategicznego państwa oraz strategicznych zamówień rządowych i ich realizacji,

system zabezpieczenia wartości pieniężnych w bankach państwowych i przedsię­biorstwach produkujących znaki pieniężne,

informacje o organizacji i zabezpieczeniu transportów wartości pieniężnych prze­kraczających wartość 500 tys. EUR organizowanych przez banki państwowe oraz przed­siębiorstwa produkujące znaki pieniężne,

plany, zasady i systemy organizacji ochrony oraz zabezpieczenie banków pań­stwowych.

Z kolei pojęcie tajemnicy służbowej nie jest doprecyzowane żadnymi wyliczonymi przypadkami. W związku z tym określenie zakresu informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową może być trudne. Ustawodawca nie określił, jakie informacje nie­jawne stanowią tajemnicę służbową. Wskazano tylko rodzajowy przedmiot ochrony, jak: interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej i okoliczności dostępu do tego rodzaju informacji, jak: czynności służbowe albo wykonywanie prac zleconych.

3. Organizacja ochrony informacji niejawnych

Szczegółowe obowiązki w zakresie ochrony informacji niejawnych spoczywają na służbach ochrony państwa, którymi są:

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

Wojskowe Służby Informacyjne.

Wymienione służby ochrony państwa są uprawnione i zobowiązane do:

kontroli ochrony informacji niejawnych oraz kontroli przestrzegania przepisów w tym zakresie,

realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa systemów i sieci teleinformatycznych,

prowadzenia postępowania sprawdzającego według zasad określonych w ustawie,

ochrony informacji niejawnych wymienianych przez Rzeczpospolitą Polską z in­nymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

prowadzenia szkoleń i doradztwa w zakresie ochrony informacji niejawnych,

wykonywania innych zadań w zakresie ochrony informacji niejawnych, określo­nych odrębnymi przepisami.

Za ochronę informacji niejawnych odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej, w której takie informacje są wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowy­wane.

W rozumieniu ustawy „jednostką organizacyjną" są następujące podmioty:

• organy władzy publicznej, w szczególności:

Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej,

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

organy administracji rządowej

organy jednostek samorządu terytorialnego,

sądy i trybunały,

organy kontroli państwowej i ochrony prawa,

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej i ich jednostki organizacyjne,

Narodowy Bank Polski i banki państwowe,

państwowe osoby prawne i inne niż wymienione wyżej jednostki organizacyjne (np. przedsiębiorstwa państwowe, państwowe szkoły wyższe itp.),

przedsiębiorcy, jednostki naukowe lub badawczo-rozwojowe, ubiegające się o za­warcie lub wykonujące umowy związane z dostępem do informacji niejawnych albo wy­konujące, na podstawie przepisów prawa zadania na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, związane z dostępem do informacji niejawnych.

Kierownikowi jednostki organizacyjnej podlega bezpośrednio pełnomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych, zwany „pełnomocnikiem ochrony", który odpowiada za zapewnienie przestrzegania przepisów o ochronie informacji niejawnych.

Pełnomocnikiem ochrony w jednostce organizacyjnej może być osoba, która:

posiada obywatelstwo polskie,

posiada co najmniej średnie wykształcenie,

— posiada odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa wydane przez służbę ochro­ny państwa po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego,

— odbyła przeszkolenie w zakresie ochrony informacji niejawnych.

Pełnomocnik ochrony kieruje wyodrębnioną, wyspecjalizowaną komórką organiza­cyjną do spraw ochrony informacji niejawnych, zwaną „pionem ochrony". Do jego zadań należy:

zapewnienie ochrony informacji niejawnych,

ochrona systemów i sieci teleinformatycznych,

zapewnienie ochrony fizycznej jednostki organizacyjnej,

• kontrola ochrony informacji niejawnych oraz przestrzegania przepisów o ochronie tych informacji,

• okresowa kontrola ewidencji, materiałów i obiegu dokumentów,

opracowywanie planu ochrony jednostki organizacyjnej i nadzorowanie jego reali­zacji,

szkolenie pracowników w zakresie ochrony informacji niejawnych według zasad określonych w ustawie.

Ponadto obowiązkiem pełnomocnika ochrony jest:

— współdziałanie — w zakresie realizacji zadań — z właściwymi jednostkami i komórkami organizacyjnymi służb ochrony państwa,

bieżące informowanie kierownika jednostki organizacyjnej o przebiegu tej współ­pracy,

opracowywanie planu postępowania z materiałami zawierającymi informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego,

wyjaśnianie okoliczności naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych i zawiadamianie o tym kierownika jednostki organizacyjnej,

powiadamianie właściwej służby ochrony państwa w razie stwierdzenia przypadku naruszenia przepisów o ochronie informacji niejawnych, oznaczonych klauzulą „poufne", „tajne" i „ściśle tajne".

Pracownikiem pionu ochrony w jednostce organizacyjnej może być osoba, która:

— posiada obywatelstwo polskie,

— posiada odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa wydane przez służbę ochro­ny państwa po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego,

— odbyła przeszkolenie w zakresie ochrony informacji niejawnych.

Należy zwrócić uwagę, ze zgodnie z treścią art. 35 a ustawy o ochronie osób i mienia, pracownik ochrony, któremu mają być powierzone na podstawie ustawy o ochronie informacji niejawnych zadania pełnomocnika ochrony lub pracownika pionu ochrony, musi dodatkowo spełnić wymagania określone w tej ustawie.

4. Klasyfikacja informacji niejawnych

Klasyfikacja informacji niejawnej oznacza przyznanie tej informacji, w sposób wyraźny, przewidzianej w ustawie jednej z klauzul tajności.

Informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę państwową oznacza się klauzulą:

„ściśle tajne" — w wypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowo­dować istotne zagrożenie dla niepodległości, nienaruszalności terytorium albo polityki zagranicznej lub stosunków międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej albo zagra­żać nieodwracalnymi lub wielkimi stratami dla interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli lub innych istotnych interesów państwa, albo narazić je na szkodę w wielkich rozmiarach,

„tajne" — w wypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować zagrożenie dla międzynarodowej pozycji państwa, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli, innych istotnych interesów państwa albo narazić je na znaczną szkodę.

Natomiast informacje niejawne zaklasyfikowane jako stanowiące tajemnicę służbową oznacza się klauzulą:

„poufne" — w wypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie powodowałoby szkodę dla interesów państwa, interesu publicznego lub prawnie chronionego interesu obywateli,

„zastrzeżone" — w wypadku, gdy ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowo­dować szkodę dla prawnie chronionych interesów obywateli albo jednostki organizacyjnej.

Przez oznaczenie materiałów klauzulami tajności należy rozumieć umieszczenie tych klauzul na materiałach. Nadaną klauzulę tajności nanosi się w sposób wyraźny, w pełnym brzmieniu, np. „ściśle tajne" (w prawym górnym rogu).

Materiały w postaci dokumentów zawierających informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową oznacza się m.in. sygnaturą literowo-cyfrową (w lewym górnym rogu), na którą składają się: literowe oznaczenie jednostki organizacyjnej lub komórki organizacyjnej oraz numer, pod którym dokument został zarejestrowany w odpowiednim dzienniku, poprzedzony cyframi „00" — w wypadku dokumentu oznaczonego klauzulą „ściśle tajne" (np. WSP ,,00"-195), „0" — w wypadku dokumentu oznaczonego klauzulą „tajne" (np. WSP ,,0"-210), oddzielonymi od numeru rejestracyjnego myślnikiem.

Natomiast materiały w postaci dokumentów zawierających informacje niejawne sta­nowiące tajemnicę służbową oznacza się m.in. sygnaturą literowo-cyfrową (w lewym górnym rogu), na którą składają się: literowe oznaczenie jednostki organizacyjnej lub komórki organizacyjnej oraz numer, pod którym dokument został zarejestrowany w od­powiednim dzienniku, poprzedzony literami „Pf' — w wypadku dokumentu oznaczone­go klauzulą „poufne" (np. WSP ,,Pf'-115), „Z" — w wypadku dokumentu oznaczonego klauzulą „zastrzeżone" (np. WSP ,,Z"-110), oddzielonymi od numeru rejestracyjnego myślnikiem.

Klauzulę tajności przyznaje osoba, która jest upoważniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument materiału. Uprawnienie do przyznawania, obniżania i znoszenia klauzuli tajności przysługuje upoważnionej osobie wyłącznie w zakresie posiadanego prawa dostępu do informacji niejawnych.

5. Zasady ochrony informacji niejawnych

Informacje niejawne, którym przyznano klauzulę tajności, są chronione zgodnie z przepisami ustawy, które dotyczą informacji niejawnych oznaczonych daną klauzulą tajności. Oznacza to w szczególności, że informacje takie:

mogą być udostępnione wyłącznie osobie uprawnionej do dostępu do informacji niejawnych o określonej klauzuli tajności,

muszą być wytwarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane w wa­runkach uniemożliwiających ich nieuprawnione ujawnienie, zgodnie z przepisami okre­ślającymi wymagania dotyczące kancelarii tajnych, obiegu i środków fizycznej ochrony informacji niejawnych, odpowiednich dla przyznanej im klauzuli tajności,

muszą być chronione, odpowiednio do przyznanej klauzuli tajności, przy zastoso­waniu środków fizycznej ochrony informacji niejawnych.

Szczegółowe wymagania w zakresie ochrony informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „zastrzeżone" opracowuje pełnomocnik ochrony, a zatwierdza je kierownik jednostki organizacyjnej.

Informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową podlegają ochronie w sposób określony ustawą przez okres 50 lat od daty ich wytworzenia.

Niektóre informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową są jednak chronione bez względu na upływ czasu, a mianowicie:

dane identyfikujące funkcjonariuszy i żołnierzy służb ochrony państwa wykonują­cych czynności operacyjno-rozpoznawcze,

dane identyfikujące osoby, które udzieliły pomocy w zakresie czynności operacyj­no-rozpoznawczych organom, służbom i instytucjom państwowym uprawnionym do ich wykonywania na podstawie ustawy,

informacje niejawne uzyskane od innych państw lub organizacji międzynarodo­wych, jeżeli taki był warunek ich udostępnienia

Informacje niejawne stanowiące tajemnicę służbową podlegają ochronie w sposób określony ustawą przez:

5 lat — oznaczone klauzulą „poufne",

2 lat — oznaczone klauzulą „zastrzeżone".

Osoba uprawniona do przyznawania klauzuli tajności może:

określić krótszy okres ochrony informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową,

po dokonaniu przeglądu materiałów zawierających informacje niejawne stanowią­ce tajemnicę służbową, przedłużać okres ochrony tych informacji na kolejne okresy nie dłuższe niż 5 lat — dla oznaczonych klauzulą „poufne" i 2 lata — dla oznaczonych klauzulą „zastrzeżone", nie dłużej jednak niż na okres do 50 lat od daty wytworzenia tych informacji.

6. Dostęp do informacji niejawnych

Kierownik jednostki organizacyjnej jest ustawowo zobowiązany określić stanowiska lub rodzaje prac zleconych, z którymi może łączyć się dostęp do informacji niejawnych, odrębnie dla każdej klauzuli.

Dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowisku albo zlecenie pracy, z którymi może łączyć się dostęp do informacji niejawnych, może nastąpić po spełnieniu dwóch warunków:

• przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego z pozytywnym wynikiem,

• przeszkoleniu tej osoby w zakresie ochrony informacji niejawnych zakończonym otrzymaniem właściwego zaświadczenia.

Nie mogą być dopuszczone do pracy lub pełnienia służby na stanowisku albo wykonywania prac zleconych, z którymi łączy się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową osoby:

nie posiadające obywatelstwa polskiego (chyba że z ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych wynika, na zasadzie wzajemności, obowiązek dopuszczenia do informacji niejawnych obywateli obcych państw mających wykonywać w naszym kraju pracę w interesie innego państwa lub organizacji międzynarodowej),

skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, także popełnione za granicą,

które nie posiadają poświadczenia bezpieczeństwa, z wyjątkiem osób, które z mocy ustawy mieć ich nie muszą.

Przeprowadzenie postępowania sprawdzającego wymaga pisemnej zgody osoby, która ma być sprawdzana.

Postępowanie sprawdzające ma na celu ustalenie, czy osoba sprawdzana daje rę­kojmię (pewność, gwarancję) zachowania tajemnicy. W związku z tym, w każdym ro­dzaju postępowania sprawdzającego ustala się stan faktyczny, stanowiący podstawę do uzasadnionej opinii, czy istnieją wątpliwości w zakresie rękojmi zachowania tajemnicy. W trakcie postępowania sprawdzającego ustala się, czy istnieją wątpliwości dotyczące osoby sprawdzanej, które są określone w art. 35 ust. 2 ustawy. Ponadto, jeśli postępowa­nie sprawdzające dotyczy dostępu osoby do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „tajne" lub „ściśle tajne", należy dodatkowo ustalić, czy istnieją wątpliwości, które wy­nikają z treści ust. 3.

W zależności od stanowiska lub zleconej pracy, o które ubiega się dana osoba, przeprowadza się postępowanie sprawdzające:

zwykłe — przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową,

poszerzone — przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „tajne",

specjalne — przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „ściśle tajne".

Postępowanie sprawdzające kończy się wydaniem poświadczenia bezpieczeństwa lub odmową wydania takiego poświadczenia przez podmioty uprawnione do przeprowadzania postępowań sprawdzających, a mianowicie:

• Pełnomocnik ochrony — przeprowadza zwykłe postępowanie sprawdzające na pisemne polecenie kierownika jednostki organizacyjnej; obejmuje ono:

wypełnienie i podpisanie przez osobę sprawdzaną ankiety bezpieczeństwa osobo­wego, której wzór wraz z instrukcją jej wypełnienia stanowi załącznik nr 2 do ustawy,

sprawdzenie, w niezbędnym zakresie, w odpowiednich ewidencjach, rejestracjach i kartotekach, a w szczególności w Centralnym Rejestrze Skazanych oraz Kartotece Skazanych i Tymczasowo Aresztowanych, danych zawartych w ankiecie,

sprawdzanie, wyłącznie w odniesieniu do osób kandydujących na stanowiska z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „poufne", w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie, prowadzone na pisemny wniosek pełnomocnika ochrony przez odpowiednie służby ochrony państwa, danych zawartych w ankiecie,

— sprawdzanie akt stanu cywilnego osoby sprawdzanej.

W trakcie wymienionych wyżej czynności służby ochrony państwa mają prawo prze­prowadzić rozmowę z osobą sprawdzaną w celu usunięcia nieścisłości lub sprzeczności zawartych w uzyskanych informacjach. O wynikach tych czynności przekazują pełno­mocnikowi ochrony pisemną informację.

Po zakończeniu zwykłego postępowania sprawdzającego z wynikiem pozytywnym pełnomocnik ochrony wydaje poświadczenie bezpieczeństwa i przekazuje je osobie sprawdzanej, zawiadamiając o tym osobę upoważnioną do obsady stanowiska.

Pełnomocnik ochrony odmawia wydania poświadczenia bezpieczeństwa w wypadku:

negatywnego wyniku zwykłego postępowania sprawdzającego,

świadomego podania nieprzewidzianych lub niepełnych danych w ankiecie,

nieusunięcia wątpliwości, o których mowa w art. 35 ust. 2 ustawy.

Pełnomocnik ochrony może odmówić wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli przeprowadzenie skutecznego postępowania sprawdzającego, w związku z dostępem do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „poufne", nie było możliwe z przyczyn niezależnych od tego pełnomocnika.

Doręczenie odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa następuje według zasad określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego.

Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa nie jest wiążąca dla osoby upoważ­nionej do obsadzenia stanowiska, z którym wiąże się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową.

W razie obsadzenia stanowiska lub zlecenia pracy osobie, w stosunku do której odmówiono wydania poświadczenia bezpieczeństwa dotyczącego informacji niejawnych oznaczonych klauzulą „poufne", osoba upoważniona do obsadzenia stanowiska informuje o tym niezwłocznie właściwą służbę ochrony państwa.

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Wojskowa Służba Informacyjna, każ­da w zakresie swojego działania, prowadzi poszerzone postępowanie sprawdzające na pisemny wniosek osoby upoważnionej do obsadzenia stanowiska. We wniosku należy podać rozstrzygnięcie dotyczące wyniku wcześniejszego zwykłego postępowania spraw­dzającego, jeżeli postępowanie takie było prowadzone.

Postępowanie poszerzone w stosunku do zwykłego dodatkowo obejmuje:

przeprowadzenie wywiadu w miejscu zamieszkania osoby sprawdzanej, jeżeli jest to konieczne w celu potwierdzenia danych zawartych w ankiecie,

rozmowę z przełożonym osoby sprawdzanej oraz z innymi osobami, jeżeli jest to konieczne na podstawie uzyskanych informacji o osobie sprawdzanej,

w uzasadnionych wypadkach — sprawdzenie stanu i obrotów na rachunkach bankowych w trybie ustalonym odrębnymi przepisami — prawo bankowe oraz zadłużenia osoby sprawdzanej, w szczególności wobec Skarbu Państwa, jeżeli jest to konieczne w celu sprawdzenia danych zawartych w ankiecie, w trybie przepisów określonych w — ordynacji podatkowej, ustawie o kontroli skarbowej.

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Wojskowa Służba Informacyjna, każda w zakresie swojego działania, prowadzi specjalne postępowanie sprawdzające na pisemny wniosek osoby upoważnionej do obsadzenia stanowiska. Postępowanie to obejmuje czynności wykonywane w postępowaniu zwykłym i w postępowaniu poszerzonym, a ponadto:

— rozmowę z osobą sprawdzaną,

— rozmowę służby ochrony państwa z trzema osobami wskazanymi przez osobę sprawdzaną w celu potwierdzenia tożsamości tej osoby.

Jeżeli w trakcie postępowania poszerzonego lub specjalnego postępowania spraw­dzającego wystąpią wątpliwości niepozwalające na ustalenie, czy osoba sprawdzana daje rękojmię zachowania tajemnicy, służba ochrony państwa zapewnia osobie sprawdzanej możliwość osobistego ustosunkowania się, do przesłanek faktycznych stwarzających te wątpliwości. Osoba ta może stawić się na wysłuchanie ze swoim pełnomocnikiem. Służ­by ochrony państwa odstępują od przeprowadzenia wymienionych wyżej czynności, jeżeli ich przeprowadzenie mogłoby spowodować naruszenie zasad ochrony informacji niejaw­nych stanowiących tajemnicę państwową.

Służba ochrony państwa odmawia wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli nie zostaną usunięte wątpliwości, o których mowa w art. 35 ust. 2 i 3 ustawy.

Osoba upoważniona do obsadzenia stanowiska jest obowiązana, niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa, unie­możliwić dostęp do informacji niejawnych osobie, której odmowa dotyczy.

Postępowanie sprawdzające wobec osoby, która nie uzyskała poświadczenia bezpie­czeństwa, można przeprowadzić najwcześniej po roku od daty odmowy wydania po­świadczenia bezpieczeństwa.

Wszystkie czynności przeprowadzone w trakcie postępowania sprawdzającego przez pełnomocnika ochrony oraz przez służby ochrony państwa muszą być rzetelnie udoku­mentowane i powinny być zakończone przed upływem:

1 miesiąca od daty pisemnego polecenia przeprowadzenia zwykłego postępowania sprawdzającego,

2 miesięcy od daty złożenia wniosku o przeprowadzenie poszerzonego postępo­wania sprawdzającego wraz z wypełnioną ankietą,

3 miesięcy od daty złożenia wniosku o przeprowadzenie specjalnego postępowa­nia sprawdzającego wraz z wypełnioną ankietą.

Postępowanie sprawdzające powtarza się, odpowiednio, w stosunku do osób na stanowiskach i wykonujących prace zlecone, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych oznaczonych klauzulą:

„zastrzeżone" i „poufne" — co 10 lat,

„tajne" — co 5 lat,

„ściśle tajne" — co 3 lata.

Wniosek o wszczęcie kolejnego postępowania sprawdzającego powinien zostać zło­żony co najmniej na 6 miesięcy przed upływem terminu ważności poświadczenia bez­pieczeństwa.

Jeśli w odniesieniu do osoby, której wydano poświadczenie bezpieczeństwa, zostaną ujawnione nowe fakty wskazujące, że nie daje ona rękojmi zachowania tajemnicy, służby ochrony państwa lub pełnomocnik ochrony przeprowadzają kolejne postępowanie spraw­dzające z pominięciem wymienionych wyżej terminów. O wszczęciu kolejnego postępo­wania sprawdzającego służby ochrony państwa lub pełnomocnik ochrony zawiadamiają osobę odpowiedzialną za obsadzenie stanowiska oraz osobę sprawdzaną. Po otrzymaniu zawiadomienia kierownik jednostki organizacyjnej może ograniczyć lub wyłączyć dostęp do informacji niejawnych osobie objętej kolejnym postępowaniem sprawdzającym. Do kolejnego postępowania sprawdzającego stosuje się przepisy ustawy odnoszące się do właściwego postępowania sprawdzającego.

Zgodnie z treścią rozdziału 5a ustawy osobie, której odmówiono wydania poświad­czenia bezpieczeństwa, przysługuje odwołanie lub skarga. Odwołanie od decyzji służby ochrony państwa osoba sprawdzana kieruje do Prezesa Rady Ministrów, za pośrednic­twem właściwej służby ochrony państwa, która odmówiła wydania poświadczenia bez­pieczeństwa. Odwołanie od decyzji pełnomocnika ochrony osoba sprawdzana kieruje do szefa właściwej służby ochrony państwa, za pośrednictwem pełnomocnika ochrony, który odmówił wydania poświadczenia bezpieczeństwa.

Odwołanie nie wymaga uzasadnienia. Wnosi się je w terminie 14 dni od dnia doręczenia osobie sprawdzanej odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa.

Na odmowę wydania poświadczenia bezpieczeństwa utrzymaną w mocy na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów lub decyzji właściwej służby ochrony państwa osobie sprawdzanej przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji.

7. Udostępnianie informacji niejawnych

Zgodnie z treścią art. 3 ww. ustawy informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonania przez nią pracy.

Rękojmia zachowania tajemnicy oznacza spełnienie ustawowych wymogów dla za­pewnienia ochrony informacji niejawnych przed ich nieuprawnionym ujawnieniem. Jed­nym z tych wymogów jest pozytywny wynik postępowania sprawdzającego przeprowa­dzonego przez uprawnione organy.

W szczególnie uzasadnionych wypadkach, udostępnienie określonej osobie lub insty­tucji informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową może nastąpić na podsta­wie pisemnej zgody odpowiednio szefów kancelarii: Prezydenta Rzeczypospolitej Pol­skiej, Sejmu, Senatu lub Prezesa Rady Ministrów albo ministra właściwego dla określone­go działu administracji rządowej, Prezesa Narodowego Banku Polskiego lub kierownika urzędu centralnego, a w wypadku ich braku — na podstawie pisemnej zgody właściwej służby ochrony państwa.

Zgodę na udostępnienie informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową może wyrazić na piśmie kierownik jednostki organizacyjnej wyłącznie w odniesieniu do informacji wytworzonych w tej jednostce.

Wyrażanie zgody na udostępnienie informacji niejawnych nie oznacza zmiany lub zniesienia jej klauzuli tajności oraz musi określać zakres podmiotowy i przedmiotowy udostępnienia.

8. Kancelarie tajne

Kierownik jednostki organizacyjnej, w której są wytwarzane, przetwarzane, przeka­zywane lub przechowywane informacje niejawne oznaczone klauzulami „ściśle tajne", „tajne" lub „poufne", jest obowiązany do utworzenia kancelarii tajnej.

Kancelaria tajna stanowi wyodrębnioną komórkę organizacyjną podległą bezpośred­nio pełnomocnikowi ochrony. Komórka ta jest odpowiedzialna za właściwe rejestrowanie, przechowywanie, obieg i wydawanie takich dokumentów uprawnionym osobom.

Kancelarią kieruje kierownik kancelarii, wyznaczony przez kierownika jednostki organizacyjnej na wniosek pełnomocnika ochrony. Do obowiązków kierownika kancelarii należy w szczególności:

• bezpośredni nadzór nad obiegiem dokumentów niejawnych w jednostce organiza­cyjnej,

• udostępnienie lub wydawanie osobom posiadającym stosowne poświadczenie bez­pieczeństwa dokumentów zawierających informacje niejawne oznaczone klauzulą „pouf­ne" lub stanowiące tajemnicę państwową,

• egzekwowanie zwrotu dokumentów zawierających informacje niejawne,

• kontrola przestrzegania właściwego oznaczenia i rejestrowania dokumentów w kan­celarii tajnej oraz w jednostce organizacyjnej,

• wykonywanie poleceń pełnomocnika ochrony,

• prowadzenie bieżącej kontroli postępowania przez pracowników z udostępnionymi dokumentami zawierającymi informacje niejawne.

Kancelaria tajna powinna być zorganizowana w wyodrębnionym, zlokalizowanym w strefie bezpieczeństwa pomieszczeniu na piętrze, z wyłączeniem poddaszy, i oddzielona od innych pomieszczeń trwałymi, niepalnymi, o dużej wytrzymałości ścianami i stropami; kancelaria winna być zabezpieczona zgodnie z przepisami o środkach ochrony fizycznej informacji niejawnych i obsługiwana przez pracowników pionu ochrony.

Kancelaria tajna jest zorganizowana odrębnie dla dokumentów o określonej klau­zuli tajności. Dopuszczalne jest zorganizowanie jednej kancelarii, pod warunkiem, że dokumenty o różnych klauzulach są fizycznie od siebie oddzielone i obsługiwane przez osobę posiadającą poświadczenie bezpieczeństwa odpowiednie do najwyższej klauzu­li wytwarzanych, przetwarzanych, przekazywanych lub przechowywanych w kancelarii dokumentów.

Organizacja pracy kancelarii tajnej musi zapewnić możliwość ustalenia w każdych okolicznościach, gdzie znajduje się dokument klasyfikowany pozostający w dyspozycji jednostki organizacyjnej.

Dokumenty oznaczone klauzulami" „ściśle tajne" i „tajne" mogą być wydawane poza kancelarię tajną jedynie w wypadku, gdy odbiorca zapewnia warunki ochrony takich do­kumentów przed nieuprawnionym ujawnieniem. W razie wątpliwości co do zapewnienia warunków ochrony, dokument może być udostępniony wyłącznie w kancelarii tajnej.

Kancelaria tajna odmawia udostępnienia lub wydania omawianych dokumentów osobie nie posiadającej stosownego poświadczenia bezpieczeństwa. Fakt zapoznania się przez osobę uprawnioną z dokumentem zawierającym informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową podlega odnotowaniu w karcie zapoznania się z tym dokumentem.

Szczegółowe wymagania w zakresie trybu obiegu informacji niejawnych określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 lutego 1999 r. w sprawie organizacji kancelarii tajnych (Dz. U. Nr 18, poz. 156).

9. Środki ochrony fizycznej informacji niejawnych

Jednostki organizacyjne, w których materiały zawierające informacje niejawne są wy­twarzane, przetwarzane, przekazywane lub przechowywane, mają obowiązek stosowania środków ochrony fizycznej w celu uniemożliwienia osobom nieupoważnionym dostępu do takich informacji. Powyższe informacje należy chronić w szczególności przed:

działaniem obcych służb specjalnych,

zamachem terrorystycznym lub sabotażem,

kradzieżą lub niszczeniem,

próbą wejścia osób nieuprawnionych,

• nieuprawnionym dostępem pracowników do materiałów oznaczonych wyższą klau­zulą tajności.

Zakres stosowania środków ochrony fizycznej musi odpowiadać:

— klauzuli tajności i ilości informacji niejawnych,

liczbie oraz poziomowi dostępu do takich informacji zatrudnionych lub pełniących służbę osób,

wskazaniom służb ochrony państwa, dotyczących w szczególności ochrony przed zagrożeniami ze strony obcych służb specjalnych, także w stosunku do państwa sojusz­niczego.

W celu uniemożliwienia osobom nieuprawnionym dostępu do informacji niejawnych należy w szczególności:

wydzielić części obiektów, które poddane są szczególnej kontroli wejść i wyjść oraz kontroli przebywania, zwane „strefami bezpieczeństwa",

wydzielić wokół stref bezpieczeństwa strefy administracyjne służące do kontroli osób lub pojazdów,

wprowadzić system przepustkowy lub inny system określający uprawnienia do wejścia, przebywania i wyjścia ze strefy bezpieczeństwa, a także przechowywania kluczy do pomieszczeń chronionych, szaf pancernych i innych pojemników służących do przechowywania informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową,

zapewnić kontrolę stref bezpieczeństwa i stref administracyjnych przez przeszko­lonych zgodnie z ustawą pracowników pionu ochrony,

stosować służące do ochrony informacji niejawnych wyposażenie i urządzenia, którym na podstawie odrębnych przepisów przyznano certyfikaty lub świadectwa kwali­fikacyjne.

W uzasadnionych wypadkach, dla zapewnienia ochrony informacji niejawnych stano­wiących tajemnicę państwową, a w szczególności rozmów i spotkań, których przedmio­tem są takie informacje, wydziela się specjalne strefy bezpieczeństwa poddawane stałej kontroli w zakresie stosowania środków ochrony fizycznej informacji niejawnych.

Urządzenie i wyposażenie pomieszczeń objętych specjalną strefą bezpieczeństwa uwzględnia zastosowanie środków zabezpieczających te pomieszczenia przed podsłuchem i podglądem.

Zakazuje się wnoszenia do specjalnej strefy bezpieczeństwa oraz wynoszenia z niej przedmiotów i urządzeń bez uprzedniego ich sprawdzenia przez upoważnionych pracow­ników pionu ochrony.

Pełnomocnicy ochrony są obowiązani do bieżącego nadzoru nad stosowaniem środ­ków ochrony fizycznej.

Szczegółowe środki ochrony fizycznej określa się w planie ochrony.

10. Postępowanie związane z przyjmowaniem, przewożeniem, wydawaniem i ochroną materiałów zawierających informacje niejawne

W celu przewiezienia materiałów zawierających informacje niejawne jednostka or­ganizacyjna, zwana nadawcą, składa zamówienie na wykonanie określonych czynności i usług i kierując je do przewoźników spełniających wymagania w zakresie ochrony informacji niejawnych, takich jak:

podlegająca Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji poczta specjalna, działająca w jednostkach organizacyjnych policji — przy przesyłaniu materiałów zawiera­jących informacje niejawne, stanowiące tajemnicę państwową lub służbową i kierowanych do adresatów zamiejscowych na terenie kraju,

właściwa komórka organizacyjna Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zapewniająca przewóz materiałów zawierających informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową lub służbową poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,

właściwa jednostka organizacyjna podległa Ministrowi Obrony Narodowej, zapew­niająca przewożenie materiałów zawierających informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową lub służbową,

państwowe przedsiębiorstwo użyteczności publicznej „Poczta Polska" oraz inne podmioty, które uzyskały koncesję na prowadzenie usług pocztowych, zapewniające prze­wożenie materiałów zawierających informacje niejawne stanowiąc tajemnicę służbową,

przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodar­czej w zakresie ochrony osób i mienia, zapewniający przewożenie materiałów zawiera­jących informacje niejawne stanowiące tajemnicę służbową.

W szczególnie uzasadnionych wypadkach kierownik jednostki organizacyjnej może zlecić państwowemu przedsiębiorstwu użyteczności publicznej „Poczta Polska" oraz innym podmiotom, które uzyskały koncesję na prowadzenie usług pocztowych lub przedsiębiorcom, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, przewiezienie materiałów zawierających informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową.

W związku z powyższym pracownicy posiadający licencję pracownika ochrony fizycznej, zatrudnieni przez przedsiębiorcę świadczącego usługi w zakresie przewożenia materiałów zawierających informacje niejawne, muszą znać sposób postępowania podczas przyjmowania, przewożenia, wydawania i ochrony materiałów.

Przewoźnik (pracownik ochrony) przyjmuje przesyłki na podstawie wykazu sporzą­dzanych przez nadawcę przesyłek nadanych. Wykaz przesyłek nadanych sporządzany jest w dwóch egzemplarzach, po jednym egzemplarzu dla przewoźnika i nadawcy przesyłki.

Przyjęcie przesyłki potwierdza się podpisem, zapisem liczbowym i słownym ilości przyjętych przesyłek oraz odciskiem pieczęci przewoźnika na obu egzemplarzach wykazu przesyłek nadanych. Przewoźnik nie przyjmuje przesyłki, która nie odpowiada następu­jącym parametrom: listy — wymiarom od 10 cm x 15 cm do 25 cm x 35 cm i masy do 0,5 kg, paczki — wymiarom od 5 cm x 10 cm x 15 cm do 35 cm x 35 cm x 35 cm i masy do 5 kg lub może odmówić przyjęcia przesyłki, która nie odpowiada wymaganiom co do jej pakowania i oznaczenia. W wypadku odmowy przyjęcia przesyłki przewoźnik

(pracownik ochrony) wykreśla ją z wykazu przesyłek nadanych, potwierdzając to pod­pisem osoby odmawiającej przyjęcia przesyłki i odciskiem pieczęci przewoźnika na obu egzemplarzach wykazu.

Przesyłki przewozi się w zamkniętych oraz zaplombowanych paczkach, workach lub innego rodzaju pojemnikach, zwanych „pojemnikami". Na każdym pojemniku umieszcza się informację zawierającą nazwę i adres nadawcy i odbiorcy oraz pouczenia o postępowa­niu ze znalezionym pojemnikiem o następującej treści: „Znalazca niniejszego pojemnika proszony jest o niezwłoczne przekazanie do najbliższej jednostki policji. Pojemnika nie rozplombowywać i nie otwierać".

Przesyłki przewozi się:

środkami publicznego transportu lądowego, pod warunkiem zarezerwowania prze­działu na potrzeby konwoju lub zarezerwowania miejsc w sposób gwarantujący ciągły dozór przesyłki,

specjalnie przystosowanymi pojazdami samochodowymi przewoźnika, które, w wy­padku przewożenia materiałów niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, muszą spełniać wymagania pojazdu przystosowanego w rozumieniu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 października 1998 r. w sprawie szcze­gółowych zasad i wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organiza­cyjne (Dz. U. Nr 129, poz. 858 z późn. zm.),

statkami powietrznymi, przy zapewnieniu wydzielonego miejsca, ograniczającego dostęp osób nieuprawnionych do przesyłek lub wydzielenia miejsc gwarantujących ciągły dozór przesyłki przez konwojentów,

środkami transportu wodnego, przy zapewnieniu wydzielonego miejsca, ogranicza­jącego dostęp osób nieuprawnionych do przesyłek lub wydzielenia miejsc gwarantujących ciągły dozór przesyłki przez konwojentów.

Przesyłki zawierające informacje niejawne stanowiące tajemnicę państwową przewożą i ochraniają konwoje złożone co najmniej z dwóch uzbrojonych w broń palną konwojen­tów, posiadających poświadczenie bezpieczeństwa.

Przesyłki zawierające informacje niejawne stanowiące tajemnicę służbową, oznaczone klauzulą „poufne" i których strata spowodowałaby szkodę dla interesu państwa, przewozi i ochrania co najmniej jeden uzbrojony w broń palną konwojent posiadający poświad­czenie bezpieczeństwa.

Konwojenci muszą posiadać instrukcję postępowania z ochranianymi i przewożonymi przesyłkami oraz środki łączności umożliwiające kontakt z konwojentem podczas całej podróży.

Trasę przewozu przesyłki zawierającej informacje niejawne stanowiące tajemnicę pań­stwową lub służbową i oznaczonej klauzulą „poufne", przewoźnik ustala z nadawcą; jej dostarczenie powinno odbyć się bez zbędnej zwłoki. W czasie przewożenia przesyłki niedopuszczalne jest pozostawienie jej bez nadzoru konwojentów, a w szczególności oddawanie do publicznie dostępnych przechowalni bagażu lub magazynów. Załadunek, przeładunek i wyładunek przesyłki musi odbywać się pod kontrolą konwojentów prze­woźnika lub pracowników ochrony nadawcy albo adresata przesyłki.

W wypadku uszkodzenia opakowania przesyłki przewoźnik zabezpiecza ją w celu niedopuszczenia do dalszych uszkodzeń oraz ujawnienia jej zawartości, sporządzając w tej sprawie protokół w trzech egzemplarzach, z których pierwszy wydaje się adresatowi, drugi — wysyła do nadawcy, a trzeci pozostawia u przewoźnika. Przesyłkę, wraz z protokołem sporządzonym w sprawie jej uszkodzenia, wydaje się adresatowi.

W wypadku odmowy przyjęcia przez adresata uszkodzonej przesyłki przewoźnik zwraca ją nadawcy wraz z protokołem i naniesioną na nim adnotacją o przyczynie od­mowy przyjęcia przesyłki. Powyższe zasady stosuje się odpowiednio, gdy zachodzi po­dejrzenie ujawnienia lub doszło do ujawnienia treści przesyłki, wyjaśniając w protokole, komu jej treść mogła zostać ujawniona.

Przewoźnik wydaje przesyłki upoważnionemu przedstawicielowi adresata na podsta­wie sporządzonego przez przewoźnika wykazu przesyłek wydanych. Upoważniony przed­stawiciel adresata, przed odebraniem przesyłki, obowiązany jest przedstawić upoważnie­nie.

11. Odpowiedzialność karna związana z niezachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych

• Odpowiedzialność karna za naruszenie informacji niejawnej stanowiącej tajemnicę państwową

Ustawa o ochronie informacji niejawnych nie zawiera przepisów karnych. Kwestie te reguluje Kodeks karny, który przewiduje dwa typy przestępstw przeciwko tajemnicy państwowej:

1) ujawnienie informacji stanowiącej tajemnicę państwową,

2) wykorzystanie wbrew przepisom ustawy informacji stanowiącej tajemnicę państwową.

Dyspozycja taka występuje w art. 265 kk, który przewiduje odpowiedzialność za ujawnienie lub wykorzystanie wbrew przepisom ustawy informacji stanowiącej tajemnicę państwową. Czyn sprawcy zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Podmiotem przestępstwa określonego w tym artykule może być każda osoba, która ukończyła 17 rok życia, poczytalna i indywidualnie oznaczona.

Zachowanie się sprawcy realizowane może być tak poprzez ujawnienie tajemnicy państwowej, jak i wykorzystanie jej wbrew przepisom prawa. W drugim wypadku usta­wodawca dokonuje odesłania do przepisów ustawowych określających sposób korzystania z tajemnicy przez osoby legalnie ją znające. Wystarczy, że informacja stanowiąca tajem­nicę państwową zostanie ujawniona chociażby jednej osobie nieupoważnionej.

— art. 265 § 2 kk określa typ kwalifikowany wymienionego wyżej przestępstwa, z uwagi na ujawnienie tajemnicy państwowej osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego. Przepis przewiduje za popełnienie tego przestępstwa karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Sprawca ponosi odpowiedzialność za przestępstwa z art. 265 § 1 lub 2 kk jeżeli jego zachowanie było umyślne.

— art. 265 § 3 kk przewiduje odpowiedzialność za nieumyślne ujawnienie tajemnicy państwowej. Czyn sprawcy zagrożony jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Podmiotem tego przestępstwa jest jedynie osoba, która ujawnia informacje stanowiącą tajemnicę państwową, z którą zapoznała się w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem.

• Odpowiedzialność karna za naruszenie informacji niejawnej stanowiącej tajemnicę służbową

Art. 266 § 2 kk przewiduje odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego. Zacho­wanie się sprawcy polega na ujawnieniu osobie nieupoważnionej informacji stanowiącej tajemnicę służbową lub informacji, którą uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes. Czyn sprawcy zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 3.

Należy zwrócić uwagę, iż takiej samej karze podlega funkcjonariusz publiczny, jeżeli ujawnia nie tylko tajemnicę służbową, ale również informacje, którą uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes.

• Odpowiedzialność karna za naruszenie tajemnicy zawodowej

Tajemnicę zawodową określa się jako tajemnicę prawnie chronioną związaną z wy­konywaniem określonych zawodów, z pracą w niektórych instytucjach lub pełnieniem określonej funkcji społecznej.

Art. 266 § 1 kk przewiduje odpowiedzialność karną za ujawnienie lub wykorzystanie tajemnicy zawodowej wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu przez sprawcę zobowią­zaniu.

Przez tajemnicę zawodową rozumie się informację, z którą sprawca zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Zobowiązanie do jej zachowania może wynikać z ustawy (np. tajemnica lekarska, dziennikarska czy adwokacka) lub przyjętego na siebie zobowiązania (np. na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji pracownik zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy sposobów marketingu stosowanych w firmie). Ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego (art. 266 § 3 kk). Czyn sprawcy zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

XII. OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH

1. Pojęcie danych osobowych

Dane osobowe to wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowana lub umożliwiające do zidentyfikowania osoby fizycznej.

Osobą możliwą do zidentyfikowania jest osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, w szczególności przez powołanie się na numer identyfika­cyjny albo jeden lub kilka specyficznych czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne.

Zbiór danych to każdy posiadający strukturę zestaw danych o charakterze osobowym, dostępnych według określonych kryteriów, niezależnie od tego, czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie.

Przetwarzanie danych to jakiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, takie jak zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostęp­nianie i usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych.

Usuwanie danych to zniszczenie danych osobowych lub taka ich modyfikacja, która nie pozwoli na ustalenie tożsamości osoby, której dane dotyczą.

Zgoda osoby, której dane dotyczą, to oświadczenie woli, którego treścią jest zgoda na przetwarzanie danych osobowych tego, kto składa oświadczenie. Zgoda nie może być domniemana lub dorozumiana z oświadczenia woli o innej treści.

Administrator danych to:

organ państwowy oraz samorządu terytorialnego, a także państwowe i komunalne jednostki organizacyjne oraz podmioty niepaństwowe realizujące zadania publiczne,

osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które przetwarzają dane w związku z działalnością zarobkową, zawodową lub dla realizacji celów ustawowych, decydujące o celach i środkach przetwarzania danych osobowych.

2. Organy ochrony danych osobowych

Organem do spraw ochrony danych osobowych jest Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Powołuje i odwołuje go Sejm Rzeczypospolitej Polskiej za zgodą Senatu.

Do zadań Generalnego Inspektora należy w szczególności:

kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobo­wych,

wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych,

prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach,

opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych osobo­wych,

inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie doskonalenia ochrony da­nych osobowych,

uczestniczenie w pracach międzynarodowych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych osobowych.

Generalny Inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. W celu wykonania zadań, o których mowa w poz. 1 i 2, Generalnemu Inspektorowi lub upoważnionym przez niego inspektorom przysługuje w szczególności prawo:

wstępu, w godzinach od 6 do 22, za okazaniem imiennego upoważnienia i legity­macji służbowej, do pomieszczenia, w którym zlokalizowany jest zbiór danych i przepro­wadzenia niezbędnych badań lub innych czynności kontrolnych w celu oceny zgodności przetwarzania danych z ustawą,

żądać złożenia pisemnych lub ustnych wyjaśnień oraz wezwać i przesłuchiwać osoby w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego,

żądać okazania dokumentów i wszelkich danych mających bezpośredni związek z problematyką kontroli,

żądać udostępnienia do kontroli urządzeń, nośników oraz systemów informatycz­nych służących do przetwarzania danych,

zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.

Kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej oraz kontrolowana osoba fizycz­na będąca administratorem danych osobowych są obowiązani umożliwić inspektorowi przeprowadzenie kontroli oraz dokonanie czynności, których mowa w poz. 1-4.

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, Generalny Inspektor, z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej nakazuje administratorowi danych, w drodze decyzji administracyjnej, przywrócenie stanu zgodnego z prawem, a w szczególności:

usunięcie uchybień,

uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostępnienie da­nych osobowych,

zastosowanie dodatkowych środków zabezpieczających zgromadzone dane osobo­we,

wstrzymanie przekazywania danych osobowych za granicę,

zabezpieczenie danych lub przekazanie ich innym podmiotom,

usunięcie danych osobowych.

3. Zasady przetwarzania danych osobowych

Przetwarzanie danych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy:

osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę, chyba że chodzi o usunięcie dotyczących jej danych,

zezwalają na to przepisy prawa,

jest konieczne do realizacji umowy, gdy osoba, której dane dotyczą, jest jej stroną lub gdy jest to niezbędne do podjęcia niezbędnych działań przed zawarciem umowy,

jest niezbędne do wykonania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego,

jest niezbędne do wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów administratorów danych, lub osób trzecich, którym są przekazywane te dane — a przetwarzanie danych nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą (np. marketing bezpośredni własnych produktów lub usług administratora danych albo dochodzenie roszczeń z tytułu wykonywanej działalności gospodarczej).

W wypadku zbierania danych osobowych od osoby, której one dotyczą, administrator danych jest obowiązany poinformować tę osobę o:

adresie swojej siedziby i pełniej nazwie, a w wypadku, gdy administratorem danych jest osoba fizyczna — o miejscu swojego zamieszkania oraz imieniu i nazwisku,

celu zbierania danych, a w szczególności o znanych mu lub przewidywanych odbiorcach czy kategoriach odbiorców danych,

prawie wglądu do swoich danych oraz ich poprawek,

dobrowolności albo obowiązku podania danych, jeżeli taki obowiązek istnieje i o jego podstawie prawnej.

Administrator danych przetwarzający dane powinien dołożyć szczególnej staranności w celu ochrony interesów osób, których dane dotyczą, a w szczególności jest obowiązany zapewnić, aby dane te były:

przetwarzane zgodnie z prawem,

zbierane dla oznaczonych, zgodnych z prawem celów i niepoddawane dalszemu przetwarzaniu niezgodnemu z tymi celami,

merytorycznie poprawne i adekwatne w stosunku do celów, w jakich są przetwa­rzane,

przechowywane w postaci umożliwiającej identyfikacje osób, których dotyczą, nie dłużej, niż jest to niezbędne do osiągnięcia celu przetwarzania.

Zabrania się przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym oraz danych dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Przetwarzanie powyższych danych jest dopuszczalne w przypadkach określonych w art. 27 ust. 2 pkt 1-10 ustawy o ochronie danych.

Dane osobowe udostępnia się na pisemny, umotywowany wniosek, chyba że przepis innej ustawy stanowi inaczej. Wniosek powinien zawierać informacje umożliwiające wy­szukanie w zbiorze żądanych danych osobowych oraz wskazać ich zakres i przeznaczenie. Udostępnione dane osobowe można wykorzystać wyłącznie zgodnie z przeznaczeniem, dla którego zostały udostępnione.

4. Zasady rejestracji i prowadzenia zbiorów osobowych

Administrator danych jest obowiązany zgłosić zbiór danych do rejestracji Generalne­mu Inspektorowi, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 43 ust. 1 ww. ustawy. Zgłoszenie zbioru danych do rejestracji powinno zawierać:

wniosek o wpisanie zbioru do rejestru zbiorów danych osobowych,

oznaczenie podmiotu prowadzącego zbiór i adres jego siedziby lub miejsca za­mieszkania, w tym — numer identyfikacyjny rejestru podmiotów gospodarki narodowej, jeżeli został mu nadany, oraz podstawę prawną do prowadzenia zbioru,

zakres i cel przetwarzania danych,

sposób zbierania oraz udostępniania danych,

informację o odbiorcach lub kategoriach odbiorców, którym dane mogą być przekazywane,

opis środków technicznych i organizacyjnych zastosowanych w celu zabezpieczenia zbiorów danych osobowych,

informację o sposobie wypełniania wymagań technicznych i organizacyjnych,

informację dotyczącą ewentualnego przekazywania danych za granicę.

Generalny Inspektor prowadzi ogólnokrajowy, jawny rejestr zbiorów danych osobo­wych zgłoszonych do rejestracji. Rejestr powinien zawierać wymienione wyżej informa­cje. Każdy ma prawo przeglądać taki rejestr.

Administrator danych może rozpocząć ich przetwarzanie w zbiorze danych po zgłoszeniu tego zbioru Generalnemu Inspektorowi do rejestracji, chyba że ustawa zwalnia go z tego obowiązku.

Administrator danych jest obowiązany do zastosowania środków technicznych i orga­nizacyjnych zapewniających i organizacyjnych zapewniających ochronę przetwarzanych danych osobowych, a w szczególności powinien zabezpieczyć dane przed ich udostępnie­niem osobom nieupoważnionym, zabraniem przez osobę nieuprawnioną, przetwarzaniem z naruszeniem ustawy, zmianą, utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem.

Do obsługi systemu informatycznego oraz urządzeń wchodzących w skład tego systemu i służących do przetwarzania danych, mogą być dopuszczone wyłącznie osoby posiadające upoważnienie wydane przez administratora danych.

Administrator danych przetwarzanych w systemie informatycznym jest obowiązany zapewnić kontrolę nad tym, jakie dane osobowe, kiedy i przez kogo zostały do zbioru wprowadzone oraz komu są przekazywane.

Osoby mające dostęp do danych osobowych obowiązane są do zachowania ich w tajemnicy, również po ustaniu zatrudnienia.

5. Odpowiedzialność karna związana z niezachowaniem przepisów ustawy o ochronie danych osobowych

Ustawa o ochronie danych osobowych przewiduje odpowiedzialność karną za naru­szenie jej przepisów:

• „Kto przetwarza w zbiorze dane osobowe, choć ich przetwarzanie nie jest do­puszczalne albo do których przetwarzania nie jest uprawniony, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2" (art. 49 ust. 1).

„Jeżeli czyn określony w ust. 1 dotyczy danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3" (art. 49 ust.2).

„Kto administrując zbiorem danych przechowuje w zbiorze dane osobowe nie­zgodne z celem utworzenia zbioru, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku" (art. 50).

„Kto administrując zbiorem danych lub będąc obowiązany do ochrony danych osobowych udostępnia je lub umożliwia dostęp do nich osobom nieupoważnionym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2" (art. 51 ust. 1).

„Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku" (art. 51 ust. 2).

„Kto administrując danymi narusza choćby nieumyślnie obowiązek zabezpieczenia ich przed zabraniem przez osobę nieuprawnioną, uszkodzeniem lub zniszczeniem, podle­ga grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku" (art. 52).

„Kto będąc do tego obowiązany nie zgłasza do rejestru zbioru danych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku" (art. 53).

„Kto administrując zbiorem danych nie dopełnia obowiązku poinformowania osoby, której dane dotyczą, o jej prawach lub przekazania tej osobie informacji umożliwiających korzystanie z praw przyznanych w ustawie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku" (art. 54).

XIII. WYKONYWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W ZAKRESIE USŁUG OCHRONY

OSÓB I MIENIA

1. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

Zgodnie z uregulowaniami ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807):

działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, han­dlowa, usługowa oraz poszukiwanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły,

przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie bę­dąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspól­ników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej,

organem koncesyjnym jest organ administracji publicznej upoważniony na podsta­wie ustawy do udzielania, odmowy udzielania, zmiany i cofania koncesji.

Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.

Przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do reje­stru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym albo do Ewidencji Działalności Gospodarczej, zwanej „ewidencją". Spółka kapitałowa w organizacji może podjąć dzia­łalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców. Wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi. Zasady wpisu do rejestru przedsiębiorców określają odrębne przepisy. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej może wiązać się dodatkowo z obowiązkiem uzyskania przez przedsiębiorcę koncesji.

Każdy przedsiębiorca powinien wykonywać działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów.

Przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wyko­nywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagroże­niem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.

Jeżeli przepisy szczególne nakładają obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych przy wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, przed­siębiorca jest obowiązany zapewnić, aby czynności w ramach działalności gospodarczej były wykonywane bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem takich upraw­nień zawodowych.

Przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Pol­skiej jest obowiązany do zamieszczenia na towarze, jego opakowaniu, etykiecie lub in­strukcji informacji w języku polskim zawierających:

firmę przedsiębiorcy i jego adres,

nazwę towaru,

inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Jeżeli przedsiębiorca oferuje towary lub usługi w sprzedaży bezpośredniej lub sprze­daży na odległość za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci teleinformatycz­nych lub druków bezadresowych, jest on obowiązany do podania w ofercie co najmniej następujących danych:

firmy przedsiębiorcy,

numeru identyfikacji podatkowej (NIP),

siedziby i adresu przedsiębiorcy.

Dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą powinno następować za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym wypadku, gdy:

• stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca,

• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji.

Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie:

poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobach górniczych,

wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym,

wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią,

ochrony osób i mienia,

rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych,

przewozów lotniczych.

Jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej, udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji lub ograniczenie jej zakresu należy do ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji.

Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji lub ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku następuje w drodze decyzji.

Koncesji udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż 5 lat i nie dłuższy niż 50 lat, chyba że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy.

Organ koncesyjny może określić w koncesji, w granicach przepisów odrębnych ustaw, szczególne warunki wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją.

Organ koncesyjny jest obowiązany przekazać każdemu zainteresowanemu przedsię­biorcy szczegółową informację o warunkach, o których mowa wyżej, niezwłocznie po wszczęciu postępowania w sprawie udzielenia koncesji.

Przedsiębiorca, który zamierza podjąć działalność gospodarczą wymagającą uzyska­nia koncesji, może ubiegać się o przyrzeczenie wydania koncesji, zwane „promesą". W promesie uzależnia się udzielenie koncesji od spełnienia warunków wykonywania działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji. Wydając promesę, organ kon­cesyjny ustala, okres jej ważności, z tym że nie może on być krótszy niż 6 miesięcy.

W okresie ważności promesy nie można odmówić udzielenia koncesji na wykonywa­nie działalności gospodarczej określonej w promesie, chyba że:

uległy zmianie dane zawarte we wniosku o udzielenie promesy,

wnioskodawca nie spełnił wszystkich warunków określonych w promesie,

wystąpiły okoliczności, o których mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy.

2. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia

2.1. Tryb wydawania koncesji

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie osób i mienia „podjęcie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia wymaga uzyskania koncesji, określającej zakres i formy prowadzenia tych usług".

Koncesji nie wymaga działalność gospodarcza, w zakresie której wykonywane są usługi bezpośredniej ochrony fizycznej stałej lub doraźnej, polegające na przechowywaniu rzeczy na zasadzie depozytu oraz działalność gospodarcza w zakresie zabezpieczenia technicznego, jeżeli nie dotyczy ochrony obszarów, obiektów i urządzeń umieszczonych w ewidencji wojewody lub transportów podlegających obowiązkowej ochronie.

Organem właściwym do udzielenia lub odmowy udzielenia koncesji, zmiany, ogra­niczenia jej zakresu oraz cofnięcia koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, jest minister właściwy do spraw wewnętrznych. Wszystkie ww. czynności przeprowadza się w drodze decyzji administracyjnej.

Przed wydaniem decyzji, minister właściwy do spraw wewnętrznych zasięga opinii właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego policji. Przed wydaniem decyzji o cofnięciu koncesji minister właściwy do spraw wewnętrznych może zasięgnąć opinii organizacji pracodawców i przedsiębiorców o przedsiębiorcy będącym członkiem takiej organizacji.

Opinii właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego policji nie zasięga się w wypadku wydawania decyzji zmieniającej albo cofającej koncesję z następujących przyczyn:

wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywanie działal­ności gospodarczej objętej koncesją,

przedsiębiorca nie podjął w wyznaczonym terminie działalności objętej koncesją pomimo wezwania organu koncesyjnego lub trwale zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją.

Minister właściwy do spraw wewnętrznych informuje o wydaniu każdej z wymienio­nych wyżej decyzji właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego policji.

Koncesję wydaje się na wniosek przedsiębiorcy, jeżeli licencję drugiego stopnia pracownika ochrony fizycznej lub pracownika zabezpieczenia technicznego posiada:

ten przedsiębiorca lub

co najmniej jedna osoba uprawniona albo wchodząca w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy lub

• pełnomocnik, ustanowiony w celu kierowania działalnością określoną w koncesji. Przez osobę uprawnioną do reprezentowania przedsiębiorcy rozumie się także pro­kurenta.

Koncesję wydaje się, jeżeli:

przedsiębiorca będący osobą fizyczną, osoba stanowiąca lub wchodząca w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy, prokurent oraz wspólnik spółki cywilnej, jawnej i komandytowej nie byli karani za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe,

przedsiębiorca nie jest wpisany do rejestru dłużników niewypłacalnych Krajowego Rejestru Sadowego.

2.2. Rodzaje dokumentów wymaganych przy złożeniu wniosku o koncesję

Wniosek o udzielenie koncesji powinien zawierać:

nazwę firmy przedsiębiorcy, oznaczenie jej siedziby i adresu lub adresu zamiesz­kania przedsiębiorcy,

numer w rejestrze przedsiębiorców albo w ewidencji działalności gospodarczej oraz numer ewidencji podatkowej (NIP),

określenie zakresu i form działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja,

określenie czasu, na jaki ma być udzielona koncesja,

określenie obszaru świadczenia usług objętych koncesją,

planowaną datę rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej objętej kon­cesją,

siedziby i adresy oddziałów (filii) mających wykonywać działalność gospodarczą objętą koncesją,

adresy miejsc, w których będzie przechowywana dokumentacja dotycząca zatrud­nionych pracowników oraz zawieranych i realizowanych umów,

dane przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, osób uprawnionych lub wchodzących w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy oraz pełnomocnika ustanowionego w celu kierowania działalnością określoną w koncesji, zawierające: imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo, numer PESEL, a w wypadku osoby posiadającej obywatelstwo innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) — strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym — serię i numer paszportu albo innego dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz adresy zameldowania tych osób na pobyt stały i czasowy, a także informację o posiadaniu licencji drugiego stopnia.

Do wniosku o udzielenie koncesji przedsiębiorca obowiązany jest dołączyć następu­jące dokumenty:

aktualny odpis z rejestru przedsiębiorców lub zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalnością gospodarczej,

poświadczoną kopię dokumentu stwierdzającego posiadanie licencji drugiego stop­nia przez przedsiębiorcę lub co najmniej jedną osobę uprawnioną albo wchodzącą w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy lub pełnomocnika, ustanowio­nego w celu kierowania działalności określoną w koncesji,

zaświadczenie o braku wpisu przedsiębiorcy do rejestru dłużników niewypłacal­nych Krajowego Rejestru Sądowego oraz o niekaralności przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, osoby stanowiącej lub wchodzącej w skład organu uprawnionego do reprezento­wania przedsiębiorcy, prokurenta oraz wspólnika spółki cywilnej, jawnej i komandytowej za przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe.

2.3. Odmowa udzielenia koncesji lub ograniczenia jej zakresu albo odmowa zmiany koncesji

Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji lub ograniczyć jej zakres w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji albo odmówić zmiany koncesji:

gdy przedsiębiorca nie spełnia określonych w ustawie warunków wykonywania działalności objętej koncesją,

ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz bezpieczeń­stwa lub dóbr osobistych obywateli,

przedsiębiorcy, któremu w ciągu ostatnich trzech lat cofnięto koncesję na działal­ność określoną ustawą z następujących przyczyn:

wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywania dzia­łalności gospodarczej objętej koncesją,

przedsiębiorca w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub praw­nego niezgodnego z warunkami określonymi w koncesji lub z przepisami regulującymi działalność gospodarczą objętą koncesją,

przedsiębiorca rażąco naruszał warunki określone w koncesji lub inne warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej, określone przepisami prawa,

ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeń­stwa obywateli, a także w razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy,

• gdy przedsiębiorcę reprezentuje osoba, która była osobą uprawnioną do reprezen­towania innego przedsiębiorcy lub była jej pełnomocnikiem ustanowionym do kierowania działalnością określoną w koncesji, a jej działalność spowodowała wydanie decyzji co­fającej koncesję temu przedsiębiorcy,

przedsiębiorcy, którego w ciągu ostatnich trzech lat wykreślono z rejestru działal­ności regulowanej z powodu złożenia oświadczenia niezgodnego ze stanem faktycznym; działalność regulowana to działalność gospodarcza, której wykonywanie wymaga speł­nienia szczególnych warunków, określonych przepisami prawa,

gdy w stosunku do przedsiębiorcy otwarto postępowanie likwidacyjne albo ogło­szono upadłość.

2.4. Części składowe koncesji

Koncesja na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia zawiera:

nazwę firmy przedsiębiorcy, oznaczenie jej siedziby i adresu lub adresu zamiesz­kania przedsiębiorcy,

numer w rejestrze przedsiębiorców lub ewidencji działalności gospodarczej oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP),

imię i nazwisko przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, osoby uprawnionej albo wchodzącej w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy, a także pełnomocnika, w wypadku jego ustanowienia do kierowania działalnością objętą koncesją, ze wskazaniem osoby lub osób posiadających licencję pracownika ochrony drugiego stopnia i określeniem zakresu oraz numeru licencji,

określenie zakresu i form działalności, na które jest udzielona oraz datę rozpoczęcia działalności,

czas na jaki została udzielona,

określenie obszaru, na którym mogą być świadczone usługi.

Ponadto koncesja może zawierać szczególne warunki wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, określone przez organ koncesyjny. Mogą one wynikać z opinii właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego policji, z którą właściwy minister do spraw wewnętrznych zapoznaje się przed udzieleniem koncesji.

Przedsiębiorca jest obowiązany zgłaszać organowi koncesyjnemu wszelkie zmiany danych w terminie 14 dni od dnia ich powstania, dotyczące:

nazwy firmy przedsiębiorcy, oznaczenia jej siedziby i adresu lub adresu zamiesz­kania przedsiębiorcy,

imienia i nazwiska przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, osoby uprawnionej albo wchodzącej w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy, a także pełnomocnika, w wypadku jego ustanowienia do kierowania działalnością objętą koncesją, ze wskazaniem osoby lub osób posiadających licencję pracownika ochrony drugiego stopnia i określeniem zakresu oraz numeru licencji,

obszaru, na którym świadczone mogą być usługi,

siedziby i adresów oddziałów (filii) mających wykonywać działalność gospodarczą objętą koncesją,

adresów miejsc, w których będzie przechowywana dokumentacja dotycząca zatrud­nionych pracowników oraz zawieranych i realizowanych umów,

danych osób posiadających obywatelstwo innego niż Rzeczpospolita Polska pań­stwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Po­rozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) — strony umowy o Europejskim Obszarze Gospo­darczym — serię i numer paszportu albo innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, oraz adresy zameldowania tych osób na pobyt stały i czasowy.

2.5. Obowiązki przedsiębiorcy wykonującego działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia

2.5.1. Podstawowe obowiązki przedsiębiorcy

Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia jest obowiązany:

powiadomić organ koncesyjny o podjęciu i trwałym zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej,

prowadzić i przechowywać dokumentację dotyczącą zatrudnionych pracowników oraz zawieranych i realizowanych umów,

przedstawić dokumentację, o której mowa wyżej, na żądanie organu upoważnio­nego do kontroli,

zachowywać formę pisemną umów w zakresie wykonywanej działalności gospo­darczej,

nie dopuścić, aby przerwa w posiadaniu licencji pracownika ochrony drugiego stopnia przez przedsiębiorcę lub co najmniej jedną osobę uprawnioną albo wchodzącą w skład organu uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy lub pełnomocnika, ustanowionego w celu kierowania działalnością określoną w koncesji, była dłuższa niż 14 dni,

rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej w wyznaczonym terminie, a w wypadku nierozpoczęcia wykonywania działalności, niezwłocznie zwrócić koncesję organowi koncesyjnemu.

2.5.2. Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie oznaczenia pracowników ochrony oraz noszenia przez nich ubioru

Przedsiębiorca jest obowiązany:

oznaczyć pracowników ochrony w sposób jednolity, umożliwiający ich identyfika­cję oraz identyfikację podmiotu zatrudniającego, chyba że identyfikacja uniemożliwiałaby wykonywanie zadań ochrony, a fakt ten został odnotowany w dokumentacji dotyczącej realizowanych umów,

zapewnić noszenie przez pracowników ochrony ubioru, umożliwiającego ich iden­tyfikację oraz identyfikację podmiotu zatrudniającego w wypadku, gdy pracownik ochro­ny nosi przydzieloną broń palną bojową. Powyższej zasady nie stosuje się do pracowni­ków przedsiębiorców, którzy uzyskali koncesję na wykonywanie działalności gospodar­czej w zakresie usług ochrony osób i mienia w wypadku, gdy pracownicy ci wykonują zadania ochrony osób. Ponadto pracownik ochrony nie może nosić przy sobie broni palnej bojowej, jeżeli wykonuje zadania pracownika służby porządkowej w rozumieniu ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych.

Ustawodawca wprowadza zastrzeżenia odnośnie do ubiorów pracowników ochrony oraz identyfikatorów i odznak. Ubiory pracowników ochrony zatrudnionych przez przed­siębiorcę powinny posiadać oznaczenia różniące je w sposób widoczny od mundurów pozostających pod szczególną ochroną (np. wojskowych, policyjnych) lub których wzory zostały wprowadzone na podstawie odrębnych przepisów (np. mundury straży gminnej). Również identyfikatory i odznaki pracowników ochrony zatrudnionych przez przedsię­biorcę powinny w sposób widoczny różnić się od identyfikatorów i odznak funkcjona­riuszy i pracowników służb publicznych.

2.5.3. Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie prowadzenia i przechowywania dokumentacji

Na przedsiębiorcy wykonującym działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia spoczywa m.in. obowiązek prowadzenia i przechowywania dokumentacji do­tyczącej zatrudnionych pracowników ochrony oraz zawieranych i realizowanych umów. W tym zakresie przedsiębiorca obowiązany jest:

• prowadzić aktualny wykaz pracowników ochrony, który powinien zawierać w szcze­gólności:

imię i nazwisko pracownika ochrony,

datę i miejsce urodzenia,

adres miejsca zamieszkania lub pobytu czasowego,

serię i numer dowodu osobistego oraz numer ewidencyjny PESEL,

numer i stopień licencji pracownika ochrony fizycznej lub pracownika zabezpie­czenia technicznego, a także datę jej wydania oraz określenie organu, który ją wydał,

datę zawarcia z pracownikiem ochrony umowy o pracę lub umowy zlecenia oraz datę jej rozwiązania,

numer legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni na okaziciela.

• prowadzić, w zakresie zawieranych i realizowanych umów:

1) rejestr zawartych umów, który powinien zawierać w szczególności:

numer umowy,

określenie rodzaju umowy oraz jej przedmiotu,

datę zawarcia i rozwiązania umowy,

oznaczenie stron umowy,

2) księgę realizacji umowy, wraz z udokumentowanym w formie oddzielnego proto-
kołu szczegółowym opisem okoliczności użycia przez pracownika ochrony środka przy-
musu bezpośredniego lub broni palnej bojowej, zawierającą w szczególności:

numer umowy,

datę rozpoczęcia i zakończenia usługi,

miejsce wykonywania usługi,

formę wykonywanej usługi (bezpośrednia ochrona fizyczna lub zabezpieczenie techniczne),

— imiona i nazwiska pracowników ochrony wykonujących usługę oraz nadzorują­cych ich pracowników ochrony z licencją drugiego stopnia,

— ilość i rodzaj broni przydzielonej pracownikom ochrony do wykonywania usługi.

Dokumentacja, o której mowa wyżej, prowadzona jest w formie pisemnej. Elektro­niczne nośniki informacji mają w stosunku do niej charakter pomocniczy i nie mogą jej zastępować.

Dokumentację przechowuje się przez 5 lat, licząc od daty zakończenia działalności przedsiębiorcy, a w wypadku księgi realizacji umowy — od daty wygaśnięcia umowy.

2.6. Cofnięcie koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej

2.6.1. Obligatoryjne cofnięcie koncesji

Organ koncesyjny cofa, w drodze decyzji administracyjnej, koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia, jeżeli:

wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywania działal­ności gospodarczej objętej koncesją,

przedsiębiorca nie podjął w wyznaczonym terminie działalności objętej koncesją, mimo wezwania organu koncesyjnego lub trwale zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją.

Organ koncesyjny cofa koncesję albo zmienia jej zakres, w wypadku gdy przedsię­biorca:

w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub prawnego niezgod­nego z warunkami określonymi w koncesji lub z przepisami regulującymi działalność gospodarczą objętą koncesją,

rażąco narusza warunki określone w koncesji lub inne warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej, określone przepisami prawa.

Przedsiębiorca, któremu cofnięto koncesję z przyczyn wyżej wymienionych (z wy­jątkiem, gdy nie podjął w wyznaczonym terminie działalności objętej koncesją), może wystąpić z wnioskiem o ponowne udzielenie koncesji w takim samym zakresie nie wcze­śniej niż po upływie 3 lat od dnia wydania decyzji o cofnięciu koncesji.

2.6.2. Fakultatywne cofnięcie koncesji

Organ koncesyjny może cofnąć koncesję albo zmienić jej zakres:

ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa obywateli,

w razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy.

2.7. Kontrola działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia

Minister właściwy do spraw wewnętrznych jest uprawniony do kontroli wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia.

Minister właściwy do spraw wewnętrznych, jako organ koncesyjny, może upoważnić Komendanta Głównego Policji lub komendantów wojewódzkich policji do przeprowa­dzenia kontroli wykonywania działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia.

Organ koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej w zakresie:

zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją,

przestrzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej,

• obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr osobi­stych obywateli.

Osoby upoważnione przez organ koncesyjny do dokonywania kontroli są uprawnione w szczególności do:

wstępu na teren nieruchomości, obiektu, lokalu lub ich części, gdzie jest wyko­nywana działalność gospodarcza objęta koncesją, w dniach i godzinach, w których ta działalność jest wykonywana lub powinna być wykonywana,

żądania ustnych łub pisemnych wyjaśnień, okazania dokumentów lub innych no­śników informacji oraz udostępnienia danych mających związek z przedmiotem kontroli.

Organ koncesyjny może wezwać przedsiębiorcę do usunięcia stwierdzonych uchybień w wyznaczonym terminie.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez pracowników organów kontroli po okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli działalności przedsiębiorcy, chyba że przepisy szczególne przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli po okaza­niu legitymacji. W takim wypadku upoważnienie doręcza się przedsiębiorcy w terminie określonym w tych przepisach.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez osoby niebędące pracownikami organu kontroli, jeżeli przepisy odrębnych ustaw tak stanowią. Zmiana osób upoważ­nionych do wykonania kontroli wymaga każdorazowo wydania odrębnego upoważnienia. Zmiana ta nie może prowadzić do wydłużenia ustalonego wcześniej terminu zakończenia kontroli. Zakres kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu. Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 80 ust. 2 ustawy o swobo­dzie działalności gospodarczej. Kontrolowany jest obowiązany do pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności.

2.8. Odpowiedzialność karna związana z wykonywaniem działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia

Zgodnie z art. 49 ustawy o ochronie osób i mienia „kto wykonuje działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia bez wymaganej koncesji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".

Bezpośrednim przedmiotem ochrony jest należyty poziom ochrony osób i mienia w zakresie prowadzenia usług ich ochrony.

Strona przedmiotowa — zachowanie się sprawcy polega na wykonywaniu dzia­łalności gospodarczej. W myśl art. 46 ust. 1 pkt 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia wymaga uzyskania koncesji.

Znamię działania bez koncesji realizowane jest w momencie podjęcia takiej działal­ności:

bez wystąpienia o udzielenie koncesji,

mimo odmowy udzielenia koncesji,

mimo cofnięcia koncesji.

• Podmiot — sprawcą może być tylko osoba, która podejmuje działalność gospodar­czą w zakresie usług ochrony osób i mienia bez wymaganej koncesji (przedsiębiorca). Podmiotem wykonującym działalność gospodarczą zwanym „przedsiębiorcą" może być osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną — wykonująca we własnym imieniu dzia­łalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności (art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Jeżeli przedsiębiorcą jest jednostka organizacyjna, za przestępstwo odpowiada jej organ lub osoba upoważniona do występowania w imieniu jednostki.

• Strona podmiotowa — przestępstwo z art. 49 może być popełnione jedynie umyślnie (w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym).

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż projekt ustawy przewiduje odpowiedzialność karną jeszcze w art. 50a. W myśl tego artykułu „kto wykonując działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia na podstawie koncesji, zatrudnia do wykonywania bezpośredniej ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego osoby nie posiadające wymaganej licencji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Tej samej karze podlega ten, kto, nie posiadając licencji, wykonuje czynności wymagające posiadania takiej licencji.

LITERATURA

Akty prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483),

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179, tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. Nr 78, poz. 462, tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1399),

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz.351, tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984),

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 88, poz. 400, tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. 147, poz. 1230),

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.),

9. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769, tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209),

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 106, poz. 680, tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1298 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740 z późn. zm.) wraz z wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi,

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 833, tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, poz. 95 z późn. zm.) wraz z wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi,

Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz.

1807),

19. Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie osób i mienia z dnia 18 października 2004 r.

2. Opracowania

1. T. R. Aleksandrowicz, Komentarz do ustawy o ochronie osób i mienia, LeX Polonica, Intranet

KGP.

2. W. Bejger, J. Karabin, W. Struga, K. Skobiej, W. Stawski, A. Zaborski, Zasady sporządzania

i uzgadniania planów ochrony, wyd. KARAT s.c. Warszawa.

3. M. Enerlich, J. Wojtal, M. Milewicz (red.), Ochrona osób i mienia, licencja II stopnia, wyd.

TNOiK, Toruń 2000.

4. M. Enerlich, J. Wojtal, M. Milewicz (red.), Ochrona osób i mienia, licencje, wyd. TNOiK,

Toruń 2001.

5. M. Enerlich, J. Wojtal, M. Milewicz (red.), Ochrona osób i mienia, licencje i bezpieczeństwo

imprez masowych, wyd. TNOiK, Toruń 2003.

T. Hanausek, Ustawa o ochronie osób i mienia, komentarz, Toruń 1998.

Z. T. Nowicki, Ochrona osób i mienia (podstawy organizacyjno-prawne), wyd. TNOiK, Toruń

1999.

8. Z. T. Nowicki, Wprowadzone oraz przewidywane zmiany w ustawie o ochronie osób i mienia,

„Ochrona Mienia" Nr 4, 2000.

9. Ochrona osób i mienia — Wademecum, wyd. Policealnej Szkoły Detektywów i Pracowników

Ochrony, Lublin 1999.

Podręcznik pracownika ochrony fizycznej — przygotowujący do egzaminu na licencję I stopnia, wyd. Konsalnet, Warszawa 1999.

K. Rudzki, Policja w systemie zarządzania kryzysowego, wyd. WSPol., Szczytno 2002.

W. Setruga, A. Zaborski, Podstawy prawne wykonywania zawodu oraz wybrane zagadnienia Z kryminalistyki, kryminologii i terroryzmu, wyd. HORTPRES, Warszawa 2002.