Charakterystyka budżetu państwa

Budżet państwa to szczegółowy plan finansowy zawierający zestawienia liczbowe przewidywanych dochodów i wydatków ustalonych na określony czas w przyszłości. W skrócie można go określić jako plan wydatków oraz sposób ich finansowania. Uwzględnia przychody i rozchody instytucji takich jak sady i trybunały oraz instytucji administracji rządowej.

Budżet państwa jest sporządzany przez Radę Ministrów. Po wprowadzeniu odpowiednich poprawek zatwierdzany jest w głosowaniu parlamentarnym w postaci ustawy budżetowej.

Różnica miedzy dochodami a wydatkami może mieć postać:

- nadwyżki budżetowej – gdy wpływy są większe niż wydatki,

- deficytu budżetowego – gdy wydatki przewyższają wpływy.

Deficyt budżetowy jest finansowany z tzw. długu publicznego, czyli zobowiązań finansowych zaciągniętych w bankach, u firm i obywateli państwa, np. w postaci kredytów lub obligacji.

Budżet państwa pełni trzy główne funkcje: fiskalną, stymulacyjną i redystrybucyjną.

Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych. Funkcja stymulacyjna polega na wpływaniu na procesy gospodarcze poprzez stosowania środków budżetowych, takich jak zmiany struktury wydatków, zmiany wysokości podatków. Funkcja redystrybucyjna polega na podziale dochodu narodowego miedzy obywateli państwa. Pieniądze te trafiają do mieszkańców danego kraju w postaci rent, emerytur, pomocy publicznej itp.

Do zasad budżetowych należą:

- zasada uprzedniości - budżet jest opracowywany i uchwalany przed okresem obowiązywania,

- zasada równowagi budżetowej – dochody powinny pokrywać wydatki, co w rzeczywistości jest zadaniem bardzo trudnym do zrealizowania,

- zasada roczności – budżet obejmuje rok, niekoniecznie kalendarzowy,

- zasada zupełności - budżet dotyczy wszystkich dochodów i wydatków państwa,

- zasada jedności – budżet powinien być ujęty w jednym zestawieniu (ustawa budżetowa),

- zasada jawności – budżet powinien być ogólnodostępny.

Źródła dochodów polskiego budżetu, czyli jak finansowane są wydatki państwa

Podatki to publicznoprawne, przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne o charakterze ogólnym, nakładane przez państwo. Uiszczony podatek nie podlega zwrotowi, wyjątkiem są podatki nieprawidłowo obliczone oraz nałożone niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. Najważniejsze podatki w Polsce to: podatek dochodowy od osób fizycznych PIT (płaca go osoby, które w danym roku uzyskały dochód wyższy od sumy określonej w ustawie), podatek dochodowy od osób prawnych CIT (płacony przez firmy uzyskujące dochód z działalności gospodarczej z wyjątkiem działalności rolniczej i leśnej), podatek od towarów i usług VAT (podatek pośredni, który obejmuje sprzedaż towarów, odpłatne świadczenia usług oraz eksport towarów i usług; płatnikami są przedsiębiorstwa oraz osoby fizyczne), podatek akcyzowy (w Polsce nakładany na takie produkty jak m.in.: paliwa, samochody, alkohol, wyroby tytoniowe, energia elektryczna, perfumy), podatek od spadków i darowizn (obowiązuje osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy lub praw majątkowych tytułem spadki, darowizny, zasiedzenia i innych przewidzianych w ustawie), podatek rolny (płacony za użytkowanie lub posiadanie wieczyste gruntów rolnych), podatek leśny ( płaca go właściciele lub użytkownicy wieczyści gruntów leśnych), podatek od czynności cywilnoprawnych (opodatkowane są czynności cywilnoprawne – umowy, wymienione w ustawie, zmiany tych umów i orzeczenia sadów).

Na dochody jednostek budżetowych składają się dochody w takich działach, jak administracja publiczna, wymiar sprawiedliwości, gospodarka mieszkaniowa, transport oraz łączność.

Cła są formą podatku nakładanego na towary sprowadzone z zagranicy. W przeszłości dochody z ceł stanowiły znaczne źródło dochodów w pastwie. Obecnie w związku z podpisanymi umowami międzynarodowymi oraz przystąpieniem do Unii Europejskiej dochody z ceł maleją.

Wypłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego pochodzą z inwestowanych za granica rezerw walutowych oraz zmian kursu złotego w stosunku do dolara i euro.

Wydatki budżetowe można podzielić na:

- obligatoryjne (zdeterminowane) – na ich pokrycie musi być przeznaczona w budżecie określona kwota, przykładem tych wydatków są subwencje dla samorządów i dotacje na ubeczenia społeczne,

- nieobligatoryjne (elastyczne) – zalicza się do nich wynagrodzenia pracownicze i wydatki bieżące jednostek budżetowych.

Zadłużenie Polski jest jednym z największych problemów gospodarczych i jest ściśle związane sytuacja budżetową państwa. W latach 70. XX wieku władze z Edwardem Gierkiem na czele przystąpiły do programu modernizacji kraju dzięki środkom uzyskanym z kredytów zaciągniętych głównie w krajach kapitalistycznych. Plan zakładał spłatę kredytów towarami wyprodukowanymi w Polsce. Wobec braku popytu na polskie produkty jedynym sposobem na spłatę kredytów było zaciągnięcie nowych co pogłębiało zadłużenie naszego państwa. W latach 1991-1994 podpisano szereg umów redukujących zadłużenie Polski. Umowy te zakładały całkowitą spłatę tego zadłużenia do 2014 roku.

Pomimo redukcji od 1995r. zadłużenie zagraniczne Polski znów zaczęło rosnąć. Ponad połowę tego zadłużenia stanowią kredyty zaciągnięte przez podmioty prywatne. Jednak pozostała cześć kredytów przypada na państwo które finansuje dzięki nim transformację ustrojową i deficyt budżetowy.