TYTUŁ: DOM POMOCY SPOŁECZNEJ I REHABILITACJA

SPIS TREŚCI

WSTĘP 2

Rozdział I STAROŚĆ JAKO NATURALNA FAZA ŻYA CZŁOWIEKA

1.1. Pojęcie starości 3

1.2. Biologiczna starość człowieka 4

1.3. Potrzeby ludzi starych 5

1.4. Ludzie starzy w rodzinie 5

1.5. Społeczeństwo polskie wobec starości 6

Podsumowanie 8

Rozdział II POMOC LUDZIOM STARYM W POLITYCE SPOŁECZNEJ

2.1. Cele i zadania pomocy społecznej 9

2.2. Formy pomocy społecznej 11

2.3. Dom pomocy społecznej jako miejsce zaspakajania potrzeb jego mieszkańców 11

Podsumowanie 14

Rozdział III ZASADY FUNKCJONOWANIA NIEPUBLICZNEGO ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-PIELĘGNACYJNEGO

3.1. Historia i organizacja zakładu 15

3.2. Personel i jego zadania 16

3.3. Warunki lokalne 16

3.4 Organizacja czasu wolnego 17

Podsumowanie 18

Rozdział IV METODYKA BADANIA WŁASNEGO

4.1. Przedmiot i cel badania 19

4.2. Problem badawczy i hipoteza 19

4.3. Metoda, techniki i narzędzia badawcze 19

4.4. Teren badania 20

Rozdział V WARUNKI ŻYCIA LUDZI ZAMIESZKUJĄCY NIEPUBLICZNYM ZAKŁADZIE OPIEKUŃCZO-

PIELĘGNACYJNYM W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ ANKIETOWYCH

5.1.Sytuacjaspołeczno materialna badanych 21

5.2. Ocena jakości życia i warunków bytowych w badanych 23

Podsumowanie 25

Zakończenie 26

Bibliografia 35

Spis tabel 36

Aneks 37

Wstęp

Postęp cywilizacji sprawił, że przeciętnie trwanie ludzkiego życia znacznie wydłużyło się. W drugiej połowie XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych nastąpiło zjawisko wydłużenia przeciętnego okresu życia i istotnego zwiększenia się liczby ludzi w wieku 60 – 80 lat i więcej. Ludzie starzy i starcy stanowią problem demograficzny i są przedmiotem badań międzynarodowych prowadzonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych.

Starzenie się jest naturalnym i nieodwracalnym procesem każdego człowieka. Obejmuje nie tylko przemiany fizjologiczne organizmu, ale również zmiany psychiczne i społeczne.

Również w Polsce rośnie liczba ludzi starych. Przemiany społeczne i ekonomiczne jakie dokonały się w minionych latach nie pozostały bez wpływu na przemiany rodzinne. Rodzina zawsze pełniła szczególną rolę w życiu każdego człowieka, w której wzrastał

i kształtował swoją osobowość. Rodzina stanowiła także w starszym wieku naturalne środowisko człowieka. Przemiany jakie dokonały się w kraju spowodowały, że nie zawsze człowiek stary może liczyć na pomoc najbliższych.

Pomoc dla ludzi starych jest gwarantowana w Ustawie 1990 roku jako szeroko zakrojona działalność, której celem jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych. Pomoc społeczna to także rozbudowany system świadczeń ukierunkowany na zaspokojenie potrzeb bytowych tych ludzi. Miejscem, w którym człowiek powinien przebywać do końca dni powinien być własny dom, środowisko w którym przebywał. Czasem jest to nie możliwe, wówczas należy zapewnić taką formę pomocy, aby człowiek w podeszłym wieku mógł godnie żyć. Pomoc i opieka może być świadczona w miejscu zamieszkania bądź w domach pomocy społecznej lub w zakładzie opiekuńczo-leczniczym.

Rozdział pierwszy mojej pracy dotyczy rozważań o starości biologicznej, potrzebach ludzi starszych, sytuacji rodzinnej oraz postawy społeczeństwa wobec starości.

Rozdział drugi zawiera informację na temat pomocy społecznej w Polsce, jej zadań, celów i form.

Rozdział trzeci przedstawia zasady funkcjonowania Niepublicznego Zakładu Opiekuńczo-Pielęgnacyjnego.

W czwartym rozdziale przedstawiłam metodologię badań własnych, cele i problemy badawcze.

Celem mojej pracy jest analiza sytuacji socjalno-ekonomicznej ludzi starszych zamieszkujących w Niepublicznym Zakładzie Opiekuńczo-Pielęgnacyjnym oraz czy zakład spełnia ich oczekiwania.

Problemem badawczym natomiast jest wykazanie:

- sytuacji ludzi starych w jakiej się znajdują,

- jaki jest zakres świadczonych usług w zakładzie.

Rozdział piąty przedstawia analizę badań własnych zebranego materiału i jego opracowanie. Zaprezentuje w nim wyniki jakie uzyskałam po przeprowadzeniu ankiety.

Moją pracę chcę poświęcić osobom starszym, gdyż coraz częściej mamy do czynienia osobami starszymi potrzebującymi pomocy. Problem jest ważny w pracy każdego pracownika socjalnego i społecznego jak również rodziny. Uważam, że szersza znajomość pojęcia starość pozwoli na lepszą przyszłość i egzystencje tych osób potrzebujących naszego wsparcia.

ROZDZIAŁ I

STAROŚĆ JAKO NATURALNA FAZA ŻYCIA CZŁOWIEKA

1. Pojęcie starości

Temat mojej pracy jest bardzo szeroki i zagłębiając się w nim można odkrywać coraz to nowsze i ciekawsze teorie.

Zjawisko starzenia pasjonowało ludzi od zarania dziejów. Mity i legendy o wiecznej młodości, długowieczności i nieśmiertelności, podziw dla sędziwych starców, tak wyjątkowych w danych czasach, towarzyszą ludzkości od dawna. Rozważana nad starością i śmiercią spotyka się u wielu myślicieli, jak chociażby w pochodzącym z I w p.n.e. traktacie Cycerona (106-43 p.n.e.) Katon Starszy o starości¹. Cyceron zastanawia się nad przyczynami pesymistycznych poglądów na starość i ujmuje je w cztery grupy. Podaje on (cyt.): ,,kiedy się zastanawiam nad starością, cztery widzę przyczyny, dla których starość zwykliśmy uważać za nieszczęśliwy okres życia:

- oddala nas ona od życia czynnego

- osłabia siły fizyczne

- pozbawia nas wszystkich zmysłowych przyjemności

- bliską jest śmierci².

Inny autor podaje, że (cyt): ,,starość jest wyrazem osobistej ,

subiektywnej postawy wobec spraw związanych z zaawansowania własnego

wieku oraz wobec ogólnych problemów starzenia się i starości.

Sposób, w jaki starość jest postrzegana, zależy nie tylko od historii życia i cech osobowościowych, danego człowieka, ale także od aktualnej sytuacji zdrowotnej, warunków środowiskowych, wzorców kulturowych³”.

Wg Słownika gerontologii społecznej (cyt):,,starość nieunikniony efekt starzenia się, w którym procesy biologiczne, psychiczne

i społeczne zaczynają oddziaływać względem siebie synergetycznie, prowadząc do naruszenia równowagi biologicznej i psychicznej bez możliwości przeciwdziałania temu, czyli jest to końcowy okres procesu starzenia się⁴.

Światowa Organizacja Zdrowia; wyróżnia trzy podokresy starości:

1. 60-75 rok życia – wiek podeszły

2. 76-90 rok życia – wiek starczy

3. Po 90 roku życia – wiek sędziwy długowieczność⁵.

Wzrost liczby ludności w starszym wieku i wiążące się z tym narastające problemy dotyczące starszego społeczeństwa oraz rozwój medycyny spowodowały powstanie i rozwój nauki, która zajmuje się ludźmi starszymi, tj. gerontologii.

Gerontologia jest to: ,, nauka o starzeniu się ustrojów

życiowych, a w szczególności człowieka, oraz naukowe badanie

wszelkich aspektów biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się⁶.

Geriatria stanowi ważną gałąź gerontologii. Bada ona zjawiska degradacyjne w ustroju, występujące w starszym wieku, zwłaszcza choroby właściwe szczególnie starości, i poszukuje sposobów ich opanowania, zapobiegania, leczenia i ,łagodzenia⁷.

Wysiłki uczonych kierują się na lepsze ich poznanie i zrozumienie za pomocą bardziej złożonych i coraz bardziej specjalistycznych badań.

Badania te, obejmują często kilkutysięczne próby, ukazały różnice w objawach starzenia się u mężczyzn i kobiet, u ludzi pochodzących z różnych środowisk ekologicznych itp.

Na podstawie rozwijającej się teorii oraz badań klinicznych wypracowano pojęcia starzenia normalnego ( fizjologicznego ) i starzenia patologicznego, przedwczesnego, wywołanego chorobami⁸.

Mówiąc o przedwczesnym starzeniu się i o związanych z tym przedwczesnych zgonach, uczeni podkreślają, że życie mogłoby być lepsze i trwać dłużej, gdyby na normalny fizjologiczny proces starzenia nie nakładały się skutki chorób. Istnieją w gerontologii poglądy, że tylko choroba lub jakieś inne zjawisko patologiczne może doprowadzić do zgonu organizmu. Inni, którzy przeciwstawiają się temu chorobowemu modelowi starzenia, głoszą, że istnieje nieuchronny normalny wzorzec starzenia się, niezależny od chorób. Odróżnić to, nieuchronne, od tego, czego daje się uniknąć, stara się dziś wielu uczonych badaczy.

Rozwój gerontologii światowej poszerzył znacznie tę problematykę w ostatnich dziesiątkach lat. Dziś już wiadomo, że źródłem patologii procesu starzenia są nie tylko choroby, lecz także czynniki psychologiczne i społeczne, stresowe i środowiskowe.

Dotychczasowe osiągnięcia budzą nadzieję na dalsze wydłużenie się życia ludzi. Rodzi się tutaj pytanie, dlaczego jedni żyją dłużej, inni krócej, co się do tego przyczynia.

__________________

¹ L. Frąckiewicz B. Żakowska-Wachełko, 300wiadomości o starości, ŚIN, Katowice 1987, s 15

² Tamże, s 15

³ Polska starość wyd. Uniwersytetu Gdańskiego 2003 s.270

⁴ Słownik gerontologii społecznej. Wyd. Akademii ,,Żak” Warszawa 2001s.202

⁵ Tamże s. 2002

⁶ Tamże s. 78

⁷ L. Frąckiewicz, B. Żakowska-Wachelko, 300 widomości o starości, ŚIN, Katowice 1987, s. 15

1. 2. Biologiczna starość człowieka

Starzenie się jest to naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, zachodzący w rozwoju żywych organizmów, w

tym także człowieka. Proces starzenia ma złożone uwarunkowania genetyczne, biologiczne i środowiskowe. Starzenie jako proces fizjologiczny jest zjawiskiem bardzo złożonym i kształtowanym przez liczne czynniki zarówno wewnątrz ustrojowe, jak i zewnętrzne. Liczne są teorie procesu starzenia.

Niektórzy badacze wiążą fizjologiczne starzenie się organizmu z procesami samozatrucia substancji metabolizmu, inni z obniżeniem przemiany materii i zdolności regeneracji komórek, jeszcze inni z osłabieniem gruczołów wewnętrznego wydzielania⁹.

Formułowany był również pogląd, w myśl którego przyczyną starości jest szkodliwy wpływ promieni kosmicznych na ustrój. Sformułowano również teorię kładącą nacisk na zjawiska dziedziczności. Być może każda z tych i wielu innych teorii i hipotez zawiera istotny element na ten temat. Starość nie jest chorobą, lecz okresem życia, który charakteryzuje się osłabioną zdolnością adaptacji do zmieniającego się środowiska zewnętrznego i stresowych sytuacji życiowych.

W miarę starzenia się organizmu komórki ważnych organów ulegają zmianom degeneracyjnym i zanikowi co prowadzi do osłabienia funkcji fizjologicznych. Starość jest niejednorodną i dynamiczną fazą życia. Na jej początku najbardziej dotkliwe wydają się zmiany w wyglądzie zewnętrznym: siwe włosy, zmarszczki, utrata uzębienia, zmiany proporcji ciała. Stosunkowo wcześnie występują zmiany w funkcjonowaniu zmysłów. Najwcześniej i najczęściej pogorszeniu ulega wzrok. Zdecydowana większość osób w starszym wieku korzysta z okularów. Spora grupa, zwłaszcza w okresie zaawansowanej starości, cierpi z powodu wad słuchu. Nie ma chorób właściwych tylko dla wieku starczego. Wszystkie te, które nękają starców, mogą zdarzać się również w wieku młodym, tylko znacznie rzadziej. Jednak ta sama choroba występując u młodego i starego człowieka może w swym klinicznym przebiegu wyglądać nieco inaczej, a to dlatego, że organizmy tych ludzi są inne. Procesy starzenia się powodują wyraźne zmiany w tkankach i narządach.

W tym okresie może też następować upośledzenie węchu i smaku.

U osób w podeszłym wieku wzrasta skłonność do przewlekłych chorób, których początek jest często skryty, a przebieg ma liczne odrębności kliniczne, uwarunkowane procesem fizjologicznego starzenia się organizmu. Większa skłonność do przewlekłych chorób wieku starszym wiąże się z obniżoną odpornością ustroju. Starcze zwyrodnienie tkanek i zmiany w układach poszczególnych narządów zmieniają charakter wielu procesów, powodując ich nietypowy przebieg, stwarzają poważne trudności diagnostyczne i mogą prowadzić do błędnych rozpoznań. Duże znaczenie wśród ludzi w okresie starzenia się ma problem wczesnego inwalidztwa, czyli przejścia na rentę chorobową przed osiągnięciem wieku emerytalnego¹⁰.

Najczęstszymi przyczynami są choroby serca i płuc, choroby układu narządów ruchu oraz nowotwory. W dalszym dekadach życia stan zdrowia ludności pogarsza się coraz bardziej, w czym ogromną rolę odgrywa miażdżyca i wiążące się z nią choroby układu krążenia,

nasilające się zmiany reumatyczne, przewlekłe schorzenia płuc, otyłość. Cukrzyca, choroby nerek. Ludzie starzy, którzy nie popadają w niedołęstwo i zdolni są do samodzielnego życia, również często cierpią na różnorodne przewlekle stany chorobowe. Same zmiany starcze

pogarsza się coraz bardziej, w czym ogromną rolę odgrywa miażdżyca i wiążące się z nią choroby układu krążenia, nasilające się zmiany reumatyczne, przewlekłe schorzenia płuc, otyłość. Cukrzyca, choroby nerek. Ludzie starzy, którzy nie popadają w niedołęstwo i zdolni są do samodzielnego życia, również często cierpią na różnorodne przewlekle stany chorobowe. Same zmiany starcze nasilające się w różnych narządach mogą powodować dokuczliwe objawy. Najczęstsze dolegliwości trzeciego wieku to bóle reumatyczne, bóle i zawroty głowy, zaparcia stolca, bezsenność, duszność wysiłkowa, trudności w chodzeniu, osłabienie pamięci, trudności w oddawaniu moczu, bole serca

i inne. Kobiety żyjące przeciętnie o 7-8 lat dłużej niż mężczyźni. Są one płcią biologicznie silniejszą, co wiąże się zapewnienie z ich ważną rolą w procesie rozrodu. Toteż w starości kobiety wykazują na ogół większą żywotność i sprawność. U obu płci złowrogą rolę w kształtowaniu obrazu starości odgrywają nałogi. Alkohol jest typowym narkotykiem, który przy nałogowym nadużywaniu ciężko uszkadza komórki miąższowe, głównie centralnego układu nerwowego, serca i wątroby. Również palenie papierosów prowadzi do groźnych chorób tym raka, zwłaszcza płuc. Ogromny rozwój przemysłu farmaceutycznego przyczynił się do powstania nowego rodzaju uzależnień lekomanii, a więc nałogowego przyjmowania nadmiernych dawek pewnych leków, które pobierane bez lekarskiej kontroli, powodują nowe dolegliwości. Starzenie się nie musi być synonimem niesprawności i dysfunkcji jednostki. O ile śmierć jest dla wszystkich nieunikniona, o tyle niesprawność, demencji i inne cechy starości są możliwe do uniknięcia na wiele sposobów. W ostatnich latach, dzięki osiągnięciom medycyny i podnoszeniu się stopy życiowej, w wielu krajach świata nastąpiły bardzo znaczne zmiany demograficzne. Stopniowe wydłużenie się średniego trwania życia ludzkiego przyniosło wzrost populacji ludzi starszych. Równocześnie malejący przyrost naturalny przyczynił się do wzrostu odsetka seniorów w społeczeństwach. Starzenie się społeczeństw jednoznacznie wiąże się z problemami natury społecznej, medycznej i ekonomicznej. Przedłużenie życia, jest osiągnięciem cywilizacji XX wieku. Oczywiście zawsze pewna liczba ludzi dożywała starości, nawet później, ale przeciętna długość życia była niska, co powodowane było głównie przez znaczną śmiertelność dzieci, masowe epidemie i inne klęski¹¹. Początek starości określany jest umownie na 60 lat i to zarówno w zastosowaniu do badań biologicznych, jak i dla celów demograficznych. Przemiany kulturowe i społeczno gospodarcze, jakie dokonały się w naszym stuleciu, sprzyjały podwyższeniu się stopy życiowej ludności, doskonaleniu systemów ochrony zdrowia społeczeństwa i podniesieniu poziomu kultury zdrowotnej, wpływając w konsekwencji na znaczne przedłużenie się przeciętnego trwania życia ludzkiego¹². Opracowano normy rozwoju fizycznego i psychicznego dla poszczególnych faz życia. Zaczęto propagować zasady zdrowego życia, częściowo wspólne, ale też specyficzne dla osób w różnym wieku. Mimo wpływu uwarunkowań genetycznych, lekarze zajmujący się człowiekiem starym podkreślają znacznie indywidualnego zachowania w przebiegu procesu starzenia się. Pomyślny przebieg uwarunkowany jest w istotnym stopniu stylem życia, w którym duże znaczenie dogrywa aktywność, zarówno fizyczna, jak i intelektualna. Toteż często można obserwować, że intelektualiści, którzy po przejściu na emeryturę nie zaprzestają swej pracy i twórczości, zachowują sprawność umysłową do końca długiego życia¹³. Pozostaje nadal kwestia godnego zabezpieczenia czasu trwania starości, wypełnienia go bogatymi treściami. Jawi się konieczność wyjścia naprzeciw potrzebom

i wymaganiom coraz większej i bardziej zróżnicowanej zbiorowości ludzi starszych. Funkcjonowanie człowieka starszego jest zależne od czynników obiektywnych zwłaszcza takich jak stan zdrowia czy warunki finansowo bytowe¹⁴.

Przygotowanie się do starości stanowi nowe wyzwanie dla współczesnych społeczeństw. Zasadnicze znaczenie w procesie edukacji dla dobrego przeżywania starości stanowi motywowanie do aktywności. W historii ludzkości mamy przykłady niezwykłej jednostkowo aktywności ludzi starszych na przykład artystów, duchownych, władców, uczonych. Działali oni do ostatnich dni swego życia

__________________

¹¹ K. Wiśniewska-Roszkowska, Starość jako zadanie, IWPax, Warszawa 1989, s. 8

¹² A. Zych, Człowiek wobec starości, Szkice z gerontologii społecznej, BPS, Warszawa 1995, s. 14

¹³ K. Wiśniewska-Roszkowska, Starość jako zadanie, IWPax, Warszawa 1989, s. 25

¹⁴ A. Tokaj, U progu starości, Poznań 2000, s.18

⁸ Tamże, s. 17

⁹ A. Zych, Człowiek wobec starości, Szkice z gerontologii społecznej, BPS, Warszawa 1995, s. 30

¹⁰ K. Wiśniewska-Roszkowska, Starość jako zadanie, IWPax, Warszawa 1989, s. 18

3. Potrzeby ludzi starych

W literaturze naukowej istnieje wiele prób klasyfikacji potrzeb ludzkich.

Jedną z najbardziej znanych i powszechnie uznawanych jest próba klasyfikacji A. Maslowa, który dokonał klasyfikacji potrzeb w następujący sposób:

- potrzeby fizjologiczne

- potrzeby przynależności (afiliacji) i miłości

- potrzeby bezpieczeństwa

- potrzeby uznania (akceptacji)

- potrzeby samo urzeczywistnienia

- potrzeby wiedzy i zrozumienia

- potrzeby estetyczne¹⁵.

Potrzeby ludzi starszych różnią się od potrzeb młodszym wiekiem osób głównie zwiększonym niedoborem i uzależnieniem stopnia ich zaspokojenia od warunków ekonomicznych oraz społeczno kulturowych społeczeństwa.

W okresie starości, jak wskazuje szereg badań, większą wartość zyskują potrzeby materialne oraz potrzeby bezpieczeństwa

i wsparcia emocjonalnego. Związane z wiekiem sytuacje życiowe, powodują zapotrzebowanie na świadczenie pomocy dla osób starszych. Zdecydowana większość badanych sygnalizuje odczuwanie potrzeb wynikających z niedoborów zdrowotnych. Ogólna kondycja ludzik starych zależy od wczesnego, wielokierunkowego rozpoznawania i leczenia, do kultury całego społeczeństwa, od warunków ekonomicznych państwa oraz od racjonalnej polityki społecznej i zdrowotnej. Rozróżnia się dwie możliwości zaspokojenia potrzeb ludzkich. Poprzez działania własne oraz poprzez aktywność innych ludzi, instytucji¹⁶. Człowiek stary w procesie spełnienia swych potrzeb napotyka większe trudności niż ludzie młodsi, aktywni zawodowo, fizycznie sprawniejsi. Niekiedy słyszeć można opinie stwierdzające, że potrzeby starszych osób ulegają ograniczeniu ,,staremu niewiele potrzeba do szczęścia”¹⁷. Powiedzenie to jest słuszne tylko w odniesieniu do niektórych, dość specyficznych potrzeb. U części starszych osób słabną potrzeby seksualne, u innych przestaje grać istotną rolę potrzeba uznania. W zasadzie jednak struktura i hierarchia potrzeb pozostaje zachowana bez zmian. Tak samo więc ważna jest potrzeba akceptacji. Odnosi się ona zarówno do chęci uzyskania aprobaty najbliższego otoczenia, jak i tego najogólniejszego-społecznego. Związana jest ona z możliwością wykonywania zadań oraz pełnienia ról społecznych. Z potrzebą akceptacji ściśle łączy się potrzeba uznania. Może ona być zaspokojona przez poczucie, że się jest potrzebnym rodzinie, dzieciom, wnukom, jak i przez szansę służenia innym ludziom swym doświadczeniem zawodowym i życiowym oraz posiadanymi umiejętnościami. Niesprawność w starszym wieku ma nie tylko aspekt medyczny, ale biorąc pod

uwagę utratę niezależności, również prawny, ekonomiczny, społeczny i psychologiczny. Nie można rozwiązywać problemów w oderwaniu od innych. Stary człowiek często nie ma gdzie się udać, gdy traci samodzielność i jednocześnie wymaga leczenia. W różnych badaniach populacji ludzi starych zwraca uwagę różnorodność koordynacji, warunków, potrzeb i oczekiwań. Nie może być uniwersalnego, jednego optymalnego modelu rozwiązywania potrzeb ludzi starych. Najlepszym miejscem pobytu dla człowieka starszego jest przeważnie jego mieszkanie, w środowisku, do którego przywykł. Pomoc musi być udzielania wielokierunkowo, zgodnie nie tylko z potrzebami, ale w większej możliwości z oczekiwaniami. Różne formy pomocy powinny współistnieć i się uzupełniać. Konieczne jest objęcie pomocą

i poradnictwem rodziny i opiekunów osób wymagających opieki. Na pierwszym planie, jako potencjalną instytucję służąca badanym seniorom wymieniono rodzinę. Rodzina, jako płaszczyzna odniesienia w każdej fazie życia, spełnia szczególnie doniosłą rolę. Jest dla niego podstawowym źródłem równowagi emocjonalnej. Tym bardziej, że kontakty z członkami rodziny mogą stanowi jedyny rodzaj stosunków społecznych wiążących człowieka starszego ze społeczeństwem. Organizacja narodów Zjednoczonych nakazała powszechny obowiązek otaczania ludzi starszych niezbędną opieką oraz szacunkiem na jaki zasłużyli pracą całego życia¹⁸

3. Ludzie starzy w rodzinie

Rodzina w każdej fazie życia ma dla człowieka podstawowe znaczenie, zwłaszcza dla dzieci i ludzi starszych, dla których jest

głównym środowiskiem życiowej aktywności i najważniejszą grupą odniesienia¹⁹. Osoby należące do starszego pokolenia, a zwłaszcza kobiety, stosunkowo wcześnie zakładały rodziny. Natomiast mężczyźni decydowali się na związek małżeński nieco w późniejszym wieku. Dla kobiet konsekwencją wczesnego małżeństwa było wczesne rodzicielstwo. Wiele spośród nich już w dojrzałości znalazło się w fazie pustego gniazda, kiedy po opuszczeniu domu przez dzieci pozostają sami²⁰. Rodziny osób starszych z biegiem lat zmieniają się, z domu odchodzą dzieci, rodzą się wnuki, umiera małżonek, czasami choć rzadko zawiera się nowy związek. Wydłużenie się przeciętnego trwania życia, a zwłaszcza dożywanie bardzo zaawansowanego wieku przez kobiety, powoduje, że coraz więcej jest rodzin, w których równocześnie żyją cztery pokolenia. Są to rodziny mające w swoim gronie osoby sędziwe wymagające szczególnej troski i opieki. Równocześnie zmniejsza się dzietność rodzin, coraz częściej jest tak, że rodzinę tworzy więcej dziadków i pradziadków niż wnuków. Główną cechą dzisiejszej rodziny jest niedobór opieki nad niepełnosprawnymi jej członkami. Spowodowane jest to odejściem kobiet z domów do różnych prac zarobkowych. W takiej sytuacji pomoc możliwie jeszcze zdrowych i sprawnych dziadków emerytów jest ogromnie cenna. We wszystkich sprawach czy trudnościach, które wyłaniają się przy wspólnym zamieszkaniu z najbliższą rodziną, powinna decydować sprawiedliwość, jak i miłość. Stary człowiek musi być pełnoprawnym członkiem swojej rodziny, powinien korzystać z tych wszystkich praw, z których korzystają wszyscy jej członkowie. Sprawiedliwość wymaga, by starszy członek rodziny miał swój udział w zajęciach potrzebnych dla utrzymania domu. Może on i powinien wykonywać pewne lekkie odpowiednie dla jego siły i wydolności prace. Będzie przez to czuł się bardziej potrzebny i związany z rodziną Ogromnie ważne w starości jest zachowanie świata duchowego. Chodzi tu o prywatne, osobiste życie, o ulubioną działalność, zainteresowania, krąg znajomych i przyjaciół w odpowiednim wieku.

Ten własny świat jest w życiu starszego człowieka wielką wartością rodzajem azylu, źródłem siły, chroni też od zbytniego zaangażowania w świat młodych. Każde z pokoleń ma prawo do swojego życia, zainteresowań, do swego towarzystwa i rozrywek, każde reprezentuje inne wartości i może wiele dać z siebie dla wspólnego dobra²¹. Wszystkie pokolenia łączyć powinna służba dla tych samych nadrzędnych wartości, ideałów i celów. Wszędzie tam, gdzie młody człowiek zdradza te ideały i odchodzi od tych wartości, obowiązkiem starszego człowieka jest zdecydowane i nieustępliwe działanie, by młodego zawrócić na właściwą drogę. Dziadkowie mogą włączyć się w pomoc

i opiekę nad wnukami. Mogą rozwijać umysł i charakter dziecka, wszczepiać mu religijność i zasady moralnego porządku, uczyć rozwagi

_________________

¹⁵ A. Maslow, Teoria hierarchii potrzeb, PWN, Warszawa 1964, s. 24

¹⁶ B. Żakowska-Wachelko, Zarys medyczny geriatrycznej, Warszawa PZWL 2000, s. 25

¹⁷ Encyklopedia seniora, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986, s.

¹⁸ A. Zych, Człowiek wobec starości, Szkice z gerontologii społecznej, BPS, Warszawa 1995, s. 13.

¹⁹ B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa 2000, s. 91

²⁰ Tamże, s. 93

²¹ K. Wiśniewska-Roszkowska, Starość jako zadanie, IWPax, Warszawa, 1989, s. 100

i myślenia, przekazać wiele dobrych rad i życiowej mądrości²². Dzisiejsi zapracowani rodzice mają mało czasu na rozmowy z dziećmi,

które, ciekawe świata, często zadają dużo różnych pytań. Bardzo ważne jest, by tę ciekawość zaspokajał ktoś mądry i odpowiedzialny. Ludzie starsi w rozmowach z wnukami potrafią dojrzeć ważne wychowawcze zadanie. Jednym z elementów tego zadania jest przekazywanie rodzinnej i narodowej tradycji, która stanowi podłoże mocnej więzi między pokoleniami.

Człowiek stary w rodzinie powinien znaleźć bezpieczeństwo, szacunek, zrozumienie, pomoc dla siebie, ale i oczekiwanie na jego pomoc. Poczucie więzi i użyteczności, która nie jest sprowadzona włącznie do pomocy finansowej i usługowej, ograniczają osamotnienie ludzi starych i sprawiają, że zaspokojona jest ich potrzeba godności. Różnice między starością przeżywaną na wsi i w mieście są bardzo znaczne, chociaż różnice kulturowe nie są już tak duże, jak kilkadziesiąt lat wstecz. Na wsi znacznie częściej niż w miastach ludzie starzy żyją w rodzinach wielopokoleniowych, w których odbywa się intensywny przepływ różnych form pomocy i materialnego wsparcia. W miastach kontakty rodzinne są mniej intensywne i znacznie więcej osób starszych mieszka samotnie. Jednak samotni mieszkańcy miast mogą w większym stopniu liczyć na pomoc instytucji, gdy potrzebne są im usługi opiekuńcze i gospodarcze. Na wsi z powodu rozproszonej sieci osadzonej oraz trudności komunikacyjnych trudniej zorganizować opiekę w domu. Z tych samych powodów ludzie starzy ze wsi mają ograniczone możliwości korzystania z instytucji pomocy społecznej, takich jak domy dziennego pobytu, czy środowiskowe domy samopomocy²³.

3. Społeczeństwo polskie wobec starości

Polska jest krajem starzejącym się, co przejawia się w stałym, choć nierównomiernym, wzroście udziału ludzi starych w

populacji²⁴. Znaczne zwiększenie przeciętnej długości życia, które nastąpiło w XX wieku, oznacza, że ogromna większość ludzi dożywa dziś starości, problemy tego okresu życia nabierają dużej wagi. Do niedawna jeszcze wiedz o sytuacji społecznej i potrzebach ludzi starszych była uboga. Starością zajmowali się głównie biolodzy i lekarze, którzy kierowali swą uwagę bardziej na choroby i zniedołężnienie trapiące ludzi w starszym wieku, a nie na istotę samego procesu starzenia się. Osamotnienie, brak środków do życia, bezradność nie uchodziły ich uwadze, ale jako zagadnienie społeczne dostrzegane były raczej wyjątkowo, na przykład gdy człowiek był pozbawiony oparcia w rodzinie.

Ludzie starsi mieli jednak zawsze duży udział wśród ludności wymagającej pomocy zwłaszcza ze strony publicznych lub prywatnych instytucji opieki społecznej.

Po drugiej wojnie światowej, we wszystkich rozwiniętych krajach świata, obserwuje się wyraźny postęp prac naukowych

i wzmożoną działalność praktyczną na tym polu. Powstają liczne instytuty geriatrii i gerontologii, tworzy się katedry tych specjalności. Celem rozwoju, profilaktyki geriatrycznej jest zdrowa długowieczność, starość sprawna, aktywna, twórcza i szczęśliwa, w pełni godna przeżycia²⁵. W dobie dominujących obecnie podejść humanistycznych do dzieci, osób niepełnosprawnych i starych starości nie należy traktować jako ciężaru społecznego i ekonomicznego, jako bezsensownego brzemienia²⁶. Europa i Polska stają się obszarem starzejącym się. Stąd też starość powinna być ukoronowaniem ludzkiego życia, a nie okresem degradacji indywidualnej i społecznej. To okres, kiedy po wieloletnim zmaganiu się z życiem człowiek powinien zbiera owoce swej pracy. Powinien być zarazem świadom swych ograniczeń, zmieniających się ról społecznych w środowisku zawodowym, rodzinie i kręgach lokalnych. Utrata pozycji społecznej, jaką kiedyś mieli ludzie starsi, jest wynikiem rozwoju miast i uprzemysłowienia. Negatywne postawy wobec ludzi starszych mogą być pochodną faktu ponieważ trudniej jest sprostać wymaganiom, jakie przed człowiekiem stawia cywilizacja przemysłowa. Niekiedy sytuacja ludzi starszych postrzegana jest wysoce niekorzystna. Nowoczesne zurbanizowane społeczeństwa w przeciwieństwie do plemiennych wiejskich społeczeństw obniżyły wartość dojrzałości i przesunęły zaszczyty w kierunku młodości. Odsetek starców, którzy pozostają czynni

i niezbędni w prymitywnych społeczeństwach jest znacznie wyższy niż w krajach cywilizowanych.

W znacznym stopniu stosuje się to do współczesnej zurbanizowanej kultury. Społeczeństwo przymusowej emerytury, indywidualnego odosobnienia i małych rodzin ma nie wiele do ofiarowania starym ludziom²⁷. Obecnie w Polsce na rzecz ludzi starszych działa wiele organizacji i instytucji, ale jest to działalność rozproszona, a także stosunkowo mało skuteczna w realizacji potrzeb starszego pokolenia. We wczesnej starości większość osób zachowuje jeszcze dość znaczną sprawność fizyczną i umysłową oraz samodzielność społeczną

i ekonomiczną. Jest to jednak okres obowiązkowego przechodzenia na emeryturę. Możliwość dalszego rozwoju jest bardzo ważnym etapem w życiu każdego, w pełni sił starszego człowieka. Źródłem przywracania człowiekowi sił psychicznych może być środowisko społeczne, które stwarza ludziom starym specyficzny tryb życia. Ważną sprawą jest potrzeba zachowania sprawności umożliwiającej samodzielne zaspakajanie nie tylko potrzeb materialnych, ale i edukacyjnych, towarzyskich i kulturowych. Potrzeby edukacyjne seniorów w dużej mierze zaspakajają znane w świecie uniwersytety trzeciego wieku. W Polsce, w tego typu placówkach, zlokalizowanych głównie seminaryjnych, lektoratach języków obcych, słuchają wykładów z zakresu różnorodnej problematyki.

Zachowanie się starego człowieka jest skutkiem procesu ewolucyjnego, przebiegającego we wszystkich wymiarach²⁸. Samopoczucie osób starszych w znacznym stopniu akceptuje je społeczeństwo. W społeczeństwie prymitywne, o niskiej kulturze, nie stwarzają starszej ludności godziwych warunków życia, nie dbają o odpowiednie rozmiary świadczeń i uprawień na rzecz starszej generacji.

Niezwykle ciekawe wyniki własnych badań przytacza M. Susułowska, która od wielu lat prowadzi badania nad postawami dzieci ( 6 i 10 lat ),

młodzieży ( 15 i 19 lat ), osób dorosłych ( 25 do 55 lat ) w odniesieniu do osób

starszych. Określenia zastosowane dla opisu starego człowieka dotyczą:

- cech wyglądu zewnętrznego,

- zajęć charakterystycznych dla ludzi starych (co robią czego nie robią),

- stanu zdrowia (defekty fizyczne, dolegliwości),

- cech psychicznych (poglądy specyficzne dla ludzi starych, ich preferencje, typowe nastawienia emocjonalne i poznawcze),

- specyficznej pozycji społecznej ludzi starych²⁹.

__________________

²² Tamże, s. 102

²³ B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa 2000, s. 102

²⁴ Tamże, s. 65

²⁵ K. Wiśniewska-Roszkowska, Starość jako zadanie, IWPax, Warszawa 1989, s. 10

²⁶ S. Kawula, Pedagogika Społeczna, Dokonania-aktualność-perspektywy, Podręcznik akademicki dla pedagogów, wydanie II, Toruń 2000,s. 555

²⁷ H. Worach-Kardas, Wiek a pełnienie ról społecznych, Warszawa-Łódź, PWN 1983, s. 67

²⁸ O. Czerniawska, Style życia w starości, Łódź 1998, s. 22

²⁹ L. Frąckiewicz, B. Zakowska-Wachelko, 300 wiadomości o starości, ŚIN, Katowice 1987,s. 12

Z badań wynika, że wyobrażenia o osobach starych w ocenie dzieci i młodzieży są różne, wyróżniać można pewne cechy wspólne.

Wśród cech wyglądu zewnętrznego wymienia się najczęściej następujące: siwe włosy, zmarszczki, pochylona postawa, chodzenie o lasce, drżenie rąk, brak zębów, zaniedbany lub niechlujny ubiór.

Wśród zajęć badani wymieniali: nie pracuje zawodowo, chodzi do kościoła, krzyczy na dzieci, zbiera różne rzeczy, mówi sam do siebie spaceruje z psem, wcześnie wstaje.

W zakresie stanu zdrowia opisuje się różnego rodzaju dolegliwości, a także stan zmęczenia, wyczerpania, ogólnej słabości fizycznej.

Wśród psychicznych wymienia się zarówno cechy dodatnie, jak i ujemne, a więc: mądrość, wiedzę, doświadczenie, ale też drażliwość, zaburzenia pamięci.

W opisie pozycji społecznej człowieka starego dominuje wskazanie na potrzebę opieki, ale mowa jest także o tym, że stary człowiek jest samotny i niepotrzebny.

W opisach starości dokonywanych przez dzieci i młodzież przeważa nacisk na różnego rodzaju braki występujące u ludzi starych, a więc brak urody, brak zdrowia, brak siły. Natomiast w wypowiedziach młodzieży starszej spotyka się już refleksję, że starość ma cechy pozytywne.

Podsumowanie

Starość jest poprzedzona długotrwałym i powolnym procesem, starzeniem się. Jest to naturalny, długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny, który trwa przez całe życie. Człowiek starzeje się już w momencie przyjścia na świat. Starość nie jest zjawiskiem chorobowym, ale naturalnym okresem każdego organizmu. Pojawienie się i narastanie objawów starości jest dla człowieka bardzo przykre. Wraz z wiekiem występują zmiany, które wywołują ograniczenie przystosowania się organizmu do otoczenia. Zachodzące zmiany w różnych organach człowieka, jak i u różnych ludzi nie przebiegają w tym samym tempie, każdy starzeje się na swój sposób. Lęk przed chorobą, zniedołężnieniem, poczucie pustki i osamotnienia, wpływają negatywnie na psychikę starego człowieka.

Opieka nad człowiekiem starym powinna mieć charakter wielokierunkowy. Troska i pomoc ludziom starym powinna stać się naturalnym obowiązkiem każdego człowieka.

Wydłuża się przeciętna długość ludzkiego życia na całym świecie systematycznie rośnie liczba osób starszych. Dlatego należy zapewnić godziwe warunki i wszechstronną pomoc w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych ludziom w tym wieku. Niezaspokojenie potrzeb ważnych dla starszego człowieka powoduje, że nie będzie on patrzył z optymizmem w przyszłość.

Ludzie starzy dawniej mogli liczyć na pomoc rodziny, obecnie dokonało się wiele zmian. Dlatego niektórzy starsi ludzie są zmuszeni szukać pomocy różnych instytucjach, które zajmują się udzielaniem pomocy.

Każdy człowiek powinien zrozumieć, że starość to proces. Który będzie dotyczył każdego człowieka.

Dotychczasowe osiągnięcia medycyny budzą nadzieje na dalsze wydłużenie ludzkiego życia.

ROZDZIAŁ II

POMOC LUDZIOM STARYM W POLITYCE SPOŁECZNEJ

2.1. Cele i zadania pomocy społecznej

Przełom XX i XXI wieku to czas olbrzymiego postępu cywilizacyjnego. Wielkich przeobrażeń społeczno-gospodarczych

i tendencji globalistycznych podejmowanych w imię człowieka, by wspomagać go w życiu i rozwoju. Z duża łatwością można dostrzec problem narastającego rozwarstwienia społecznego, gospodarczego i moralnego³⁰.

Negatywne skutki przemian społeczno-ekonomicznych powodują, że zwiększa się liczba osób nie mogących zaspokoić swoich potrzeb. Środowisko człowieka zdaje się coraz bardziej zagrażać jego życiu, zdrowiu, sprzyja powstaniu chorób, urazów, niepełnosprawności. Osoby o mniejszych możliwościach adaptacyjnych i umiejętnościach nie potrafią samodzielnie rozwijać swoich problemów. Mają poczucie zagubienia, zagrożenia podmiotowości. Trudnościom w pokonywaniu problemów towarzyszy spożywanie, a następnie uzależnienie lekowe, alkoholowe, narkotyczne³¹.

W okresie powojennym przez ponad 45 lat nie było nowej ustawy o pomocy społecznej. W socjalistycznej Polsce nie mogło być mowy o problemach społecznych, takich jak ubóstwo, bezrobocie, czy później narkomania, tym samym nowoczesne regulacje prawne zakresie pomocy społecznej okazały się niepotrzebne. Najliczniejszą grupą klientów stali się starzy, którzy bez zastrzeżeń mieścili się w ,,socjalistycznym systemie opiekuńczym”³².

Od stuleci świadczono pomoc osobom, które nie mogły własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, chorym

i ubogim.

Początkowo była to działalność charytatywna, następnie zaczęły powstawać i rozwijać się systemy zabezpieczenia społecznego, a w ich ramach techniki:

- ubezpieczenia

- zaopatrzeniowa i pomocowa (opieka-pomoc społeczna)³³.

Pomoc społeczna definiowana w Ustawie z 1990 roku:

Celem pomocy społecznej jest zaspakajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób

i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem³⁴.

Definicja pomocy społecznej przyjęła w ustawie z 1990 r. zawiera dwie główne cechy: zastosowanie środków opiekuńczych oraz zamiar umocnienia zdolności jednostki do radzenia sobie w trudnej sytuacji życiowej, w której się znalazła, zaznaczono ponadto element działań na rzecz integracji ze środowiskiem.

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których są one w stanie pokonać, wykorzystują własne środki, możliwości i uprawnienia³⁵.

Polityka społeczna chroniąc społeczeństwo przed niektórymi negatywnymi zjawiskami stworzyła system zabezpieczenia społecznego, rozumianego jako całokształt środków publicznych, przy pomocy których stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb uznanych za ważne. Życie jednostek i całych kategorii społecznych wiąże się z szeregiem zagrożeń

i niebezpieczeństw trudnych do przewidzenia. Pomoc społeczna nie jest i nie może być traktowana jako stałe źródło dochodu służące do zaspokojenia choćby tylko najbardziej uzasadnionych potrzeb wynika z art. 1 ust. 3, że : osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązaniu ich trudnej sytuacji życiowej³⁶.

Niezbędne jest powołanie takiej instytucji, jaką jest pomoc społeczna. Cele jej mieszczą się w szeroko rozumianym zabezpieczeniu społecznym. Do zagrożeń objętych zabezpieczeniem społecznym należą: choroba na którą zabezpieczenie odpowiada zasiłkiem chorobowym, na inwalidztwo rentę, na starość emeryturą. Tak więc zabezpieczenie społeczne jest częścią polityki społecznej i ma na celu zapewnienie dochodów w przypadkach niezdolności do pracy, albo uzupełnienie dochodów gdy ich wysokość nie gwarantuje takiego poziomu, który uznany jest przez społeczeństwo w danym momencie za wystarczający³⁷.

Pomoc społeczna to rozbudowany system świadczeń, zaspokajanie potrzeb bytowych, zdrowotnych i społecznych dla osób, które ze względu na wiek, trudną sytuację życiową nie są w stanie godnie funkcjonować.

Rodzaj, forma i rozmiar świadczeń powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Świadczenie pomocy społecznej powinno służyć również umacnianiu rodziny. Potrzeby osoby i rodziny korzystającej z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej³⁸.

Znając przyczyny niezdolności do samodzielnej egzystencji i analizując je dla potrzeb polityki społecznej, pomoc społeczna może:

- dostarczyć wnioski dla polityki społecznej, korygując jej działanie;

- inspirować i pomagać w wykrywaniu i przeciwdziałaniu patologii społecznej;

- skutecznie pomagać osobom i ich rodzinom, docierając do przyczyn, trudności w zaspakajaniu potrzeb i starając się je usunąć.

__________________

³⁰ K. Marzec-Halka, Pomoc społeczna teoria i praktyka, tom I Praca socjalna, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. K. Wielkiego, Bydgoszcz 2003, s. 92

³¹ red. D. M. Piekut-Brodzka, System pomocy społecznej u progu XXI wieku, APS Warszawa 2002, s. 31

³² P. Czekanowski, Gerontologia a nauczanie pracy socjalnej,[w:] Praca socjalna, działalność pozarządowa i edukacyjna: nowe wyzwania

i potrzeby,(red:0 K. Frysztacki, Zeszyty pracy socjalnej (zeszyt czwarty), UJ, Instytut Socjologii, Kraków 1999, s. 62

³³ red. D. M. Piekut-Brodzka System pomocy społecznej u progu XXI wieku, APS Warszawa 2002, s. 31

³⁴ Ustawa z dnia 29. XI 1990 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. Nr. 64. Poz. 414 z 1998r. z późniejszymi zmianami)

³⁵ Tamże, art. 1, ust. 1

³⁶ Tamże, art. 1, ust.3

³⁷ J. Kwaśniewski, Praca socjalna-pomoc społeczna, Warszawa 1993,s. 253

³⁸ Ustawa o pomocy społecznej dz. , cyt. ,art. 2 ust. 3, 4

Art. 3 ustawy mówi, że (cyt.): ,,pomocy społecznej na zasadach określonych w ustawie udziela się osobom i rodzinom, w szczególności z powodu:

1. ubóstwa,

2. sieroctwa,

3. bezdomności,

4. potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,

5. bezrobocia,

6. niepełnosprawności,

7. długotrwałej choroby,

8. bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,

9. alkoholizmu lub narkomanii,

10) trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,

11) klęski żywiołowej lub ekologicznej³⁹.

W związku z poszczególnymi formami opieki społecznej, określone

artykuły ustawy stawiają dalsze warunki, których spełnienie warunkuje uzyskanie pomocy, art. 4 ustala warunki, gdy chodzi o uzyskanie świadczeń pieniężnych.

Zadania w zakresie pomocy społecznej obejmują w szczególności:

1. tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym rozbudowę niezbędnej infrastruktury socjalnej,

2. analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,

3. przyznanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń,

4. pobudzanie społecznej aktywności w zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin,

5. pracę socjalną, rozumianą jako działalność zawodową, skierowaną na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi⁴⁰.

Stopniowy rozwój administracji państwowej doprowadza do coraz bardziej szczegółowego podziału państwa na jednostki terytorialne z odpowiednią administracją. Najmniejsze jednostki terytorialne gmina i powiaty są miejscem, gdzie ludność zaspokaja zdecydowaną większość swoich potrzeb. Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej, realizowanych przez gminy, należą:

1. prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki,

2. przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,

3. przyznawanie pomocy rzeczowej,

3a) przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,

3b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,

1. inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznanych potrzeb gminy.

Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej o charakterze

obowiązkowym , realizowanym przez gminy, należy:

1. udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, w tym osobom bezdomnym,

1a) organizowanie i prowadzenie gminnych ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych dla dzieci, a także organizowanie mieszkań chronionych,

1. świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,

2. udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób nie mających dochodu

3. i możliwości ubezpieczenia się na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym,

3a) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,

1. praca socjalna,

2. sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym,

3. zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków zadań wymienionych⁴¹.

Zadania zlecone gminie obejmują:

1. przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,

2. przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych,

2a) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby, o których mowa w art. 27 ust. 1 i 2 oraz, w art. 31 ust. 4a i art. 31 b ust. 3,

2b) opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym,

1. przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej,

2. przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowego,

3. świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,

4. organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy,

5. zadania wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw, mających na celu ochronię poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich środków,

6. utworzenie i utrzymanie ośrodka pomocy społecznej i zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników realizujących zadania w pkt. 1-7⁴².

Zadania realizowane przez pomoc społeczną własne czy zlecone, mają jeden cel: pomoc osobie, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej i dopomóc aby mogła godnie żyć.

__________________

³⁹ Tamże, art. 3

⁴⁰ Tamże, art. 8

⁴¹ Ustawa o pomocy społecznej, dz. , cyt. , art. 10

⁴² Tamże, art. 11

2.2. Formy pomocy społecznej

Dla osób starszych, istotną formą pomocy są zasiłki stałe wyrównawcze.

Zasiłek stały wyrównawczy przysługuje osobie samotnej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego, określone w art. 4 ust.1 Ustawy o pomocy społecznej⁴³. Za osobę całkowicie niezdolną do pracy z powodu wieku, w myśl art. 2 pkt. 4a Ustawy o pomocy społecznej, uważa się osobę, która osiągnęła wiek emerytalny w przypadku kobiet 60 lat, a mężczyzn 65 lat. Kolejnym rodzajem świadczenia jest zasiłek okresowy z pomocy społecznej może być przyznany osobom

i rodzinom, jeżeli dochód osoby samotnej gospodarującej lub dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego osoby lub rodziny ustalonego zgodnie z art. 4 ust. 1, a dochody oraz posiadane zasady pieniężne nie wystarczają na zaspokojenie niezbędnych potrzeb, w szczególności ze względu na:

1. długotrwałą chorobę,

2. niepełnosprawność,

3. brak możliwości zatrudnienia,

4. brak uprawnień do renty rodzinnej po osobie, na której ciążył obowiązek alimentacyjny,

5. możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego⁴⁴.

Następną formą pomocy są zasiłki celowe (jednorazowe), które przyznawane są w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności na (cyt.): ,,pokrycie części lub całości kosztów leków i leczenia, remontu mieszkania, opału, odzieży, pobytu dziecka w żłobku lub przedszkolu, a także kosztów pogrzebu⁴⁵. Wysokość zasiłku ustala się w zależności od niezbędnych potrzeb i stanu materialnego zainteresowanej osoby.

Świadczenia w naturze to:

Pomoc w postaci jednego gorącego posiłku dziennie przysługuje osobie, która własnym staraniem nie może go sobie zapewnić⁴⁶.

Przyznanie niezbędnego ubrania następuje przez dostarczenie osobie potrzebującej bielizny, odzieży i obuwia odpowiednich do jej indywidualnych właściwości oraz pory roku⁴⁷.

Osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych⁴⁸.

Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspakajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz w miarę możliwości zapewnienie kontaktów z otoczeniem⁴⁹.

W razie niemożności zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę osoba wymagająca całodobowej opieki może ubiegać się o skierowanie do domu pomocy społecznej. Dom pomocy społecznej zapewnia całodobową opiekę oraz zaspakaja niezbędne potrzeby

Bytowe, edukacyjne, społeczne i religijne na poziomie obowiązującego standardu⁵⁰.

Szczególnie istotną formą pomocy środowiskowej na rzecz ludzi starych, jest praca socjalna. Art. 8 Ustawy, jest to (cyt.): ,,działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi⁵¹.

Pracownik socjalny powinien wykazać wiele taktu, zrozumienia

i życzliwości w kontakcie z osobą potrzebującą pomocy. Często pierwszy kontakt dla człowieka starszego jest nie małym przeżyciem . Trudno jest przełamać zażenowanie i prosić o pomoc.

2.3. Dom pomocy społecznej jako miejsce zaspakajania potrzeb jego

mieszkańców

Wydłużenie życia spowodowało, że obecnie coraz częstsze są rodziny trzypokoleniowe, z babciami i dziadkami, a nawet z prababciami i pradziadkami, ale równocześnie średnie i młodsze pokolenie stają się mniej liczne. Do tego dochodzą zmiany związane z przeobrażeniami rodziny pod wpływem uprzemysłowienia, urbanizacji i zwiększonej ruchliwości społecznej, sprawiające, że związki międzypokoleniowe stają się coraz uboższe w swej treści i coraz dalsze. W tych warunkach zmniejsza się możliwość, a z czasem i chęć średniego pokolenia do niesienia pomocy starszym rodzicom⁵².

Rodzina pełniła zawsze szczególną rolę we wszystkich fazach życia człowieka. W rodzinie wzrastał on i kształtował swą osobowość, tu chował swe dzieci, kształtował swój świat uczuć, najgłębsze z nich kojarząc z przeżyciami rodzinnymi. Rodzina stanowiła więc także w starszym wieku naturalne środowisko człowieka, od którego oczekiwano ( i zwyczajowo otrzymywano) oparcia materialnego, fizycznego i duchowego⁵³.

W starszym wieku krąg więzów społecznych zacieśnia się do stosunków z rodziną, głównie z małżonkiem, dziećmi i wnukami. Możność uczestniczenia w życiu rodziny, choćby systematycznie z nią spotkania, wzajemna wymiana pomocy i różnego rodzaju usług, daje staremu ojcu czy matce nie tylko bezpośrednią satysfakcję płynącą z zaspokojenia potrzeby serdeczności, lecz także poczucie bezpieczeństwa i uznania swej pozycji w rodzinie i społeczeństwie. Towarzysząca uprzemysłowieniu indywidualizacja rozerwała właściwą rodzinie tradycyjnej wspólnotę. Dlatego pokolenie ludzi starszych zostało odizolowane od swoich dzieci i utraciło w nich oparcie, na jakie dawniej mogło liczyć w potrzebie.

W późnej starości większość osób wykazuje znaczne ograniczenia sprawności psycho -fizycznej oraz ma większą potrzebę korzystania z pomocy innych osób. Osoby cierpiące na choroby wieku starczego wymagają opieki, którą zapewnia im najczęściej rodzina. Obciążenia związane z tą opieką, jeśli nie są rozłożone pomiędzy kilkoma jej członkami, bywają niezwykle uciążliwe

i wymagają wsparcia ze strony dalszej rodziny lub instytucji. Wśród osób starszych istotą jest udział osób niepełnosprawnych, wymagających opieki i pomocy. Może ona być świadczona w miejscu zamieszkania bądź w domach pomocy społecznej lub w zakładzie opiekuńczo-leczniczym.

__________________

⁴³ Tamże, art. 27, ust. 4

⁴⁴ Tamże, art. 31

⁴⁵ Tamże, art. 32

⁴⁶ Tamże, art. 16

⁴⁷ Tamże, art. 15

⁴⁸ Tamże, art. 17

⁴⁹ Tamże, art.18

⁵⁰ Tamże, art. 19. 20

⁵¹ Tamże, art. 8 ust.5

Domy pomocy społecznej są tworzone dla osób, które potrzebują instytucjonalnej pomocy. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 r. z późniejszymi zmianami o skierowanie do domu pomocy społecznej może ubiegać się osoba wymagająca całodobowej opieki, w razie braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę

i gminę⁵⁴.

Umieszczenie w placówce następuje na wniosek zainteresowanej osoby. Organy pomocy społecznej mogą podjąć z urzędu lub na wniosek innej osoby działania w sprawie umieszczenia w domu pomocy społecznej. Może to jednak nastąpić wyłącznie za zgodą osoby potrzebującej pomocy lub jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli osoba potrzebująca pomocy lub jej przedstawiciel urzędowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w placówce, albo po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, dom pomocy społecznej zawiadamia o tym właściwy sąd opiekuńczy, albo prokuratora, jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego⁵⁵.

Obecnie do domów pomocy społecznej zaliczane są również placówki przeznaczone dla samotnych matek, pozbawionych dachu nad głową. Bywa i tak, że określona sytuacja rodzinna stwarza przejściowe trudności w zapewnieniu opieki domowej niepełnosprawnemu członkowi rodziny, wówczas istnieje możliwość zamieszkania tych osób na czas określony w stacjonarnym

domu pomocy społecznej.

W domu pomocy społecznej nie powinny przebywać osoby cierpiące na chorobę powodującą zagrożenie dla zdrowia i życia tej osoby lub osób z jej otoczenia, oraz chorzy wymagający stałego leczenia szpitalnego.

Sposób funkcjonowania domu zależy od tego, dla kogo jest on przeznaczony oraz od okresu pobytu mieszkańców.

W zależności od tego, dla jakich osób przeznaczone są domy pomocy społecznej, wyróżniamy domy dla:

- ludzi starych,

- osób umysłowo upośledzonych,

- samotnych kobiet w ciąży oraz samotnych matek z małoletnimi dziećmi (zwane domami dla samotnych matek),

- inwalidów (niepełnosprawnych),

- osób przewlekle chorych⁵⁶.

Domy pomocy społecznej od kilku lat podlegają różnego rodzaju intensywnym przemianom. Zmieniło się ich usytuowanie resortowe, na mocy ustawy o pomocy społecznej z dn. 29 listopada 1990 r. prowadzenie domów pomocy społecznej o zasięgu lokalnym należy do zadań gminy, natomiast organizacja i finansowanie domów o zasięgu ponadlokalnym należy do zadań wojewody⁵⁷.

Domy pomocy społecznej na mocy ustawy jest miejscem, które ma zaspakajać całość potrzeb mieszkających w nim ludzi. Wedle ustawodawcy ,,Dom powinien zaspokajać potrzeby bytowe i zdrowotne mieszkańców oraz umożliwiać rozwój ich osobowości, a w szczególności zapewnić:

- miejsce zamieszkania ,

- wyposażenie w niezbędne meble i sprzęty, pościel i bieliznę pościelową oraz środki utrzymania higieny osobistej,

- odzież i obuwie,

- wyżywienie w ramach obowiązujących normach żywieniowych, również dietetyczne zgodne ze wskazaniem lekarza,

- opiekę lekarską i pielęgniarską z karmieniem, myciem, ubieraniem i kąpaniem osób, które nie mogą samodzielnie wykonywać tych czynności,

- zabiegi usprawnienia leczniczego (kinezyterapii i fizykoterapii),

- leki i środki opatrunkowe na zlecenie lekarza domu,

- osobom umysłowo upośledzonym warunki uczenia się i wychowania poprzez doświadczenia życiowe oraz nauczanie specjalne,

Terapię zajęciową, a także dobrowolny udział w pracach na rzecz domu,

- dostęp do kultury i rekreacji,

- spokój i bezpieczeństwo na terenie domu, oraz opiekę w czasie zorganizowanych zajęć poza domem,

- wsparcie w wysokości do 30% zasiłku stałego osobom nie posiadającym żadnych własnych dochodów; wysokość wsparcia ustala dyrektor wojewódzkiego zespołu pomocy społecznej w porozumieniu z dyrektorem domu”. (Rozporządzenie Ministra Pracy I Polityki Społecznej z dn. 2 II 2993, Dz. U. Nr 13)⁵⁸.

Ważnym elementem życia w domu pomocy społecznej, na który jego przyszły mieszkaniec nie ma często wpływu, jest jego lokalizacja. Zalety posiadają domy zlokalizowane w środowisku miejskim w porównaniu z odizolowanym przestrzennie domami miejskimi. Przewaga tej pierwszej lokalizacji jest oczywista; domy miejskie dostarczają mieszkańcom więcej możliwości kontaktów ze światem zewnętrznym, podczas gdy domy wiejskie Stwarzają poważne ograniczenia komunikacyjne i inne. Tylko w domu położonym w dużym mieście możliwe są częste, nawet codzienne odwiedziny, krewnych, mieszkających w tej samej miejscowości, co wprawdzie zdarza się rzadko, ale ma ogromne znaczenie dla samego mieszkańca i jego samopoczucia.

Zakres pomocy kierowanej obecnie do ludzi w podeszłym wieku jest zapewnie niewystarczający. Jest to szczególnie widoczne na tle sytuacji materialnej ludzi starych. Sytuacja ludzi starszych jest bardzo zróżnicowana i uzależniona w podstawowej mierze od posiadanych źródłem utrzymania. Obecnie starsze pokolenie czerpnie swoje dochody niemal wyłącznie z nie zarobkowych źródeł utrzymania, tzn. emerytur i rent. Nie jest to obszar pomyślnej starości ludzie starzy należą z pewnością do tych grup, które nie mają już na czym oszczędzać, a jeżeli to czynią, to ich działanie związane jest z poważniejszymi ograniczeniami potrzeb.

Potencjalni mieszkańcy domów pomocy społecznej to ludzie samotni, znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej i zdrowotnej. Nie ulega jednak wątpliwości, że szeroko rozumiana i wieloaspektowa pomoc osobom starszym nadal stanowi w naszej ojczyźnie tą sferę, w której pojawia się za mało nowych inicjatyw i pomysłów)⁵⁹. Trzeba zatem ludziom stary dać , jak to sformułował znany myśliciel i działacz japoński Daisaku Ikeda ,,powód do dalszego życia”

(Toynbee, Ikeda, 1999, s. 102)⁶⁰. Powód do dalszego życia oznacza nie tylko chęć zapewnienia ludziom godziwych warunków materialnych, dobrej opieki

__________________

⁵² Encyklopedia seniora, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986, s. 170

⁵³ Tamże

⁵⁴ red. D. M. Piekut-Brodzka, Pomoc instytucjonalna osobom starszym, niepełnosprawnym oraz sytuacjach kryzysowych, WSPS, Warszawa 1999, s. 8

⁵⁵ Tamże, s. 8

⁵⁶ red. D. M. Piekut-Brodzka, Pomoc instytucjonalna osobom starszym, niepełnosprawnym oraz sytuacjach kryzysowych, WSPS, Warszawa 1999, s. 9

⁵⁷ E. Tarkowska. Życie codzienne w domach pomocy społecznej, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1994, s. 16

⁵⁸ E. Tarkowska, Życie codzienne w domach pomocy społecznej, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1994, s. 20 - 21

⁵⁹ P. Czekanowski, Gerontologia a nauczanie pracy socjalnej, [w:] Praca socjalna, działalność pozarządowa i edukacyjna: nowe wyzwania i potrzeby, (red K. Frysztacki, zeszyty pracy socjalnej (zeszyt czwarty), UJ, Instytut Socjologii, Kraków 1999, s. 66

⁶⁰ Tamże

zdrowotnej i socjalnej. To także międzypokoleniowa solidarność i sieć kontaktów rodzinnych, posiadanie oparcia w społeczności sąsiedzkiej i lokalnej, możliwości i chęć aktywnego życia, możliwość wykorzystania potencjału starszego pokolenia. W wiek starszy wkracza coraz więcej osób wykształconych i wysoko wykwalifikowanych dla społeczno-ekonomicznego i kulturalnego rozwoju naszego kraju.

Prognozy demograficzne przewidują dalsze pogłębianie się procesu starzenia społeczeństwa oraz wzrastający brak równowagi demograficznej. Rodzić to będzie potrzeby rozbudowania usług medycznych i socjalnych, zwiększonej solidarności międzypokoleniowej.

Podsumowanie

Postępy cywilizacji spowodowały wydłużenie się życia ludzkiego, co powoduje że ciągle wzrasta liczba ludzi starszych. Należy stworzyć takie warunki bytowe aby odpowiadały godności każdego człowieka.

Człowiek starszy potrzebujący opieki powinien mieć zapewnione wszystkie możliwości formy wsparcia. Pomoc przybiera formę zasiłków pieniężnych, świadczeń w naturze i usług domowych oraz zorganizowanej opieki w domach pomocy społecznej.

Niezależnie od tego, czy umieszczenie w domu opieki, czy w innym ośrodku opieki długoterminowej potrzeba umieszczenia w zakładzie powinna być szczegółowo rozpatrzona. Ponadto możliwości danego domu opieki muszą odpowiadać potrzebom medycznym starszego człowieka. Ludzie starsi wymagają specyficznej opieki medycznej. Ograniczona sprawność ludzi starszych powoduje zwiększenie zapotrzebowanie tego pokolenia na pomoc ze strony rodziny, a gdy jej brak ze strony instytucji państwowych i organizacji społecznych.

Jednak jak najdłużej człowiek stary powinien pozostawać w dotychczasowych warunkach środowiskowych, należy mu pomóc w godnej egzystencji we własnym domu, w którym często spędził większość swojego życia. Praca socjalna i pomoc społeczna może odegrać na tym polu ogromne znaczenie.

ROZDZIAŁ III

ZASADY FUNKCJONOWANIA NIEPUBLICZNEGO ZAKŁADU

OPIEKUŃCZO-PIELĘGNACYJNEGO

1. Historia i organizacja zakładu

Zakład świadczy usługi opiekuńczo pielęgnacyjne dla osób starszych.

Powstał w 1999 roku na podstawie art. 3 ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (dz. U. Nr. 91, poz. 408 z póżn. zm.). Zakład jest wpisany do Rejestru u Wojewody Mazowieckiego pod nr. 1330.

Budynek zlokalizowany jest na działce znajdującej się przy ulicy Leśnej 7 w Markach graniczących z północno-wschodnią częścią Warszawy. Działka ta znajduje się poza terenem zwartej zabudowy. Graniczy z terenem zadrzewionym i ogrodzona jest efektownie wykonanym murkiem.

Na obszarze działki znajduje się zalesiony teren, dzięki któremu przez cały rok można obserwować wiele gatunków ptaków. Wytyczne ścieżki i znajdujące się ławeczki umożliwiają wypoczynek i spacery na świeżym powietrzu oraz obserwacje ptactwa i przyrody. Rozwiązania architektoniczne dostosowane są do potrzeb ludzi w starszym wieku.

Dom jest sformowany w podkowę, dzięki odpowiedniemu zaprojektowaniu, w szczególności doborowi otworów okiennych odczuwa się bliskość otoczenia, z przyrodą. Dom posiada duży taras, z którego bezpośrednio wychodzi się do ogrodu. Znajduje się w nim ogródek, alejki, grupa krzewów iglastych, skalniaki, fontanna, oczko wodne z całą gamą wodnej roślinności, w której zamieszkały żaby.

W ogrodzie znajduje się w czasie letnim sprzęt ogrodowo-rekreacyjny. Meble ogrodowe wykonane są tak, że nie powodują zagrożeń dla mniej sprawnych mieszkańców, szerokie i wygodne , tak urządzone, by przypominały w jak największym stopniu warunki domowe.

Dom jest nowoczesny, posiada stały monitoring. Finansowany jest przez pacjenta lub jego rodzinę. Jest samodzielną jednostką budżetową.

Zakład opiekuńczo- pielęgnacyjny udziela całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację, opiekę i rehabilitację osób nie wymagających hospitalizacji oraz zapewnia im kontynuację leczenia farmakologicznego, pomieszczenie

i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia, a także prowadzi edukację zdrowotną tych osób i członków ich rodzin.

Celem pensjonatu jest zapewnienie potrzeb bytowych, zdrowotnych

i społecznych swoim podopiecznym to jest:

- poczucie bezpieczeństwa,

- warunki higieniczne,

- aktywizację i rehabilitację,

- intymność,

- wyżywienie także dietetyczne,

- opiekę lekarską i pielęgniarską,

- terapię zajęciową,

- dostęp do dóbr, oświaty i rekreacji.

Obecnie w pensjonacie przebywa 37 osób. Miejsc jest 40.

Pracą pensjonatu kieruje właściciel pan mgr Daniel Balla ponosi pełną odpowiedzialność za działalność placówki, za funkcjonowanie domu oraz pracę personelu, którego jest zwierzchnikiem. Musi również dbać o kształtowanie właściwej atmosfery, w tym szczególnie o prawidłowe stosunki personelu z mieszkańcami. Atmosfera panująca nacechowana jest życzliwością, wyrozumiałością i zaufaniem.

1. Personel i jego zadania

Personelem kieruje kierownik. Reprezentuje on pensjonat i odpowiada za

zgodne z celem i zasadami jego funkcjonowanie.

Kierownik bezpośrednio nadzoruje pracę wszystkich pracowników, a są

to:

- lekarz,

- pielęgniarki,

- rehabilitant,

- fizykoterapeuta,

- terapeuta zajęciowy,

- dietetyk,

- kucharka,

- sprzątaczki.

Lekarz czuwa nad zdrowiem mieszkańców. Zapewnia im opiekę lekarską

w zakresie interny. Opieka lekarska nie kończy się tylko na zbadaniu pacjenta, zna on psychikę ludzi starszych. Z lekarzem współpracuje rehabilitant, którego obowiązkiem jest utrzymanie jak najdłużej kondycji fizycznej pensjonariuszy. Zajmuje się usprawnianiem ruchowym mieszkańców, przeprowadza ćwiczenia indywidualne i w miarę możliwości gimnastykę. Podstawowym zadaniem prowadzącego zajęcia staje się uświadomienie pensjonariuszom celowości stosowania ćwiczeń dla utrzymania dojrzałego organizmu w należytej kondycji.

Prowadzi również dokumentację przeprowadzonych zająć.

Nad stanem zdrowia pensjonariuszy czuwają też lekarze specjaliści, którzy przychodzą dwa razy w tygodniu, są to:

- psychiatra,

- neurolog,

- kardiolog,

- stomatolog (protetyk)

Oprócz godzin urzędowania lekarzy pełnią oni stały dyżur przy telefonach komórkowych służąc pomocą w pilnych przypadkach.

Zatrudnione są cztery pielęgniarki i pięć salowych. Pracują one na dwie zmiany po dwanaście godzin.

Zakres czynności pielęgniarki przedstawia się następująco:

- Przyjęcie pensjonariuszy do Domu i ułatwienie im adaptacji do nowego środowiska,

- planowanie opieki pielęgnacyjnej stosowanie do stanu zdrowia podopiecznych, diagnozy lekarskiej oraz ustalonego postępowania leczniczo-rehabilitacyjnego,

- wykonywanie czynności związanych z utrzymaniem higieny podopiecznych, bielizny osobistej, pościelowej,

- zapewnienie wygody,

- obserwacja pensjonariuszy,

- wykonywanie czynności diagnostycznych (ważenie, pomiary, mierzenie RR, pobieranie materiału do badań),

- wykonywanie zabiegów leczniczych (Opatrunki, podawanie leków, zastrzyki, kroplówki),

- informowanie pensjonariuszy o celowości wykonywanych zabiegów leczniczych i pielęgnacyjnych,

- pomoc lekarzowi w wykonywaniu zabiegów terapeutycznych,

- czuwanie nad bezpieczeństwem pensjonariuszy,

- dokumentowanie wykonywanych zabiegów i wyników obserwacji pensjonariuszy oraz przekazywanie informacji lekarzowi.

Pielęgniarka sprawuje bezpośrednią opiekę nad ludźmi starymi i jest odpowiedzialna za utrzymanie ich czystości i otoczenia. Działania rehabilitacyjne i opiekuńcze wobec podopiecznych prowadzone są zgodnie z programem przystosowanym do ich możliwości.

Do pensjonatu przyjmowane są osoby z niewielkim stopniem zaburzeń pamięciowych oraz początkiem choroby Alzheimera większość jest sprawna fizycznie tylko nieliczni poruszają się przy pomocy chodzika. Osoby te nie mogły pozostawać same w swoich domach ponieważ nie mogły podołać codziennym obowiązkom. Rodzina nie mogła zapewnić im całodobowej specjalistycznej opieki medycznej oraz urządzeń pomagających w codziennych czynnościach życiowych.

Wszyscy mieszkańcy domu mają prawo do:

- poszanowania praw osobistych,

- pomoc w zaspakajaniu potrzeb,

- opiekę duszpasterską,

- umożliwienie współdecydowania w sprawach indywidualnych,

- umożliwienie odwiedzin krewnych i znajomych oraz opieki z ich strony nad pensjonariuszami,

- umożliwienie umierania w spokoju i godności.

Celem działalności pensjonatu jest zapewnienie dobra jego mieszkańcom. W organizacji uwzględnia się przede wszystkim godność człowieka, poszanowanie jego praw osobistych i wolności indywidualnej, dostosowując odpowiedni zakres i poziom świadczeń do indywidualnych potrzeb każdego mieszkańca. Działania rehabilitacyjne i opiekuńcze wobec podopiecznych prowadzone są zgodnie z programem przystosowanym do ich możliwości.

Kierownik organizuje całokształt funkcjonowania Domu i życia jego mieszkańców, a w szczególności:

- współpracuje z lekarzami w sprawach zdrowia pensjonariuszy,

- koordynuje sprawną pracę pielęgniarek i salowych,

- wypłaca pieniądze personelowi medycznemu,

- nadzoruje czystość we wszystkich pomieszczeniach mieszkalnych

i socjalnych,

- prowadzi książeczki zdrowia personelu domu,

- prowadzi ewidencję medyczną pensjonariuszy i przechowuje dokumenty dotyczące stanu ich zdrowia,

- zamawia zlecone przez lekarzy leki w aptece i wszelkie materiały opatrunkowe i inne.

3.3. Warunki lokalne

Dom zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz prezentuje się okazale.

Pomieszczenia dostosowane są do potrzeb osób w nim zamieszkujących oraz z zachowaniem prawa do intymności. Należy tu wymienić: pokoje pacjentów, gabinet lekarski i zabiegowo – pielęgniarski, rehabilitacyjny, psychoterapii, terapii zajęciowej, pokój dziennego pobytu, stołówka, kuchnia, pomieszczenia gospodarcze.

Pensjonat posiada pokoiki jedno i dwu osobowe z pełnym węzłem sanitarnym. Pokoje są przytulne, czyste i gustowne urządzone. Każdy posiada jasne drewniane meble, kolorowe zasłony, telewizor, radio i telefon oraz instalację przywoławczą. Gustownie dobrane dodatki oraz własne drobiazgi świadczą o indywidualności każdego z mieszkańców.

Dom jest oazą spokoju można w nim milo spędzić czas w zależności od nastroju i upodobań. Jesienią urządzono pokój kominkowy, można przesiadywać przy kominku, gdzie znajduje się prawdziwe palenisko, trzask palącego się drewna i naturalne ciepło sprawia dużo miłych doznań jego mieszkańcom.

Właściciel pensjonatu zadbał nawet o zakup pianina. Jedna z mieszkanek potrafi grać dzięki temu co jakiś czas urządzone są małe koncerty.

Dom posiada też osobny pokój dzienny, wyposażony jest w stylowe meble, tam też odbywa się uroczystości z okazji świąt, urodziny mieszkańców, zabawy karnawałowe, andrzejkowe.

Jest również biblioteka. Znajdują się w niej książki o różnej tematyce. Są tu tomiki wierszy, książki przygodowe, kryminalne, historyczne, a także dramaty, komedie i romanse. Dzięki niej można poszerzyć swoje horyzonty myślowe, a także zapobiec nudzie. Jeden z mieszkańców jest znanym pisarzem okresu między wojennego, zainteresowanym chętnie przybliża swoje dzieła literackie.

Czytelnictwo i muzyka to nie jedyne zainteresowania mieszkańców. Niektóre z mieszkanek wiosną i latem uprawiają ogródek sadzą ozdobne krzewy, rośliny i kwiaty. Od ponad roku są hodowane króliki, którymi chętnie zajmują się wszyscy zainteresowani mieszkańcy.

4. Organizacja czasu wolnego

Ludzie starsi przechodząc a z własnego domu do Domu opieki zrywają z

dotychczasowym stylem życia. Stan zdrowia często nie pozwala im na kontynuację i wykonywanie wielu czynności. W codziennych czynnościach pomagają im pielęgniarki i personel pensjonatu. Mają zapewnioną opiekę. Wchodzą w świat czasu wolnego. Wiele energii życiowej wymaga bycie człowiekiem starym w dzisiejszych czasach, życie w instytucji wśród wielu innych osób w zaawansowanym wieku, wielka z własną niesprawnością, demencją, obserwacja przychodzącej do współmieszkańców śmierć ze świadomością, że przychodzi do każdego człowieka sprawia, że są to przejawy siły i odwagi tych ludzi.

Mieszkańcy pensjonatu nie wiedzą co to jest nuda. Dom prowadzi życie kulturalne, w którym uczestniczą wszyscy mieszkańcy, jeśli tylko pozwala im na to stan zdrowia.

Pensjonat umożliwia mieszkańcom uczestnictwo w różnego rodzaju terapiach np. zajęcia z zakresu plastyki, malarstwa, robótki na drutach, szydełkowanie, hafciarstwo. Mniej sprawni pensjonariusze nie są wyłączeni z tych zajęć, gdyż pomaga im personel. Do pensjonatu przyjeżdża trzy razy w tygodniu grupa studentów wolontariusze i prowadzą z mieszkańcami muzykoterapię, grają na gitarze i pianinie. Repertuar słuchanej muzyki ustala się wspólnie. Z okazji świąt okolicznościowych śpiewane są różne pieśni np. na Boże Narodzenie śpiewane są kolędy. Dom zamieszkują ludzie urodzeni przed wojną dlatego większość zna pieśni patriotyczne, które bardzo chętnie są śpiewane. Zajęcia z muzykoterapii prowadzone są bardzo ciekawie pensjonariusze mogą wyklaskiwać różne rytmy, są zabawy ruchowe z prostym podkładem muzycznym. Dzięki wspólnym śpiewom uczestnicy stają się weseli, zapominają o kłopotach zdrowotnych

i osamotnieniu.

W pokoju kominkowym w zimowe wieczory można grać w szachy, warcaby różnego rodzaju układanki albo po prostu porozmawiać.

Jeżeli tylko pozwala pogoda dużo czasu mieszkańcy przebywają na świeżym powietrzu przed domem lub w ogrodzie. Jest także pies, który bardzo przywiązał się do mieszkańców, leniwie spaceruje alejkami i na nikogo nie szczeka, za co wszyscy bardzo go chwalą.

Wokół domu jest dużo zieleni, spokój, cisza. Latem urządzane są przed domem wieczorki w pięknie zaprojektowanym ogródku pełnym krzewów ozdobnych, roślin i kwiatów. Wśród mieszkańców nawiązały się głębokie przyjaźnie, wszyscy są jedną wielką rodziną, wspólnie urządzone są imieniny, urodziny i inne uroczystości, świadczą o tym pamiątkowe albumy ze zdjęciami. Mieszkańcy nigdy nie pozbyli się swoich własnych zamiłowań i często żyli wspomnieniami. Wymieniali hobby typu podróże po świecie i wędrówki po górach. Nie pozwalają na to obecnie warunki fizyczne. Część z nich rekompensowało sobie bezpowrotne zdjęcia miłośnicze czytaniem książek podróżnych, historycznych. Ogólnie mieszkańcy są zadowoleni z mieszkania w tym domu, nie narzekają na monotonię. Personel tak organizuje czas, aby było miło i wesoło, żeby panował ,,dobry duch” w ich domu. Nie pominięto wyjazdów do kina, teatru, ogrodu botanicznego w Powsinie, a także do miejsc kultu Maryjnego. Społeczność tego domu tworzą w większości katolicy. Otrzymują oni opiekę duszpasterską adekwatną do ich sytuacji i potrzeb. Wiele odpowiedzi, które człowiek w podeszłym wieku otrzymuje na swoje trudne pytanie i męczące go wątpliwości nie będzie miało wyczerpującego charakteru, jeżeli nie odniesie się ich do sprawy wiary, prawdy biblijnej. Wielu seniorów odczuwa potrzebę życia religijnego, modlitwy. Niektórzy świadomie chcą się przygotować do własnej śmierci, nie czekając jak sami mówią do ,,ostatniej chwili”. Potrzeby religijne są bardzo ważną sprawą ludzi starszych dlatego raz w tygodniu przychodzi ksiądz.

Należy jeszcze wspomnieć o dzieciach z pobliskiej szkoły podstawowej, które przyjeżdżają z przedstawieniami np. jasełkami czy z repertuarem z okazji dnia babci i dziadka, często wręczają zrobione własnoręcznie drobne upominki. Ten kontakt dla obydwu stron jest bardzo ważny i potrzebny.

Podsumowanie

Starość czeka każdego i to, co dziś wydaje się być zupełnie nieracjonalne, jutro może się stać sensem naszego życia. Z wiekiem zmienia się hierarchia naszych wartości i sposób patrzenia na otaczającą rzeczywistość. Nie zawsze będzie ona przyjazna. Proces starzenia się może przynieść nam wiele niespodzianek, i to nie takich , o których marzymy. Ważne wtedy będzie, żeby był przy nas wtedy ktoś wrażliwy, ktoś kto zrozumie i wysłucha, ktoś kto zobaczy w nas więcej niż dostrzegamy sami.

Zaproponowany model życia starszego człowieka zamieszkałego w domu pomocy społecznej odbiega od stereotypowego patrzenia na tę fazę życia człowieka, jak na czas biernego odpoczynku. Jest to sposób życia skłaniający do stałej aktywności, do poczucia odpowiedzialności za własną osobowość i swój rozwój psychiczny, którego nigdy nie wolno zaniedbywać. Możliwości czerpania radości z życia i znajdowania w nim wartości nie ustają w pewnym momencie życia, być może należy tylko dostrzec wokół siebie nowe wartości, odnaleźć inne uroki w sobie i w otoczeniu. Postawę taką powinno utrwalać otoczenie człowieka starszego, być mu oparciem i pomocą w realizacji celu: Szczęśliwej starości. Takim oparciem dla każdego człowieka ,,trzeciego wieku” jest między innymi dom pomocy społecznej.

Takich domów powinno powstawać więcej jako forma alternatywna wobec placówek opieki państwowej, jednak aby były one bardziej dostępne w wyborze dla ludzi starych powinna być zmieniona forma ich finansowania.

ROZDZIAŁ IV

METODYKA BADANIA WŁASNEGO

Badanie naukowe jest celowym poznaniem rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej. Jego wynikiem jest określony obraz rzeczywistości, który ma być (cyt.): ,,wiernym , adekwatnym odzwierciedleniem obiektywnie istniejących, niezależnych od podmiotu poznającego, rzeczy i zdarzeń”⁶¹. Warunkiem uzyskania takiego obrazu świat jest przyjęcie określonej metodyki, która wyznacza poszczególne etapy postępowania badawczego, ich kolejność i przebieg.

4.1. Przedmiot i cel badania

Badania pedagogiczne skierowane są zawsze na cel, któremu służą.

Cel badań zarówno ilościowych jak i jakościowych jest taki sam: poznanie bądź lepsze poznanie interesującego nas zagadnienia.

Badanie jakościowe stosuje się wówczas, gdy:

1. Chcemy przyjrzeć się zjawiskom w ich kontekście, gdy chcemy je poznać takimi są a nie stwierdzić, czy zgadzają się z naszym o nich mniemaniem,

2. Badane zjawisko jest ,,drażliwe”, dotyczy problemów uznawanych przez badanych za intymne, prywatne,

3. Osobami badanymi są albo-jednostki o wysokim stopniu samoświadomości posiadający dużą zdolność do artykulacji badanych problemów, bądź gdy są one niezdolne do wypowiadania się na temat istniejący badacz⁶². Dotyczy to zarówno dzieci o nierozwiniętych jeszcze możliwościach artykulacyjnych jak i dorosłych, posługujących się językiem różniącym się od języka badacza.

Przy rozważaniu problemów ludzi starych zamieszkujących w Zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym, nie wystarczy tylko odniesienie się do literatury

i aktów prawnych, niezbędne są także badania pogłębiające istniejącą wiedzę z tego zakresu. Badanie ankietowe, które przeprowadziłam, miało ukazać problemy występujące w życiu codziennym ludzi w wieku starszym.

Celem mojej pracy jest analiza sytuacji socjalno-ekonomicznej ludzi starszych zamieszkujących w Zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym oraz czy Zakład spełnia ich oczekiwania.

4.2. Problem badawczy i hipoteza

Etapem procesu badawczego jest sformułowanie problemu badawczego. Sformułowałam odpowiedni problem badawczy do realizacji powyższych celów. Problem badawczy, to według S. Nowaka ,,pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badacz”⁶³.

Rozważania w rozdziale I i II prowadzą do dalszych dociekań poprzez badania własne. Problemem badawczym mojej pracy jest wykazanie:

- sytuacji ludzi starszych w jakiej się znajdują,

- jaki jest zakres świadczonych usług w Zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym.

Oprócz sformułowania problemu i przeprowadzenia badań należy wysunąć odpowiednią hipotezę. ,,Hipotezę nazywa się wszystkie twierdzenia częściowa tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych” ( T. Kotarbiński 1960)⁶⁴.

Do wymienionych problemów badawczych, sformułowałam następującą

hipotezę:

,,Zakład opiekuńczo-pielęgnacyjny spełnia wymogi i oczekiwania ludzi starych, którzy zdecydowali spędzić z nim resztę swego życia”.

Aby udowodnić hipotezę lub ją zweryfikować, należało przeprowadzić analizę sytuacji ludzi starych, a także wykazać skuteczność Zakładu opiekuńczo-pielęgnacyjnego.

4.3. Metoda, techniki i narzędzia badawcze

W celu odpowiedzenia na postawione problemy badawcze, należy zebrać materiał i go opracować. Temu celowi służą odpowiednio dobrane metody, techniki i narzędzia badawcze.

Przez metodę badań zdaniem A. Kamińskiego rozumieć będziemy ,,zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych

i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”⁶⁵. Metoda zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze zarówno koncepcyjnym jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

T. Pilch wyróżnia następujące metody badań:

1) Eksperyment pedagogiczny,

2) Monografia pedagogiczna,

3) Metoda indywidualnych przypadków,

4) Sondaż diagnostyczny.

Metoda badań powinna wskazywać drogę do rozwiązania problemu oraz sugerować stosowanie technik badawczych.

Techniką badań zaś nazywać będziemy ,,czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów ( Kamiński A. 1974)⁶⁶. techniki badań są zatem czynnościami określanymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi.

Środkiem służącym do realizacji danej metody lub techniki, jest narzędzie badawcze, które jest: ,,przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”⁶⁷. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacji itp.

Najbardziej odpowiednie dla rozwiązania problemu podjętego w mojej pracy, będzie zastosowanie metody monografii, która wedle sugestii A. Kamińskiego: ,,za monografię na gruncie pedagogiki przyjąć należy taką metodę postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji struktury sformalizowane”⁶⁸.

Dwa czynniki decydują o tym, że określony sposób postępowania badawczego możemy uznać za metodę monograficzną.

__________________

⁶¹ W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, WsiP, Warszawa 1968, s. 10

⁶² T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, Warszawa 1998, s. 56-57

⁶³ S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, s. 30

⁶⁴ T. Kotarbiński, Formułowanie hipotez, (w:) Zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, Warszawa 1998, s. 26-27

Pierwszym z nich jest przedmiot badań. Swoistym przedmiotem badań dla monografii jest instytucja.

Drugim czynnik to sposób badania. W badaniach monograficznych dąży się do wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowania zarówno jako systemu społecznego, jak i związanego ze sobą zbioru osób.

Najbardziej wyróżniającą cechą badań monograficznych w sensie formalnym jest ich ścisła lokalizacja instytucjonalna. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury

i efektywności działań.

Zastosowaną przeze mnie techniką badawczą była ankieta.

Ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera⁶⁹.

Kwestionariusz ankiety. W ankiecie większość pytań jest zamknięta, opatrzona kafeterią zamkniętą lub półotwartą. Dzięki takiej konstrukcji nie wymaga dozoru, wypełnia się łatwo i szybko. Daje wiedzę obszerną lecz nie pogłębioną, informuje, nie wyjaśnia. Informuje o zjawisku rozległym lub o dużych grupach.

Ankieta, którą przeprowadziłam z osobą starszą zamieszkującą w Zakładzie opiekuńczy-pielęgnacyjnym (16pytań), została tak skonstruowana, aby mogła umożliwić samodzielne wypełnienie badanemu. Jeżeli wypełnienie samodzielne nie jest możliwe można prowadzić rozmowę z badanym. Bardzo ważne jest aby w czasie przeprowadzonej ankiety stworzyć przyjazną atmosferę, aby człowiek starszy nie czuł się skrępowany, mógł rozmawiać swobodnie, pytania zawarte w ankiecie są jasno określone.

Ankieta obejmuje różne sfery życia ludzi starych zamieszkujących w Zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym: warunki bytowe, sytuację zdrowotną, jakość świadczonych usług, formy spędzenia wolnego czasu. Uzyskane informacje, pozwoliły mi na ocenę funkcjonowania Zakładu.

4.4. Teren badania

Teren badania to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania⁷⁰.

Terenem moich badań był Niepubliczny Zakład opiekuńczo-pielęgnacyjny ,,PAŁAC’’ znajdujący się w Markach przy ulicy Leśnej 27, w sierpniu 2009 roku.

Badaniem ankietowym objęłam 20 osób w wieku od 61 do 91 lat ( w Tm 16 kobiet i 4 mężczyzn), którzy zamieszkują w wyżej wymienionym zakładzie.

__________________

__________________

⁶⁵ A. Kamiński, Metody badań pedagogicznych, (w:) Zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, Warszawa 1998, s. 42

⁶⁶ Tamże, s. 42

⁶⁷ Tamże,

⁶⁸ Tamże, s. 46

⁶⁹ T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, warszawa 1998, s. 86-87

⁷⁰ T. pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, warszawa 1998, s. 17.

ROZDZIAŁ V

WARUNKI ŻYCIA LUDZI STARYCH ZAMIESZKUJĄCYCH W

NIEPUBLICZNYM ZAKŁADZIE OPIEKUŃCZO-

PIELĘGNACYJNYM W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ

ANKIETOWYCH

Badania podjęłam ze względu na konieczność uzyskania danych niezbędnych do mojej pracy.

Niepubliczny Zakład Opiekuńczo-Pielęgnacyjny ,,PAŁAC’’

Posiada 40 miejsc dla ludzi potrzebujących profesjonalnej opieki.

Badaniem ankietowym objęłam 20 osób w wieku 61-91 lat, zarówno kobiet jak i mężczyzn, dzieląc ich na trzy grupy wiekowe wg Światowej Organizacji Zdrowia, która dzieli starość na trzy podokresy, tj.

1. wiek podeszły (60 – 75 roku życia ),

2. wiek starczy ( 76 – 90 rok życia ),

3. wiek sędziwy ( 91 lat i więcej ).

Przeprowadzone badania pozwoliły mi na ocenę i jakość świadczonych usług

w Zakładzie.

Zakres badania ankietowego obejmuje 16 pytań ( na 5 strona

kwestionariusza ) dotyczy następujących zagadnień:

- wieku badanych,

- płci,

- wykształcenia,

- stanu zdrowia,

- źródeł utrzymania,

- warunków bytowych,

- jakości świadczeń usług,

- decyzji w sprawie zamieszkania w zakładzie,

- osób najczęściej odwiedzających,

- form spędzenia wolnego czasu,

- zainteresowań.

Treść tego rozdziału dotyczy warunków bytowych ludzi starszych zamieszkujących w Zakładzie, prezentuję wyniki badań w kolejnych punktach, dotyczących warunków życia badanych osób.

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ

5.1. Sytuacja społeczno materialna badanych

Tabela 1 Struktura badanych wg wieku i płci

WIEK	PŁEĆ
	K
50 - 60	_
61 - 70	1
71 - 80	2
81 - 90	7
91 + 100	4
liczba	14
Ogółem	20

Źródło: badanie własne

W badaniu brały udział osoby, gdzie najliczniejszą grupę w przedziale wiekowym 81 – 90 lat stanowiło 13 osób, w tym 7 kobiet i 4 mężczyzn.

Kolejna grupa wiekowa 71 – 80 lat, kobiet było 2 i mężczyzn 2, razem 4 osoby.

W przedziale wiekowym 91 + 100 lat były wyłącznie 4 kobiety.

A w przedziale wiekowym 61 – 70 lat była tylko 1 kobieta.

W badaniu przeważyły kobiety było ich 14, a mężczyzn 6, ogółem 20 osób.

Tabela 2 Poziom wykształcenia badanych

Wykształcenie	Liczba badanych	Udział w %
podstawowe	_	_
zasadnicze	1	5%
średnie	14	70%
wyższe	5	25%
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Badaną populację najliczniej reprezentowała grupa osób mająca wykształcenie średnie 14 osób (70%), następnie wyższe 5 osób (25%), a najmniej liczebna była grupa z wykształceniem zasadniczym 1 osoba ( 5%).

Tabela 3 Źródło utrzymania badanych

Źródło utrzymania	Liczba badanych	Udział w %
renta rodzinna	3	15%
emerytura	17	85%
Renta inwalidzka	_	_
zasiłek	_	_
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Od badanych respondentów uzyskałam informacje, że najczęstszym źródłem utrzymania jest emerytura i renta rodzinna.

Najliczniejszą grupą badanych stanowiącą (85%) utrzymuje się z emerytury, następnie grupa są osoby utrzymujące się z renty rodzinnej (15%) badanych.

Sytuacja materialna tych badanych osób jest dobrana. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat są zawarte w odpowiedziach na pytania nr. 2 i 5.

Zmiany ekonomiczne jakie dokonały się po 90- tym roku spowodowały obniżenie stopy życiowej badanych. Z zebranych informacji od respondentów wynika, że świadczenia nie pokrywają kosztów pobytu w zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym tak stwierdziło (90%) badanych, wówczas w opłatach pomaga im rodzina, najczęściej są to dzieci. Natomiast 10%) badanych stwierdziło że środki finansowe jakie posiadają wystarczają na opłatę pokrycia kosztów pobytu.

Tabela 4 Motywy wyboru domu przez mieszkańców

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
polecili znajomi	3	15%
poleciła rodzina	16	80%
inne	1	5%
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Zakład opiekuńczo-pielęgnacyjny poleciła rodzina, tak odpowiedziało 16 osób (80%) badanych. Najczęściej ten dom wybierały dzieci badanych samemu nie mogąc zapewnić profesjonalnej opieki, sprzętu rehabilitacyjnego, niektórzy przebywają poza granicami kraju co dodatkowo uniemożliwiło pomoc w codziennych podstawowych czynnościach, które często potrzebują starsze zniedołężniałe osoby. Dodatkowymi argumentami były dobre warunki bytowe zakładu oraz dobry dojazd i bliskość Warszawy gdzie większość mieszka na stałe. Natomiast 3 osoby (15%) badanych wybrało zakład ponieważ polecili im znajomi często to oni wcześniej umieszczali tu matkę, ojca lub odwiedzali kogoś z rodziny czy znajomego.

Z innych przyczyn w/w zakład wybrała 1 osoba (5%) badanych

5.2. Ocena jakości życia i warunków bytowych wg badanych

Tabela 5 Ocena jakości świadczonych usług

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
wysoko	16	80%
średnio	4	20%
nisko	_	_
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Zdanych wynika, że 80% badanych jakość świadczonych usług ocenia wysoko co wynika z dobrych warunków mieszkaniowych, opieki, możliwości przebywania na Świeżym powietrzu, zajęć terapeutycznych będących jednocześnie rozrywką co wpływa na lepsze samopoczucie.

Ocenę średnią wystawiło 20% badanych.

Tabela 6 Najczęściej występujące jednostki chorobowe wśród ankietowanych

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
choroby układu krążenia	_	_
choroby serca	4	20%
choroby układu kostnego	14	70%
choroby układu nerwowego	2	10%
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Najczęściej badani uskarżali się na dolegliwości ze strony układu kostnego (70%) badanych (zwyrodnienie stawów, gościec powolnie postępujący) dolegliwości te w znacznym stopniu ograniczają codzienne czynności i wymagają fachowej opieki co zapewnia zakład opiekuńczo-pielęgnacyjny. 20% badanych jako najczęstszą dolegliwość wymieniło choroby serca, pozostałe 10% badanych choroby układu nerwowego, zaburzenia pamięci (denerwowało ich np. ciągłe zapominanie gdzie położyli przed chwilą jakiś przedmiot).

Ocena jakości żywienia

90% respondentów odpowiedziało, że jakość żywienia im bardzo odpowiada.

Posiłki są przede wszystkim smaczne, urozmaicone, jak postrzegana dieta zalecana przez lekarza, codziennie są świeże warzywa, owoce, soki owocowe, woda mineralna. Wszystko jest świeże, ciepłe, na czas estetycznie podane, niektórzy odpowiadali, że porcje są dla nich za duże. 80% badanych jest zadowolona z ilości jedzenia, a 20% dokupuje słodycze, jak stwierdzili respondenci zawsze byli łasuchami

i posiadają wbrew zakazom lekarza, ale jak to mówili jest to ich pociech na stare lata i lepszy humor.

Tabela 7 osoby najczęściej odwiedzające badanych

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
dzieci	16	80%
wnuki	_	_
rodzeństwo	_	_
znajomi	3	15%
dalsza rodzina	1	5%
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

Jak stwierdzili respondenci najczęściej odwiedzający to dzieci tak odpowiedziało (80%) badanych, w dalszej kolejności często odwiedzali znajomi (15%) najczęściej wymienili dawnych kolegów i koleżanki z pracy, którzy jeszcze czują się na siłach i sami mogą dojechać, wspominają dawne czasy, często wspólne wyjazdy i spotkania towarzyskie.

Najrzadziej jako odwiedzających ankietowani wymienili dalszą rodzinę bo (5%) badanych. (70%) odpowiedziało, że nie opuszcza Zakładu ze względów zdrowotnych, często podróż jest dla nich zbyt męcząca, (10%) badanych stwierdziło, że nie są zapraszani nawet z okazji świąt, tak jakby rodzina pozostawiła ich tu na stałe, (20%) podaje, że nie chce jechać do rodziny chociaż są zapraszani, ale nie chcą wracać do wspomnień ponieważ jest to dla nich zbyt bolesne.

Tabela 8 Formy spędzania wolnego czasu

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
wyjazd do sanatorium	_	_
wyjazd do rodziny	3	15%
wyjazd do koleżanki	2	10%
nigdzie	15	75%
inne	_	_
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

(75%) ankietowanych odpowiedziało, że nigdzie nie wyjeżdża, ponieważ rodzina najczęściej dzieci mieszkają za granicą,

(15%) wyjeżdża na święta do rodziny,

(10%) badanych odwiedzało w czasie letnim kolegów, milo wspominali pobyt.

Tabela 9 Zajęcia wykonywane przez mieszkańców w zakładzie

Wyszczególnienie	Liczba badanych	Udział w %
czyta	4	20%
ogląda TV	14	70%
słucha muzyki	1	5%
inne	1	5%
Ogółem	20	100%

Źródło: badanie własne

W wolnym czasie 70 % ankietowanych ogląda TV,

(20%) czyta książki, czasopisma,

(5%) słucha muzyki,

(5%) poświęca czas na inne zainteresowania.

Zainteresowania jakie ujawniły się podczas pobytu w Zakładzie:

(80%0 nie podało,

(10%) badanych podało robótki ręczne: szydełko, druty, karmienie królików, uprawianie ogródka.

Sposoby usprawniania w Zakładzie:

(95%) korzysta ze sposobów usprawnienia,

(5%) badanych nie korzysta ze sposobów usprawnienia.

Zaspokajanie potrzeb duchowych:

(95%) badanych jest zadowolonych potrzeby duchowe są zaspokajane,

(5%) podało inne.

Podsumowanie

Z przeprowadzonych badań wynika, że mieszkańcy zakładu warunki bytowe ocenili jako bardzo dobre, świadczy o tym wysoki poziom świadczonych usług. Pomimo, że musieli opuścić swój dom, ponieważ rodzina nie mogła sama zapewnić im opieki to pobyt w tym właśnie domu ocenili jako dobry wybór. Ponieważ zakład spełnia swoje zadania, stwarza różne formy terapii, rozrywki, skutecznie prowadzona rehabilitacja pozwala mieszkańcom włączyć się w normalny rytm życia domowego i wpływa jednocześnie na lepsze samopoczucie.

Niepubliczny zakład opiekuńczo-pielęgnacyjny powstał dla osób, które potrzebują instytucjonalnej pomocy i profesjonalnej opieki. W zakładzie mieszkają osoby o różnym stanie zdrowia, o różnych upodobaniach

i zainteresowań. Zakres i poziom świadczących usług dostosowany jest do zindywidualizowanych potrzeb jego mieszkańców. Dom stwarza warunki życia domowego, intymnego, godnego umożliwienia zachowanie własnego stylu życia. Personel jest odpowiednio przygotowany do pracy z osobami starszymi. Dom zapewnia całodobową opiekę, zaspokaja niezbędne potrzeby bytowe, edukacyjne, społeczne i religijne na poziomie obowiązującego standardu.

Takich domów wg mnie powinno powstawać znacznie więcej, jednak aby były one bardziej dostępne w wyborze dla ludzi starszych potrzebujących opieki powinna być zmieniona forma ich finansowania.

Zakończenie

Problem badawczy mojej pracy była to próba odpowiedzi na pytanie jak we współczesnym Domu Pomocy Społecznej przedstawiają się warunki jakie są formy zachowania osób mieszkających tam.

Metodą, jaką posłużyła mi do realizacji tych zadań była ankieta.

W moich badaniach uczestniczyli mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej. Ankietę wypełniło 20 osób mieszkających w Domu Pomocy Społecznej.

Z przeprowadzonych bada dań wynika, że z Domu Pomocy Społecznej są mieszkańcy zadowoleni.

Jeżeli chodzi o lokalizację Domu Pomocy Społecznej, zdaniem mieszkańców podoba się jest bezpiecznie i zadowoleni. Jest to duży obszar.

Po przeprowadzeniu wyników badań dowiedziałam się, że mieszkańcy są szczęśliwi że są takie Domy Pomocy.

Badania dowiodły, że najczęściej mieszkańcy szukają takiej pomocy.

Dom Pomocy Społecznej jest placówką w której odbywa się godne życie tych starszych ludzi.

Większość tam mieszka z własnej woli. Ważne jest by zapewniła ona dobre życie w tych trudnym w wieku.

Wspólne rozmowy, zabawy, spędzony czas wśród osób o podobnym wieku pozwalają na lepsze zrozumienie drugiego człowieka

Starość dotyczy wszystkich ludzi na całym globie ziemskim.

Obecnie długość życia wydłuża się, w dużej mierze dzięki postępom medycyny, postępom gospodarczym, technicznym i naukowym. Dotychczasowe osiągnięcia budzą nadzieję na dalsze wydłużenie się życia ludzi. Rodzi się pytanie, dlaczego jedni żyją dłużej, inni krócej, co się do tego przyczynia. Podnosi się stopa życiowa ludności, jej warunki życiowe, zwłaszcza odżywianie. Ważna jest higiena życia codziennego i środowiskowe warunki sanitarne.

Ustrój starego człowieka cechuje pogorszenie czynności wszystkich narządów i ich niedomoga. Wskutek przedłużenia się przeciętnego trwania życia, coraz częstsze są rodziny trzypokoleniowe, ale równocześnie średnie

i młodsze pokolenie stają się mniej liczne. Do tego dochodzą związki z przeobrażeniami rodziny pod wpływem uprzemysłowienia. Związki między pokoleniowe stają się coraz uboższe w swej treści. W tych warunkach zmniejsza się możliwość, a czasem i chęć średniego pokolenia do niesienia pomocy starym rodzicom. W późnej starości większość osób wykazuje znaczne ograniczenia sprawności psycho-fizycznej oraz ma większą potrzebę korzystania z pomocy innych osób. Obciążenia związane z tą opieką, jeśli nie są rozłożone pomiędzy jej członkami, bywają niezwykle uciążliwe i wymagają wsparcia ze strony dalszej rodziny lub instytucji. Najlepiej gdyby pomoc była świadczona w miejscu zamieszkania. Jeżeli jest to nie możliwe pomoc może być świadczona w domach pomocy społecznej lub w zakładzie opiekuńczo pielęgnacyjnym. Dom pomocy społecznej powinien zapewnić potrzeby bytowe i zdrowotne mieszkańców oraz umożliwić rozwój osobowości człowieka.

Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynika, że osoby zamieszkujące w zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym są zadowolone z takiej formy, ponieważ świadczone są na wysokim poziomie zapewniają mieszkańcom godne życie w przyjaznej i życzliwej atmosferze do końca ich dni.

BIBLIOGRAFIA

1. Czekanowski P. , Gernotologia a nauczanie pracy socjalnej, (w:) Praca socjalna, działalność pozarządowa i edukacja: nowe wyzwania i potrzeby,(red.) K. Frysztacki, Zeszyty pracy socjalnej (zeszyt Czwarty), UJ, Instytut Socjologii, Kraków 1999r.

2. Czerniakowska O., Style życia w starości, Łódź 1998r.

3. Encyklopedia seniora, Wiedza powszechna, Warszawa 1986r.

4. Frąckiewicz L. Żakowska-Wachelko B., 300 wiadomości o starości, ŚIN, Katowice 1987r.

5. Kawula S. (red.) Pedagogika społeczna ,,Dokonania-aktualność-perspektywy”, Wyd. Toruń 2000r.

6. Kwaśniewski J. ,Praca socjalna pomoc społeczna, Warszawa 1993r.

7. Mała Encyklopedia Medycyny, PWN, Warszawa 1992, t. I.

8. Marzec-Halka, Pomoc społeczna teoria i praktyka, t. I Praca socjalna, Wyd. Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2003r.

9. Maslow A., Teoria hierarchii potrzeb, PWN, Warszawa 1964r.

10. Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985r.

11. Pilch T. zasady badań pedagogicznych, Wyd. ,,Żak”, Warszawa 1998r.

12. Piekut-Brodzka Danuta M. (red.) Pomoc instytucjonalna osobom starszym, niepełnosprawnym oraz w sytuacjach kryzysowych, WSPS, Warszawa 1999r.

13. Piekut-Brodzka Danuta M. (red.) System pomocy społeczne u progu

14. Rembowski J., Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, PWN, Warszawa-Poznań.

15. Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa 2000r.

16. Tarkowska E., Życie codzienne w domach pomocy społecznej, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1994r.

17. Tokaj A., U progu starości, Poznań 2000r.

18. Ustawa z dn. 29. XI 1999r. o pomocy społecznej (test jednolity Dz. U. Nr. 64, poz, 414 z 1999r. z późniejszymi zmianami).

19. Wiśniewska-Roszkowska K., Gerontologia dla pracowników socjalnych, PZWL, Warszawa 1987r.

20. Wiśniewska-Roszkowska K., Starość jako zadanie IWPax, Warszawa 1989.

21. Worach-Kardas H., Wiek a pełnienie ról społecznych, Warszawa Łódż, PWN 1983r.

22. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, WSiP 1968r.

23. Zych A., Człowiek wobec starości, szkice z gerontologii społecznej, BPS, Warszawa 1989r.

24. Zych A., Słownik gerontologii społecznej, Wyd., ,,Żak”, warszawa 2001r.

25. Żakowska-Wachelko B., Zarys medycyny geriatrycznej, Warszawa PZWL 2000r.

Spis Tabel

Tabela 1. Struktura badanych wg wieku i płci.

Tabela 2. Poziom wykształcenia badanych.

Tabela 3. Źródło utrzymania badanych.

Tabela 4. Motywy wyboru domu przez mieszkańców.

Tabela 5. Ocena jakości świadczonych usług.

Tabela 6. Najczęściej występujące jednostki chorobowe wśród

ankietowanych.

Tabela 7. Osoby najczęściej odwiedzające badanych.

Tabela 8. Formy spędzenia wolnego czasu.

Tabela 9. Zajęcia wykonywane przez mieszkańców w zakładzie.

ANKIETA

KWESTIONARUSZ ANKIETY

Kwestionariusz wywiadu środowiskowego z osobą starszą zamieszkującą w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Markach przy ul. Leśnej 27.

(proszę zaznaczyć odpowiedzi poprzez podkreślenie lub wstawienie ,,X’’ we właściwej kratce)

Dane osobowe:

Wiek w latach:

Przedziały wiekowe:

Płeć:

1. Kobieta

2. Mężczyzna

Wykształcenie:

1. Podstawowe (ukończone, nieukończone)

2. Zasadnicze

3. Średnie

4. Wyższe

5. Inne

1.Jakie posiada pan (pani) źródło utrzymania?

a) renta rodzinna

b) emerytura

c) renta inwalidzka

d) zasiłek

e) inne

2.Czy świadczenia pana (pani) wystarczają na opłaty w niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej?

a) tak

b) nie

c) inne

3.Dlaczego pan (pani) zdecydował się na ten Zakład Opieki Zdrowotnej?

1. polecili znajomi

2. najbliżej rodziny

3. inne

4.Czy warunki w tym domu panu (pani) odpowiadają?

a) tak

b) nie

c) inne

5.czy wysokość opłat odpowiada panu (pani) dochodem?

a) tak

b) nie

c) inne

6.Jak pan (pani) ocenia Jakość świadczonych usług?

a) wysoko

b) średnio

c) nisko

d) inne

7.Na jakie jednostki chorobowe pan (pani) cierpi?

a) choroby układu krążenia

b) choroby serca

c) choroby układu kostnego

d) choroby układu nerwowego

e) inne

8. Czy odpowiada panu (pani) jakość żywienia?

a) tak

b) nie

c) inne

9. Czy wystarcza panu (pani) ilość jedzenia czy dokupuje?

a) tak

b) nie

c) inne

10. Czy utrzymuje pan (pani kontakt z rodziną, kto odwiedza najczęściej?

a) dzieci

b) wnuki

c) brat (siostra)

d) znajomi

e) dalsza rodzina

f) inne

11. Czy rodzina zaprasza pana (panią) do siebie?

a) tak

b) nie

c) inne

12. Gdzie pan (pani) spędza wolny czas?

a) wyjeżdżam do sanatorium

b) do rodziny

c) do koleżanki

d) nigdzie

e) inne

13. Czym pan (pani) zajmuje się najczęściej?

a) czytam

b) oglądam TV

c) słucham muzyki

d) inne

14. Jakie zainteresowania ujawniły się u pana (pani) w tym domu?

a) tak

b) nie

c) inne

15. Czy korzysta pan (pani) ze sposobów usprawnienia, które są w domu?

a) tak

b) nie

c) inne

16. Czy potrzebny duchowe są zaspakajane w dostatecznym stopniu np. religia, czy inne wyznanie?

a) tak

b) nie

c) inne