Ultradźwięki są to drgania mechaniczne o częstotliwości wyższej 20 000 Hz. Podczas ich aplikacji przez tkanki nie przechodzi jakikolwiek prąd elektryczny. Ultradźwięki są więc rodzajem mechanoterapii. W fizykoterapii zazwyczaj stosowana jest częstotliwość od 0, 8 do 3 Hz. Mają one działanie biologiczne, które opiera się na zmianach miejscowych (pierwotnych) oraz ogólnych (wtórnych).

Zmiany miejscowe występują w momencie nadźwiękowania. Są to:

*zmiany mechaniczne, spowodowane różnicą ciśnień w przebiegu podłużnej fali ultradźwiękowej. Zmiany te określa się jako mikromasaż.

*zmiany termiczne, powstające w wyniku powstającego w tkankach ciepła. Najsilniejszemu przegrzaniu ulega tkanka nerwowa, następnie mięśniowa, a najsłabiej tłuszczowa. Największe przegrzanie występuje w pobliżu powierzchni granicznych dwóch różnych tkanek np. mięśniowej i kostnej.

*zmiany fizykochemiczne, polegające na wpływie ultradźwięków na koloidy tkankowe. (działanie katalityczne w niektórych reakcjach chemicznych, powodują procesy utleniania lub redukcji, przyspieszają dyfuzję jonów przez błony biologiczne, wpływają na pH).

Zmiany ogólne powstają w momencie nadźwiękowania korzeni, splotów czy zwojów nerwowych, wywołując na drodze odruchowej reakcje w narządach objętych procesem chorobowym. Dochodzi do stymulacji układu współczulnego.

Działanie biologiczne ultradźwięków:

*polepszenie mikrokrążenia

*wzrost przepuszczalności błon

*przyspieszenie przemiany materii

*aktywacja reakcji enzymatycznych

*podwyższenie progu bólu

*zwiększenie rozciągliwości włókien kolagenowych

*wpływ na wolne rodniki

*przyspieszenie regeneracji

*zmniejszenie napięcia mięśni

*zwiększenie ruchomości stawów

Ultradźwięki wykazują następujące działanie terapeutyczne:

*przeciwbólowe

*przeciwzapalne

*przyspieszenie przepływu limfy w naczyniach limfatycznych i zwiększenie procesów wchłaniania

*wytwarzanie w tkankach ciepła i stanu przekrwienia czynnego

*zmniejszenie napięcia mięśni

*hamowanie układu współczulnego

*zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej w bliznach, przykurczach, zwłóknianych mięśniach i torebkach stawowych

*przyspieszenie gojenia się ran (zarówno tkanek miękkich, jak i tkanki kostnej)

METODY WYKONYWANIA ULTRADŹWIĘKÓW

Metody wykonywania ultradźwięków można rozróżnić w zależności od:

1)Rodzaju zastosowanej substancji sprzęgającej- której zadaniem jest wyrównanie naturalnych nierówności znajdujących się na skórze, jak również ułatwienie przesuwania głowicy po polu zabiegowym. Należy pamiętać o tym, że jeśli warstwa powietrza odgranicza wejście fali ultradźwiękowej od ciała, to pozostają one odbite.

Olej parafinowy, żele, wazelina- stosując do zabiegu należy uwzględnić fakt, że im gęściejszy jest środek sprzęgający, tym mniejsza jest penetracja ultradźwięków w głąb tkanek. Stosowana substancja powinna być lekko podgrzana, aby na skórę nie działać zimnym bodźcem.

Woda- zabiegi w wodzie stosuje się w obrębie rąk, stóp oraz w przykurczu stawu łokciowego. Naczynie zabiegowe powinno być porcelanowe lub plastikowe. Nie może być metalowe, ze względu na możliwość odbicia się fali od ścianki i powstania fali stojącej. Należy uważać na zachowanie równej odległości okolicy zabiegowej od ścian bocznych i dna naczynia. Woda do zabiegu powinna być ogrzana do temp. 37 i odgazowana. Zastosowana dawka nie powinna przekraczać 0, 6 W/cm². Podczas zabiegu terapeuta wykonuje ruchy okrężne zachowując odległość głowicy w granicach 2 – 3 cm. Głowica ultradźwiękowa musi mieć szczelną budowę. Terapeuta podczas wykonywania zbiegu nie powinien zanurzać swojej ręki w wodzie. W razie wystąpienia takiej konieczności powinien założyć dwie pary rękawic: bawełniany i gumowe.

2)Sposób prowadzenia głowicy ultradźwiękowej po ciele pacjenta:

Metoda labilna- głowica podczas zabiegu może być prowadzona masującymi ruchami okrężnymi lub pasmami. Podczas ruchów okrężnych zaleca się, aby pojedyncze okrążenie trwało 2 – 3 s, a głowica powinna wywierać nieznaczny ucisk na tkanki. Zbyt szybkie prowadzenie głowicy może być powodem niewystąpienia podłużnej fali dźwiękowej.

Stosowanie pasów podłużnych znalazło zastosowanie znalazło w zastosowanie podczas zabiegów w okolicy przykręgosłupowej, w obrębie mięśni i na dużej powierzchni. Przeciętnie wykonywane są trzy pasy o szerokości głowicy i długości 10 – 12 cm. Czas prowadzenia w obrębie pasa wynosi 30 s. Podczas przesuwania głowicy dołącza się ruchy okrężne.

Metoda stabilna (stojąca)- ma zastosowanie w nadźwiękowania wybranych punktów , zwojów, złogów wapnia w torebkach stawowych itp. Stosując ją, należy zastosować $\frac{1}{4}$ dawki stosowanej w metodzie labilnej, lecz nie powinna być ona większa niż 0, 4 – 0, 5 W/cm². Czas zabiegu nie powinien przekraczać 5 min. Stosuje się tylko ultradźwięki impulsowe. Podczas zabiegu prowadzonego metodą stabilną w miejscu powstaje bardzo dużo ciepła na niewielkiej powierzchni. Obecnie prawie całkowicie odstąpione od tej metody.

3)Miejsce wykonywania zabiegu

Metoda lokalna- zabieg wykonuje się w miejscu zmian chorobowych, np. w obrębie stawu kolanowego, biodrowego itd.

Metoda segmentarna- zabieg wykonywany w okolicy przykręgosłupowej korzeni nerwowych, unerwiające miejsce zmian chorobowych toczących się na obwodzie lub w obrębie narządów wewnętrznych. Jeśli zmiany dotyczą:

1. KG- należy nadźwiękować odcinek kręgosłupa od C₄ do Th₁ po stronie prawej dla kończyny górnej prawej i po stronie lewej dla kończyny górnej lewej

2. KD- należy nadźwiękować odcinek kręgosłupa od Th₁ do dolnej krawędzi kości krzyżowej po stronie prawej dla kończyny dolnej prawej i po stronie lewej dla kończyny dolnej lewej

ZASADY DOBORU PARAMETRÓW DO ZABIEGU

Moc:

Dawka słaba- 0, 05 – 0, 4 W/cm²

Dawka średnia- 0, 5 – 0, 7 W/cm²

Dawka mocna- 0, 8- 1, 2 W/cm²

Jako granicę dawki terapeutycznej przyjęto 2 W/cm². Wybierając dawkę terapeutyczną należy pamiętać o prawie Arndta- Szulca, które mówi o tym, że słabe dawki pobudzają, silne hamują, a duże niszczą. Objawem źle dobranej dawki jest ból pojawiający się podczas wykonywania zabiegu. Zabieg należy wtedy przerwać.

Dawki fali ciągłej ultradźwiękowej zależnie od częstotliwości

Natężenie	Częstotliwość 8 MHz	Częstotliwość 3 MHz
Małe	0, 05- 0, 3 W/cm^2	0, 05- 0, 1 W/cm^2
Średnie	0, 5 – 1, 0 W/cm^2	0, 3 – 0, 7 W/cm^2
duże	1, 0 – 2, 0 W/cm^2	1, 0 – 1, 5 W/cm^2

Dawki fali impulsowej ultradźwięków zależnie od częstotliwości

Natężenie	Częstotliwość 8 MHz	Częstotliwość 3 MHz
Małe	0,15 – 0,3 W/cm^2	0, 15 – 0, 3 W/cm^2
Średnie	0, 6 – 1, 5 W/cm^2	0,6 – 0, 9 W/cm^2
Duże	1, 0 – 2, 0 W/cm^2	1, 0 – 1, 5 W/cm^2

Częstotliwość

- w aparatach starszej generacji do terapii stosowano 800 kHz i 1000 kHz. Obecnie wielu producentów stosuje większe częstotliwości. Aparaty firmy BTL pracują, np. na częstotliwości 1 i 3 MHz. Zastosowana częstotliwość wiąże się z głębokością penetracji w głąb tkanek: ultradźwięki o częstotliwości 1 MHz penetrują głębiej, natomiast o częstotliwości 3 MHz bardziej płytko.

Częstość wykonywania zabiegów

-10 zabiegów w schorzeniach przewlekłych, 6 lub mniej w stanach ostrych. Między zabiegami powinna występować 1 lub 2- dniowa przerwa. Codziennie zabiegi powinny być wykonywane w ostrych stanach chorobowych, w leczeni urazów i przykurczów.

Wielkość głowicy ultradźwiękowej

- do zabiegów na większej powierzchni stosuje się głowice o średnicy 4 cm, natomiast do zabiegów na małe stawy stosujemy głowicę o średnicy 1 cm lub mniejszą.

Rodzaj zabiegów ultradźwiękowych:

a)zabiegi z zastosowaniem ciągłej fali ultradźwiękowej

b)zabiegi z zastosowaniem pulsującej fali ultradźwiękowej

- natężenie fali okresowo zmienia się, a w konsekwencji występują przerwy w emisji ultradźwięków co powoduje zmniejszone działanie ciepła

c)ultrafonoforeza

d)zabiegi z równoczesnym wykorzystaniem ultradźwięków i prądu impulsowego

-jedna elektroda jest ruchoma (katoda), a druga elektroda (50cm²) umieszczona w odległości od miejsca zabiegowego najlepiej w okolicy przykręgosłupowej odpowiadającej danemu schorzeniu. Równocześnie z ultradźwiękami stosujemy tu prądy impulsowe średniej częstotliwości, prądy diadynamiczne, wysokonapięciowe oraz mikrobodźcowe.

Stosujemy to w ostrych chorobach.

Prądy prostokątne- podostre i przewlekłe choroby.

Stosowanie jednocześnie ultradźwięków i prądów impulsowych ma wskazanie przy: artrozach, zapaleniach około kostnych oraz chorobie zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa.

Dawki: *łokieć i kolano- 0,3 W/cm²- przy małej pow. zabiegu

*ramię i klatka piersiowa- 0,6 W/cm²- przy średniej pow. zabiegu *biodra- 0,9 W/cm²- przy dużej pow. zabiegu

e) z równoczesnym wykorzystaniem ultradźwięków, ultrafonoforeza, prądu elektrycznego i jonoforezy

ULTRAFONOFOREZA

Jest to zabieg polegający na wprowadzeniu leku przez skórę przy użyciu energii ultradźwięków. Leki dodaje się do środka poślizgowego lub dajemy je bezpośrednio na skórę. Najczęściej stosowane są leki w postaci żelu lub kremu.

*ultradźwięki stosujemy o natężeniu ok. 1,0 – 1,5 W/cm². Czas zabiegu wynosi ok. 1 min na każde 10 cm₂, stosujemy falę ciągłą

Wskazania:

-po urazach narządu ruchu, po ustąpieniu ostrego stanu (stłuczenia, zwichnięcia itd.), przewlekłe choroby reumatoidalne.

Przeciwwskazania:

- takie same jak do ultradźwięków. Jedyne co można dodać to nadwrażliwość na zastosowany lek.

Leki stosowane w ultrafonoforezie

Rodzaj leku	Działanie leku	Występuje pod postacią	Wskazanie do zastosowania
ibuprofen	przeciwzapalne i przeciwbólowe	żel lub krem	- zmiany zwyrodnieniowe stawów, nerwobóle, zapalenia około kostne, stany pourazowe
naproksen	przeciwzapalne i przeciwbólowe	żel
diklofenak
hydrokortyzon	przeciwzapalne i przeciwuczuleniowe	krem lub maść	-stany zapalne w obrębie mięśni i stawów
chlorowoderek lidokainy	znieczulające	żel	-bóle miejscowe i powierzchowne
heparyna	znieczulające	żel	-zaburzenia krążenia żylnego, stłuczenia, blizny
ketoprofen feloran proxicom profenid mobilat	przeciwzapalne i przeciwbólowe	żel	- zmiany zwyrodnieniowe stawów, nerwobóle, zapalenia około kostne, stany pourazowe
salicylan metylu	przeciwzakrzepowe	maść	RZS ZZSK
kwas salicylowy		żel
solcaseryl	metaboliczne	żel	Odleżyny, owrzodzenia, uszkodzenia troficzne skóry z zaburzeniami ukrwienia
siarczan cynku	przeciwzapalne, ściągające, wysuszające, regenerujące	maść	-zapalenia skóry, trudno gojące się owrzodzenia
hematowen	przeciwobrzękowe przeciwzapalne	żel	- leczenie obrzęków, krwiaków, w bólach i uczuciach ciężkich nóg, w bólach kręgosłupa, w nerwobólach
reparil esceven essaven hirudoid lotion	uszczelniające naczynia włosowate, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe	żel	- zaburzenia krążenia żylnego kd, rwa kulszowa, obrzęki, krwiaki

WSKAZANIA DO STOSOWANIA ULTRADŹWIĘKÓW

1. Przewlekłe choroby reumatyczne :

*reumatoidalne zapalenie stawów

2. Artroza

3. Zapalenia okołostawowe

4. Zapalenia nadkłykci

5. Zgrubienie okostnej

6. Choroby ścięgien i przyczepów mięśni, przykurcze

7. Stany po złamaniach

8. Choroba Sudecka

Artroza st. łokciowego:

- czas zabiegu 6 min, fala ciągła o mocy 0,3 – 0,5 W/cm² lub fala impulsowa o mocy 0,6 W/cm². Zabiegi wykonujemy w serii 12-15.

Artroza st. biodrowego i st. kolanowy:

- czas zabiegu 6 min, fala ciągła o mocy 0,7 – 1,0 W/cm² lub fala impulsowa o mocy 0,9 W/cm². Zabiegi wykonujemy codziennie przez 3 tygodnie

Artroza małych stawów ręki i stopy:

-czas zabiegu 6 min, fala ciągła o mocy 0,3 – 0,5 W/cm² lub falę impulsową o mocy 0,6 W/cm²

Zespoły bólowe kręgosłupa:

a)zespół lędźwiowy- 3 razy w tygodniu po 6 min, fala ciągła o mocy 0,5 – 0,7 W/cm² lub fala impulsowa o mocy 0,6 – 0,9 W/cm²

PRZECIWSKAZANIA DO STOSOWANIA ULTRADŹWIĘKÓW

1.W okolicy serca, płuc, mózgu, jąder

2. W okolicy guzów łagodnych i złośliwych

3. W okolicy ciężarnej macicy, oczu, kości

4. U dzieci przed zakończeniem wzrostu kostnego

5. Choroby w których nie wolno stosować ciepła

6. Zapalenia żył i zakrzepy

7. Zaburzenia obwodowego krążenia tętniczego

8. W stanach gorączkowych

9. Zaburzenia czucia

10. Ostre zapalenia

11. Gruźlica płuc

12. W chorobach z możliwością krwawienia

13. Rozrusznik serca

14. W okolicy zwojów szyjnych i nerwu błędnego

PRZYGOTOWANIE DO ZABIEGI

- Jeśli pole zabiegowe zostanie przed zabiegiem rozgrzane energia fal jest pochłaniana w większości przy powierzchni skóry, tj. w miejscu intensywnego przekrwienia.

- Jeśli pole zabiegowe zostanie przed zabiegiem oziębione, czynnemu przekrwieniu ulegną tkanki głębiej położone, co spowoduje pochłanianie ultradźwięków na większej głębokości.

ZASADY OBOWIĄZUJĄCE PODCZAS PRZEPROWADZANIA ZABIEGU

1.Zapoznanie pacjenta z przebiegiem zabiegu.

2.Poważnym naruszeniem jest sytuacja gdy pacjent sam aplikuje sobie ultradźwięki.

3.Orientacyjnie należy wyłączyć nowe przeciwwskazania: pytania o krwotoki z nosa, miesiączkę lub ciążę.

4.Usytuowanie pacjenta w wymaganej pozycji, nałożenie substancji sprzęgającej.

5.Ustawienie przepisanego natężenia i czasu, przyłożenie głowicy, rozpoczęcie aplikacji ultradźwięków.

6.Nieprzerwane poruszanie głowicą zgodnie z przepisaną formą aplikacji.

7.Regularne dopytywanie się pacjenta o jego odczucia. Przy wystąpieniu pieczenia należy uzupełnić substancję kontaktową. Przy bólu należy obniżyć natężenie, przerwać zabieg i skontaktować się z lekarzem prowadzącym.

8.Po upływie przepisanego czasu trzeba zmniejszyć natężenie, a następnie wyłączyć aparat. Większość nowoczesnych aparatów wykonuje to automatycznie.

9.Usunięcie (umycie) substancji kontaktowej, wysuszenie powierzchni skóry.

10.Odkażenie głowicy ultradźwiękowej.

OGÓLNE WSAZÓWKI DOTYCZĄCE PROWADZENIA GŁOWICY ULTRADŹWIĘKOWEJ

Skóra:

- stosuje się ultradźwięki o natężeniu 0, 1 – 0, 2 W/cm². Wykonując zabieg w obrębie blizny, należy maksymalnie rozciągnąć bliznę.

Mięśnie:

- głowicę należy prowadzić wzdłuż przebiegu włókien mięśniowych. Ważne jest stosownie ultradźwięków na przegrody mięśniowe, na miejsce przejścia brzuśca mięśnia w ścięgno oraz miejsca przyczepów ścięgien. Mięśnie podczas zabiegu powinny być rozluźnione. Wskazane jest, aby przed zabiegiem wykonać zabiegi fizykalne zmniejszające napięcie mięśni, np. parafinę.

Kości i stawy:

- podczas wykonywania zabiegów w obrębie stawów bardzo ważne jest, aby dotrzeć ultradźwiękami do miejsc zmienionych chorobowo. Dlatego też konieczna jest zmiana ułożenia stawów w trakcie trwania zabiegów.

*staw skokowy – stopę ustawiamy w zgięciu grzbietowym, podeszwowym, supinacji, pronacji

*staw kolanowy- ustawiamy w zgięciu i wyproście

*staw biodrowy- kończyna dolna po stronie chorej powinna znajdować się w zgięciu zarówno w stawie biodrowym, jak i kolanowym, oraz dodatkowo w rotacji wewnętrznej

*staw barkowy- okresowe odwodzenie kończyny górnej oraz ustawiać ją w rotacji wewnętrznej i zewnętrznej

- w terapii przykurczów stawów ważne jest, aby staw znajdował się w maksymalnym rozciągnięciu. Terapia powinna objąć także przykurczone mięśnie.

- wykonując nadźwiękowania w okolicy przykręgosłupowej, głowicę należy prowadzić ok. 2 cm od wyrostków kolczystych po obu stronach kręgosłupa.. Nie można prowadzić głowicy w poprzek rdzenia kręgowego oraz nie można przekraczać wysokości powyżej C3 kręgosłupa szyjnego ze względu na występujący tam rdzeń przedłużony.