Powtórki do matury cz 8 Pozytywizm

POWTÓRKI DO MATURY - cz. 8 POZYTYWIZM

ZAGADNIENIA

1. Pozytywizm polski

- August Comte, antyromantyzm

a) Ramy czasowe

b) Pokolenie pozytywistów

2. Nauki itp.

a) Scjentyzm

- optymizm poznawczy

b) Agnostycyzm

c) Ewolucjonizm darwinowski

- dobór naturalny (selekcja naturalna)

- walka o byt (prawo dżungli)

d) Organicyzm

e) Utylitaryzm

- zasada użyteczności

- kategorie moralne

f) Praca u podstaw

g) Praca organiczna

3. Asymilacja Żydów

4. Nowela jako gatunek literacki

5. Realizm

a) historyczny

b) antyhistoryczny

c) elementy realistycznego dzieła literackiego

6. Naturalizm

- postawa scjentystyczna

- koncepcja biologistyczna

- kategoria brzydoty

7. Nowelistyka

- tematy

8. "Mendel gdański" Marii Konopnickiej

a) Nakreślenie akcji

b) Rozmowa Mendla i Zegarmistrza

c) Obraz Żydów wyłaniający się ze słów Zegarmistrza

d) Pogrom

e) Puenta

f) Topos Żyda, wiecznego tułacza

9. "Kamizelka" Bolesława Prusa

10. "Gloria Victis" Elizy Orzeszkowej

a) Znaczenie tytułu

b) Akcja

- mogiła

- sakralizacja

C) Traugutt

- koncepcja mesjańska, mesjanizm romantyczny

d) Pozostałe postacie

e) Bitwa

f) ? xd

11. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej

a) Akcja

b) Mogiła

c) Przeszłość a teraźniejszość

d) Wątek miłosny

- Justyna i Zygmunt

- Marta Korczyńska i Anzelm Bohatyrowicz

e) Opisy przyrody

f) Wątek konfliktu pokoleń

- Benedykt Korczyński i jego syn, Witold

- Andrzejowa Korczyńska i jej syn, Zygmunt (kuzyn Witolda)

12. "Lalka" Bolesława Prusa

a) Bohaterowie ideowi

b) Narracja

c) Najważniejsze aspekty Lalki

- Stanisław i Izabela

- Izabela dla Stanisława

- robak i motyl, motyw gąsienicy

- rozdarcie Wokulskiego między romantyzmem a pozytywizmem

- praca u podstaw

- motyw poczwarki

- wątek Wokulskiego

- Ignacy Rzecki

OMÓWIENIE

1. Pozytywizm polski

Na zachodzie pozytywizm ogranicza się do filozofii, nie dotyczy innych sfer. Tylko w Polsce pozytywizm istnieje jako epoka. Dotyczy u nas zarówno kultury, jak i literatury, sztuki, ale głównie odnosi się do tej literatury.

Wg Augusta Comte (francuskiego myśliciela) pozytywizm jest antyromantyczny!, czyli racjonalny (w przeciwieństwie do irracjonalizmu romantycznego), logiczny i uporządkowany (fantastyczny i chaotyczny romantyzm). Pozytywizm neguje światopogląd romantyczny i wyrasta ze źródeł oświeceniowych.

a) Ramy czasowe

- początek: koniec powstania styczniowego 1863/64 (pozytywizm zaczęła głównie poezja Jana Kasprowicza)

- lata '70 - okres optymistyczny; najważniejsza dekada pozytywizmu; okres tworzenia nowych haseł, próby tworzenia nowych dzieł literackich;

- lata '80 - okes pesymistyczny; utrata złudzeń przez polskich pozytywistów, najlepsze dzieła literackie;

- koniec: poczatek lat '90 XIX w.

b) Pokolenie pozytywistów

Byli to głównie ludzie urodzeni w latach '40. Niektórzy z nich wzięli udział w powstaniu styczniowym. Ich doświadczeniem życiowym, które nie opuszczało ich do końca życia, tylko kształtowało, była klęska powstania styczniowego. Było to wydarzenie, które łączyło naród.

Kobiety:

- Eliza Orzeszkowa

- Maria Konopnicka

Mężczyźni:

- Bolesław Prus (Aleksander Głowacki)

- Henryk Sienkiewicz

+ myśliciele, ideolodzy, którzy tworzyli koncepcje pozytywistyczne. czyli Aleksander Świętochowski (papież pozytywizmu) i Piotr Chmielowski.

2. Nauki

a) Scjentyzm

Pozytywizm kojarzony jest ze scjentyzmem polegającym na zaufaniu do nauki. Nauka jest źródłem poznania i rozumienia świata - chodzi o nauki empiryczne (np. przyrodnicze), tak więc scjentycy ufali biologii, chemii, matematyce, astronomii, fizyce (jebane ścisłe umysły... -.-). I tak w XIX wieku nastapił gwałtowny rozwój nauk - pojawiły się nowe dziedziny nauki (o człowieku), zaczęła rozwijać sie nowoczesna psychologia, socjologia, a takze ekonomia.

Dzieki scjentyzmowi można mówić o optymizmie poznawczym - przeświadczeniu, że człowiek potrafi objaśnić, zrozumieć świat, który go otacza.

Z tej postawy także wyrasta kolejna filozofia... (poniżej)

b) Agnostycyzm

Twórcą tego terminu jest Thomas Henry Huxley. Odrzucił on pewne sfery życia, których udwodonienie jest niemożliwe. Chodzi tutaj np. o religię, kwestie pozanaukowe. I tak agnostycy np. nie negują istnienia Boga, nie potwierdzają tego - mówią po prostu, że nie są w stanie niczego udowodnić i nawet nie myślą o ... tej sferze życia ludzkiego.

c) Ewolucjonizm darwinowski

Karol Darwin, angielski uczony, który podróżował dookoła świata, stworzył koncepcję ewolucjonizmu. Świat jest złożony z różnych form - od prostych do tych najbardziej skomplikowanych, dostosowanych.

Związane są z tym hasła np. dobór naturalny - czyli inaczej selekcja naturalna, eliminacja osobników o niekorzystnych cechach przez lepiej przystosowanych do życia, mających większą szansę na przetrwanie.

A także walka o byt - tzn. prawo dżungli, w której żyją organizmy silne, a słabsze organizmy siłą rzeczy przegrywają.

d) Organicyzm

Wywodził się z koncepcji ewolucjonizmu darwinowskiego. Pozytywiści porównywali społeczeństwo do organizmu biologicznego. Poszczególne klasy społeczne są jak organy wewnętrzne człowieka. Żeby organizm był zdrowy, organy muszą współpracować ze sobą!

e) Utylitaryzm

Z łaciny utylis - użyteczny.

Koncepcja mówiąca, że wszystkie ludzkie działania, czynności, można podzielić na dwie grupy: te, które przynoszą pozytywne efekty oraz te, które przynoszą efekty negatywne. Kryterium, do którego należy się odwołać, by móc to określić, jest zasada użyteczności.

Wartość człowieka mierzona jest jego użytecznością dla społeczeństwa. Większą wartość mają ci, którzy przyczyniają się do szczęścia społecznego. Człowiek powinien działać tak, by przynosić swoją pracą korzyść innym!

Jednak utylitaryzm musi się odwoływać do kategorii moralnych, ponieważ mozna by dojść do pewnego absurdu, że małe dziecko jest nieużyteczne dla społeczeństwa, więc powinno się je zabić.

f) Praca u podstaw

(Podstawami są podstawy społeczeństwa polskiego.)

Najliczniejszymi grupami społecznymi byli chłopi i proletariat. Są to grupy upośledzone pod względem cywilizacyjnym, grupy chore. Żeby społeczeństwo mogło sie rozwijać, trzeba tym grupom pomóc (nawązanie do organicyzmu - żeby wszystkie części człowieka były zdrowe).

- oświecaniu ludu; szkolnictwo na wsi, chociażby elementarne, żeby wydobyć ludzi z ciemnoty i zacofania, pozbyć się analfabetyzmu

- rozwój bibliotek miejskich

- szkółki miejskie

- uświadamianie zdrowotne (profilaktyka, podstawy higieny)

- dawanie szansy dzieciom wiejskim, biednym (szansa dla dzieci na zmianę)

g) Praca organiczna

Praca polegająca na unowoczesnieniu społeczeństwa polskiego, aby powstalo silne polskie społeczeństwo (siła miała wywodzuić się z siły ekonomicznej i kulturowej). Zwiększanie poziomu edukacji społecznej. Zakładano, że tylko z silnym i nowoczesnym społeczeństwem będą liczyć się inne państwa, wrogowie. Tylko silne społeczeństwo będzie mogło w przyszłości walczyć o niepodległość. Z takim nowoczesnym i wykształconym społeczeństwem liczą sie wszyscy - nawet zaborcy. Bogate społeczeństwo będzie wartościowe, zauważone.

- tworzenie systemów bankowych, spółdzielnych, by istniał rozwój finansowy, ekonomiczny (nowoczesny system pozwoli Polakom brać kredyty, a także rozwijać się przedsiębiorstwom, firmom)

- nowoczesne formy handlu (z zachodem, wschodem)

- potrzeba nauczania wiedzy ekonomicznej, dzięki czemu Polacy będą mieć pieniądze

Praca stopniowa i konsekwentna!

3. Asymilacja Żydów

Żydzi stanowili znaczący odsetek. Mieli być włączeni do społeczeństwa polskiego, móc tak samo się rozwijać. Mieli mieć prawa, być częścią polskiego społeczeństwa.

4. Nowela jako gatunek literacki

(Novella - z włoskiego - coś nowego. Narodziła się we wczesnym renesansie włoskim. Ojcem noweli był Boccaccio; jego słynny zbiór "Dekameron" - był zbiorem nowel obyczajowych; niektóre o charakterze erotycznym.)

Nowela:

- krótki utwór prozaroski

- wyraźnie zarysowana kompozycja: zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, mocna puenta

- jeden główny wątek

- brak wątków pobocznych

- zredukowana ilość postaci

- zredukowane partie opisowe

- narrator rezygnuje ze swoich refleksji, komentarzy

- utwór zredukowany do najważniejszych rzeczy

XIX nowela - w XX wieku przekształca się w opowiadanie !

5. Realizm

Realis - łac. rzeczywisty, prawdziwy, prawdopodobny.

Kiedy mówimy o sztce zachodniej, to realizm możemy rozumieć w dwojaki sposób: historycznie i ahistorycznie.

a) historycznie - jako nazwa okresu w sztuce, literaturze zachodniej

Realizm przypada na XIX wiek (od lat '30 do '80' - daty umowne), przede wszystkim w literaturze zachodniej, ale nie w Polsce! Dopiero w latach '80 pozytywiści zaczęli z niego czerpać.

(Wielcy realiści europejscy:

- ojciec realizmu dojrzałego - Balzac "Ojciec Gorjot", "Jaszczur"

- Charles Dickens - "David Coperfield"

- Stendhol - "Pustelnia parmeńska"

- Mikołaj Gogol - pierwszy rosyjski realista, "Ożenek", "Rewizor"

- Fiodor Dostojewski - "Zbrodnia i Kara"

- Antoni Czechow - twórca opowiadań, nowel, dramaturg "Trzy siostry"

- Lew Tołstoj - "Wojna i Pokój", "Anna Karenina")

b) antyhistoryczne

Pewna metoda twórcza stosowana w sztuce. Polega na takim ukształtowaniu wszystkich elementów dzieła literackiego, że jest ono odbierane jako prawdopodobne życiowo, zbliżone do rzeczywistości, "odtwarzające" rzeczywistość.

Dzieło literatury pięknej jest dziełem fikcyjnym, nie odtwarza rzeczywistości w skali 1:1. Jest albo może być bardziej zbliżone do rzeczywistości. Zawsze mamy jednak do czynienia z fikcyjnością.

- im badziej rzeczywiste - tym bardziej realistyczne

- im mniej rzeczywiste - tym bardziej fikcyjne

- kreacja świata przedstawionego: muszą nim rządzić te sama prawa fizyczne - np. prawo grawitacji, prawa biologii, psychologiczne - wszystkie prawa obowiązujące w rzeczywistości; zasada przyczynowo-skutkowa)

- kracja postaci (cechy ludzkie, psychogia - muszą mieć charaktery, a nie tylko być typem postaci) --> typ to zredukowanie do kilku lub jednej cechy, np. skąpstwo; charakter jest wyposażony we wszystkie cechy ludzkie, jest bogaty psychologicznie

- dzieło realistyczne jest zakotwiczone w odpowiednim czasie historycznym - na ogół we współczesnym (literatura współczesna); musi być ukazana konkretna przestrzeń, brak anachromizów - elementów niespójnych

- narracja

Najbardziej charakterystyczną dla realizmu jest narracja 3-osobowa. Kojarzy się bowiem z obiektywizmem w przedstawianiu świata (analogicznie - 1-osobowa to subiektywizm). W realizmie narracja powinna być maksymalnie przezroczysta - niewidoczna dla czytelnika. Powinniśmy sie skupiać na bohaterach, świecie, a nie narracji.

Narracja pełni funkcję służebną - metafora okna! Narracja przezroczysta jest jak okno - ważne jest to, co jest za oknem, co okno pokazuje.

- język bohaterów - powinien być jak najbardziej zrozumiały, zindywidualizowany; każdy powinien posługiwać się swoim indiolektem - czyli mieć swój sposób mówienia; bowiem w zależności od środowiska i pochodzenia, każdy mówi inaczej (inaczej mówi Izabela, a inaczej prostytutka... chociaż to prawie to samo he he)

6. Naturalizm

(Ojcem naturalizmu jest Emil Zola, który uważał, że światem rządza popędy i instynkty.

Inni przedstawiciele:

- Gustav Flaubert "Pani Bovary"

- Adolf Dygasiński, powieści o zwierzętach, m.in. "Zając")

Naturalizm jest kierunkiem w literaturze i sztuce europejskiej, który pojawił się w drugiej połowie XIX wieku, przede wszystkim we Francji, którta jest kolebką naturalizmu (lata '70). Zdobył popularność głównie w dobie modernizmu. Wyrasta z filozofii pozytywizmu i nawiązuje do realizmu. Idzie jednak dalej niż realizm.

- Artysta naturalista powinien przyjmować postawę scejntystyczną, być jak naukowiec.

- Dzieło literackie ma przypominać pracę naukową, ma być naukowym traktatem.

- Artysta naturalista powinien być skrajnie obiektywny - analizować świat ludzi, świat społeczny, nie zakładając z góry żadnych tez, żadnej tendencji; powinien obserwować, badać w sposób chłodny - nie może w żaden sposób komentować! tego, co przedstawione w literaturze. ZIMNE OKO BADACZA, bez własnych opinii.

- Literatura naturalistyczna ma przedstawiać nagie, prawdziwe życie bez upiększeń.

* Wizja człowieka i świata odwołuje się do darwinizmu i koncepcji biologistycznej. Człowiek jest bowiem istotą ZDETERMINOWANĄ przez to, że jest istotą biologiczną; a takze przez środowisko. Powiązane jest to z fatalnym wpływem biologii i środowiska na człowieka, który jest wytworem tych dwóch sił.

Światem rządzą zarazy darwinowskie - przemoc, siła, walka o byt.

Naturalizm zajmuje się ukazywaniem dołów społecznych, nędzy i patologii - bardzo często pojawiało się to w literaturze naturalistycznej, dlatego też uważana była za kontrowersyjną, oskarżano ją o prowokację.

* Kolejne kontrowersje wywoływały mocne, jaskrawe, radykalne środki wyrazu:

- Język dołów społecznych.

- Kategoria brzydoty, turpizm w opisach i nie tylko

Kategoria miasta jako siedliska zła i zepsucia. Naturaliści opisywali je jako współczesną sodomę i gomorę.

7. Nowelistyka

Nowele to krótkie formy literackie - bardzo popularne w pozytywizmie. Spotykane w prasie; nowele uczyły rzemiosła - były swoistym przygotowaniem dla pisarza przed napisaniem powieści.

Podejmowały różne tematy, ale głównie sięgały po tematykę społeczną, ówczesne problemy - tematyka dziecięca - głównie na wsi, ale też w dzielnicach proletariackich, tematyka kobieca i żydowska, mniejszości narodowych (żydowska, niemiecka, rosyjska), tematyka niesprawiedliwości społecznych i ciemnoty ludzi.

8. "Mendel gdański" Marii Konopnickiej

a) Nakreślenie tej super akcji

Warszawa, lata 70. i 80. XIX wieku, po powstaniu styczniowym, na jednej z porządnych warszawskich ulic. Głównym bohaterem jest Mendel Gdański. Mendel - bo urodził się w wielodzietnej rodzinie żydowskiej i dostał to imię, bo był piętnastym dzieckiem (mendel - 15 dla niekumatych). Gdański - bo jego rodzina pewnie stamtąd pochodziła (genius). Mendel miał 67 lat, był siwy i brodaty, chudy, przygarbiony. Miał żonę, a najmłodsza ukochana córka Lea umarła i teraz Meniu wychowuje samotnie jej syna, Jakuba.

Żyją na ulicy, na której są zwykli, normalni, przeciętni ludzie; znajdują się zakłady żydowskie, a wśród nich zakład Mendla. Mendel jest bystrym obserwatorem, doskonale zna tę ulicę, każdego człowieka, ich zwyczaje. Jest na tej ulicy zakorzeniony, to jest jego mikroświat, jego miejsce na ziemi; od zawsze jest na tej ulicy. Życie tej ulicy jest uporządkowane, monotonne, normalne.

Mendel jest akceptowany przez mieszkańców ulicy, jest "swój".

Mendel jest człowiekiem prostym i niewykształconym, ale wie, że to wykształcenie jest bardzo ważne, szczególnie dla Żydów. Dlatego też wysyła Kubusia do szkoły.

(Ogólnie akcja noweli jest zredukowana do dwóch dni.)

b) Rozmowa Mendla i Zegarmistrza

Spokój i monotonię życia zakłóca przybycie do Mendla Zegarmistrza (Polaka). Przychodzi z wieścią, że "będą bić Żydów" - czyli dojdzie do pogromu żydowskiego, a przynajmniej takie plotki krążą po mieście.

Rozmowa między Zegarmistrzem a Żydem to rozmowa, która nagle ujawnia prawdziwe uczucia i poglądy Zegarmistrza, który wydawał sie do tej porty otwarty, a teraz nagle taki antysemicki. ;c

c) Obraz Żydów wyłaniający sie ze słów Zegarmistrza

(Zegarmistrz jakby co bazuje tylko na ogólnikach i stereotypach, nie umie powiedzieć nic konkretnego, nie jest rzeczowy.)

Żydzi to kłamcy, oszuści, krętacze (nigdy nie mówią nic w prosty sposób, szczerze), redukują swoje życie do wartości materialnych (liczy się dla nich tylko zysk i zarobek) - wulgarni materialiści, którzy zarabiają te pieniądze na swoich ofiarach, Polakach, żerują na biednych Polakach.

Zegarmistrz przyjmuje wobec Mendla postawę lekceważącą, czuje się lepszy, ma poczucie wyższości i z tej perspektywy rozmawia z Mendlem. Jest pobłażliwy - co jest cechą ludzi, którzy wiedzą więcej lub tak im się wydaje.

Mendel jest natomiast z początku rozmowy zaskoczony tym, co mówi Zegarmistrz. Nie znał go od tej strony. Mendel jest człowiekiem niewykształconym, prostym, jego odpowiedzi oparte są na konkretnych obrazach. Na wiadomość, że będą bić Żydów, mówi, że zgadza się na to, jeśli ma to być kara za konkretną winę - np. za kradzież. Nie rozumie jednak, dlaczego mają bić za bycie Żydem. Jest to dla niego nielogiczne, nie rozumie tego. Uważa, że można kogoś ukarać za złe czyny. Porównuje tę sytuację do drzew - brzoza jest brzozą, taka urosła i taka jest; rośnie w lesie i nikomu nie przeszkadza (złote myśli mendla...).

Mendel mówi, że czuje się obywatelem Warszawy, czuje się częścią społeczności; mówi, że to miejsce wywalczył sobie, pracując ciężko. Całe życie pracował i zasłużył sobie na to miejsce.

Dla Mendla ważna jest solidarność międzyludzka, braterstwo. Wszyscy powinni żyć razem, wspólnie - czy to w radości czy smutku. Odwołanie do powstania styczniowego, w którym walczyli zarówno Żydzi jak i Polacy - wszyscy się zjednoczyli. Dla Mendla ważne jest to, co łączy ludzi, a nie to, co ich dzieli.

Wartość człowieka mierzy się jego użytecznością dla innych <- swoisty utylitaryzm.

Im dalej w rozmowie, tym bardziej narasta w Mendlu gorycz i smutek.

d) Pogrom

Pogrom zaczął się od niszczenia mienia żydowskiego - sklepików, warsztatów, mieszkań, wybijania szyb. Słychać było ludzkie śmiechy, wrzaski, gwizdy. Ci ludzie nazwani zostali "motłochem" - słowo to ma mocne nacechowanie negatywne; kojarzy się z prymitywizmem, chamstwem, bezmyślnością. Wspomniani są pijacy biorący w tym pogromie udział - a oni są najniższą warstwą społeczną.

Mendel powinien uciekać, mógłby skorzystać z pomocy sąsiadów, ale nie chce uciekać. W miarę, jak zbliża się tłum, w Mendlu zachodzi metamorfoza. Pojawia się w nim powaga i dostojeństwo, wygląda jak starotestamentowy patriarcha (z niewykształconego Żyda -> w patriarchę). Sąsiedzi Mendla i student, który przybiegł do niego, by go ostrzec, chcą mu pomóc. Tak jak w Mendlu zachodzi zmiana, tak i w studencie. Na skutek tego, że chciał pomóc, zamienił się z brzydkiego (kaczątka) studenta w pięknego niczym Apollo bohatera. Wyzwoliło się w nim dobro, to, co piękne. Dobro wygrało. Przeciwnicy byli zaskoczeni reakcjami Mendla i studenta i odstąpili od ataku. (...)

e) Puenta

Mendel przeżył, uratował się, ale "umarło serce (jego) do tego miasta". To już nie jest jego miejsce, jego dom. Poczuł się nagle bezdomny - na początku czuł się jak u siebie, a teraz to już nie jest jego dom.

f) Topos Żyda, wiecznego tułacza; zawsze bezdomny, obcy i przepędzany.

9. "Kamizelka" Bolesława Prusa

Jest to opowieść w opowieści. Narrator jest pierwszoosobowy, należy do świata przedstawionego (pewien mężczyzna, mieszkaniec kamienicy). Nie należy do osób biednych, nie wiemy nic o jego życiu rodzinnym, zawodowym; ale wiemy, że ma pasję - jest kolekcjonerem, zbieraczem różnych rzeczy.

Narrator kupuje kamizelkę od Żyda - handlarza starociami. Kamizelka ta należała wcześniej do sąsiada narratora - kamizelka wywołuje wspomnienia, jest przedmiotem przywołującym przeszłość.

Finał: żona manipulowała przy pasku, żeby dać mężowi nadzieję, że nie chudnie, a mąż robił to samo w drugą stronę. Chcieli tym samym oszukać los, przeznaczenie, śmierć. Robili to z miłości - myśleli, że miłość jest silniejsza od śmierci - ale tak nie było. Dwoje biednych ludzi bezbronnych wobec śmierci, losu.

Nowela miłosna.

10. "Gloria Victis" Elizy Orzeszkowej

Opowiadanie poświęcone powstaniu styczniowemu; opowiada o bohaterze powstania, Trauguccie. Ten utwór to apoteoza powstania styczniowego i powstańców.

a) Znaczenie tytułu

Gloria Victis to z łac. - chwała zwyciężonym. Związek frazeologiczny, tradycja mówi, że mówiono tak w starożytnym Rzymie. Tutaj zwyciężonymi są powstańcy styczniowi (są zwycięzcami moralnymi).

b) Akcja

Rzecz dzieje się na Litwie, w rejonach, które znamy z "Pana Tadeusza" Mickiewicza i "Nad Niemnem" Orzeszkowej. Las snuje opowieść o powstaniu styczniowym, bo był świadkiem dramatycznych wydarzeń. Jest to swego rodzaju romantyczne myślenie, że "W przyrodzie/naturze zakodowana jest pamięć o historii".

Krzyż jest śladem powstania styczniowego.

Mogiła w lesie, do której przychodzi kobieta, to motyw ważny później w "Nad Niemnem". Jest to też romantyczny wątek, opowieść o tym, że na leśnej polanie był obóz - biwakował w nim kilkusetosobowy oddział powstańczy. Byli to młodzi ludzie, a ich dowódcą był właśnie Traugutt. Opis Traugutta jest stylizowany biblijnie (długie zdania, patos, powaga, dostojeństwo, szyk przestawny). Motyw krzyża i słupa ognistego jest potrzebny do sakralizacji Traugutta i jego życia.

c) Traugutt

Jest polskim świętym męczennikiem, który złożył siebie w ofierze za Ojczyznę, zrezygnował ze szczęścia osobistego (rodzina itp.), "wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego" - odwołanie do pasji chrystusowej, wątki pasyjne --> Traugutt przypomina Chrystusa, który wziął na ramiona krzyż.

"Wziąć krzyż" - wziąć, przyjąć, przejąć na siebie cierpienie = jednostka (Traugutt), która bierze na siebie cierpienie całego narodu. Jest to koncepcja mesjańska - odwołanie do "Dziadów" i widzenia księdza Piotra; Wielka improwizacja - Konrad i jego "cierpienie za milijony" <-- mesjanizm romantyczny.

"Ofiara całopalna, biblijna" - Traugutt "zgorzeje" (spłonie) w "słupie ognistym" - znak, że został wezwany przez Boga i wypełnia boską wolę.

Celem drogi, na którą z woli Boga wstąpił Traugutt, jest kraina wolności - ziemia obiecana, szli za nim ludzie - więc jest porównany do Mojżesza.

Bitwa pod Termopilami - Traugutt jest jak Leonidas, który prowadzi swoją armię (porównanie żołnierza do Leonidasa - największa apoteoza, zaszczyt). Jest to też przepowiednia o ich przyszłym losie (przegrana powstania styczniowego).

d) Pozostałe postacie to bohaterowie fikcyjni

Motyw miłości Jagmina i Marysi - motyw tragiczny, bo miłość zawsze przegrywa z wojną.

e) Bitwa

Schemat czarno-biały (przeciwnicy - źli; powstańcy - szlachetni). Przybywa rannych powstańców, podstępni Rosjanie, nie przestrzegając żadnych norm i zasad wojennych, atakują namiot z rannymi - i wszystkich mordują. Umiera Marian - ostatnim ruchem rzuca Jagminowi białą chusteczkę splamioną swoją powstańczą krwią - pamiątka dla siostry, Marysi. Jagmin umiera i spoczywają razem w grobie ( :) ).

Los mężczyzn - walczyć, umierać i spoczywać w mogiłach.

Los kobiet - umierać z tęsknoty za mężczyznami.

f) Synteza patriotyczna polskich losów, polskiej martyrologii (męczeństwa); dlatego też pojawia się tu ten czarno-biały schemat.

Przez lata w szumie drzew otaczających mogiłę poległych można było słyszeć: vae victis (biada zwycięzcom) - bo Polacy przegrali. Ale wiatr zmienił to zawołanie w "gloria victis" czyli chwała zwycięzcom, co było zapowiedzą przyszłego zwycięstwa Polaków. (lul)

11. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej

Epopeja, której wzorem jest "Pan Tadeusz" Mickiewicza. Jest to powieść panoramiczna.

Akcja rozgrywa się w latach 80. XIX wieku. Miejsce to Litwa (dzisiejsza Białoruś), nad Niemnem.

Fabuła - wielowątkowa, co jest charakterystyczne dla epopei; pojawia się wiele postaci (panorama życia codziennego Polaków).

a) Akcja rozgrywa się w dość ograniczonej przestrzeni, istnieją miejsca centralne, wyznaczniki przestrzeni:

- dwór w Korczynie (Korczyn), którego panem jest Benedykt Korczyński; ma żonę Emilię i dzieci: Witolda i Leonię. W tym dworze mieszka panna Justyna Orzelska ze starym ojcem

- wieś, w której mieszka ród Bohatyrowiczów (Anzelm - patriarcha rodu, były powstaniec; Jan)

+ retrospekcje, które przywodzą nas w takie miejsca, jak do:

- grobu Jana i Cecylii, założycieli rodu Bohatyrowiczów z XVI wieku; grób ten jest miejscem łączącym przeszłość i teraźniejszość

- mogiła powstańców styczniowych, w której spoczywają Bohatyrowicze - Jan i Korczyńscy - Andrzej

b) Mogiła jest symbolem powstańców, patriotyzmu, 40 zabitych; symbol pamięci ludzkiej i czasów, w której Bohatyrowicze i Korczyńscy się przyjaźnili.

c) Przeszłość a teraźniejszość

Przeszłość była piękna, pełna przyjaźni, symbolizuje je mogiła i grób; natomiast teraźniejszość jest straszna i pełna konfliktów, symbolizuje je dwór i wieś.

d) Wątek miłosny

Justyna zakochuje się w Janie Bohatyrowiczu, w chłopie. A chłop i szlachcianka - tak nie przystoi. Justyna jest młodą buntowniczką, chce innego życia, jest wolna i nie przejmuje się konwenansami. Ich miłość będzie źródłem ostatecznego happy endu, powrotu, przyjaźni dwóch rodzin, dworu ze wsią.

e) Opisy przyrody

Bardzo wiele, wzorowane na Mickiewiczu. Natura w rozkwicie, wszystko jest optymistyczne, przeniknięte światłem słonecznym.

f) Wątek konfliktu pokoleń - między rodzicami a dziećmi

Benedykt został po powstaniu w majątku ziemskim, dba o niego, walczy za niego. Benedykt ożenił się z niejaką Emilią, ale to małżeństwo okazało się niewypałem, bo Emilia tęskniła do życia w mieście, do historii miłosnych itp. Lekceważyła i nie doceniała Benedykta. Benedykt ciężko pracował, chcąc utrzymać ziemię w polskich rękach, chce utrzymać rodzinę na przyzwoitym poziomie - to jest według niego patriotyzm.

Witold jest nowoczesnym pozytywistą, chce zmian, jest mądry, jest z młodego pokolenia - chce iść na studia agronomiczne, chce być wykształcony (nowocześnie), a później wrócić na wieś i zmodernizować Korczyn. Chce nowych relacji z chłopami; nie podoba mu się to, jak rodzice wychowują Leonę, młodszą siostrę - zbyt pobłażliwie; uważa, że wyrośnie na małą egoistkę.

Witold zarzuca ojcu, że przestał wierzyć w ideały, że jest tylko ciężko pracującym mężczyzną, zmęczonym i spracowanym, który zrezygnował z młodzieńczych ideałów; zarzuca mu, że był kiedyś inny, wierzył w postęp, naukę, rozwój i kiedyś był swego rodzaju pozytywistą.

Na te zarzuty Benedykt odpowiedział, że w młodości, każdy ma swoje ideały i marzenia, a później życie każdego weryfikuje. Benedykt z idealisty zamienił się w praktykującego życie mężczyznę.

Benedykt i Witold rozmawiają o rzeczach banalnych i oczywistych, ale nie ma między nimi wewnętrznego porozumienia.

Dla Witolda wzorem bohatera był jego wuj, Andrzej (zmarły w postaniu styczniowym) - to boli Benedykta (dla Witolda ważne jest to, że A. walczył i wierzył do końca w swoje ideały). Benedykt nie chce, boi się przyznać do błędów życiowych, o których mówi mu Witold, choć wie, że jego syn ma rację.

(W końcu dochodzi między nimi do zgody.)

Andrzejowa jest młodą kobietą, w postaniu zginął jej mąż - po jego śmierci zmieniła się, nosi cały czas żałobę, żałobną biżuterię powstańczą. Mąż staje się dla niej świętym męczennikiem - jest czcicielką własnego męża, opiekunką pamięci o nim (to niemalże kult). To jest najważniejsze w jej życiu! - życie doczesne jest banalne, nie zajmuje się nim i nie dba o to. Żyje skromnie, ascetycznie , odrzuca wygody i zbytki, ale jest bogata. Nigdy sie nie uśmiecha. Drugim najważniejszym zadaniem jest wychowanie Zygmunta na godnego następcę ojca - żeby teoretycznie ojciec mógł czuć dumę z syna.

Zygmunt od najmłodszych lat dostawał to, co najlepsze. Zdobył zagraniczne wykształcenie. Jego matka marzy, żeby Zygmunt powrócił z uniwersytetów i objął pracę nad majątkiem. Zygmunt męczy się na prowincji, przyjeżdża tam tylko na wakacje z żoną. On się nudzi na wsi, chce uciec do wielkiego świata (Włochy, Paryż), nie chce zarządzać majątkiem ojca. Zygmunt to 30letni artysta - chce być znanym malarzem, ma wielkie ambicje artystyczne, ale brakuje mu talentu. Jest potwornym egoistą - bo matka o niego dbała itp., jest maminsynkiem, który liczy tylko na swoje zyski; np. spotyka się z kobietami, by mieć z tego korzyści.

Dochodzi do rozmowy między Andrzejową a Zygmuntem, w której Zygmunt nazywa chłopów "bydłem". To przeraża Andrzejową, oczy jej się otwierają, kiedy nagle dochodzi do mniej, co stało się z jej synem, jaki ma stosunek do ojca i niepodległości. Bo Zygmunt odrzuca wszystko, w co wierzył ojciec i mama. Odrzuca kult powstańców - uważa, że powstańcy to szaleńcy (w tym jego ojciec); którzy walczą za przegraną sprawę. Wszystko neguje, nie czuje się Polakiem, woli mieszkać z dala od mogiły ojca i życia rodzinnego. Wyrzeka się tradycji i swoich korzeni. Jest wynarodowiony i kosmopolityczny.

Wbrew pozorom "Nad Niemnem" pełni funkcję terapeutyczną. :))))

12. "Lalka" Bolesława Prusa

"Lalka, czyli losy polskich idealistów na tle społecznego rozkładu" Bolesław P.

Jest to powieść epicka, panoramiczna. Akcja toczy się pod koniec lat 70. XIX wieku. Miejsca: głównie Warszawa (która jest w pewnym sensie bohaterką! - jest to pierwsza powieść opisująca miasto; Warszawa jest pokazana w sposób dosłowny i realistyczny), a także Paryż przedstawiony w formie kontrapunktu/opozycji do Warszawki. Krótki wątek w okolicach Skierniewic (majątek ziemski Zasławskiej).

Z racji, że to powieść panoramiczna, jest wiele wątków i wiele postaci.

a) Bohaterowie ideowi - trzej idealiści

b) Narracja

Mamy dwóch narratorów:

- 1-osobowy, personalny, ze świata przedstawionego - Ignacy Rzecki; subiektywny, komentujący teraźniejszość w formie "Pamiętnika starego subiekta"

- 3-osobowy, obiektywny, poza światem przedstawionym; ma dużą wiedzę o świecie, ale nie jest wszechwiedzący; im dalej w las, tym mniejszą ma wiedzę i rolę

c) Najważniejsze aspekty "Lalki"

Wokulski jest wrażliwy na potrzeby biednych. Dobrze zna ten świat. W Warszawie stykają się - świat biednych i bogatych. Przeciwieństwem eleganckiej Warszawy jest Powiśle - upadła, zepsuta Warszawa. Wokulski tam spaceruje.

Ludzie, którzy tam mieszkają, wyglądają jak śmieci, są w łachmanach - rozpadają się. Przedstawiona para - ona trędowata, oboje chorują na kiłę. Śmierdzą, są odpadkami. Szerzy się pijaństwo, są ta złodzieje, prostytutki = upadek, odczłowieczenie, dehumanizacja. Niby sami są sobie winni, ale tak naprawdę winę ponosi społeczeństwo, które nie daje im szansy na zmianę życia. Z wyglądu przypominają ludzi, ale są jak zdziczałe psy, przypominają zwierzęta, niebezpieczne dla innych - dominuje brzydota.

Śmietnisko zatruwa całą Warszawę. Tysiące ludzi umiera z braku higieny. Wokulski mówi, że niewielkie pieniądze trzeba wyłożyć, by to zmienić.

Ludzie powinni dostać pracę i słuszne wynagrodzenie - tylko w ten sposób można im pomóc. Rozdawanie pieniędzy jest błędem. Zamiast ryby trzeba dać ludziom wędkę i nauczyć ich się nią posługiwać, żeby mogli sami żyć. Czują się bezwartościowi - trzeba to odwrócić. Takich Wokulskich musiałoby być wielu, żeby coś zmienić, sam niewiele może. Pomaga jednak wybranym ludziom z dołów społecznych.

Rodzi się w nim nowy zmysł - zmysł odczuwania bólu i cierpienia całego świata. Odczuwa cierpienia zwierząt (małego psa). Ta wrażliwość jest potężna - niesamowita, nadwrażliwość, niepojęta; odczucie bólu istnienia ludzi, zwierząt i roślin. To empatia podniesiona do roli potęgi.

Wokulski w czasie/po próbie samobójczej ma dziwne myśli. Pojawia się dziwny fragment. Najpierw rozmawia sam ze sobą, później słyszy wewnętrzny głos. Prus sugeruje, że to Bóg mówi do kamienia - Wokulskiego. Rozmowa przypomina przypowieść biblijną (odwołanie do aktu stworzenia).

Bóg pyta kamień, czy ten chce być człowiekiem, ale kamień nie wie, co to znaczy być człowiekiem. Czy chce doświadczać szczęścia lub bólu, żyć tylko kilkadziesiąt lat? Cierpienie jest istotą człowieczeństwa (istota buddyzmu). Kamień niczego nie przeżywa, jest nieludzki w swoim istnieniu. I takim kamieniem był właśnie do pewnego momentu Wokulski.

Kamień leży, nie ma relacji z otoczeniem, jest samowystarczalny, doskonale zamknięty. Człowiek natomiast taki nie jest i być nie może - musi być otwarty na namiętności, relacje, doświadczanie bólu, życia i cierpień. Żydzie ludzkie to kilkadziesiąt lat pełne przeżywania.

Kamień staje się człowiekiem - przebudzenie człowieczeństwa w Wokulskim, to miłość go przebudziła, dopiero wtedy przestał być kamieniem i wydał się na potworne cierpienie. Miłość - choć nieszczęśliwa i przynosząca samo cierpienie - przebudziła w Wokulskim prawdziwego człowieka. Żył w letargu, czekał na przebudzenie.


Wyszukiwarka