Majowie

Historia Majów, została podzielona przez badaczy ich kultury na dwa okresy, Stare Imperium Majów i Nowe Imperium Majów. Za czasów Starego Imperium, do ok. 800 r n.e., ośrodki Majów znajdowały się na wschodnim wybrzeżu Gwatemali i Hondurasu, a wpływ ich sięgał na północ i południe Ameryki Środkowej. W okresie Nowego Imperium od IX w. do okresu upadku Majów przed przybyciem Hiszpanów, rząd i kultura Majów skupiały się na Jukatanie, kultura zaś oddziaływała na inne miasta meksykańskie.

Starożytne tereny Majów, w zależności od okresu rozwijanego na nich osadnictwa, dzielą się na trzy strefy: południową, centralną i Jukatan. Południowa, obejmująca wybrzeże Pacyfiku i wyżynę Gwatemali, związana jest z osadnictwem najdawniejszym. To tutaj napotkano najstarsze odnaleziono dotąd obozowisko myśliwych, Los Tapiales, oceniane na
11 000 lat. W III tys. p.n.e. ludy zbieracko-myśliwskie zakładały na tym terenie osady stałe. Niektóre z nich około 600 r p.n.e. zaczęły nabierać cech miejskich. Takimi kluczowymi stanowiskami dla wczesnego etapu rozwoju cywilizacji Majów były położone na granicy z Gwatemalą Izapa i Kaminaljuyu.

Klasyczna cywilizacja Majów rozwinęła się w strefie centralnej obejmującej Peten, podzielony dziś między Gwatemalę, Honduras i Meksyk. Tam właśnie, w skrajnie niekorzystnych dla życia warunkach, w środku dziewiczej dżungli, powstały między II a VIII w. n.e. najpiękniejsze miasta Majów, a ich rozwój cywilizacyjny osiągnął najbardziej dojrzałą postać. Tikal, Uaxactun, Copan, Palenque, Yaxchilan, Piedras Negras - to tylko kilka najważniejszych miejscowości, które udało się wydrzeć dżungli. Zorganizowane były one w sposób podobny jak miasta-państwa Sumerów lub Greków i żadne z nich nie miało władzy nad innymi. Miasta pozostawały ze sobą w nieustającej wojnie, a jej cel stanowiły nie zdobycze terytorialne, a pojmanie jeńców. Schwytanych składano w ofierze na ołtarzu bóstwa plemiennego, najczęściej po długich torturach.

Swoje apogeum cywilizacja Majów osiągnęła w VII w. Poczynając od wieku VIII, rozpoczął się niczym nie wytłumaczony kryzys, w wyniku którego porzucone przez swych mieszkańców miasta powoli zaczęły zarastać dżunglą. Od czasów Sylvanusa Morelsa, ojca archeologii majańskiej, przez wiele następnych dziesięcioleci eksponowano teorię nagłych zmian klimatycznych, w wyniku których okresowe opady deszczu - spowodowały szybką zmianę suchej sawanny w wiecznie zielony las tropikalny. Majowie nie umieli poradzić sobie z jego gwałtowną ekspansją, ani z wyjałowioną na skutek wypłukania humusu glebą. Inne hipotezy wskazywały na wyniszczenie ludności lokalnymi epidemiami albo też lansowały pogląd wręcz przeciwny, wprowadzając element eksplozji demograficznej i niemożności wyżywienia gwałtownie rosnącej liczby ludności na obszarze wyeksploatowanym przez intensywną gospodarkę. Niedostatek żywności miał więc być powodem ruchów migracyjnych. Z kolei zwolennicy teorii militarnego podboju o spowodowanie exodusu Majów obwiniają najeźdźców z Wyżyny Meksykańskiej, którzy napadli na nie ufortyfikowane miasta. "Militaryści" wskazują również na możliwość wybuchu konfliktów lokalnych, wywołanych głodem i brakiem urodzajnej ziemi. Kolejna teoria obwinia klęski żywiołowe, jak trzęsienia ziemi i huragany. Wielu zwolenników zyskała teoria rewolt społecznych. Bunt podnieść mieli chłopi uciskani przez coraz liczniejsze elity, narzucające daniny i obciążenia związane z wznoszeniem monumentalnej architektury.
Większość teorii obraca się wokół mniej lub bardziej prawdopodobnych scenariuszy, nikt natomiast nie zadał pytania, dlaczego jakiś inny lud nie zechciał zasiedlić opuszczonych ziem oraz miast i urządzić ich po swojemu. Możliwe więc, że przyczyn upadku należy szukać nie w czynnikach fizycznych, a duchowych.

Zdarzenia, jakie miały miejsce w IX w. w dżunglach Petenu, nie spowodowały załamania się kultury Majów. Przetrwała ona, a nawet przeżyła jeszcze jeden okres rozkwitu, na kamienistym, pozbawionym wody Jukatanie. Trzy stworzone tu nowe style architektoniczne: Rio Bec, Chenes i Pucc stanowią świadectwo poszukiwania przez Majów wciąż nowych środków wyrazu i artystycznej inspiracji. Zbudowane miasta są inne, nie tak kruche i filigranowe jak w Petenie, ale masywniejsze, mające być pomnikami potęgi chwały swych władców. Są też inne dlatego, że warunki życia na Jukatanie różnią się od klimatu wilgotnych dżungli.

Okres spokojnego rozwoju był jednak krótki. W 987 r. wylądowali na wybrzeżu Jukatanu Toltekowie. Ich ojczyzną była odległa Tula, stolica dobrze zorganizowanego militarystycznego państwa. Prawdopodobnie w wyniku wewnętrznych tarć o władzę doszło tam do rozłamu. Na miejscu pozostał Tezcatlipoca, deifikowany jako bóg wojny, natomiast zwolennicy Quetzalcoatla wsiedli na tratwy i pożeglowali do wybrzeży Jukatanu. Najeźdźcy z łatwością pokonali Majów. Za swą siedzibę obrali Chichen Itza przyswajając sobie stopniowo zwyczaje, wysoką kulturę i sztukę tubylców. Doszło też do wymieszania religii i rytuałów, co zaowocowało zwiększonym zapotrzebowaniem na ludzkie ofiary, bowiem tolteccy bogowie spragnieni byli krwi w o wiele większym stopniu niż stare bóstwa Majów. Konieczność zdobywania wciąż nowych jeńców na ołtarze ofiarne nakręcała wojenną machinę, która z czasem pogrążyła Jukatan w kompletnym chaosie.

Chociaż Toltekowie kulturowo i etnicznie zintegrowali się z Majami, zachowali w swych rękach władzę. Legendarny Pierzasty Wąż i jego następcy rządzili w Chichen Itza, Cocomowie w Mayapan, Xiuowie zaś - w Uxmal. Wszyscy z pochodzenia byli Toltekami, przybyłymi na Jukatan ze swym wygnanym z Meksyku władcą. Dwa następne stulecia upłynęły w pokoju, do czego walnie przyczyniło się założenie Ligi Miast Jukatanu, utworzonej w 1007 r. przez te trzy najważniejsze ośrodki miejski na półwyspie. W XIII w. narastające wewnętrzne konflikty doprowadziły do upadku Ligi i rozpętania wojny domowej. Przewagę zdobyli Cocomowie, podporządkowując sobie na dwa wieki pozostałe miasta Jukatanu. Zwycięzcy nie czuli się jednak zbyt pewnie, toteż - po raz pierwszy w dziejach Majów - otoczyli Mayapan obronnymi murami. Ale i one nie pomogły, kiedy wybuchło skierowane przeciwko Cocomom powstanie. W roku 1441 Mayapan został zdobyty i zniszczony.

Kiedy kilkadziesiąt lat później na wybrzeżu pojawili się Hiszpanie, zajęci wewnętrznymi waśniami Majowie nie próbowali nawet sprzymierzyć się we wspólnej walce przeciwko o wiele groźniejszemu niż Toltekowie przeciwnikowi. Hiszpanie nie śpieszyli się z podbojem Jukatanu, ponieważ nie było tu szlachetnych metali i drogocennych kamieni. Toteż stosunkowo długo udało się Majom utrzymać w niektórych ośrodkach niezależność . Tak było z Tayasal - miastem założonym w Petenie przez uciekinierów ze zniszczonego wojną domową Jukatanu. Tam cywilizacja Majów przeżywała swój długi zmierzch, zakończony krwawym szturmem 13 marca 1697 r.

Astronomia

Majowie byli zafascynowani niebem. Sądzili, że tam znajduje się klucz do zrozumienia ich kosmologii, poznanie przeszłości i przyszłych losów. Zdumiewająca znajomość astronomii, jaką posiadali, to rezultat setek lat ustawicznych obserwacji i zapamiętywania zmieniających się położeń gwiazd i planet. Śledzenie coraz to nowych konfiguracji ciał niebieskich było obowiązkiem kapłanów. Ci zaś zdawali sobie sprawę z powagi nałożonych na nich obowiązków, gdyż każda zmiana na niebie wpływała na prognozowania życia zarówno jednostek, jaki całych społeczności.
Osiągnięcia Majów w dziedzinie astronomii były wręcz fantastyczne. Przekonaliśmy się o tym, kiedy specjaliści rozszyfrowali zapisy Kodeksu Drezdeńskiego, jednego z trzech rękopisów, jakie ocalały z "odkrywania" Ameryki przez Hiszpanów. Pełno tam informacji i astronomicznych tabel. Jedenaście stron poświęconych jest planecie Wenus, cztery - Jowiszowi, kilka następnych dotyczy Gwiazdy Polarnej, gwiazdozbiorów Oriona i Plejad. Z odpowiednich tablic można odczytać czas zaćmień Słońca i Księżyca. Uwzględniono przy tym zaćmienia widoczne nie tylko na terenie Ameryki Środkowej, ale i te, których tam obserwować się nie da. I są to wszystko dane zaskakująco dokładne; niczym nie ustępujące tym, jakimi posługujemy się obecnie.

Wprowadzony w 1582 r. w Europie zreformowany przez Grzegorza XIII kalendarz, oparto na obliczonym czasie obroty Ziemi wokół Słońca, wynoszącym - według ówczesnej wiedzy - 365,2425. Dzisiaj wiemy - wsparci nowoczesną technologią, że prawdziwy czas obrotu to 365,242138. Tak więc nasz rok kalendarzowy jest o 0,000362 dnia dłuższy, niż to wynika z rzeczywistego pomiaru czasu obrotu ziemskiej kuli wokół Słońca. Natomiast Majowie osiągnęli jeszcze większą dokładność. Długość obliczonego przez nich roku słonecznego wynosi 365,242129 dnia, co daje błąd wynoszący tylko 0,000009 dnia. Przekładając to na bardziej zrozumiały język, w przypadku żyjących jeszcze w epoce kamiennej Majów jest to różnica 6 sekund w skali roku, natomiast błąd szesnastowiecznych europejskich astronomów wyniósł 44 sekundy.

Z niewielu źródeł, jakie przetrwały do naszych czasów, wyczytać się da inne zaskakujące rzeczy. Majowie znali okres obrotu księżyca wokół Ziemi. Kapłani z Palenque wyznaczyli go na 29,530086 dnia, takie same zaś obliczenia z Copan mówią o 29,53020. Odbiega to w niewielkim stopniu od uznawanej za prawdziwą liczby 29,530538, uzyskanej przy zastosowaniu całego arsenału środków technicznych wspierających współczesnego astronoma.

Kalendarz

Majowie byli także zafascynowani czasem. Dla precyzyjnego umiejscowienia zdarzeń posługiwali się kilkoma systemami kalendarzowymi; a właściwie systemami obliczeniowymi i matematycznymi, przypisanymi do każdego kalendarza. Świętym rokiem był tzolkin, trwający 260 dni i składający się z trzynastu dwudziestodniowych miesięcy. Uwzględniał on przede wszystkim daty wszystkich religijnych świąt i rytuałów, miał więc mniejsze znaczenie praktyczne.
Kolejny rok kalendarzowy, zwany haab, posiadał osiemnaście również dwudziesto dniowych miesięcy, uzupełnionych krótkim, pięciodniowym miesiącem dodatkowym, uważanym za feralny. Dwudziestodniowym miesiącom odpowiadał dwudziestkowy system rachunkowy, pozwalający wyrażać liczby i odcinki czasowe rzędu miliardów dni. Podstawą była jedynka - "jeden dzień", czyli kin. Takie imię nadawano także pierworodnemu synowi. Dwadzieścia kinów tworzyło uinal - miesiąc. Kolejna jednostka wyższego rzędu powinna mieć wartość 400 kinów (1 uinal x 20); tymczasem było inaczej, bo artytemtycy podporządkowali się astronomom . Mamy więc na tym poziomie 1 tun = 1 uinal x 18, przy czym ten liczący 360 dni tun równał się mniej więcej jednemu rokowi. A dalej rzecz przedstawiała się następująco: dwadzieścia tunów tworzyło jeden katun; dwadzieścia katunów to baktun; dwadzieścia baktunów - piktun; potem był jeszcze calabtun, kinchitun, aż wreszcie dwadzieścia kinchitunów tworzyło alautun, na który składało się 23 mld i 40mln dni! Nie była to tylko czysta teoria. Majowie w swym zmaganiu się z czasem naprawdę używali tych ogromnych liczb. Na steli w Quirigua w Gwatemali odczytano liczbę 90 mln; na innej znajdziemy datę ponad 400 mln lat.
Stosowanie systemu dwudziestkowego wymusiło wynalezienie zapisu pozycyjnego i abstrakcyjnego pojęcia zera.

Poniżej znajdują się obrazki, które przedstawiają znaki pisma Majów (od lewej - miesiące, dni i liczby).

Chociaż, jak w wiele innych ludów, Majowie nie znają słowa "religia", lud ten był i nadal jest nadzwyczaj religijny. Dla prekolumbijskich Majów świat nadprzyrodzony był czymś tak prawdziwym i namacalnym, jak dla nas jest nasze naturalne otoczenie, które poznajemy dzięki zmysłom. Majański panteon składał się zarówno z bogów związanych z rolnictwem i codziennym życiem, jak i z tych, których funkcje ograniczone były wyłącznie do elit społecznych i rodziny królewskiej. Niektóre z nich mają swoje odpowiedniki w całej Mezoameryce (np. aztecki bóg deszczu, Tlaloc, i odpowiadający mu majański Chaak). Jakkolwiek, Majowie posiadali w swoim panteonie również szereg bogów, którzy byli charakterystyczni tylko dla tego ludu, patronując poszczególnym terytoriom czy miastom.
Nadprzyrodzony świat Majów składał się również z dużej ilosći mniej ważnych istot, które można by nazwać pewnego rodzaju "demonami". Szczególną rolę odgrywali tu tzw. "wayoob" (liczba poj. "way"), funkcjonujący jako "duchowi towarzysze" członków kasty rządzącej.
Wszystkie te święte istoty pojawiają się w formie hieroglifów i płaskorzeźb na budowlach, ceramice i w kodeksach. W rzeczy samej, cztery kodeksy, które przetrwały do naszych czasów są całkowicie poświęcone sprawom bogów i rytuałom z nimi związanym. W roku 1897 niemiecki uczony Paul Schellhas podjął trud uporządkowania różnych przedstawień bogów w manuskryptach i stworzenia obrazu majańskiego panteonu. Bóstwa te, jako że żadne hieroglify nie były jeszcze wtedy znane, onaczył literami alfabetu (np. A - bóg śmierci, B - bóg deszczu Chaak). System Schellhas'a jest nadal szeroko stosowany przez naukowców, szczególnie w przypadku bogów, których imiona nie zostały z całkowitą pewnością odcyfrowane(ze względu np. na niedostateczną ilość materiałów źródłowych).
Chociaż imiona niektórych bogów łatwo mogły być zapisywane za pomocą sylabogramów, powszechną praktyką było używanie do tego celu logogramów przedstawiających ich głowy, wyposażone w szereg atrybutów charakterystycznych dla danego boga, umożliwiających jego definitywne rozpoznanie przez czytającego. Niektóre z tych logogramów sięgają wczesnej epoki klasycznej (a nawet dalej), przy czym brzmienie większośći z nich pozostaje nieznane.
Bogowie mogli być związani z czterema stronami świata, przy czym dane bóstwo miało wtedy cztery "wcielenia", każde przypisane konkretnemu kierunkowi (a jednocześnie kolorowi). Bóstwa łączyły się również w triady (Palenque, Tik'al, Caracol), odgrywając ważną rolę w kosmogonii Majów pochodzących z danego miasta. Tworzyli także pary, reprezentując podstawowe przeciwieństwa, jak np. niebo-ziemia, światło-ciemność.
Oto główne cechy odróżniające wygląd bogów od śmiertelników:
- Starsze bóstwa, jak np. najwyższy stwórca Itsamnaaj (wymowa: "Itzamnaah"), mają zwykle duże, podobne do gogli, oczy i czasami wystające przednie zęby.

- Młode bóstwa, i czasami również te starsze, mają na ciele jakby "boskie oznaczenia" na kończynach i tułowiach, które zaświadczają o ich nadprzyrodzonym charakterze. Znaki te są tak naprawdę hieroglifami, symbolizującymi często jasne, błyszczące lub ciemne, obsydianowe lustra.

Obok bloku z hieroglifem umieszczam:
1.transkrypcję fonetyczną w nawiasie kwadratowym-logogramy dużymi literami, sylabogramy małymi;
2.właściwe słowo w języku Majów;
3.znaczenie słowa
Poszczególne logogramy i sylabogramy w transkrypcji oddzielam myślnikami.

Wymowa liter:

w - ł
x - sz
ch - cz
j - h
' - krótka przerwa pomiędzy literami, tak jak między dwoma "k" w wyrazie lekki

Synharmonia i Dysharmonia
-jeżeli w danym glifie dwie ostatnie sylaby mają tą samą samogłoskę, to samogłoskę ostatniej sylaby pomijamy w transkrypcji. To zjawisko nazywa się Synharmonią.
PRZYKŁAD:
a-ja-wa to ajaw (władca)

ba-ka-ba to bakab (tytuł królewski nawiązujący do jednego z Bakabów - podtrzymujących na swoich ramionach cztery krańce wszechświata)

-jeżeli w glifie ostatnia sylaba ma inną samogłoskę niż przedostatnia to również następuje jej pominięcie, przy czym samogłoska sylaby przedostatniej zostaje podwojona:
PRZYKŁAD:
cha-ki to Chaak (imię boga deszczu)
ba-ki to baak (jeniec)

Uwaga: zasady te nie zawsze sprawdzają się przy logogramach(dotyczą zapisu sylabowego), ale to nie jest dla nas istotne.

Elementy sylabiczne lub logograficzne wchodzące w skład pojedynczego "bloku" (hieroglifu) czytamy od lewej do prawej i z góry na dół. Całe glify czytamy, najprościej mówiąc, od lewej do prawej i z góry na dół, po dwa w kolumnie.

Społeczeństwo Majów

Pierwszymi mieszkańcami Półwyspu Jukatan byli łowcy i zbieracze, którzy dotarli tam około 9000 lat temu. Nomadzi ci żyli w niewielkich, rodzinnych grupach. Około 2500 roku p.n.e. porzucili wędrowny tryb życia i zaczęli osiedlać się w niewielkich wioskach, otoczonych polami kukurydzy. Majowie, aby uzyskać miejsce na pola, wycinali i wypalali niewielki obszar lasu. Oprócz kukurydzy uprawiali również fasolę, tabakę i cytrusy. Na wschodnich terenach górzystych wyrównywali teren, a na równinach wycinali dżunglę. Po dwóch latach przeprowadzali się, pozostawiając dawne pola na okres dziesięciu lat przed ich ponownym obsianiem.

Każdy dom zamieszkiwała najczęściej jedna rodzina. Dach kryto strzechą, ściany budowano z drewna pokrytego błotem. Chat używano przeważnie do spania, codzienne zajęcia, jak gotowanie posiłków, wykonywane były na zewnątrz. Podział obowiązków między mężczyzn i kobiety był wyraźny. Mężczyźni budowali domy i uprawiali kukurydzę, kobiety przygotowywały jedzenie i ubrania oraz dbały o domowe potrzeby rodziny. Te starożytne metody rolnicze i tradycje rodzinne przetrwały przez wieki. Do dzisiaj są kontynuowane przez wiele rodzin Majów, którzy również istnieją do dziś.

W środkowym okresie preklasycznym olmecka hierarchia społeczna została prawdopodobnie przyjęta przez populację Majów. Południowi, górscy Majowie zjednoczyli się pod władzą jednego króla. Mieszkańcy nizin nie dołączyli do nich, woleli konfederacje plemion, które nie uznawały władzy wyższej niż patriarcha. Podczas późnego okresu preklasycznego pojawił się ahau lub "wysoki król", a na ziemiach Majów rozpoczęło się formowanie imperiów. Tamtejszy lud żył pod królewskim panowaniem przez następny 1000 lat.

W każdym majańskim królestwie społeczeństwo zorganizowane było hierarchicznie, a klasy stanowili: władcy, możni, nauczyciele, skrybowie, wojownicy, architekci, administratorzy, rzemieślnicy, handlarze, pracownicy i rolnicy. Poza stolicą istniały miejscowości pomniejsze, od miast do rodzinnych osad rolniczych.

Majowie mogli odejść od małych społeczeństw rolniczych, rządzonych przez lokalnych wodzów do królestw okresu klasycznego z wielu powodów. Szukanie sposobów gromadzenia deszczówki i zdobywania ziemi pod uprawę mogło odegrać ważną rolę we wprowadzaniu tych zmian. Duże, zorganizowane grupy robotników zbudowały rezerwuary, cysterny i kanały oraz uprawiały pola kukurydziane. Dzięki temu Majowie posiadali nadmiar żywności, co doprowadziło do nawiązania kontaktów handlowych z krajami sąsiednimi oraz zwiększenia się populacji. Do administrowania tym wszystkim potrzebny był rząd - być może dlatego przyjęto rządy króla.

Pola zajmowały coraz więcej ziemi aby wyprodukować pożywienie dla rosnącej populacji miast. Między ośrodkami miejskimi pozostała właściwie tylko naga ziemia. Gdy z ziemi takiej nie można było uzyskać plonów, nastał głód, zmuszający ludzi do odejścia. Południowe miasta opuszczono około roku 900 n.e, być może również z powodu wysokiej ceny wojen, budowania zbyt wysokich i drogich świątyń, utrzymywania władcy i możnych oraz praktyki składania zwykłych ludzi bogom w ofierze (we wczesnym okresie klasycznym tylko królowie i bogaczy mogli stać się ofiarami). Niektórzy z Majów niezależnie od powodu wybrali proste życie rolników. Kultura Majów północnych weszła w nową fazę pod wpływem Tolteków i innych plemion, osiedlających się na Jukatanie. Ta era trwała do przybycia Hiszpanów, którzy w 1541 rozpoczęli okres ciemny, spalając kodeksy Majów i niszcząc ich cywilizację oraz religię...

Społeczeństwo Majów nigdy nie tworzyło jednolitej, ściśle zespolonej całości. Pomiędzy klasą rządząca a prostym ludem wznosiły się nieprzebyte bariery przynależności do kasty i wykształcenia. Wieśniacy nie mogli oczekiwać niczego więcej niż egzystencji wypełnionej służalczą pracą, na którą składały się uprawa ziemi i wypełnienie nakazanych przez kapłanów obrzędów, natomiast klasy rządzące korzystały z owoców ich dedykowanego czcią trudu.

Kapłani

Zarówno kapłani jak i możni ustalili zasady dziedziczenia, według których ich urzędy przechodziły na następne pokolenia. Kapłani uczyli synów innych kapłanów i synów możnych, którzy przyprowadzani byli do nich już w dziecięcym wieku. Według Biskupa Landy, wykładali oni następującą wiedze: sposób obliczenia lat, miesięcy i dni, święta i obrzędy, rozdzielanie łask bóstw, niepomyślne dni i okresy, metody wróżenia i proroctw, przypadki i leczenie chorób i ich pochodzenie, pismo. Do pomocy kapłanom wysokiej rangi służyli chilanes, czyli wróżbiarze, których obowiązkiem było bezpośrednie komunikowanie się z bogami i interpretowanie znaków i mistycznych omenów. Inne klasy kapłańskie, nacomos i chacs, pomagały w sprawach rytuału i ofiar. Archeologia potwierdza, że kapłani odgrywali bardzo ważną role w społeczeństwie Majów; na rzeźbionych pomnikach kapłani zawsze przedstawieni są w pięknych szatach, ustrojeni w klejnoty i otoczeni darami. Ich wiedza z zakresu astronomii, umiejętność przepowiadania zaćmień, ich wgląd w każdą dziedzinę życia sprawiały, iż bano się ich i szanowano; dała im ona władzę nad zabobonnymi ludźmi, nieporównywalną do władzy jakiejkolwiek innej grupy społecznej.

Szlachta

Następną w kolejności, jeżeli chodzi o znaczenie była klasa możnych (szlachta), w której rękach spoczywały rządy świeckie. Każde miasto, główny ośrodek religijny i tereny zamieszkałe przez wieśniaków zarządzane były przez najwyższego pana, czyli wodza, zwanego halach uinic (co oznacza "prawdziwy człowiek"). W sprawach państwowych pomagała mu grupa mniej potężnych wodzów , batabs, którzy pełnili obowiązki lokalnych administratorów. Posiadali oni władzę wykonawczą i sądowniczą, byli też uprawnieni do dowodzenia małymi oddziałami żołnierzy. Im z kolei podlegał sztab radców i delegatów, których podstawowym obowiązkiem było przekazywanie rozkazów wydawanych przez rządzących panów. Każde większe miasto posiadało prawdopodobnie autonomię i zarządzane było niezależnie przez miejscowych możnych i kapłanów.

Chłopi

Trudno na podstawie dowodów archeologicznych wyciągnąć jakieś wnioski na temat życia ogółu ludności. Inskrypcje i sztuka malarska nie odzwierciedlają ich roli ani warunków życia. Szczątki ich domostw, kruchych, krytych strzechą nie przetrwały w takim stanie, jak budowle obrzędowe, których liczba i siła wyrazu świadczy o oddaniu ludu dla wiary, która wywierała wpływa na każdą dziedzinę życia. Domy w zupełnie tym samym typie budowane są dziś jeszcze przez potomków tych wieśniaków; są to prostokątne pomieszczenia, wykonane ze stiuku lub ubitej ziemi i umocnione palami. Czasem ściany budowano z kamienia, a dach z ciasno ubitej słomy. Wykopaliska przynoszą dowody skromnej egzystencji ludności. Znajdowano duże ilości skorup - pozostałości wyrobów garncarskich, przeważnie naczyń używanych do gotowania lub przechowywania potraw, kamienne żarna, różne narzędzia, jak siekiery, krzemienne noże, skrobacze, szydła, oraz gliniane figurki. Wśród tych szczątków uderza jednak brak przedmiotów wskazujących na zróżnicowanie stopnia zamożności ludności wiejskiej; wszystko to przemawia za tym, że istniała tu całkowita wspólnota własności. Biskup Landa opowiada, że domy panujących były wznoszone przez wieśniaków "na ich własny koszt", że zasiewali oni, uprawiali i zbierali plony z ziemi (należącej do panów) i dzielili się z nimi zdobyczami z polowań i rybołówstwa. Poza tym ludność płaciła daniny w postaci takich artykułów, jak sól, kadzidło, ozdoby, tkaniny, dzika zwierzyna, owoce i miód.

Architektura Majów - główne style i ich charakterystyka

Najwspanialszym świadectwem wysokiego poziomu cywilizacji Majów są zabytki kultury materialnej w postaci wspaniałych budowli. Na terenie Gwatemali, Hondurasu i Belize oraz w północno-zachodniej części półwyspu Jukatan znaleziono dziesiątki miast i setki wspaniałych monumentów wzniesionych ku czci władców i bogów. Najbardziej imponujące konstrukcje powstały w okresie klasycznym (300-900 r.n.e.), w którym kultura Majów przeżywała swój największy rozkwit.

W architekturze Majów wyróżniamy trzy główne style, których nazwy pochodzą od rejonów ich występowania(oczywiście jest ich o wiele więcej, elementy tych trzech najważniejszych,omawianych przeze mnie, możecie znaleźć w większości majanskich miast-np. widoczna na jednym ze zdjęć stylu Puuc fasada piramidy czarnoksiężnika w Uxmal).W epoce postklasycznej (900-1200 r.n.e.; na Jukatanie 900-1524 r.n.e.) zaznaczają się wpływy kultury Tolteków,która z Wyżyny Meksykańskiej przybyła na połnocny Jukatan(950-1000 r.n.e.) i spowodowała powstanie nowego stylu, będącego połączeniem architektury Majów okresu klasycznego z architekturą Totleków. Wzniesiono wtedy wiele wspaniałych budowli, takich jak np. El Castillo (zamek) w Chichen Itza, który był głównym ośrodkiem tego stylu na płw. Jukatan.

Styl Rio-Bec

Cechy charakterystyczne:

Najbardziej charakterystyczną cechą stylu Rio-Bec są "fałszywe" wieże po bokach lub pośrodku budowli. Na ich szczycie znajdują się masywne świątynie, które są tylko elementem ozdobnym,tak jak prowadzące do nich schody, zbyt strome żeby korzystanie z nich było możliwe. Pomiędzy wieżami znajdują się najczęściej dwukomnatowe pomieszczenia.
Główne ośrodki: Xpuhil

Styl Chenes

Cechy charakterystyczne:

Najważniejszą cechą stylu Chenes są fasady budowli. Architektura przekształcona jest tutaj w rzeźbę. Drzwi wejściowe stanowi wielka zoomorficzna maska - rozwarta paszcza kosmicznego potwora (jednego z bóstw). W niezwykle bogatej ornamentyce można wyróżnić szczękę,która otacza wejscie, oczy i nos. Przypominające mozaikę ozdoby na fasadach wykonane są symetrycznie i według schematów..
Główne ośrodki: Chicanna, Hochob

Styl Puuc

Cechy charakterystyczne:

Konstrukcje stylu Puuc stanowią schematycznie budowle ustawione najczęściej wokoło czworokątnych dziedzińców lub w linii, wzniesione na sztucznie usypanych platformach. Każda budowla dzieli się na dwie części - górną i dolną. Górna część jest bogato zdobiona wzorami geometrycznymi oraz różnego rodzaju antropomorficznymi maskami (powszechnie znane są maski boga deszczu, Chaaca), podczas gdy dolną część stanowi nieozdobiona ściana z licznymi wejściami równo rozmieszczonymi wzdłuż budowli
Główne ośrodki: Uxmal, Kabah, Sayil, Labna

Styl Majańsko-Totlecki

Cechy charakterystyczne:

W tym stylu najbardziej rzuca się w oczy szerokie zastosowanie kolumn i form zdobniczych w postaci jaguarów i pierzastych wężów (boga Quetzalcoatla). Konstrukcje są zbudowane na zasadzie podwójnej osiowej symetrii. Po bokach schodów prowadzących na szczyt budowli znajdują się belki zakończone często głowami węży. Przed wejściami do budowli pojawia się motyw leżącej postaci Chac Mool.
Główne ośrodki: Chichen-Itza, Tulum

Zachęcam do poszerzenia tematu architektury wspaniałej kultury Majów. Polecam szczególnie książkę (album) "Majowie - pałace i piramidy w dżungli" (autor: Henri Stierlin) z serii Architektura Świata. Jako drugi w kolejności rekomenduję album "Meksyk - glify, kalendarze, piramidy", który zawiera mniej informacji teoretycznej, jednocześnie urzekając wspaniałymi zdjęciami w dużym formacie. Nie zwlekajcie, wiele niesamowitych miast i budowli tajemniczej cywilizacji Majów czeka na wasze odkrycie!

Majowie (Maja, Maya) Grupa plemion tworząca odrębną rodzinę językową → maya-quiché, zamieszkująca obszary półwyspu Jukatan, południowo-wschodniego Meksyku, Gwatemali, północnego Hondurasu i Salwadoru. Liczbę Indian posługujących się językiem maya-quiché szacuje się na ok. 2,6 mln osób. Jest to więc druga co do wielkości rodzina języków indiańskich Ameryki Łacińskiej. Na podstawie różnic między dialektami M. Rivet wyróżnił wśród nich 6 podgrup: → Huasteca, → Majowie, → Chol, → Tzental, → Mam, → Quiché, tworzących w sumie 20 języków i dialektów. Większość posługuje się też językiem hiszpańskim.

Mapa terenu Majów

Historia W okresie przedkolumbijskim Majowie byli twórcami najbardziej rozwiniętej cywilizacji w Ameryce, uważanej przez większość badaczy za jedną ze starszych na świecie. Na podstawie wielu stanowisk archeologicznych odtworzono historię Majów od I tysiąclecia p.n.e. aż do lat konkwisty. W dziejach starożytnych Majów wyróżnia się dwa zasadnicze okresy: Stare Imperium i Nowe Imperium. Początki cywilizacji Majów, rozwijającej się w Meksyku, na wschodnim wybrzeżu Gwatemali i w Hondurasie, sięgają okresu preklasycznego późnego (400 p.n.e. – 250 n.e.) według chronologii przyjętej dla kultur → Mezoameryki. Okres wczesnoklasyczny (250 – 400 n.e.) charakteryzowało powstawanie miast w Gwatemali (m.in. → Tikal, → Uaxactún, Quirigua, Seibal), w Meksyku na terenach dzisiejszych stanów Chiapas (→ Palenque, → Bonampak, → Yaxchilán) i Tabasco (→ Comalcalco) oraz w Hondurasie (→ Copán), spełniających funkcje sakralno-administracyjne z monumentalnymi zespołami architektonicznymi. W sumie łączną liczbę wielkich ośrodków Starego Imperium szacuje się na około 20. W okresie średnioklasycznym (400 – 700 r. n.e.) wystąpiły lokalne kryzysy polityczne, w konsekwencji których w okresie późnoklasycznym (700 – 900 r. n.e.) rozwinęły się style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majów osiągnęła swe apogeum. pod koniec tego okresu w rejonie centrum doszło do załamania rozwoju cywilizacyjnego i opuszczenia miast. Przyczyny porzucenia ośrodków Starego Imperium nie zostały jeszcze ostatecznie wyjaśnione. Istnieje wiele hipotez, tłumaczących wędrówki Majów, np. według Morleya zostały one spowodowane wyjałowieniem terenów rolniczych w wyniku uprawy żarowej (→ roza), według Thompsona i Masona – buntem ludności przeciwko władzy kapłanów. W okresie poklasycznym wczesnym (900 – 1200 r.) północna część Jukatanu znalazła się pod silnym wpływem kultury → Tolteków ze środkowego Meksyku.


Świątynia Inskrypcji w Palenque	Świątynia Jaguara w Chichen Itza.

Najważniejszym miastem regionu północnego stało się → Chichén Itzá. Innymi miastami Majów na Jukatanie były: → Mayapán, → Uxmal, → Tulúm, Izámal). Około 1200 r. Chichén Itzá utraciło swoją supremację na rzecz Mayapán. Okres poklasyczny średni (1200–1450), trwający do upadku Mayapán, był okresem dekadencji i tarć politycznych między zwaśnionymi rodami arystokracji, władającymi licznymi, stosunkowo niewielkimi państewkami. Okres Nowego Imperium charakteryzuje się również najazdami ludów zamieszkujących południe Wyżyny Meksykańskiej. Wpływy kultury tych ludów (→ Tolteków) widoczne są zwłaszcza w architekturze (dominuje bogato zdobiona płaskorzeźbami i polichromią architektura świecka), sztuce i religii (kult nowych bóstw). W ostatnich stuleciach przed przybyciem Hiszpanów, wskutek coraz częstszych wojen i walk wewnętrznych nastąpił upadek nauki i sztuki. Okres poklasyczny późny zakończył się wraz z podbojem hiszpańskim w XVI w., ale ostatnie niepodległe miasto-państwo Majów, Tayasal na jeziorze Petén Itzá w Gwatemali, zostało zdobyte dopiero w 1697 r.

W okresie kolonialnym, a także po zdobyciu niepodległości przez Meksyk i in. kraje na początku XIX w., Majowie podejmowali wiele lokalnych zbrojnych prób odzyskania samodzielności politycznej (m.in. przez kilkadziesiąt lat, do przełomu XIX i XX w., utrzymywali kontrolę nad częścią terytorium Quintana Roo na Jukatanie).

Obok dowodów kultury materialnej, znajdowanych w czasie prac wykopaliskowych i trzech kodeksów, które zresztą nie zostały jeszcze całkowicie odczytane, źródłem informacji na temat historii, wierzeń religijnych i obyczajów Majów jest praca hiszpańskiego biskupa Jukatanu Diego de Landa – „Relación de las cosas de Yucatan” (1566) oraz kroniki: → „Popol Vuh” – tzw. święta księga ludu Quiché i „Chilam Balam” – kroniki Majów z półwyspu Jukatan. Powyższe kroniki spisane zostały w XVI w. w języku maya, lecz alfabetem łacińskim, z inicjatywy hiszpańskich misjonarzy.

Organizacja polityczna Ośrodki państwowości Majów rozwijały się w postaci miast, otoczonych przez osiedla i wioski rolników i rzemieślników, w których dominowały budowle o charakterze religijnym.


Kamienna tablica z Yaxchilan w Meksyku.	Kapłani Majów.

Liczba mieszkańców miast – głównie przedstawicieli warstwy kapłańskiej i arystokratycznej – nie była wielka. Miasta, będące prawdopodobnie podstawową jednostką systemu polityczno-państwowego, zorganizowane były w luźne konfederacje lub ligi miast, stąd często porównuje się miasta-państwa Majów i Greków. Władzę w miastach sprawowali przywódcy wojskowi i kapłani będący jednocześnie uczonymi. Mimo że w odniesieniu do form organizacji politycznej Majów używa się niekiedy pojęcia imperium, w rzeczywistości tworzyli oni wyłącznie mniej lub bardziej trwałe związki kilku miast-państw; przed hiszpańską inwazją na Jukatanie nie istniały żadne ponadlokalne struktury polityczne.

Osiągnięcia cywilizacyjne Większość osiągnięć cywilizacji Majów przypada na okres klasyczny. Główne osiągnięcia w dziedzinie architektury stanowiły monumentalne zespoły przestrzenne, złożone ze świątyń na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę, oraz zastosowanie w budownictwie tzw. fałszywego sklepienia.


El Castillo w Chichen Itza.	Ruiny w Copan

W dziedzinie sztuki — ozdoby ze stiuku, malowidła ścienne, rzeźby i płaskorzeźby z kamienia, drewna i kości, polichromowana ceramika oraz wyroby złotnicze (→ prekolumbijska sztuka). Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne (→ prekolumbijska literatura): słynne kodeksy zawierające obok mitów i modlitw również teksty epickie, opisy dziejów i obyczajów; inskrypcje na ścianach świątyń i kamiennych stelach, upamiętniające najważniejsze wydarzenia z dziejów Majów. Stworzyli dwudziestkowy system zapisu matematycznego (wprowadzili do algebry pojęcie zera i opracowali system liczbowy na długo przed wprowadzeniem symboli arabskich w Europie), prowadzili obserwacje astronomiczne i posługiwali się precyzyjnymi systemami rachuby czasu. Po hiszpańskim podboju nastąpił całkowity upadek cywilizacji Majów.


Wielki plac w Tikal.	"Klasztor" w Chichen Itza.

Gospodarka Podstawą gospodarki Majów było rolnictwo (uprawiali kukurydzę, fasolę, bawełnę, kakao, maniok, bataty, kolokazję jadalną), wykorzystujące technikę żarową i irygację, myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo; dużą rolę odgrywał handel lądowy i morski (przybrzeżny), organizowali targi i jarmarki. Rozwój handlu umożliwiała sieć dróg łączących poszczególne miasta. Rozwijało się rzemiosło, szczególnie ceramika, budownictwo. Społeczeństwo składało się z wyodrębnionych warstw i grup zawodowych; najwyższe miejsce w hierarchii społecznej zajmowała arystokracja, z której wywodzili się władcy, zwykle łączący funkcje polityczne i religijne, a ponadto — urzędnicy, zajmujący się administracją miasta-państwa, kapłani oraz wyżsi dowódcy wojskowi; najliczniejszą warstwę stanowili chłopi, których część, czasowo lub na stałe, zajmowała się rzemiosłem; istnieli też profesjonalni kupcy i inne grupy zawodowe; najniżej w hierarchii stali niewolnicy, stosunkowo nieliczni, rekrutujący się głównie spośród jeńców wojennych.

Współcześni Majowie Majowie, plemię najbardziej rozwinięte pod względem organizacji społecznej i kultury wśród grupy Majów, zamieszkują obecnie półwysep Jukatan (stąd często używana w Meksyku nazwa Mayas penisulares) i północno-wschodnią Gwatemalę (Petén). Liczbę Majów szacuje się na ok. 450 tys osób, nazywają oni swój język yucateco lub mayatan. Majowie mieszkający w Meksyku żyją w większości we wspólnotach ejidos (→ ejido). Zajmują się rolnictwem, ważną rolę w ich gospodarce odgrywa uprawa henequénu oraz pszczelarstwo. Wyroby rzemiosła, zwłaszcza tkaniny i ceramika, zachowały wiele elementów charakterystycznych dla okresu rozkwitu kultury Majów, i stanowią ważną część lokalnych przemysłów turystycznych. Do najlepiej rozwiniętych działów rzemiosła należą: plecionkarstwo (jako surowiec wykorzystują henequén, łyko lub liście palm), hafciarstwo oraz obróbka szylkretu. Współcześni Majowie w dużej mierze zachowali własną specyficzną kulturę. Dialektami zaliczanymi do tej samej podgrupy posługują się również dwa nieliczne plemiona, żyjące praktycznie poza zasięgiem cywilizacji: Mopan (ok. 5 tys. osób) mieszkający na południu Belize, oraz Lakondon (ok. 300 osób) mieszkający w regionie górnego biegu rzeki Usumacinta na pograniczu Meksyku i Gwatemali.

Cywilizacja Majów

Majowie są ludem zamieszkującym południowo-wschodnie obszary Meksyku (Płw. Jukatan), Gwatemalę i Honduras. Zachowali do chwili obecnej niektóre ze swych ponadtysiącletnich, prekolumbijskich tradycji i wierzeń. Stanowili drugą, obok Azteków, wielką cywilizację Indian w Mezoameryce, jednak w przeciwieństwie do nich tworzyli państwa-miasta zamieszkane przez poszczególne szczepy, a nie jedno państwo. Ich okres największej świetności zakończył się długo przed przybyciem Hiszpanów (w ok. 900 r. n.e. ), lecz walczyli przeciwko nim jako poszczególne plemiona, często jednak przechodząc na stronę Hiszpanów, gdy oni walczyli przeciwko ich wrogom.

Niestety w wyniku “nawracania” Indian środkowoamerykańskich, z pośród ogromnych “bibliotek” Azteków i Majów (teksty te Hiszpanie po prostu palili na wielkich stosach), pozostało trochę ponad dwadzieścia kodeksów, z tego trzy zostały napisane przez Majów. Kodeks Drezdeński pochodzi najprawdopodobniej z Palenque, jego treść liczy wg szacunków ok. 2000 lat. Zawiera “tabele astronomiczne”, informacje o zaćmieniach ciał niebeskich i o orbitach planet. Kodeks Madrycki zawiera “horoskopy” i wskazówki do ich stosowania przez kapłanów. Natomiast Kodeks Paryski zawiera najprawdopodbniej przepowiednie. Poza tym do tekstów napisanych przez Majów zalicza się Popol Vuh, czyli Księgę Rady Narodu Quiché, napisaną na podstawie legend i historii Majów w pomiędzy rokiem 1554 a 1558, przetłumaczoną na język hiszpański przez proboszcza Santo Tomas Chuila Francisco Ximeneza oraz księgi Chilam Balam.

Historia Majów

Najwcześniejsze zasiedlenia półwyspu Jukatan, Gwatemali, Belize i Hondurasu (obszaru cywilizacji Majów) przez Majów miały miejsce przed 1500 r.p.n.e. Majowie są spokrewnieni z plemionami z północnej Kalifornii i Oregonu. Przybyli do Mezoameryki razem wędrówką ludów z Ameryki Północnej. Okres formatywny pomiędzy 1500 r. p.n.e, a 150 r. n.e. był okresem intensywnego rozwoju rolnictwa (uprawy kukurydzy). Pod koniec tego okresu zaczynają powstawać miasta Tikal, Uaxactún, Piedras Negras, Chiapa de Corzo, Copán, Kaminaljuyú, czy Izapa. Majowie budują też pierwsze schodkowe piramidy, stele i grobowce. Następuje również rozwarstwienie społeczeństwa na kapłanów, władców i na zwykłą ludność. W okresie protoklasycznym trwającym w latach 150 – 300 n.e. następował dalszy rozwój miast Majów.

W okresie klasycznym roku ok. 900 nastąpił największy rozkwit cywilizacji Majów, powstawały najwspanialsze rzeźby i reliefy, rozwijały się ośrodki tj. Tikal, Copan, Uaxactún, Palenque, czy Chichén Itzá . Okres ten można porównać do Imperium Rzymskiego za czasów pierwszych cesarzy, gdy te rozwijało się najlepiej.

Lecz nagle, pod koniec X wieku Majowie porzucili swe miasta, oddając je na łaskę selwy (wilgotnego lasu rosnącego w Mezoameryce i nizinie Amazonki). Jest to co najmniej dziwne, ponieważ wiele budowli zostało niedokończonych. Do dziś nie wyjaśniono przyczyn tej ucieczki. Naukowcy przypuszczają, że jej powodem mogło być powstanie niewolników pracujących dla władców i kapłanów, wojna z najeźdźcami, klęska głodu, czy epidemia. Klęskę głodu można w zasadzie od razu odrzucić, choć milpy (poletka uprawne) trzeba było porzucać co kilka lat, żeby odpoczęły, lecz posiadały one także system irygacyjny zapewniający stałość plonów. Tysiąc lat nie było problemu głodu, a w razie czego zawsze było można wykarczować dżunglę. Poza tym nawet po najstraszliwszej klęsce głodu pozostaje ktoś żywy, kto może z powrotem zaludnić miasta. Wojnę też można odrzucić, gdyż w miastach nie widać śladów zniszczeń wojennych, ewentualni wrogowie mieliby niewielkie szanse z dysponującymi podobną lub lepszą bronią Majami, którzy do tego byli o wiele lepiej zorganizowani. Poza tym, który zwycięzca pozostawia miasta wroga niezrabowane i nie osiedla się w nich (barbarzyńcy po zdobyciu miast rzymskich tj. Split, czy Rzym, osiedlali się w nich). Epidemia jest mało prawdopodobna, gdyż z wyniku chorób giną zwykle zwyczajni poddani, a nie kapłani i władcy oraz nie ma na inskrypcjach Majów żadnych jej śladów. Bardziej prawdopodobna jest hipoteza o powstaniu niewolników, choć nie widać żadnych śladów walk w miastach.

W okresie poklasycznym trwającym do przybycia Hiszpanów, Majowie próbowali przywrócić dawną świetność miast, lecz wg archeologów, nie było już kapłanów znających stare informacje o tajnikach budowy miast. Po przybyciu Hiszpanów Majowie wystawili odziały do walki z nimi, lecz armaty, muszkiety oraz strach przed białymi ludźmi i ich końmi był silniejszy.

Religia i wierzenia Majów

Majowie posiadali bardzo wielu bogów, obrzędów religijnych i legend z nimi związanych. Niestety w wyniku “akcji nawracania ogniem i mieczem” bardzo niewiele zapisków przetrwało do dzisiaj, a sami Indianie niewiele już pamiętają. Popol Vuh, Księgę Rady Narodu Quiché można nazwać “Biblią Majów”.

Popol Vuh jest do Biblii zdumiewająco podobne! Na początku zawiera opis stworzenia świata (“[...] Nie było jeszcze człowieka ni zwierzęcia, ptaków, ryb, krabów, drzew, kamieni, pieczar, wąwozów, ziół ani lasów: jedno tylko niebo istniało. [...] Istniał tylko bezruch i cisza w ciemnościach w nocy. Tylko Stwórca,, Twórca, Tepeu, Gucumatz, Rodzice znajdowali się w wodzie otoczeni jasnością. [...] Wielcy to mędrcy, wielcy myśliciele.[...]”). Dalej bogowie tworzą nieudanego człowieka, którego potem niszczą potopem (“[...] Serce Nieba [grupa bogów “podwładnych” Stwórcy i Twórcy – przyp. J.S.] sprowadziło powódź, nastał wielki potop, który spadł na głowy drewnianych kukieł. [pierwszych, nieudanych ludzi z drewna – przyp. J.S.] [...]”). Następnie dwaj młodzieńcy Hunahpú i Ixbalanqué (będący wnukami Rodziców – Ixpiyacoca i Ixmucané.) zabili złą, “pyszałkowatą” istotę Vucub-Caquix oraz jego synów Zipacná i Cabracána. Dalej Popol Vuh opowiada różne historie o bogach (podobne do naszych bajek), często także o ich walkach i śmierci. Później jest opowieść o stworzeniu pierszych czterech ludzi, którymi byli: Balam-Quitzé, Balam-Acab, Mahucutah i Iqui-Balam.”[...] Jedynie mocą nadprzyrodzoną, za sprawą czarów, zostali stworzeni i utworzeni przez Stwórcę, Twórcę, Rodziców, Tepeu i Gucumatza. [...] Zostali obdarzeni rozumem; spojrzeli i natychmiast wzrok ich sięgnął daleko, zdołali ujrzeć, zdołali poznać wszystko, co istnieje na świecie. [...]”. Podczas snu dostali także swoje żony o imionach (w kolejności): Cahá-Paluna, Chomihá , Tzununihá i Caquixahá. Warto także zacytować fragment dot. Pochodzenia ludu Quiché (więc także innych Majów): “[...] Oni to spłodzili ludzi, plemiona małe i duże, i byli początkiem nas, ludu Quiché. Wielu było kapłanów i ofiarników, nie było ich tylko czterech, ale ci czterej byli rodzicami nas, ludu Quiché. Różne były ich imiona, gdy się rozmnożyli tam na Wschodzie, i wiele było imion ludów: Tepeu, Olomán, Cohag, Quenech, Ahau, bo tak się nazywali ci ludzie tam na Wschodzie, gdzie się rozmnożyli. Znany jest również początek plemienia Tamub i Ilocan, które razem przybyły stamtąd, ze Wschodu. [...]”. Wynika z tego, że przodkowie Majów przybyli ze wschodu. Na wschodzie od Gwatemali leży jedynie archipelag Antyli. Są to małe wysepki i mało jest prawdopodobne, żeby tam zostali “stworzeni” ludzie. Lecz dalej na wschodzie, za Oceanem Atlantyckim leży Afryka, gdzie wg antropologów wykształcił się gatunek homo sapiens. Tylko skąd mogli wiedzieć to Indianie? Zresztą w końcu nieco dalej jest napisane: “[...] Byli tam wówczas w wielkiej ilości ludzie czarni i ludzie biali, ludzie różnych rodzajów, ludzie różnych języków, które wprawiały w podziw, gdy się ich słuchało. [...]”. Być może rozjaśni to pochodzenie posągów Tolteków i Olmeków z Tule, Hueyapan koło Tres Zapotes. Na posągach widać wyraźnie twarz negroidalną (murzyńską) tj. duże oczy, szerokie wargi i szeroki nos. Z tekstu Popol Vuh wynika, że pierwsi czterej ludzie nie są ojcami wszystkich ludzi, ponieważ różne plemiona próbują ich zabić, lecz oni je pokonali. Dość ciekawa jest “śmierć” czterech pierwszych ludzi. Pożegnali oni swoich synów (było ich pięciu) oraz swoje żony, mówiąc im tak: “[...] Nasz Pan Jeleni widoczny jest na niebie. Rozpoczynamy powrót, spełniliśmy misję, nasze dni dobiegły końca. Myślcie więc o nas, nie wymazujcie nas [z pamięci] ani o nas nie zapomnijcie. [...]”. Następnie udali się na górę Hacavitz, zostawili po sobie zawiniątko Pizom-Gagal mówiąc: “[...] To będzie pamiątka, którą wam zostawiam. To będzie wasza potęga. [...]”.Zawiniątko to było jedną z największych relikwii Majów i nie wiadomo, co się w nim znajdowało. To wniebowzięcie (ich synowie nie znaleźli ciał swoich ojców) jest bardzo podobne do wniebowzięcia sumeryjskiego Gilgamesza oraz Żydów Eliasza i Henocha.

Religia Majów była typowo politeistyczna. Posiadali oprócz “głównych” bogów-stwórców także bogów kukurydzy, jaguara, deszczu itd. Jednak najciekawszym bogiem był Gucumatz, inaczej Kukulcán, lub pod aztecku Quetzalcoatl – Pierzasty Wąż. Zasięg jego kultu rozciąga się od plemienia Indian Hopi w Arizonie po Honduras. Jego kolorami był zielony i niebieski – kolory upierzenia ptaka quetzala, lecz wg legend był białym (!) brodatym człowiekiem. Przybył ze Wschodu z nieba, przebywał wśród ludzi, ucząc ich, a po 52 latach odleciał lub odpłynął na wschód. Jego przybycie i odejście przedstawia świątynia Quetzalcoatla w Chichén Itzá - dokładnie 21 marca w pierwszy dzień astronomicznej wiosny, dzięki grze promieni słonecznych rzeźba Gucumatza, Pierzastego Węża spełza na ziemię. Odwrotne widowisko dzieje się 23 września – wąż “odlatuje” do nieba. Quetzalcoatl obiecał także, że powróci by odbyć sąd nad ludźmi. Dlatego Majowie, później także Aztekowie co 52 lata oczekiwali jego powrotu. Przypadkiem zbiegło to się z odkryciem Imperium Azteków przez białych, brodatych ludzi – Hiszpanów.

U Majów religia, tak samo jak w Europie w czasach średniowiecza, była ściśle powiązana z nauką. Zresztą w Popol Vuh jest napisane: “[...] A oni [bogowie] przemówili wówczas i rzekli: Zaprawdę tu będą nasze góry i nasze doliny. My należymy do was; wielka będzie chwała i nasze potomstwo za sprawą wszystkich ludzi. Wasze są wszystkie plemiona i my, wasi towarzysze. Dbajcie o wasze miasto, a my damy wam swoją naukę. [...]”.

Nauka i wiedza Majów

Większość ludzi uważa (z powodu źródeł typu “Historia I dla gimnazjum” wydawnictwa M. Rożak), że Majowie byli ludem epoki kamiennej, nie znali koła (lub wg innych źródeł “znali je, ale nie używali”), nie znali metalu, a piramidy, reliefy na stelach i rzeźbach wykonywali za pomocą obsydianowych narzędzi. To wszystko nieprawda! Majowie zbudowali między miastami drogi szerokości do 10 metrów i o łącznej długości ok. 100 km, plantując i karczując dżunglę, tak że nawierzchnia jest bardzo równa. Naukowcy uważają, że były to “drogi procesyjne”. Czy pielgrzymi potrzebują równej jak stół drogi? Taka droga bardziej jest potrzebna wozom. Co prawda w Ameryce nie było ani koni ani bydła, lecz było bardzo dużo ludzi, którzy ewentualnie mogli by służyć za napęd, a u Indian północnoamerykańskich głównym zwierzęciem pociągowym był pies. Poza tym w muzeach znajdują się zabawki będące pojazdami na kółkach. I jak matematycy i astronomowie obliczający okres obiegu Ziemi wokół Słońca, orbitę Wenus i mający kalendarz, który polegał na cyklach mogli nie znać koła?

Majowie podobno nie znali metalu. Argumentuje to się tym, że w ruinach nie znaleziono żadnego metalu. Faktem jest to, że w Ameryce Środkowej nie ma złóż żelaza Jednak Majowie pewno znali złoto i srebro, które są metalami szlachetnymi. Zakładając, że Majowie mieli żelazo w okresie protoklasycznym (lata 150-300 n.e.), narzędzia musiałyby wytrzymać ponad 700 lat (od 200 r. do 900 r.) używania oraz ok. 600 lat do przybycia Hiszpanów (ok. 1500r.) i jeszcze 350 do rozpoczęcia pierwszych badań archeologicznych (w połowie XIX w.). Wychodzi prawie tysiąc lat w tropikalnej dżungli (od ok. 900 r. do 1850), gdzie obecnie po miesiącu niewiele zostanie z hartowanego, stalowego noża, gdyż wilgotność powietrza dochodząca do 90% “zrobi z niego rdzę”, a deszcze ją rozmyją. Zresztą kapłani i władcy Majów musieli bardzo pilnować żelaza, ponieważ wiedzieli, że można z niego zrobić także broń, niebezpieczną w razie powstania. Gdy pod koniec okresu klasycznego (ok. roku 900) najprawdopodobniej kapłani zostali obaleni, miasta zostały oddane na łaskę dżungli, a narzędzia pozostawione. Jeszcze jednym dowodem na posiadanie żelaza przez Majów jest to, że niemożliwe jest stworzenie takich rzeźb, reliefów, zbudowanie kamiennych miast i dróg w środku dżungli, bez użycia żelaznych narzędzi!

Majowie obliczyli m.in. długość roku ziemskiego z dokładnością niewiele mniejszą niż współczesne obliczenia a także długość roku wenusjańskiego, orbity Merkurego, Marsa, Jowisza i Saturna oraz zaćmienia Słońca i Księżyca widoczne w ich czasach oraz w dalekiej przyszłości. nie tylko na obszarze Mezoameryki, ale też w innych częściach świata. Wszystkie te oraz wiele innych danych znajduje się w Kodeksie Drezdeńskim. Jednak najbardziej zadziwiające jest to, że musieli dokonać tych obserwacji gołym okiem ze szczytów piramid w miejscu, gdzie pogoda uniemożliwia oglądanie nieba przez połowę roku.

Majowie używali systemu dwudziestkowego, tzn. mieli 20 cyfr. Pochodził on zapewne od 20 palców u rąk i u nóg. My używamy arabskiego (w rzeczywistości pochodzącego z Indii) systemu dziesiętnego. Chcąc zapisać liczbę dwadzieścia siedem piszemy 27, czyli dwie dziesiątki plus siedem jedności. Majowie napisaliby ją tak: jedna dwudziestka plus siedem jedności, a liczbę 49 – dwie dwudziestki plus dziewięć jedności. Lecz doskonałość tego systemu polegała na tym, że Majowie znali zero. Umożliwiało to mnożenie i dzielenie liczb, więc także wykonywanie bardziej skomplikowanych obliczeń.

Kalendarz Majów

Bez znajomości koła nie mogliby stworzyć swojego fenomenalnego kalendarza. Można sobie wyobrazić ich kalendarz jako trzy koła: pierwsze, najmniejsze dzieliło się na 13 dni – tyle wynosił miesiąc święty. Drugie koło było większe i dzieliło się na 20 miesięcy o nazwach: I – Imix, II – Ik, III – Akbal, IV – Kan, V – Chicchan, VI – Cimi, VII – Manik, VIII – Lamat, IX – Muluc, X – Oc, XI – Chuen, XII – Eb, XIII – Ben, XIV – Ix, XV – Men, XVI – Cib, XVII – Caban, XVIII – Eznab, XIX – C0auac i XX – Ahau. Razem oba koła tworzyły rok święty tzolkin mający 260 dni (13 * 20 = 260). Nie wiadomo dlaczego miał akurat 260 dni, wiadomo jedynie, że kalendarz tzolkin wyznaczał święta religijne.

Ponieważ Majowie wiedzieli, że rok ziemski ma 365,242129 dnia, więc używali drugiego kalendarza haab. Kalendarz haab składał się z 18 miesięcy (od Imix do Eznab) po 20 dni, po których dodawano pięc dni uzupełniających (tak samo jak w starożytnym Egipcie). Dodając do kalendarza tzolkin koło haab otrzymuje się kalendarz Majów.

Pierwszą datą kalendarza tzolkin jest 1 Imix, drugą 2 Ik, trzecią 3 Akbal, itd., aż do13 Ben. Dalej daty wyglądały: 1 Ix, 2 Men..., a później 8 Imix, 9 Ik itd. Obrót kalendarza kończył się po 260 dniach. Natomiast w kalendarzu haab daty podawało się np. 4 Cimi (miesiąc w tzolkin) 8 Lamat, następnego dnia był 5 Manik 9 Lamat itd. Cały obrót kalendarza kończył się po 18980 dniach, ponieważ trzy koła mogą przyjąć łącznie 18980 pozycji.

Z kolei dzieląc 18980 przez 365 otrzyma się 52, czyli okres, w którym Kukulcán przebywał na Ziemi. Natomiast, dzieląc 18980 przez 260 otrzyma się 73. Wychodzi, że cykl kalendarza Majów składał się z 52 lat ziemskich po 365 dni, lub 73 lat boskich po 260 dni.

Majowie wiedzieli, że rok ziemski nie wynosi dokładnie 365 dni, więc obliczyli, że co 52 lata należy dodać 13 dni, by co każde 3172 lata odjąć 25 dni. Istnieje tylko jeden problem. Co jest datą początkową kalendarza Majów? Przypuszczalnymi datami są: 11 sierpnia 3114 r. p.n.e., 14 października 3373 r. p.n.e., 16 września 3606 r. p.n.e., a także kilka innych. Jednak wszystkie te daty wskazują na okres znacznie przed epoką Majów. Wszystkie daty zerowe w kalendarzach oznaczają jakieś ważne wydarzenie dla danego ludu, np. narodziny Jezusa Chrystusa, ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, czy początek świata (m.in. u starożytnych Persów). Nie wiadomo, co ważnego wydarzyło się ok. roku 3500 p.n.e. dla Majów.

SYSTEM ZAPISU LICZB

Bardzo oryginalny system zapisywania liczb stworzyło indiańskie plemię Majów, które zamieszkiwało południowo-wschodnią część Meksyku, Gwatemalę i część Hondurasu. Jako jedni z pierwszych wynaleźli zero (ok. 500 r.n.e. - a więc później niż Sumerowie, lecz wcześniej od Hindusów). Zero zaznaczane było rysunkiem przypominającym skorupkę ślimaka lub - jak inni twierdzą - półotwarte oko.

Liczby zapisywano w postaci kombinacji kropek i kresek. Odpowiednio pogrupowane stanowiły (wraz z zerem) podstawowy zestaw ,,cyfr'' od 0 do 19.

Tabela z podstawowymi znakami ^(*) dla liczb:

Liczby od 1 do 4 zaznaczane były odpowiednią ilością kropek, liczba 5 poziomą kreską, liczby od 6 do 9 poziomą kreską z odpowiednią ilością kropek nad kreską, 10 oznaczano dwiema kreskami (jedna nad drugą), 11-14 dwiema kreskami ze stosowną liczbą kropek u góry, 15 trzema kreskami i wreszcie 16-19 trzema kreskami wraz z odpowiednia liczbą kropek u góry. Ten podstawowy zestaw liczb był zatem budowany na sposób addytywny. Nowością jest tu nie - rozbudowywanie zapisów na tę samą modłę, ale ,,dopuszczenie do głosu'' liczb naprawdę dużych.

System Majów był systemem pozycyjnym dwudziestkowym, aczkolwiek nie w pełni. Istniał (co charakterystyczne dla systemów pozycyjnych) podział na jednostki odpowiednich rzędów.

Rząd wielkości	Nazwa	Rozliczenie
1	kin	jednostka
20	uinal	20 x kin
360	tun	18 x uinal
7 200	katun	20 x tun
144 000	baktun	20 x katun

Rząd wielkości	Nazwa	Rozliczenie
2 880 000	piktun	20 x baktun
57 600 000	calabtun	20 x piktun
1 152 000 000	kinchiltun	20 x calabtun
23 040 000 000	alautun	20 x kinchiltun

Rozliczenie w powyższej tabeli wskazuje odtępstwo od systemu dwudziestkowego przy tworzeniu wyższych rzędów. Trzymając się ściśle zasad systemu dwudziestkowego, jednostka wyższego rzędu tun powinna wynosić 20 x uinal = 400, a nie 18 x uinal = 360. Miało to związek z kalendarzem Majów, który liczył sobie 18 miesięcy 20-dniowych oraz 5 dni dodatkowych (patrz dalej: Kalendarz Majów) -- łącznie 365 dni.

,,Cyfry'' od 0 do 19 umieszczane były w odpowiednich rzędach wielkości. Zapis dokonywany był nie w kierunku poziomym (jak u większości narodów), lecz w kierunku pionowym z góry do dołu, w ten sposób, że najwyższe rzędy znajdowały się u góry, a najniższy (jednostek) na dole.

Na przykład rok 1974 w zapisie Majów (jako liczba, bo Majowie posługiwali się innym kalendarzem -- mieli swój własny początek ery...) wyglądałby następująco:

Z kolei ,,rok'' 1839 miałby dwa warianty zapisu:

KALENDARZ

U Majów rok liczył początkowo 360 dni i był podzielony na 18 miesięcy liczących po 20 dni. Dla uzgodnienia długości roku z okresem powtarzania się pór roku rozbudowano go o 5 dni dodatkowych, tzw. dni bez nazwy, które uważano za pechowe. W dnie te nie załatwiano żadnych transakcji handlowych, nie odbywały się posiedzenia sądów, powstrzymywano się nawet od robienia porządków domowych.

Nazwy ^(**) 20 dni okresu tsolkin:
imix, ik, akbal, kan, chiccan, cimi, manik, lamat, muluc, oc,
chuen, eb, ben, ix, men, cib, caban, eznab, cauac, ahau.

Nazwy ^(**) 18 miesięcy 20-dniowych z dodatkowym 5-dniowym uayeb:
pop, uo, zip, zotz, tzec, xul, yaxkin, mol, chen, yax,
zac, ceh, mac, kankin, muan, pax, kayab, cumhu, uayeb.

Doniosłym wynalazkiem Majów była ciągła rachuba dni od umownie przyjętej daty, nazwana przez amerykańskich badaczy long count. Od tego momentu każdy dzień otrzymuje oznaczenie cyfrowe. Niestety korelacja kalendarza Majów z kalendarzem gregoriańskim napotyka na olbrzymie trudności. Najbardziej prawdopodobne są trzy daty ,,początku ery'' u Majów:

11 lutego -3373 (Maud Makemsom, 1946),
15 pażdziernika -3373 (H.J. Spinden, 1930),
13 sierpnia -3113 (J.E. Thompson, 1935).

Majowie traktowali swój kalendarz jako ogromne osiagnięcie naukowe. Wiele wysiłku poświęcali obserwacjom astronomicznym, których dokonywali ze szczytów swych świątyń-piramid. Obserwacje te opisywane były później w tzw. kodeksach (pośród których ledwie kilka dotrwało do naszych czasów) oraz ryte na stellach (obeliskach).
Dla dokładnego określenia początku rachuby czasu należałoby przeprowadzić obliczenia dat pewnych charakterystycznych położeń planet wśród gwiazd, wyrzeźbionych na niektórych pomnikach.

Wyszukiwarka