Biegły sądowy może być także ekspertem w dziedzinie bhp

Instytucja biegłego sądowego została ustanowiona w celu zapewnienia należytego funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości i zapewnienia warunków prawidłowego wypełniania przez nie ustawowych zadań. Biegły sądowy jest organem pomocniczym wymiaru sprawiedliwości, powoływanym w postępowaniu sądowym, w przypadkach wymagających wiadomości specjalistycznych, służących przedstawianiu fachowych opinii o okolicznościach mających znaczenie dla wyniku rozpatrywanej sprawy. Może nim zostać wyłącznie osoba posiadająca odpowiednie wykształcenie, duży zasób wiedzy oraz bogate doświadczenie zawodowe, uznana za eksperta w zakresie swojej działalności. Bycie biegłym sądowym to nie tylko prestiż funkcji czy wsparcie pozycji zawodowej, ale również wynagrodzenie, które przysługuje za wykonanie czynności.

fot. Thinkstock

Stosownie do postanowień art. 156 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.), prezes sądu okręgowego ustanawia biegłych sądowych i prowadzi ich listę. Tryb ustanawiania biegłych, pełnienie przez nich czynności oraz zwalnianie ich z funkcji określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133). 
Biegłych sądowych ustanawia się dla poszczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności – w tym także bezpieczeństwa i higieny pracy. Biegłych sądowych ustanawia przy sądzie okręgowym prezes tego sądu na okres 5 lat (okres ustanowienia upływa z końcem roku kalendarzowego). Biegłym sądowym może być ustanowiona osoba, która:
1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) ukończyła 25 lat życia;
3) posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona;
4) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego;
5) wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym.
Posiadanie wiadomości specjalnych powinno być wykazane dokumentami lub innymi dowodami. Ponadto ustanowienie biegłym sądowym osoby zatrudnionej wymaga zasięgnięcia opinii zakładu pracy zatrudniającego tę osobę, natomiast osoby wykonującej wolny zawód – zasięgnięcia opinii organizacji zawodowej, do której osoba ta należy. Ocena, czy posiadanie wiadomości specjalnych zostało dostatecznie wykazane, należy do prezesa sądu, przy którym biegły sądowy ma być ustanowiony. 
Po pozytywnym przejściu weryfikacji, biegły przed objęciem funkcji składa wobec prezesa przyrzeczenie należytego wykonywania swoich obowiązków: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki biegłego sądowego wykonywać będę z całą sumiennością i bezstronnością".
O ustanowieniu biegłym osoby zatrudnionej lub wykonującej wolny zawód oraz zwolnieniu z tej funkcji prezes sądu okręgowego zawiadamia – odpowiednio – zakład pracy lub organizację zawodową, o których mowa powyżej, a także wpisuje go na listę biegłych sądowych (listy te prowadzone są według poszczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności). Listy biegłych sądowych są dostępne dla zainteresowanych w sekretariatach sądowych. W szczególności listy te udostępnia się stronom, uczestnikom postępowania oraz organom prowadzącym postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych i sądom wojskowym.
Biegły sądowy podlega usunięciu z. listy:
1) z chwilą zwolnienia z funkcji;
2) w razie śmierci;
3) z upływem okresu ustanowienia biegłego, chyba że nastąpiło ponowne ustanowienie.
W styczniu każdego roku prezes sądu okręgowego podaje do wiadomości sądom rejonowym w okręgu tego sądu oraz Ministerstwu Sprawiedliwości listy biegłych sądowych, a także zawiadamia niezwłocznie o każdej zmianie listy oraz o wszczęciu wobec tych osób postępowania karnego albo o ubezwłasnowolnienie.
Ustanowienie biegłym uprawnia do wydawania opinii na zlecenie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych w zakresie tej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności, dla której ustanowienie nastąpiło. Biegły wydając opinię używa tytułu biegłego sądowego z oznaczeniem specjalności oraz sądu okręgowego, przy którym został ustanowiony.
Podstawowym obowiązkiem biegłego sądowego jest wydawanie opinii, tj. udzielanie odpowiedzi na pytania zadane przez organ procesowy. Jego funkcja sprowadza się do wydania konkretnej, wyczerpującej i jasnej opinii, opracowanej w sposób obiektywny i przekonujący pod względem dowodowym. zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w dziedzinie, którą reprezentuje.