Intuicja, inkubacja, wgląd
Na podstawie Intuicja, inkubacja, wgląd Dormana, Shamesa i Kihlstorma (Underwood, Utajone Poznanie)
Istota sprawy – osoba stara się rozwiązać problem, ale nie może. Mimo to czuje, że problem jest rozwiązywalny. Po pewnym czasie, wypełnionym inną aktywnością lub brakiem aktywności („nicnierobieniem”) pełne rozwiązanie pojawia się w świadomości introspekcyjnej podmiotu (conscious awareness).
7.1 Fazy myślenia
Klasyczna analiza „jednostkowej zdobyczy myślenia” (single achievement of thought) Wallasa; Etapy procesu rozwiązywania problemów:
Faza preparacji – gromadzenie wiedzy o problemie, opracowanie logicznych reguł rządzących dziedziną problemu, kształtowanie postawy osoby wobec problemu, uświadomienie sobie istnienia sytuacji wymagającej rozwiązania oraz jej analiza.
[Już na tym etapie problem może zostać rozwiązany. Dzieje się tak w przypadku problemów rutynowych, wobec których można zastosować określone algorytmy działań]
Faza weryfikacji – jeśli sformułowaliśmy rozwiązanie, możemy je potwierdzić, udoskonalić lub odrzucić.
Jeśli sformułowanie rozwiązania jest poza zasięgiem rozwiązującego, osoba przestaje świadomie myśleć o problemie, wkraczający tym samym w fazę inkubacji.
Dwie formy inkubacji wg Wallasa:
Odłożenie problemu i zajęcie się świadomą pracą nad innymi problemami (może mieć znaczenie z punktu widzenia ekonomii myślenia, jednakże może powodować zubożenie głębi i bogactwa znalezionych rozwiązań)
Całkowity odpoczynek od wszelkiej świadomej pracy umysłowej (zalecany w przypadku trudnych do rozwiązania i złożonych problemów; dopuszcza on całkowicie swobodne działanie nieuświadomionych lub częściowo uświadomionych procesów myślowych)
(Ważne – podstawą tych twierdzeń jest założenie, iż nieświadome procesy myślowe są bardziej twórcze i mają większy potencjał niż procesy świadome [Próby łączenia twórczości z hipnozą i zmienionymi stanami świadomości; Bowers, Shames])
Inkubacja obejmuje więc myślenie podświadome.
Iluminacja (olśnienie, wgląd) – moment, w którym rozwiązanie dociera do świadomości. Innymi słowy, odzwierciedla akt przedostania się uprzednio nieświadomych myśli w obszar doznań świadomych (phenomenal awareness).
Dwa aspekty fazy inkubacji:
Aspekt negatywny – w trakcie inkubacji nie myślimy w sposób świadomy ani zamierzony nad danym problemem
Aspekt pozytywny – podczas inkubacji mogą zachodzić serie nieświadomych i nieintencjonalnych (lub przedświadomych i przedintencjonalnych) procesów psychicznych.
Łańcuchy skojarzeniowe, które mogą doprowadzić do rozwiązania, ale są nieskuteczne, jak i ten, który do rozwiązania doprowadził, powstają w nieświadomości, lub na obrzeżach świadomości (możemy to odczuwać jako przybliżanie lub oddalanie się odczucia bliskiego sukcesu).
Bliskość (intimation) – moment w fazie iluminacji, w którym peryferyczna świadomość łańcucha skojarzeń pogłębia się, co oznacza nadejście rozwiązania. Innymi słowy bliskość=intuicja, osoba rozwiązująca problem wie, że rozwiązanie jest blisko, choć może jeszcze nie wiedzieć jakie ono może być.
Intuicja i inkubacja odzwierciedlają więc nieświadome przetwarzanie informacji w procesie rozwiązywania problemów, natomiast wgląd jest wyłonieniem się rozwiązania w świadomości ekstraspekcyjnej (phenomenal awareness) jednostki.
7.2 Zakres ukrytego poznania
Koncepcja psychologicznej nieświadomości – struktury, procesy i stany umysłowe mogą wywierać wpływ na subiektywne doświadczenia, myślenie i działanie, pozostając jednocześnie niedostępne świadomym doznaniom i niezależne od kontroli wolicjonalnej. (Kihlstrom, 1984,1987, 1990, 1995)
Pamięć jawna – odnosi się do świadomego przypominania sobie lub rozpoznawania zdarzeń, obiektów itp.
Pamięć ukryta – odnosi się do każdego wpływu na doświadczenie, myślenie lub działanie, który można przypisać zdarzeniom z przeszłości, mimo że jednostka świadomie ich sobie nie przypomina.
Pacjenci z uszkodzeniami niektórych obszarów mózgu odpowiedzialnych za pamięć (uszkodzenia środkowej części płatów skroniowych, w tym hipokampa, bądź międzymózgowia razem z ciałami suteczkowatymi) wykazują deficyty w zakresie pamięci jawnej (syndrom amnestyczny) przy zachowaniu pamięci ukrytej.
Zmienne eksperymentalne mające wpływ na pamięć jawną nie zawsze wywierają wpływ na pamięć ukrytą, i na odwrót. Są one rozszczepione.
Percepcja jawna – percepcja świadoma, podczas której możemy zidentyfikować oczywiste atrybuty bodźca, jak obecność, położenie, ruch, forma etc.
Percepcja ukryta – stymulacja wywiera wpływ na doświadczenie, myślenie, działanie, pomimo braku świadomego odbioru danego zdarzenia przez podmiot.
Jedną z form takiej percepcji jest percepcja podprogowa – bodźce eksponowane są przez zbyt krótki czas, by podmiot mógł świadomie je dostrzec. Percepcja podprogowa jest ograniczona pod względem ilości bodźców które mogą zostać tak odebrane, jak i pod względem informacji jakie możemy z nich wydobyć.
Takie same ograniczenia ma pamięć ukryta. Ukryte pamiętanie bodźców zdegradowanych często ogranicza się do wiedzy na temat ich struktury percepcyjnej, a nie semantycznej.
Próg subiektywny percepcji – granica możliwości świadomej percepcji bodźca.
Próg obiektywnej percepcji - moment, w którym zanikają wszelkie reakcje (dyskryminacyjne?) na bodziec.
Ukryta percepcja obejmuje też wpływ wywierany przez bodźce które mimo ekspozycji ponadprogowej nie zostały spostrzeżone świadomie. Przykład – osoby z uszkodzonymi obszarami kory wzrokowej(uszkodzenia kory prążkowej w płatach potylicznych), pomimo częściowej ślepoty potrafią „odgadnąć” powyżej progu losowości właściwości bodźców padających na plamkę ślepą; zjawisko ślepo-widzenia u osób z zespołem nieuwagi jednostronnej – osoby takie nie reagują na bodźce prezentowane do tego obszaru, a mimo to bodźce te mają niekiedy wpływ na ich zachowanie.
Badania nad mimowolnym uczeniem (implict learning) dostarczają dowodów na istnienie nieświadomego przetwarzania informacji – osoby badane nabywają nową wiedzę bez świadomego zamiaru uczenia się oraz bez uświadomienia sobie rezultatów. (Paradygmat Rebera – uczenie się sztucznych zasad gramatyki na podstawie przykładów, a następnie wskazywanie gramatycznych lub niegramatycznych ciągów znaków).
Uczenie się mimowolne - zmiana w doświadczeniu, sposobie myślenia lub działania, którą można przypisać nabywaniu nowej wiedzy semantycznej lub proceduralnej pod nieobecność introspekcyjnej świadomości tej wiedzy.
7.3 Rola intuicji w rozwiązywaniu problemów
Intuicja w znaczeniu potocznym – przekonanie, że decyzja, opinia lub rozwiązanie jest prawidłowe, mimo braku dowodów potwierdzających to odczucie.
„Poczucie ciepła” przeżywane przez osobę rozwiązującą problem jest przejawem jej przekonania o zbliżaniu się do rozwiązania, nawet jeśli ta osoba nie wie jakie ono jest. Tak zdefiniowana intuicja jest formą metapoznania odzwierciedlającą wiedzę lub przekonania ludzi na temat własnych stanów i procesów poznawczych.
Według Nelsona sądy metapamięciowe, jak poczucie posiadania wiedzy są zapośredniczone przez dwa typy procesów – dostęp do śladów pamięciowych oraz wnioskowanie.
Dostęp do śladów pamięciowych polega na częściowym dostępie do informacji zmagazynowanych w postaci śladów pamięciowych (przykład – mamy na końcu języka jakieś słowo, i potrafimy podać jakąś jego właściwość, np. pierwszą literę, choć nie możemy jeszcze podać całego słowa)
Wnioskowanie obejmuje zaś sądy na temat tego, czy kiedyś w przeszłości mieliśmy dostęp do potrzebnej informacji lub czy mogliśmy ją kiedyś zdobyć (przykład – podamy wyższą ocenę odczucia wiedzy na temat wyglądu Dalajlamy niż wyglądu Artura X – studenta I roku filmoznawstwa w Gdyni. Wyższa wartość tej wiedzy wynika ze stykania się z większą ilością sytuacji, w których mogliśmy zetknąć się z wizerunkiem Dalajlamy)
Tak jak stany, w których ma się poczucie posiadania wiedzy, są intuicjami na temat wiedzy jeszcze niewydobytej z pamięci, poczucie ciepła doświadczane podczas rozwiązywania problemów jest intuicją dotyczącą nieodkrytych jeszcze rozwiązań.
Teoria Rozwiązywania Problemów (GPS – General Problem Solver; Newell, Simon) :
Umysłowa reprezentacja problemu, zwana przestrzenią problemu, obejmuje:
Stan początkowy
Stany pośrednie (pod-cele, które należy osiągnąć na drodze do stanu docelowego)
Stan docelowy
Operacje (za ich pomocą dokonujemy przekształcenia jednego stanu w inny)
Operacja redukowania różnicy – podejmowanie dowolnej aktywności zmniejszającej różnicę między stanem obecnym a docelowym
Analiza środków i celów – dokonanie podziału przestrzeni problemu na zbiór różnic, następnie identyfikacja i wykonanie tych działań, które usuną bądź zmniejszą najbardziej istotne różnice między stanem obecnym a docelowym.
Różnicę między nimi stanowi to, iż w analizie dystans między stanem początkowym i docelowym może się czasem chwilowo zwiększyć.
W GPS zakłada się, iż rozwiązujący problem ma w pamięci krótkotrwałej reprezentację dystansu pomiędzy stanem obecnym a stanem końcowym, a ta reprezentacja stanowi podstawę poczucia „ciepła”.
Jeśli pomiędzy charakterystykami składającymi się na opis stanu a odległością od celu (tj. końcowym opisem, który reprezentuje rozwiązanie) występują relacje, to te relacje mogą być wykorzystane do określenia, kiedy rozwiązujący problem przybliża się do rozwiązania („ciepło"), a kiedy się od niego oddala („zimno").
Metcalfe utrzymuje, iż poczucie „ciepła” jest trafne, gdy problem rozwiązuje się na drodze wydobywania informacji z pamięci (stopniowe gromadzenie informacji związanych z problemem), natomiast gdy wykorzystuje się procesy wglądu, nie jest ono dobrym predykatorem trafności rozwiązania.
7.4 Dowody na intuicję w rozwiązywaniu problemów przez wgląd
Badania Mednick’a
Zadaniem badanych jest znalezienie skojarzenia wspólnego dla trzech słów, które wzajemnie się nie kojarzą – np. dziewczyna, demokracja podarek.
Bowers i współpracownicy opracowali nieco inną, choć podobną metodę – diady triad (DOT), wariant testu odległych skojarzeń (RAT). Polegała ona na prezentowaniu badanemu dwóch zestawów po trzy słowa, z których dla tylko jednego zestawu istniało słowo będące wspólnym skojarzeniem. Druga diada była nierozwiązywalna lub niespójna.
Osoby badane proszono o znalezienie rozwiązania dla spójnej triady. Po kilku sekundach proszono o wskazanie tej triady. Jeśli badani nie znali jeszcze rozwiązania, wskazanie odzwierciedlało ich intuicję. Uczestnicy badania potrafili wskazywać rozwiązywalne triady z poprawnością wyższą niż losowa.
Intuicja badanych dotycząca zadań DOT częściej okazywała się poprawna niż niepoprawna. Zgodnie z poglądem Bowersa takie sądy nie są arbitralne — są to raczej ukierunkowane domysły, odzwierciedlające przetwarzanie informacji poza świadomością.
W badaniu DOT istnieją dwa typy spójnych triad:
Spójne triady semantycznie zbieżne – odległe skojarzenie zachowywało to samo znaczenie odnośnie wszystkich trzech elementów triady.
Spójne triady semantycznie rozbieżne – odległe skojarzenie ma odmienne znaczenie w kontekście poszczególnych elementów.
Stopień semantycznej zbieżności diad istotnie korelował z prawdopodobieństwem poprawnego odgadnięcia spójnych diad przez badanych.
Znów Bowers i współpracownicy – test figur Waterloo (WGCT). Dwie części – spójna i niespójna:
Spójna była podzielonym na kawałki obrazem znanego obiektu
Niespójna była tym samym bodźcem, jednak pozbawionym znaczenia przez obrócenie i zamianę poszczególnych fragmentów.
Procedura podobna jak w DOT – zadaniem było nazwanie spójnej figury. Po kilku sekundach pytano, która z figur jest spójna. Ponownie, poprawność domysłów była wyższa niż losowa.
(Tu następują kolejne badania, ale jakoś nie wydają mi się ważkie…)
7.5 Rola aktywacji w inkubacji i intuicji
Bowers podsumował swoje badania stwierdzeniem, iż intuicja powstająca w trakcie rozwiązywania problemów odzwierciedla automatyczną i nieświadomą aktywację oraz integrację przechowywanej w pamięci wiedzy.
Eksperymenty Yaniv i Meyer:
Prezentowanie badanym definicji rzadko spotykanych słów, następnie proszenie badanych o wygenerowanie słowa, którego definicję zobaczyli. Jeśli się to udało – proszono o ocenę pewności, że to właśnie to słowo. Jeśli się to nie udało, badani dokonywali ocen na skalach poczucia posiadania wiedzy (FOK) oraz „mam to na końcu języka” (TOT [top-of-tongue]).
Następnie osobom badanym prezentowano 6 słów, wśród których było kilka wyrazów angielskich oraz kilka możliwych do wymówienia zbitek głosek. Jedno ze słów stanowiło rozwiązanie przedstawionego uprzednio osobie badanej problemu definicyjnego.
Podstawowe odkrycie było takie, iż u osób badanych ujawnił się efekt poprzedzania (priming) w wypadku słów torowanych za pomocą definicji - nawet jeśli badani nie byli zdolni do wygenerowania samego słowa.
Efekt poprzedzania był skorelowany z wysokością ocen poczucia posiadania wiedzy, co sugeruje, że te oceny były oparte na efektach przypominających poprzedzanie. Obserwacje te potwierdził drugi eksperyment, w którym czas upływający pomiędzy zadaniem z definicją a zadaniem polegającym na podejmowaniu decyzji leksykalnych wydłużono do czterech minut (wypełniając go generowaniem przez badanych innych słów).
Mechanizm występowania intuicji i inkubacji wg Yaniv i Meyer:
Prezentacja definicji aktywuje węzły w pamięci semantycznej
Aktywacja rozprzestrzenia się po węzłach, aż dotrze do węzła reprezentującego pojęcie docelowe
Tam kumuluje się, by przebić się do świadomości introspekcyjnej
Poziomy aktywacji mogą utrzymywać się długo, nawet jeśli podmiot jest zaangażowany w inne działania poznawcze.
Efekty inkubacji odzwierciedlają pierwotne wskazówki dotyczące problemu, wnioski wygenerowane podczas pracy oraz wskazówki wygenerowane podczas okresu pozornego uśpienia.
Jeszcze przed przekroczeniem progu świadomości introspekcyjnej podprogowe poziomy aktywacji mogą uwrażliwić rozwiązującego problem na nowe informacje odnoszące się do rozwiązania.
Wniosek Yaniva i Meyera – osoby badane są wrażliwe na struktury wiedzy zaktywowanej poniżej poziomu umożliwiającego świadomość introspekcyjną.
Wniosek Bowersa & co. – podprogowe poziomy aktywacji rozchodzącej się od węzłów –wskazówek do węzła-rozwiązania służą jako podstawa intuicji podmiotu, dotyczącej tego, które z części ACT(accumulated clues task - test skumulowanych wskazówek) i DOT były rozwiązywalne (spójne) oraz jakie były te rozwiązania.
Podobny proces, osadzony w ramach modeli rozpoznawania obiektów(np. Biederman, 1987) dostarcza wyjaśnień zjawisk intuicji i wglądu towarzyszących rozwiązywaniu problemów niewerbalnych, takich jak te zawarte w zadaniu domykania figur Waterloo.
(znowu jakieś dziwne eksperymenty :\)
7.6 Poprzedzanie w rozwiązywaniu problemów przez wgląd
Badania Zeigarnik – Wszyscy badani otrzymali do rozwiązywania proste problemy, po jakimś czasie połowie z nich przerywano, zanim zdołali je ukończyć.
Gdy badanych poddano testowi pamięci mimowolnej, okazało się, że ludzie ci lepiej pamiętają zadania niedokończone niż dokończone – ta zależność przeszła do historii jako Efekt Zeigarnik.
Wyjaśnienie (opierające się na teorii pola Lewina) – systemy mózgowe zaangażowane w rozwiązywanie zadania pozostają aktywne aż do momentu jego ukończenia, wytwarzając pewnego rodzaju napięcie poznawcze. Rozwiązanie problemu wywołuje jego domknięcie – a więc eliminację napięcia.
Ten efekt łączy się w niewiadomy dla mnie sposób z efektem poprzedzania semantycznego w eksperymentach Shamesa. Poprzedzanie to ujawniało się tylko w przypadku triad nierozwiązanych, co jest spójne (?) z hipotezą o ukrytym rozwiązaniu problemów [na rozwiązanie problemu oddziałuje doświadczenie, myśl lub działanie, pomimo braku świadomości introspekcyjnej tego, jakie to rozwiązanie jest].
Efekt poprzedzania może ujawnić się też jeszcze podczas okresu inkubacji, gdy prawidłowe rozwiązanie nie przebiło się jeszcze do świadomości. Shames odkrył, że ten efekt może leżeć u podłoża zdolności oceniania które z zadań RAT (było wcześniej) są spójne. Tak czy inaczej, oba te zjawiska mogą odzwierciedlać aktywację węzła reprezentującego poszukiwane rozwiązanie, utrzymującą się jednak poniżej progu świadomego dostępu (wznoszenie się ku świadomości – poczucie ciepła? Może…)
7.7 Problem inkubacji
Inkubacja wg Campbella – rezultat losowej fuzji reprezentacji pamięciowych w postępującym procesie zachodzącym nieświadomie. Gdy takie zestawienie okaże się odpowiednie do problemu – pojawia się ono w świadomości w postaci wglądu.
Opisy inkubacji nie odwołujące się do procesów nieświadomych (nie wiem kogo)
Długa praca = zmęczenie umysłu. Po okresie inkubacji (w tym wypadku braku aktywności umysłowej, zarówno świadomej jak i nieświadomej) wracamy ze świeżym umysłem i łatwiej dochodzimy do rozwiązania.
Okres inkubacji nie sprzyja pracy świadomej, choć ona występuje (zazwyczaj w krótkich, niezauważalnych rzutach). Gdy tylko problem zostanie rozwiązany, zapomina się o wykonaniu świadomej pracy. A zatem, okres nieświadomej inkubacji jest jedynie złudzeniem pojawiającym się „po fakcie”
Inkubacja wg Simona (na podstawie teorii GPS):
Podczas rozwiązywania problemu bieżący stan jest utrzymywany w pamięci krótkotrwałej, podczas gdy stan docelowy i stany pośrednie (które mają zostać dopiero osiągnięte) są utrzymywane w pamięci długotrwałej.
Teraz, gdy osoba rozwiązująca problem odwróci od niego uwagę, stan bieżący zostanie utracony na skutek zaniku lub zastąpienia przez inną informację.
Gdy osoba powraca do danego problemu, jego przestrzeń lub hierarchia podcelów są już zmienione przez informacje przetworzone w międzyczasie. Powracamy więc do przestrzeni problemu, lecz nie w miejscu w którym ją opuściliśmy.
I właśnie ta różnica między punktami obserwacyjnymi przestrzeni problemu, nie zaś nieświadoma praca wyjaśnia efekty okresu inkubacji. Zgodnie z tym spojrzeniem inkubacja jest niemalże tożsama z kombinacją zapominania i wyłapywania nowych informacji. Oznacza to, iż okres inkubacji dostarcza okazji do zapomnienia mylnych wskazówek, ale także stwarza danej osobie sposobność do zakodowania większej liczby adekwatnych wskazówek.Zbliżona teoria Woodwortha – w okresie inkubacji tylko zapominanie niewłaściwego nastawienia lub kierunku myślenia (przypuszczalnie dzięki zanikowi lub interferencji).
Eindhoven i Vinacke - w ich eksperymentach nie było wyraźnie wyodrębnionej przerwy między preparacją a iluminacją czy inkubacją. Samą inkubację wg nich można uznać za myślenie, czy to podświadome czy też nie, a tym samym uznać za aspekt tworzenia utrzymujący się podczas całości eksperymentu. Wniosek – inkubacja prawdopodobnie trwa podczas całego myślenia o problemie, także wtedy gdy podmiot dopracowuje swój ostateczny szkic, w którym modyfikacji mogą ulec detale (stadium weryfikacji).
Z ich punktu widzenia stadia myślenia wyodrębnione przez Wallasa pojawiają się jednocześnie, a nie kolejno, i są raczej rozumiane jako komponenty procesu tworzenia.
Hipermnezja – wzrost efektów pamięci w miarę upływu czasu.
Badania Smith & Blankenship:
Badanym testem RAT podawano wprowadzające w błąd wskazówki. Następnie część badanych miała rozwiązać zadanie od razu, a pozostali mieli przerwę, wypełnioną lub nie inną aktywnością. Poziom wykonania w grupie osób którym podano błędną wskazówkę był wyższy w wypadku przerwy inkubacyjnej w porównaniu do przeprowadzania testu bezpośrednio po prezentacji problemu.
Dłuższe okresy inkubacji prowadziły do lepszego wykonania zadania jak i do bardziej nasilonego zapominania wprowadzających w błąd wskazówek.Smith i Blankenship (1991) wysunęli wniosek, iż inkubacja pojawia się wówczas, gdy osoby badane ponoszą szkodę z powodu wstępnej fiksacji powstającej w trakcie rozwiązywania problemu.
Zgodnie z hipotezą Simona okres inkubacji ułatwia zapominanie fiksacji na problemie, pozwalając tym samym podejść do problemu w nowym, bardziej korzystnym punkcie przestrzeni problemu. Wniosek? Okres inkubacji może mieć istotne znaczenie dla przezwyciężenia niewłaściwych nastawień.W jaki sposób dochodzi do hipermnezji:
Erdelyi – za ten efekt odpowiada przetwarzanie obrazowe
Roediger – hipermnezja pojawia się w każdych warunkach, które podwyższają początkowy poziom przypominania.
Klein + współpracownicy – wykazali, że przetwarzanie z opracowaniem wspomaga odtwarzanie z próby na próbę, natomiast przetwarzanie zorganizowane zapobiega zapominaniu z próby na próbę. Opracowanie (elaboracja) wspomaga rozprzestrzenianie się aktywacji wzdłuż ścieżek sieci pamięciowej tak, że próby jednostki które uprzednio zostały zaktywowane jedynie do poziomów podprogowych, przekraczają próg i stają się dostępne świadomemu wspomnieniu
7.8 Autonomiczna i interakcyjna aktywacja w inkubacji
Jakiego typu aktywacja może być zaangażowana w inkubację?
Wg Yavina i Meyera zaangażowane są dwa typy aktywacji:
Aktywacja autonomiczna pojawiająca się w sytuacji braku kontaktu ze zdarzeniami środowiskowymi. Pojawia się wraz z upływem czasu.
Aktywacja interakcyjna wymagająca prezentacji środowiskowych wskazówek, które wchodzą w kontakt z torowanymi strukturami wiedzy. Aby doszło do tej interakcji, w środowisku musi być dostępna nowa informacja.
Klasyczne ujmowanie inkubacji wydaje się implikować procesy aktywacji autonomicznej, gdyż w nich ogniskuje się aktywność poznawcza poniżej progu świadomości.
Aktywacja integracyjna też może odgrywać ważną rolę, jeśli znalezienie rozwiązania może zostać wspomożone przez nowe wskazówki.[badania, badania, badania…]
7.9 Ukryte myślenie
Neisser – przetwarzanie sekwencyjne i równoległe:
W przetwarzaniu sekwencyjnym wszystkie operacje umysłowe wykonywane są kolejno, jedna po drugiej
W przetwarzaniu równoległym wiele operacji wykonywanych jest równocześnie
Według zaproponowanego przez Rumelharta i McClellanda modelu przetwarzania sekwencyjnego/równoległego przetwarzanie równoległe zachodzi zbyt szybko, by mogło być dostępne świadomości ekstraspekcyjnej.
Inna klasyfikacja myślenia – procesy automatyczne i kontrolowane(Anderson, Hasher…)
W teorii procesy automatyczne są zaangażowane w poszczególne wejścia, niezależnie od intencji podmiotu, choć w wypadku automatyczności warunkowej konieczny jest pewien udział uwagi. Zużywają niewiele procesów uwagi, niekiedy odbywają się bez jej zaangażowania. A zatem, przebiegają poza świadomą kontrolą. Są nieświadome.
Kontrolowane – charakteryzują się tym, że wymagają koncentracji uwagi i pewnych ilości zasobów uwagowych, co czyni z nich aktywność wysiłkową.