Teoretyczne podstawy kształcenia 10.03.2012 (WYKŁAD I)

Strona: ania.kuzuh.net [e-mail]

Konsultacje: piątki 16-16.45 (C334b)

Literatura podstawowa:

Bereźnicki F „dydaktyka kształcenia ogólnego”.
Klus- Stańska D- „dydaktyka wobec chaosu pojęć i zdarzeń”
Kupisiewicz Cz- „dydaktyka ogólna”
Śliwierski B-„ myśleć jak pedagog”.

1. Teoria kształcenia ogólnego, czyli dydaktyka ogólna jako jedna z subdyscyplin pedagogiki.

Teoria kształcenia ogólnego, czyli dydaktyka ogólna to:
-nauka o nauczaniu i uczeniu się
-nauka o kształceniu i samokształceniu
-subdyscyplina pedagogiki

Teoria kształcenia ogólnego to nauka o nauczaniu i uczeniu, która swoimi badaniami obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.
KSZTAŁCENIE= NAUCZANIE (nauczyciel)+UCZENIE SIĘ (uczeń)

Miejsce teorii kształcenia w systemie nauk:
Nauki:
-społeczne (socjologia, psychologia, pedagogika, filozofia, polityka)
-przyrodnicze (biologia, chemia, fizyka, matematyka)

Znaczenie słowa „dydaktyka”:
słowo pochodzi od słów: didasco – uczę i didactios – pouczający

Geneza dydaktyki:
-XVII w. – pierwszy raz użyto sformułowania „dydaktyka” przez Jana Amosa Komeńskiego w tytule swojego dzieła „Wielka dydaktyka”. Uważał on dydaktykę za jedyną naukę pedagogiczną, obejmującą nauczanie i wychowanie. Domagał się on, aby do szkoły chodziły również dziewczęta. Mocno krytykował nauczanie „na pamięć”, proponował za to zasadę poglądowości (nauczyciel powinien przekazać treści w oparciu o jak najwięcej zmysłów).
-XVII i XVIII w. – dydaktykę traktowano jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji skupiających się na osobie nauczyciela
-początek XIX w. – niemiecki pedagog Jan Fryderyk Herbart definiuje dydaktykę jako teorię nauczania, koncentrując się głównie na czynnościach nauczyciela
-XIX i XX w.- John Dewey zaczyna definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się. Dydaktyka nowej szkoły skupia się przede wszystkim na czynnościach ucznia, przyznając mu aktywną i twórczą rolę w procesie uczenia się.

Kształcenie:
-jest planową i systematyczną pracą nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości oraz własnej działalności praktycznej.
-kształcenie jest działalnością celową, intencjonalną, świadomą i zaplanowaną

Czym zajmuje się teoria kształcenia ogólnego?
zajmuje się celami, treścią i procesem kształcenia, jego zasadami, metodami oraz formami, środkami i systemami kształcenia.

Przedmiotem dydaktyki jest badanie rzeczywistości, w której działają nauczyciele – kierujący procesem kształcenia i uczniowie – aktywni uczestnicy procesu kształcenia.
Podmiotem dydaktyki jest osoba uczestnicząca w procesie kształcenia.

Zadania dydaktyki ogólnej:
-analiza i formułowanie celów kształcenia
-dobór treści kształcenia
-formułowanie zasad kształcenia
-badanie procesu kształcenia

Funkcje dydaktyki ogólnej:
-poznawcza – dostarcza wiedzy o stanie nauczania i uczenia się poprzez prowadzone badania dydaktyczne
-praktyczna – wskazuje pedagogom skuteczne metody, formy, środki i normy praktyczne, których zastosowanie podnosi efektywność realizacji celów dydaktycznych

Spory definicyjne:
Wobec tak zdefiniowanych zadań i funkcji dydaktyki, dyskusyjny staje się pogląd tych autorów, którzy zaliczają dydaktykę do nauk praktycznych. Większość polskich dydaktyków: (Okoń, Kupisiewicz, Zaczyński, Lewowicki< Kruszewski, Bereźnicki) wskazuje na teoretyczno-praktyczny charakter dydaktyki.

Dydaktyka jako nauka teoretyczno-praktyczna:
Dydaktyka jako teoria kształcenia i samokształcenia należy do nauk teoretycznych i zarazem praktycznych, gdyż równolegle z odkrywaniem prawidłowości procesu kształcenia określa skuteczne normy postępowania w działalności pedagogów.

Wykład 2 . 24.03.2012

Stanisław Konarski komisja edukacji narodowej (1773-1794)

Jan Amos Komeński (1592-1670) ojciec pedagogiki.
walczył o to by do szkół chodziły także dziewczynki, by chodzili biedni. Walczył by podzielić materiał naukowy, by podzielić proces kształcenia. Znany jest z zasady poglądowości

Jan Jakub Rousseau (1712-1778)- główne dzieło „Emil, czyli o wychowaniu”. Walczył o prawo dziecka do aktywności i swobody rozwoju/ ostrej krytyce poddał szkołę werbalnego nauczania. Przesuwał wychowanie umysłowe dzieci na okres po 12 roku życia, sądząc, że młodym wieku szkolnym należy rozwinąć należycie zmysły.

Jan Fryderyk Herbart (177- 1841). Teoria stopni formalnych opiera si\e na 4 stopniach:
-jasność,
-kojarzenie,
-system,
-metoda.

Jan Henryk Pestalozzi (174- 1827)- działania dydaktyczne powinny być dostosowane do rozwoju siły dzieci.
podstawowa procesu, nauczania są umiejętności spostrzegania, które stanowią punkt wyjścia w poznaniu liczby, kształtu i słowa.
najważniejsze:
-liczba,
-kształt,
-słowo.

Andrew Bell (1753- 1832) i Joseph Lancaster (1778- 1838)- twórcy systemu monitrialnego zainaugurowanego w Anglii w latach 1815- 1820. Jest to system wzajemnego nauczania.
polega na tym że najpierw zajęcia prowadził „mistrz” a uczniowie później pracowali na dużej sali.

Na PRZEŁOMIE xix I xx WIEKU DYDAKTYKA TRADYCYJNA SIAŁA SIĘ PRZEDMIOTEM OSTREJ KRYTYKI.
domagano się od szkoły która;
-uwzględnia zainteresowania uczniów,
-rozwija zarówno intelekt jak i uczucia
- uczy myślenia i działania
- jesy miejscem swobody i twórczej pracy
-wdraża do współdziałania i zespołowego wysiłku
-indywidualizacja treści oraz tempo nauczania
- jest miejscem spontanicznej aktywności dzieci i młodzieży.

John Dewey (1859- 1952) założyciel szkoły czynu w Chicago.
-twórca szkoły opartej na pajdocentryzmie i pragmatyzmie.
-zamiast przedmiotów nauczania wprowadził zajęcia praktyczne wzorowane na ludziach dorosłych, bowiem szkołę i uważał za społeczeństwo w miniaturze.
oczekiwał, że jego szkoła rozwinie i uczniów zmysł obserwacji, refleksyjności umiejętności itp.

Procesy poznania w szkole Deway’a prowadził przez 5 stopni:
-odkrycie trudności
-wykrycie jej i określenie,
-poszukiwanie rozwiązania
-wprowadzanie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
-dalsze obserwacje i eksperymentalny prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia.
dzieci w szkole Deway’a przestały być masą i stały się odrębnymi istotami. Samodzielnie dobierało sobie materiały, narzędzia i problemy.

Maria Montessori (1870- 1952)- twórczyni systemu wychowania przedszkolnego. Osoba która krytykowała szkołę której symbolem jest ławka szkolna.
domagała się umożliwienia dziecku swobody aktywności oraz kszrałcenia jego zmysłu.
-pragnęła rozwijać w uczniach przede wszystkim samodzielność i wiarę we własne siły.
-organizowała pracę dzieci tak, aby osiągały długotrwałą koncentrację nad wykonywanym zadaniem.

Piaget- do podstawowych operacji myślowych zaliczał: analiza, porównanie, synteza .

Jean Owidiusz Decroly (1871-1932) odrzuca podział materiału nauczania na przedmioty i lekcje.

Kompetencje nowoczesnego pedagoga

Kompetencje (z łac. Competentia) to odpowiedzialność, zgodność, uprawnienia do działania.

Kompetencje zawodowe nowoczesnego pedagoga to:
-wiedza przedmiotowa
- wiedza profesjonalna czyli kompetencje pedagogiczne.
kompetencje pedagogiczne nauczyciela należy rozpatrywać z trzech aspektach;
-emocjonalnym- odnosi się do poczucia panowania nad otoczeniem, przekonania, ze nauczyciel ma wpływ na to, co się dzieje w grupie (nawet, jeżeli pewne działania nie były przez niego planowane)
-poznawczym- obejmuje
1 umiejętność obserwowania- własnych działań i wszystkiego co się dzieje w klasie
2 wiedzę nauczyciela o sobie samym, o własnych mocnych i słabych stronach, o posiadaniu umiejętności i brakach.
3 umiejętność o uczniu, który dotyczy znajomość potrzeb i właściwości typowych dla wieku ucznia oraz osobliwości konkretnego ucznia
4. Wiedze o środkach, formach, zasadach i metodach pracy z uczniem, które sprzyjają kształceniu. Wiedza ta pozwala nauczycielowi dobrać najbardziej skuteczne pomoce i materiały dydaktyczne, metody pracy uczniów oraz funkcjonalnie urządzić salę i właściwie zaplanować zajęcia
-działaniowym- ujawnia się w sposobie zwracania się do uczniów umiejętnościach posługiwania się komunikacji interpersonalną, zastępowania poleceń i rozkazów zachęta uczniów do tworzenia pomysłów. Istotą działań nauczyciela i uczniów jest przestrzeganie przyjętych reguł gry.

Najistotniejsze umiejętności pedagogiczne:
-umiejętności poznawcze- dotyczące wiedzy, rozwoju intelektualny i moralnego
-umiejętność komunikacji- umożliwiające porozumiewanie się z uczniami oraz rozwiązywania konfliktów interpersonalnych
-umiejętności organizacyjne- dotyczą e podejmowanie decyzji w praktyce edukacji i ponoszenia za nie odpowiedzialności oraz oznaczające zdolność do realizowania zadać edukacyjnych zgodnie z ustalonymi standardami i oczekiwaniami społecznymi
-umiejętności badawcze- określające zdolność do prowadzenia badać w zakresie własnej pracy pedagogicznej i doskonalenia warsztatu dydaktycznego.

Gdy mówimy o kompetencjach nowoczesnego pedagoga myślimy głównie o = jego efektywności w działaniach edukacyjnych

Efektywność nauczyciela zależy od tego, czy i jak:

-sprawnie realizuje zadania dydaktyczne
-trafnie dostrzega możliwość intelektualne uczniów
-podejmuje odpowiednie inicjatywy edukacyjne.

Kompetentny pedagog powinien być:

- wyposażony w wiedzę merytoryczną,
-wyposażony w wiedzę psychologiczną
- wyposażony w wiedzę dydaktyczną
-asertywny
-twórczy (kreatywny)
-refleksyjny
-empatyczny
-rzetelny w ocenie innych i ocenie własnych działań
- dobrze współpracuje z zespole
-komunikatywny
-obiektywny
-opanowany
-zorganizowany
- z poczuciem humoru

Typy osobowości pedagogicznej;
- hamująca- pedagog, który hamuje ucznia w rozwoju- pedagog bywa niesprawiedliwy, wybuchowy, stronniczy z twarzą maską, wzbudzający lęk.
-wyzwalająca- pedagog, który wyzwala w uczniach chęć zdobywania wiedzy. Jest on otwarty, sprawiedliwy, życzliwy, odpowiedzialny, opanowany, cierpliwy, obiektywny.

3 fazy nastawienia zawodowego pedagoga:
1 faza- etap początkowy- nastawienie na przetrwanie- główne zadania nauczyciela w tej fazie to utrzymanie dyscypliny i próbach budowy autorytetu.
2 faza- etap stabilizacji, konsolidacji. Nastawienie na sytuację dydaktyczną- nauczyciel potrafi utrzymać dyscyplinę i zarządzać czasem na lekcji jego uwaga w tej fazie koncentruje się na możliwie najlepszej technicznie organizacji.
3 faza- etap biegłości, nastawienie na ucznia- nauczyciel osiąga zawodową dojrzałość, jego uwaga w tej fazie całkowicie koncentruje się na uczniu, nauczyciel staje się ekspertem

Komunikacja interpersonalna jako filar umiejętności dydaktycznych

Komunikowanie- jest siecią wzajemnych powiązań, relacji zależności.

Komunikowanie przebiega w obrębie 2 sfer
-zadaniowej- kiedy ludzie komunikują się po to aby zrealizować wspólne cele (wymieniają informacje)
-społeczno- emocjonalne- kiedy ludzie komunikują się budując wzajemne relacje (okazywanie solidarności, wsparcia)

Proces komunikacji:
-źródło
-komunikat
-kanał
-dekodowanie
-odbiorca
-sprzężenie zwrotne

Przekazywanie o relacji wysyłania poprzez:
-słowa (formuła grzecznościowa lub ich brak)
-brzmienie i inne- „jakość” głosu
-język ciała (ruchy, gesty)

Prof. Albert Mehrabian opisał trzy czynniki istotne w procesie komunikacji. Ich znaczenie dl

Techniki komunikacji-aktywne słuchanie
- jest czas mówienia i czas słuchania
-nie przerywać i nie uprzedzać wypowiedzi
-pytaj tylko wtedy

Techniki komunikacji- parafraza:
-parafraza-
-przykłady

Technika komunikacji- klaryfikacji:
klaryfikacja- uporządkowanie i uogólnienie istotnych elementów wypowiedzi partnera

Elementy wspierające:

Spostrzeganie, obiektywizm, empatia, akceptacja;tolerancja na odmienności, szacunek, słuchanie, wolność, koncentracja, uwagi, aktywne słuchanie, asertywność, zdolność do samooceny