PARMENIDES Z ELEI (Italia).

Twórca szkoły eleackiej. Nie wiadomo, czy spotkał się z Platonem.

Wstęp dzieła Parmenidesa ma charakter alegoryczny. Opowiada o młodym filozofie, który podróżuje zaprzęgiem z krainy nocy do krainy dnia. Dialog z boginią witającą go w krainie dnia to część pierwsza i część druga dzieła.

Wydawało się, że kierunek podróży przebiega od krainy ciemności - niewiedzy, do krainy światła - prawdy. Jednak od jakiegoś czasu pojawia się inna interpretacja, odwrotna, gdzie bogini witająca Parmenidesie to królowa nocy.

Wg Parmenidesa mądrość dla większości ludzi nie jest dostępna. Nie jest to wiedza tajemna, jest dostępna intelektualnie, ale na przeszkodzie ludziom stoi pewna niechęć do zmiany utrwalonych przekonań.

Aletheie eukyklos - prawda dobrze zaokrąglona; tak opisał prawdę P. Może to znaczyć, że jest to system harmonijny i pełny. Kula była dla Greków symbolem doskonałości.

Kyklos - krąg, eu - dobrze.

Broton doksa - mniemania śmiertelników; im przeciwstawiona była prawda.

"Można pomyśleć o dwóch rzeczach: to, co jest, i nie może nie być, to, co nie jest i musi nie być". Tradycyjnie tłumaczy się to jako byt i niebyt, jednak nie jest to dobre tłumaczenie, bo terminy "byt" i "niebyt" pojawiają się w innych kontekstach.

Parmenides utożsamia byt z poznaniem go - istnieje to, co możemy poznać.

To gar auto esti noei tekai einai - Tą samą rzeczą jest bycie i myślenie.

einai - być
noei - myśleć (nie dumać, ale prowadzić poznawcze procesy intelektualne)

"to auto" - to samo

gar - bowiem

Physis, natura - coś, co jest zrodzone, a w domyśle: coś, co przestanie istnieć.

Parmenides nie używa słowa "stawać się", ale "być".

Interpretacja 3 dróg: droga do prawdy, droga niemożliwa (dot. rzeczy, których nie ma) oraz droga doksy (filozofów jońskich). Opiera się ona na słowach bogini, która mówi o powstaniu świata - a zatem o zjawiskach, których nie można przyporządkować ani do rzeczy, które są, ani do tych, których nie ma.

Klasyczna interpretacja: istnieją 2 drogi, bo bogini mówi na początku: są 2 drogi dociekań. Doksa nigdy nie może osiągnąć prawdziwej wiedzy, bo dotyczy tego, co jest i nie jest.

Czasownik być:

- najprostszy sens to sens egzystencjalny. Jest = istnieje.

- znaczenie predykatywne: coś jest jakieś.

- znaczenie prawdziwościowe: jest, tzn. jest prawdziwe, jest tak jak jest.

Parmenides poznanie empiryczne uznaje za złudne, jeśli nie odpowiada jego poznaniu prawdy.

"Esti" (bezosobowe "esti" - istnieje) ma pewne cechy, które Parmenides nazywa znakami lub drogowskazami:

- jest niestworzone (bo gdyby było stworzone, to kiedyś byłoby "nie jest", z którego stało się "jest", a "nie jest" nie ma) i niezniszczalne

- jest niepodzielne i ciągłe (bo dzielić na części mogłoby się tylko dzięki "nie jest")

- jest niezmienne i nieruchome (bo zmienić mógłby się tylko w niebyt, ruch zaś to forma zmiany)

- jest doskonałe (w znaczeniu: dokonane, spełnione, nie może mieć braku. Jeśli zaś jest doskonałe, to musi mieć formę przestrzenną kuli.

Parmenides wprowadził koncepcję świata odwiecznego, którą później przejął m.in. Platon - u którego bóg był architektem, który działał na świecie już stworzonym.

Świat Parmenidesa to świat pozbawiony jakości, sprowadzony do czystej formy geometrycznej.

Parmenidesa zaprzątał problem sądów negatywnych - co mamy na myśli, co wiemy, gdy mówimy, że coś nie jest. Zagadnienie to było później tematem rozważań m.in. Platona. Pierwszą część interpretuje się czasem w całości jako zastanowienie nad zastosowaniem czasownika "nie być". Inaczej interpretuje się "esti" jako przedmiot poznania, jedyne, co można poznać naprawdę. Interpretatorzy monistyczni mówią, że jest jeden przedmiot poznania, właśnie ta prawda zaokrąglona, inni mówią, że istnieją też inne przedmioty poznania: np. natura rzeczy. Np. Patricia Curd uważa, że szukamy istot rzeczy (antycypacja Platońskich idei), które są wieczne, w przeciwieństwie do tymczasowych cech przedmiotów. Można te interpretacje opisać jako monizm numeryczny (istnieje jeden przedmiot wiedzy) i monizm predykatywny (każde zdanie odnosi się do pewnej jednej części wiedzy).

Druga część. Jest zachowana w postaci pojedynczych zdań. Przedstawiona jest tam przez boginię kosmogonia - świat miałby wyłonić się z przeciwieństw, z których następnie wyłaniają się sfery (pierścienie), żywioły, ciała niebieskie. Przedstawia ona mu tę wizję jako fałszywą, ale najlepszą z tego, co jest do wyboru "na rynku kosmologicznym".

Interpretacje:

- jest to przegląd innych koncepcji kosmogonicznych. Jest to int. wątpliwa, bo Parmenides nie polemizował, zaczynał od zera.

- jest to trzecia droga właśnie. Tak mówi John Palmer - istnieje konieczność (to, co jest...), niemożliwość (to, czego nie ma...) oraz przygodność. Nie przemawia za tym fakt, że struktura tekstu jest wyraźnie dualistyczna. Broton doksa to fakt nie tylko społecznym: ludzie mają różne poglądy, ale także fizycznym: bo rzeczy naprawdę się zmieniają. Opis tych rzeczy nigdy nie będzie miał statusu wiedzy, bo charakter tych rzeczy jest taki, że nie można mieć o nim wiedzy. Broton doksa to poglądy ludzi, którzy uważają, że świat jest śmiertelny, jak oni, że rzeczy są śmiertelne. Prawdziwy filozof szuka natomiast esti, bo wie, że rozważania nad tymi zmiennościami są istotowo prowizoryczne.

- Parmenides mógł mieć własne poglądy kosmologiczne, które zdecydował się przedstawić. Pokazuje dzięki nim, skąd się bierze niepewność takich teorii kosmologicznych. Pierwsze przeciwieństwo u niego to światło i ciemność. Mądrość P. miałaby tu polegać na tym, że on wie, że teorie kosmogoniczne dotyczą rzeczy, które z natury są niepewne.

Światło -> ciemność: zwolennicy tej teorii mówią, że światło jest źródłem złudzeń; świat trzeba oglądać samym rozumem, nie będąc łudzonym przez to, co widzimy, czy wydaje nam się, że widzimy.

Karl Popper uznaje P. za największy umysł starożytności. Poza Platonem, Arystotelesem i Sokratesem najczęściej nim zajmuje się filozofia obecnie.

Można przeczytać książkę o Parmenidesie Mrówki, ale z tego roku, a nie sprzed 10 lat.