Psychologia- wywodzi się od greckiego słowa „psyche” i „logos”- nauka.
Pojęcie PSYCHOLOGII po raz pierwszy zostało użyte w 1590 roku przez Filipa Melanchtona.
TEORIE ROZWOJU OSOBNICZEGO:
Teoria Natywistyczna (dziedziczność);
T. Socjologistyczna (środowiskowa);
T. Dwóch czynników (konwergencji- gdzie czynnik biologiczny (dziedziczny) i czynnik zewnętrzny (środowiskowy) wzajemnie na siebie oddziałują i nakładają w rozwoju psychicznym człowieka).
Teoria czterech czynników (dialektyczna):
Zadatki wrodzone;
Środowisko;
Własna aktywność;
Wychowanie (np. bliźniaki jednojajowe)
RODZINA- jest ona przedmiotem badań interdyscyplinarnych. Są przedmiotem badań ogólnych.
RODZINA- to podstawowa grupa społeczna złożona z małżonków i ich dzieci (również tych adoptowanych). Grupa społeczna połączona więzami krwi. Jest ona najmniejszą grupą społeczną.
FUNKCJE RODZINY:
Funkcja prokreacyjna;
F. socjologiczna (cały proces wychowania);
F. kulturotwórcza;
F. opiekuńczo- wychowawcza;
F. wspomagająca rozwój osobowości;
F. wspomagająca rozwój moralności religijnej;
F. ekonomiczne;
*F. profilaktyczne.
ZMIANY JAKIE WYSTĘPUJĄ WE WSPÓŁCZESNEJ RODZINIE:
Wzrost rozwodów w rodzinie;
Zmniejszenie się roli ojca i męża w rodzinie;
Wzrost zatrudnienia kobiet poza domem;
Laicyzacja- (świeckość) życia rodzinnego;
Nie przestrzeganie norm współżycia społecznego.
NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY ROZWODÓW:
- zdrada małżeńska
- niezgodność charakterów
- patologie (przemoc, alkoholizm)
- wzrost zatrudnienia kobiet poza domem
TYPOLOGIA RODZIN ZE WZGLĘDU NA 3 KRYTERIA:
Więzi emocjonalne;
Rodzina pełna;
Rodzina niepełna;
R. rozbita;
R. Zrekonstruowana;
R. Zastępcza;
R. dzieci nieślubnych / konkubinaty.
Liczebność dzieci w rodzinie:
Rodzina małodzietna 1-2 dzieci;
Rodzina średniodzietna 3-4 dzieci;
Rodzina wielodzietna- więcej niż 4 dzieci.
Miejsce zamieszkania:
Rodzina wielkomiejska;
R. ze środka miasta;
R. małomiejska;
R. wiejska.
Rodzina pełna- to taki rodzaj rodziny gdzie jest ojciec, matka i dziecko.
Para małżeńska- nie jest rodziną; musi być dziecko, gdzie ojciec i matka wychowują przez siebie zrodzone dziecko (jest to wtedy rodzina pełna).
Wyróżniamy:
a) rodzina pełna normalna;
b) rodzina pełna upadła moralnie.
Rodzina nie pełna- gdzie następuje śmierć jednego z rodziców.
Rodzina rozbita- to taki rodzaj rodziny gdzie następuję: rozwód- separacja- dezercja.
Rodzina zreorganizowana- zrekonstruowana (ojciec- ojczym, matka- macocha).
Rodzina zastępcza- gdzie nastąpiła prawna adopcja dziecka; gdzie dziecko zostało przyjęte do innej rodziny.
Rodzina dzieci nieślubnych.
POSTAWY RODZICIELSKIE.
Wg. Szewczuka „postawa względnie trwała, dynamiczna organizacja, która wyznacza sposób zachowania się jednostki względem innych ludzi lub przedmiotów, struktur i procesów poznawczych, emocjonalnych oraz schematów zachowań, które charakteryzują różny stopień złożoności siły, trwałości, natężenia i adekwatności.
E.B. HURKOCH- 9 TYPÓW POSTAW RODZICIELSKICH:
1. Nadmiernie opiekuńcza:
- przesadna opieka;
- zależność dzieci od innych;
- brak zaufania do siebie;
- frustracja.
2. Permisywna:
- dziecko robi co chce;
- brak ograniczeń;
- dziecko jako środek zainteresowania w domu.
3. Pobłażająca:
- przesadny permisywizm;
- samolubnie; tyranizuje otoczenie;
- złe przystosowanie.
4. Odrzucająca:
- nie dbanie o dobro dziecka;
- nadmierne wymagania;
- wrogość, frustracja;
- poczucie bezradności;
5. Akceptacja:
- żywe zainteresowanie się dzieckiem;
- obdarzone miłością;
- dbanie o zainteresowania i zdolności;
- jest dzieckiem uspołecznionym;
- przyjazne, chętne do współpracy;
- zrównoważone emocjonalnie.
6. Dominująca:
- dziecko zdominowane;
- grzeczne, nieśmiałe;
- posiada kompleks niższości;
- poczucie krzywdy;
7. Uleganie dziecku;
- dzieci w domu są dominujące;
- narzucają swoją wolę;
- brak szacunku dla starszych;
- lekceważy każdy autorytet.
8. Faworyzowanie:
- przypodobanie się rodzicom;
- agresywnie dominujące wobec rodzeństwa.
9. Ambicje rodzicielskie:
- wysokie wymagania rodziców;
- zawiedzione ambicje;
- brak poczucia własnej wartości.
A. ROE -6 TYPÓW POSTAW RODZICIELSKICH:
Postawa kochająca;
Ochraniająca;
Wymagająca;
Odrzucająca (odpychająca);
Zaniedbująca;
Obojętna.
M. ZIEMASKA. PODZIAŁ POSTAW:
a) postawy pozytywne:
1. Akceptacja;
2. Współdziałanie;
3. Rozumnie;
4. Zrównoważone.
b) postawy negatywne:
1. Nadmiernie chroniąca;
2. Unikająca;
3. Odtrącająca;
4. Nadmiernie wymagająca;
5*. Autorytet w rodzinie.
OSOBOWOŚĆ. TEMPERAMENT.
Osobowość- zespół cech fizycznych i psychicznych typowych dla danej jednostki (pojęcie szerokie- zainteresowania, stosunek do świata).
Charakter- jest to jedna z cech osobowości, kształtowana od momentu narodzin, jest nabyta (temperament jest wrodzony).
I. DEFINICJA TEMPERAMENTU- ENCYKLOPEDIA PSYCHOLOGICZNA: zespół charakterystycznych dla danej jednostki i względnie stałych pozaintelektualnych właściwości psychicznych w znacznym stopniu zdeterminowanych genetycznie a przejawiających się w dynamice zachowania.
II. DEFINICJA- J. STRELAK:
Zespół formalnych, biologicznie uwarunkowanych i względnie stałych cech zachowania, mianowicie siłę (wielkość) i czas (szybkość) reagowania.
Podstawą fizjologiczną temperamentu stanowią wrodzone właściwości układu nerwowego oraz czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego.
III. DEFINICJA- T. NOWACKI:
Temperament obejmuje cechy znamionujące sferę pożądań i uczuć. W temperamencie ujawnia się żywotność organizmu, a w związku z tym szybkość reagowania, głębokość i trwałość uczuć i pożądań.
Podkreśla się że temperament jest ściśle związany z konstytucją cielesną i że cechy temperamentu są wrodzone i mogą podlegać przemianom w trakcie trwania indywidualnego życia psychicznego i wiąże się z takimi cechami jak: siła, zmienność, szybkość oraz równowaga procesów psychicznych.
Cechy temperamentu należą do cech indywidualnych.
*temperament jest odbiciem naszego układu nerwowego.
*HIPOKRATES: V w p.n.e.
1. Sangwinik- sanguis (gr.) = krew;
2. Choleryk- chloe (gr.) = żółć;
3. Flegmatyk- phlegma (gr.) = flegma;
4. Melancholik- melass (gr.) = czarny.
1, 2 i 3- to silne typy charakteru.
4- słaby typ charakteru.
*E. KRETSCHNER (lata XX):
1. Lepto somatyczny- w języku greckim leptos = wątły, soma = ciało;
2. Atletyczny- (gr.) athlon = zapasy, walki;
3. Pykniczny- (gr.) pychnos = gruby, gęsty;
4. Dysplastyczny- (gr.) dys = źle, plastos = ukształtowany.
*Pawłow- rosyjski uczony (wiele wniósł do psychologii).
SANGWINIK.
*ogólnie: lubiany, twórczy, szybko przeprasza, spontaniczny, towarzyski, ma mnóstwo pomysłów, wiele mówi, słaba pamięć do imion i nazwisk, telefonów, nietrwały w uczuciach, zmienny, świat w jasnych barwach, wrażliwy, odporny na choroby, wieczny student, wiele niewykonywanych prac, wybacza, pociesza, pomaga.
*w życiu. Mocne strony: pociągająca osobowość, gadatliwy narrator, dusza towarzyska, poczucie humoru, emocjonalny, wylewny, entuzjastyczny i ekspresywny, wesoły i spontaniczny, ciekawy, urodzony aktor, żyje chwilą obecną, zmienne usposobienie, szczerość serca, wciąż jak dziecko.
*w pracy. Mocne strony: zgłasza się na ochotnika, wymyśla nowe działania, świetnie się prezentuje, twórczy, barwny, ma energię i entuzjazm, zaczyna w efektywny sposób, pobudza innych by się przyłączyli osobistym wdziękiem, zachęca do pracy.
*w przyjaźni. Mocne strony: łatwo zawiera przyjaźnie, kocha ludzi, rozkwita wśród komplementów, sprawia wrażenie kogoś niezwykłego, zazdroszczą mu, intryguje, nie chowa urazy, szybko przeprasza.
*emocje. Słabe strony: odczuwa przymus mówienia, przesadza i rozwodzi się, odstrasza innych, zbyt łatwo wpada w zachwyt, egoistyczny, unosi się i narzeka, naiwny, łatwo go nabrać, głośno mówi, śmieje się, łatwo wpada w gniew, nie dojrzewa, może wydawać się sztuczny.
*w przyjaźni. Słabe strony: nienawidzi samotności, musi być w centrum uwagi, pragnie być popularny, szuka uznania, przerywa i nie słucha, zmienny i zapominalski.
*w pracy. Słabe strony: wolałby pogadać, zapomina o obowiązkach, nigdy nie może nadążyć, szybko traci pewność siebie, niezdyscyplinowany, nie ma własnej hierarchii wartości, decyduje kierując się uczuciami, trwoni czas na rozmowy.
CHOLERYK
*emocje. Ogółem. Mocne strony: urodzony lider, dynamiczny i aktywny, nie ulega emocjom, niezależny, samowystarczalny, typowy lider i przywódca, można mu ufać.
FLEGMATYK
*ogółem: osoba spokojna, zdyscyplinowana jak sobie coś zaplanuje, sympatyczny, lubiany, nikogo nie obraża, apatyczny, dobry słuchacz, wykorzystywany, ceniony w pracy, uporządkowany, pogodny, nie lubi zmian bo nie nadąża, akceptowany, nie nerwus.
MELANCHOLIK
*ogółem: utalentowany plastycznie, artystycznie, lubi rozmyślać, daleko od ludzi, lubi przyrodę, ostrożny, wierny w przyjaźni, silna wola, kompleksy, sprawy s przeszłości, dobiera przyjaciół, mało elastyczny, nie potrafi dostosować się.
MOTYW PODRÓŻY
*OSSOWSKA
1. Czynnik psychiczny, wyznaczający postępowanie w danej sytuacji.
2. Można wiązać z potrzebami człowieka (zespół mechanizmów wewnętrznych organizujący działanie ludzkie).
*BOCHEŃSKA wyróżnia 9 kategorii:
1. Motywy związane z pragnieniem udania się do określonego kraju lub miejscowości.
- motyw poznania przyrody, kultury, życia społecznego;
2. Motywy związane z pragnieniem opuszczenia na jakiś czas miejsca swojego stałego pobytu:
- motyw opuszczenia środowiska społecznego w znaczeniu szerokim;
- m. opuszczenia środowiska lokalnego (ucieczka od hałasu, zadymienia);
- m. opuszczenia rodziny lub środowiska pracy.
3. Motywy związane z pragnieniem spędzenia wolnego określonego czasu z kimś poza miejscem stałego zamieszkania:
- m. wyjazdu z rodziną, z człowiekiem kochanym, z grupą przyjaciół.
4. Motywy związane z pragnieniem zawarcia nowych przyjaciół (występuje często).
5. Motywy związane z pragnieniem pozostawania w zgodzie ze stereotypami, normami obowiązującymi w środowisku do którego się należy ( snobizm, chwalenie pamiątkami, przechwałki).
6. Motywy związane z zaspokojeniem potrzeb emocjonalnych i estetycznych:
- piękno natury oraz zwyczaje i kultura ludzi.
7. Motywy związane z zaspokojeniem potrzeb twórczych:
- motywy pracy twórczej (artystycznej czy naukowej poza miejscem zamieszkania);
- motywy pracy na rzecz ludności terenów odwiedzanych.
8. Motywy związane z zaspokojeniem potrzeb biologicznych (uzdrowiska, sanatoria, zmiana środowiska przyrodniczego, kulturowego, społecznego).
9. Motywy związane z uprawianiem turystyki w szerokim tego słowa znaczeniu:
- dla celów zarobkowych, rodzinnych, kultu, spotkań, konferencji, studiów, itp.
TYPOLOGIA TURYSTÓW
I. Typy turystów wg. Przecławskiego:
1. Typ poznawczy:
a) nastawiony na obcowanie z naturą;
b) nastawiony na obcowanie z kulturą;
c) nastawiony na obcowanie z ludźmi.
2. Typ integratywny- współdziałanie z grupą;
3. Typ zadaniowy- konkretne działanie;
4. Typ rozrywkowy- wypoczynek i rozrywka;
5. Typ wypoczynkowy- turystyka kwalifikacyjna;
6. Typ kontemplacyjny- wyciszenie i modlitwa;
7. Typ zdrowotny- nastawiony na odnowę zdrowia.
II. Typologia zachowań turystów młodzieży. Jest 9:
1. Turysta poznający świat ( dążenie do zwiedzania i poznawania świata);
2. T. poznający siebie (kontemplacyjny)- przemyślenia, wyjazdy pielgrzymkowe;
3. T. poszukujący przyjaciół (utrwalanie dotychczasowych i zawieranie nowych);
4. T. wypoczywający (profilaktyka zdrowotna);
5. Turysta wyczynowy (sprawdzanie siebie, wysiłek fizyczny, pokonywanie przeszkód, turystyka kwalifikowana);
6. T. bawiący się ( rozrywka, przyjemność, alkohol, zanieczyszczenie środowiska);
7. T. szukający przygód (przeżycia seksualne, itp.);
8. Turysta- handlowiec ( nastawiony na zarobek);
9. Turysta konformista (należy coś zobaczyć, trzeba poprawnie się zachować nie wykazując przy tym własnej inicjatywy).
POTRZEBY
I. POTRZBA- POJĘCIA WG.:
* SICK- Potrzeba „jest to stan napięcia domagający się rozładowania”.
* CAMERON- „stan nieustającej lub zaburzonej równowagi w zachowaniu się organizmu, przejawiający się zwykle jako nasilająca się lub przedłużająca czynność w napięciu”.
* KINNON- „napięcie wewnętrzne organizmu które prowadzi do zorganizowania pola działania organizmu odpowiednio do pewnych podniet lub celów i pobudza aktywność skierowaną na ich osiągnięcie”.
**potrzeba- ujmowana jest jako napięcie powstające przy zakłóceniu wewnętrznej równowagi organizmu.
* RUBENSZTEJN- „potrzeby są wyrazem praktycznego związku człowieka ze światem i jego zależności od świata ja- świat”.
* REYVOWSKI- „potrzeba to warunek którego niespełnienie prowadzi do uszkodzenia czy zniszczenia struktury żywej, względnie do zachowania jej rozwoju. Jest to obiektywna zależność między istotą żywą z otoczeniem”.
* ZAGÓRSKI- „stan organizmu, wywołujący potencjalną aktywność ukierunkowaną w stronę pewnych wartości, których osiągnięcie prowadzić ma do zapewnienia organizmowi stanu pożądanego zarówno pod względem biologicznym jak i psychologicznym”.
* SZEWCZUK- „potrzeba jest to stan osobnika, będący odchyleniem od jego optimum życiowego”.
- napięcie o zaburzeniu emocjonalnym;
- wzmożona ogólna ruchliwość;
- pogotowie wybiórcze (osobnik będący w stanie potrzeby jest bardziej wyczulony na pewną kategorię bodźców, niż na wszystkie pozostałe).
II. PODZIAŁ POTRZEB ZE WZGL. NA:
* MASLOW- wyróżnia 5 grup potrzeb:
potrzeby fizjologiczne
potrzeby bezpieczeństwa
potrzeby przynależności i miłości
potrzeby prestiżu i uznania
potrzeby samorealizacji
(Nadto wyróżnia potrzebę poznawczą i estetyczną, nie ujmuje ich jednak w oddzielną grupę). Wszystkie potrzeby ujmuje w system hierarchiczny – niższego i wyższego rzędu.
Np. picie, jedzenie, wydalanie, unikanie bólu; potem takie jak : potrzeba miłości, przyjaźni, założenia rodziny, uznania społecznego, znaczenie w grupie.
* JAROSZ- 3 grupy:
potrzeby biologiczne (jedzenia, picia, snu, wypoczynku, seksualne)
potrzeby psychologiczne
potrzeby społeczne
* GUILFORD - 5 grup:
organiczne – głodu, aktywności fizycznej, popędu seksualnego
szukanie określonego otoczenia (środowiska):
szukanie akceptacji otoczenia
porządku
zwracania na siebie uwagi
wyczynu i osiągnięć:
ambicji
dążenia do celu
przezwyciężania trudności
niezależności:
wolności
rzetelnego działania
autonomii
kontaktów społecznych
stowarzyszania
dyscypliny
życzliwości
* PODZIAŁ POTRZEB WG MURRAYA:
Potrzeba bezpieczeństwa
potrzeba unikania urazu psychicznego ze strony innych (wrażliwość na opinię publiczną, przesadna ostrożność)
potrzeba unikania urazu psych. we własnych oczach (upokorzenia, ośmieszania, zakłopotania; poczucie niższej wartości, niepokój, czerwienienie, pocenie, jąkanie)
Potrzeba poniżania się: (krytyka, kara, przyznanie się do błędów, robienie źle, wstyd, rezygnacja, pokora, rozpacz, utrata nadziei samodoskonalenia się, dominacja innych)
Potrzeba wyczynu (energia, wys. aspiracje, dowartościowanie)
Potrzeba stowarzyszenia (wiara, zaufanie do ludzi, lojalność, zawieranie nowych znajomości, całowanie, podawanie ręki, telefonowanie, pisanie listów)
Potrzeba agresywności (walka z opozycją, ranienie, zabijanie, cenzurowanie, irytacja, wściekłość, zemsta, zazdrość, gryzienie, oglądanie drastycznych scen)
Potrzeba autonomii (wolny, niezależny, własne impulsy) Dominujące uczucia: złość, bunt, opór, samowola, wstręt do codziennych zajęć, szukanie niezależności, czarne sny, orgie.
Potrzeba kompetencji (pokonywanie własnych niepowodzeń, zmazywanie upokorzeń, pokonywanie przeszkód)
Potrzeba uległości (respekt, szacunek, zdumienie, podatność na sugestie, potulność)
Potrzeba usprawiedliwiania się (poczucie winy niższości, niepokój, oburzenie na siebie)
Potrzeba dominacji (pewność siebie, poczucie własnej mocy, stanowczość, zdecydowanie, wew. dyscyplina)
Potrzeba ekshibicjonizmu (bycie widzianym i słyszanym, próżność, zgrywanie się, inny strój, gestykulacja, pisanie powieści i autobiografii)
Potrzeba żywienia i opiekowania się (litość, żal, wrażliwość na biedę, łagodność, wyrozumiałość)
Potrzeba porządku (wstręt do bałaganu, dbanie o czystość)
Potrzeba zabawy (lojalny, wesoły, beztroski, zabawny)
Potrzeba izolacji (separacja od innych, zrywanie znajomości, pogarda, obojętność, znudzenie, zamykanie drzwi na klucz, przechodzenie na drugą stronę gdy widzi znajomych)
potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych (wrażliwość, zmysłowość, słuchanie głosów przyrody, dział art.)
Potrzeba seksualna (nawiązywanie kontaktów erotycznych, uwodzenie, dotykanie, całowanie, flirtowanie)
Potrzeba doznania opieki i oparcia (opowiadanie o własnych kłopotach, niepowodzeniach, własnych chorobach, sympatia do osób zainteresowanych)
Potrzeba rozumienia (analizowanie własnych doświadczeń, kładzenie nacisku na logikę)
Potrzeba twórczości (oryginalność, prezentacja różnych stanowisk)
**Wszystkie potrzeby nadają zachowaniu człowieka energie i kierunek.
PODZIAŁ NA OKRESY ROZWOJOWE I ICH KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA:
Podział na okresy rozwojowe dzieci i młodzieży: (wg M. Żebrowskiej)
- o. niemowlęcy (0-1 r.ż) – zabiegi pielęgnacyjne
- o. po niemowlęcy (1-3 lat) – ujawniająca się agresja
- wiek przedszkolny (3-7 lat) – agresja
- młodszy wiek szkolny (7,8-11,12 lat) – nieposłuszeństwo, wagary.
- o. dorastania (12,13-17,18 lat) – trudność z samym sobą, z rówieśnikami, z dorosłymi
- wiek młodzieńczy (18-24 lat)
*Kryteria: poziom rozwoju intelektualnego, podst. rodzaj działalności w danym okresie
Podział na okresy rozwojowe os. dorosłych: (wg Szewczuka)
- stabilizacja planów życiowych (do 30 r.ż.)
- agresywna progresja (30-40,45 r.ż.)
- o. właściwej starości (od emerytury)
ZABAWA W ŻYCIU DZIECKA.
TEORIE ZABAW:
Teoria nadmiaru energii- H. Spenler;
T. wytchnienia- Scheller, Lazarus;
T. atawizmu- G. Stanley Hall;
T. ćwiczenia przygotowawczego- K. Gross;
T. katarktyczna (dziecko opanowane przez demony)- H. Carr (podobne do atawizmu);
T. funkcji zastępczej- E. Claperde (podobne do Gross’a);
T. przyjemności funkcjonalnej- K. Buchler.
WYRÓŻNIAMY 4 TYPOWE RODZAJE ZABAW:
Zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne:
- budowanie i konstruowanie z klocków;
- rysowanie;
- wycinanie;
- formułowanie z plasteliny i gliny.
Zabawy tematyczne (od ok. 5 lat):
- kącik kompania lali;
- kącik sklepowy;
- pranie;
- u lekarza.
Zabawy dydaktyczne:
- uczące rozróżnianie cech przedmiotu;
- kształtujące mowę;
książka dla małego dziecka.
Zabawy ruchowe:
- orientacyjno ruchowe;
- na czworakach;
- z elementami równowagi;
- bieżnia;
- z elementami rzutu, chwytu, celowania;
- z elementami wspinania się.
WSPÓŁCZESNE POGLĄDY NA ZABAWĘ:
- Zabawa uczy dawać, brać, dzielić się;
- Zabawa jest wyrazem stosunku jednostki do otaczającej ją rzeczywistości.
- Zabawa kształtuję osobowość dziecka, wzbogaca jego siły psychiczne i fizyczne;
- Zabawa jest formą więzi dziecka ze społeczeństwem;
- Zabawa jest naturalną metodą uczenia się małego dziecka.