UKŁAD POKARMOWY

• Funkcja układu pokarmowego:

• pobieranie pokarmu

• fragmentacja pokarmu

• trawienie chemiczne i mechaniczne

• przyswajanie substancji niskocząsteczkowych

• usuwanie niestrawionych resztek w postaci kału

• błona śluzowa: nabłonek, blaszka właściwa, blaszka mięśniowa, tkanka podśluzowa, błona mięśniowa, błona zewnętrzna, przydanka lub błona surowicza, światło przewodu, grudki chłonne

  • nabłonek: wielowarstwowy płaski (jama ustna, gardło przełyk, odbyt), jednowarstwowy walcowaty (żołądek, jelito cienkie, jelito grube), pochodne nabłonka – gruczoły: podział, budowa, lokalizacja;

  • Gruczoły jamy ustnej:

1. Śluzowe- cewkowe, część wydzielnicza wraz z komórkami śluzowymi i przewód wyprowadzający

2. Śluz- występuje w formie żelu, składa się z proteoglikanów wiążących wodę, ważna rola w wytwarzaniu miejscowej, nieswoistej odporności, chroni przed antygenami i innymi czynnikami chemicznymi

3. Surowicze- pęcherzykowe

4. Mieszane śluzowo-wydzielnicze- składają się z komórek wydzielniczych i śluzowych

   • Gruczoły ślinowe

1. Ślinianka przyuszna- otoczona torebką łącznotkankową, której odnogi wnikają w głąb narządu

2. Ślinianka podżuchwowa- wydzielanie mieszane

3. Ślinianka podjęzykowa- wydzielanie mieszane

   • Gruczoły żołądkowe

1. Właściwe- występują w błonie śluzowej trzonu i dna żołądka, składa się z komórek głównych, okładzinowych, śluzowych ujścia i szyjki, endokrynowych i macierzystych

2. Wpustowe- cewkowate o krętym przebiegu, produkują śluz i lizozym

3. Odźwiernikowe- wydzielają śluz zasadowy i komórki endokrynowe G i D

   • blaszka właściwa błony śluzowej- zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, zawiera sploty nerwowe błony podśluzowej (Meisnera), znajdują się tu gruczoły dwunastnicze (Brunera)

   • blaszka mięśniowa błony śluzowej;

• błona podśluzowa- zawiera tkankę łączną właściwą z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi

• błona mięśniowa: ułożenie warstwowe w obrębie poszczególnych części układu pokarmowego, składa się z wewnętrznej warstwy okrężnej i zewnętrznej podłużnej komórek mięśniowych, w górnym odcinku mięśnie są poprzecznie prążkowane, w środkowym mieszane, w dolnym gładkie

  • tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa (jama ustna, gardło, górna część przełyku, odbyt);

  • tkanka mięśniowa gładka (dolna część przełyku, żołądek, jelito cienkie, jelito grube);

• przydanka: tkanka łączna właściwa pokrywająca od zewnątrz przełyk, łączy przełyk z otoczeniem, otacza narządy pozaotrzewnowe (leżące powyżej przepony oraz część dwunastnicy, okrężnicy i odbytnicy);

• błona surowicza, tj. otrzewna: pokrywa mięśnie gładkie żołądka, składa się z tkanki łącznej luźnej pokrytej od strony zewnętrznej nabłonkiem surowiczym, przechodzi w sieć mniejszą i większą

jama ustna:

• podział jamy ustnej: przedsionek jamy ustnej, jama ustna właściwa;

• policzek – część skórna i śluzowa, gruczoły policzkowe;

• warga: część skórna, czerwień wargowa, część śluzowa, wędzidełko wargi górnej i dolnej, gruczoły wargowe;

• język: budowa (nasada, bruzda graniczna, trzon łącznotkankowy, koniec), brodawki języka (nitkowane długość do 3mm, pokryte wielowarstwowym nabłonkiem rogowaciejącym, najliczniejsze, liściaste górno-boczna tylna część języka, oddzielone rowkami, pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, w którym są kubki smakowe, grzybowate tylno-górna część języka, wielowarstwowy nabłonek płaski nierogowaciejący, kubki smakowe na bocznych ścianach, okolone leżą wzdłuż bruzdy granicznej języka, 7-12 brodawek o średnicy 3mm ), mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe

• ząb: budowa ogólna (korona, szyjka, korzeń, otwór szczytowy zęba, kanał korzenia, komora zęba), przekrój zęba (zębina, szkliwo, cement, miazga zęba), podział zębów (4 typy: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe, zęby trzonowe – ich funkcja i kształt), uzębienie mleczne i stałe, wzory zębowe;

• podniebienie: podniebienie twarde i miękkie;

ślinianki: podział, budowa, typ wydzieliny;

• przyuszna – położenie, miejsce ujścia przewodu wyprowadzającego;

• podżuchwowa – położenie, miejsce ujścia przewodu wyprowadzającego;

• podjęzykowa – położenie budowa, miejsca ujścia przewodów;

gardło: przestrzeń pomiędzy dolna powierzchnią podstawy czaszki, a początkiem przełyku, łączy się z jamą nosową, ustną, krtanią, przełykiem, a także uchem środkowym, podział na części: nosową, ustną i krtaniową, ujście trąbki słuchowej;

przełyk: odcinki (część szyjna, piersiowa, brzuszna), budowa przekroju ściany przełyku (błona śluzowa i podśluzowa, mięśniowa i dodatkowa, nabłonek i gruczoły)

• żołądek: trawienie białek i cukrów, topografia (otwór górny – ujście wpustowe – wpust, funkcje wpustu, otwór dolny – ujście odźwiernikowe, funkcja odźwiernika, ściana przednia żołądka, ściana tylna żołądka, brzeg wklęsły – krzywizna mniejsza żołądka, brzeg wypukły – krzywizna większa żołądka, orientacja części żołądka w obrębie jamy brzusznej), części żołądka: wpustowa, dno żołądka, trzon żołądka, część odźwiernikowa, budowa ściany żołądka na przekroju: błony śluzowej, błony mięśniowej (mięśniówka), błony surowiczej. Mięśniówka żołądka zbudowana jest z trzech warstw mięśni; (od zewnątrz) podłużnej, okrężnej i skośnej. Warto zauważyć że różne warstwy występują w różnych częściach żołądka: warstwa podłużna - na krzywiźnie mniejszej i większej, warstwa okrężna - w części odźwiernikowej, warstwa skośna - w rejonie dna żołądka, gruczoły żołądkowe: wpustowe, właściwe trawieńcowe dna i trzonu, odźwiernikowe i ich wydzieliny, pola żołądkowe, dołeczki żołądkowe;

jelito cienkie: błona śluzowa, podśluzowa, mięśniowa i surowicza

• dwunastnica: funkcja: Miazga pokarmowa przechodzi z żołądka do dwunastnicy i tu miesza się z wydzieliną trzustki (sokiem trzustkowym), wątroby (żółcią) oraz dwóch typów gruczołów jelitowych:, położenie w obrębie jamy brzusznej: Początkowy odcinek dwunastnicy łączy się z odźwiernikiem żołądka, końcowy przechodzi w jelito czcze, kształt dwunastnicy (podkowa, litera C), podział dwunastnicy: część górna (opuszka dwunastnicy, zgięcie górne dwunastnicy), część zstępująca (zgięcie dolne dwunastnicy), część pozioma – dolna dwunastnicy, część wstępująca dwunastnicy (zgięcie dwunastniczo-czcze), budowa ściany dwunastnicy, brodawki dwunastnicy: większa i mniejsza, gruczoły dwunastnicze;

• jelito krezkowe: podział: jelito czcze, jelito kręte, funkcja jelita krezkowego, budowa przekroju ściany, elementy zwiększające powierzchnię wchłaniania (fałdy błony śluzowej, kosmki jelitowe, mikrokosmki), budowa kosmków jelitowych

• jelito grube: położenie, podział jelita grubego: jelito ślepe – kątnica (ujście krętniczo-kątnicze, zastawka krętniczo- kątnicza, wyrostek robaczkowy), okrężnica (część wstępująca, poprzeczna, zstępująca i esowata), odbytnica (bańka odbytnicy, kanał odbytniczy, zwieracz wewnętrzny odbytu, zwieracz zewnętrzny odbytu), budowa ściany jelita grubego: błona śluzowa, podśluzowa, surowicza i mięśniowa

wątroba: funkcja, orientacja wątroby w obrębie jamy brzusznej, podział na płaty (lewy, prawy, ogoniasty i czworoboczny), ukształtowanie powierzchni (powierzchnia przeponowa, powierzchnia trzewna: wrota wątroby, dół pęcherzyka żółciowego, wycisk żołądkowy, wycisk przełykowy, wycisk okrężniczy, wycisk nerkowy, wycisk nadnerczowy), przewody wyprowadzające żółć z wątroby i ich przebieg, naczynia wchodzące i wychodzące z wątroby (żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa) oraz przebieg unaczynienia wątroby, budowa zrazikowa wątroby, triada wątrobowa (żyła i tętnica międzyzrazikowa, międzyzrazikowy przewód żółciowy); zbudowana z łącznotkankowego zrębu podtrzymującego liczne naczynia i nerwy oraz z miąższu składającego się komórek wątrobowych

pęcherzyk żółciowy: funkcja, położenie w jamie brzusznej, budowa (dno, trzon, szyjka, przewód pęcherzykowy);

trzustka: funkcja, orientacja w obrębie jamy brzusznej, budowa (głowa trzustki, szyja – cieśń trzustki, trzon, przewód trzustkowy, przewód trzustkowy dodatkowy); budowa wewnętrzna: część egzokrynowa: odcinki wydzielnicze, przewody wyprowadzające, wydzielina; część endokrynowa: wyspy trzustkowe, rodzaje komórek (A, B, D); wydzielane hormony (glukagon, insulina, somatostatyna);

Otrzewna: błona surowicza składająca się z tkanki luźnej łącznej właściwej pokrytej nabłonkiem surowiczym jednowarstwowym płaskim lub sześciennym

Krezka: błona surowicza łącząca otrzewną ścienną i otrzewną trzewną, pokryta nabłonkiem surowiczym

Tkanka nabłonkowa:

Pochodzenie: może pochodzić ze wszystkich trzech listków zarodkowych; mezodermalne (śródbłonek wyściela naczynia krwionośne i chłonne, nabłonek surowiczy wyściela jamy ciała, np. otrzewnej jest nabłonkiem surowiczym), ektodermalne (wyściela jamy OUN i nazywa się ependymą),

podstawowe cechy morfologiczne: układ ściśle upakowanych komórek tworzących błony, komórki nabłonka są bardzo liczne (ok. 60% wszystkich komórek), kształt wielokątny, przyleganie do błony podstawnej, specjalizacja w pełnieniu funkcji, komórki nabłonka są spolaryzowane (przynajmniej dwie powierzchnie zdecydowanie różne od siebie-powierzchnia, bazalna, lateralna (boczna)). (zwartość budowy, błona podstawowa, filamenty keratynowe, rzęski, mikrokosmki, połączenia międzykomórkowe);

Funkcje: - tworzenie bariery ochronnej (pokrywające i wyścielające); absorbcja składników odżywczych (np. jelito cienkie), wydzielanie (np. gruczoły), wydalanie, odbiór bodźców (np. nabłonki zmysłowe), udział w reakcjach immunologicznych, mechaniczna ochrona tkanek leżących pod nabłonkiem, izolowanie różnych środowisk od siebie, dzięki czemu zachowane są różnice chemiczne i fizyczne między środowiskami, wchłanianie i absorpcja różnych substancji chemicznych i gazów, wydzielanie różnych związków chemicznych.

Budowa:

• Błona podstawna: komórki nabłonkowe są do niej przytwierdzone, pod nią są włókna kolagenowe kotwiczące, otacza komórki mięśnia gładkiego

  • pochodzenie (komórki nabłonka i tkanki łącznej lub tylko nabłonka),

  • budowa (blaszka podstawna – gęsta, blaszka rzadka – jasna, blaszka siateczkowa, włókienka kotwiczące);

  • skład chemiczny (kolagen typu IV, III i VII, laminina, proteoglikany z siarczanem heparanu, entaktyna, fibronektyna);

  • funkcja-pośrednicznie w łączeniu komórek nabłonka z tkanką łączną, stabilizacja architektura nabłonka, morfogeneza i regeneracja, polaryzacja funkcjonalna, transport selektywny, dla komórek nabłonka jest źródłem różnych informacji, miejsce przytwierdzania komórek, bariera dla komórek

• Struktury wewnątrzkomórkowe:

  • filamenty keratynowe (struktura i funkcja);

  • siateczka graniczna (połączenie filamentów keratynowych i miozynowych);

  • filamenty aktynowe;

• Połączenia międzykomórkowe struktury powierzchni bocznej i podstawnej komórki):

  • połączenia zamykające (ścisłe) – obwódka zamykająca, uszczelniają sąsiednie komórki nabłonka

  • połączenia zwierające (typu przylegania) – obwódka przylegania, desmosom, punkty przylegania, hemidesmosomy (kotwiczenie filamentów pośrednich komórki do błony podstawnej, łączą ze sobą komórki nabłonka, dzięki połączeniu nabłonka); łączą związki aktyny z podobnymi, adhezyjne łączą cytoszkielety komórek nabłonkowych

  • połączenia komunikacyjne (jonowo-metaboliczne, typu neksus), koneksony- umożliwiają transport jonów i substancji drobnocząsteczkowych

• Struktury powierzchni wolnej komórki:

  • mikrokosmki – są wypustkami cytoplazmy na wolnej powierzchni komórek wielu rodzajów nabłonka pełniących funkcję wchłaniania, długość od 0,5-1 mikrometra, szerokość 0,1 mikrometra, zwiększają powierzchnię kontaktu (np. w jelicie), zbudowane z cytoszkieletu (filamenty aktynowe, białka wiążące aktynę, boczne białko łączące (minimiozyna))

  • stereocilia – brak aksolemy, zbliżone budową do mikrokosmków, wyst. w uchu wewnętrznym (tworzą narząd Cortiego) oraz w narządzie równowagi i w najądrzu (zapobiegają fagocytowaniu plemników), mają zdolność odbierania bodźców

  • glikokaliks -

  • rzęski – przemieszczają materiał na powierzchni nabłonka, wyst. w u. oddechowym, jajowodzie, zbudowane głównie z mikrotubul (2 w centrum, 9 dookoła), posiada białko motoryczne-dyneinę

  • witki -

Unaczynienie i unerwienie nabłonka. brak u. krwionośnego, metabolity, naczynia położone pod tkanka nabłonka

• Odnowa i regeneracja nabłonka.

• Gruczoły: zespół współdziające ze sobą komórek wydzielniczych

  • gruczoły zewnątrzwydzielnicze: składają się z prostych lub złożonych cewek lub przewodów, mogą tez być na końcach ślimakowato skręcone, komórki są spolaryzowane pod względem składników cytoplazmy (komórki kubkowe, gruczoły cewkowe, pęcherzykowe, kłębkowate, cewkowo-pęcherzykowe, proste i złożone, odcinki wydzielnicze), fizjologia (gruczoły merokrynowe, apokrynowe i holokrynowe), funkcja (gruczoły śluzowe, surowicze i mieszane); topografia gruczołów;

  • gruczoły wewnątrzwydzielnicze: ogólna budowa i fizjologia, porównanie z gruczołami zewnątrzwydzielniczymi;

Klasyfikacja nabłonków:

• Nabłonek jednowarstwowy płaski– jądra grubsze niż cienka cytoplazma, pełni funkcje filtracyjne, dializacyjne, odpowiada za bierny transport jonów

• Nabłonek jednowarstwowy sześcienny -funkcje wydzielnicze lub funkcje aktywnego transportu, składniki cytoplazmy mają ułożenie biegunowe

• Nabłonek jednowarstwowy walcowaty – funkcje wchłaniania i wydzielania

• Nabłonek wielowarstwowy (płaski rogowaciejący i nierogowaciejący, walcowaty) – oddziela tkankę łączną od środowiska zewnętrznego

• Nabłonek wielorzędowy – niektóre mają stereocilia lub rzęski na powierzchni

• Nabłonek przejściowy – wyścieła przewód moczowy, nie przepuszcza wody, jest elastyczny