Zajęcia 1
Temat: Zapoznanie z wymaganiami edukacyjnymi, WSO i PSO, przepisami BHP i ppoż.
Zajęcia 2
Temat: Charakterystyka pedagogiki jako nauki o wychowaniu.
PEDAGOGIKA należy do kręgu nauk społecznych, nazwa pochodzi od greckich wyrazów: pais – chłopiec i ago – prowadzę. Ich syntezą – paidagogos – posługiwano się w starożytnej Grecji dla określenia człowieka, przeważnie niewolnika, którego pieczy powierzono chłopca w jego drodze do szkoły, w czasie pobytu w szkole i powrotu do domu. Powierzono mu więc kierowanie (prowadzenie) dzieckiem. W późniejszych wiekach pedagogami praktycznie przyjęto nazywać osoby pełniące w stosunku do młodego pokolenia funkcje opiekuńcze, wychowawcze i nauczające, a od czasu wyodrębnienia się pedagogiki jako samodzielnej dyscypliny również teoretyków – znawców i twórców tej nauki (Jan Amos Komeński pierwszy sformułował problemy badawcze dla pedagogiki nowożytnej).
PEDAGOGIKA czyli nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa a przede wszystkim młodego pokolenia w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój. Działalność tę, zw. Wychowaniem, dawniej utożsamiano z celowym, świadomym i zorganizowanym oddziaływaniem jednych ludzi na drugich, w zasadzie starszego pokolenia na młodsze. Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się rodzinę, przedszkole i szkołę. W XX w. przedmiot pedagogiki – wychowanie pojmowane jest szerzej, obejmuje również samowychowanie i samokształcenie, a przy tym świadome i zamierzone oddziaływanie takich czynników jak organizacje zwłaszcza młodzieżowe, środki masowej komunikacji, zakłady pracy, kluby czy teatry oraz problematykę wychowania i kształcenia ludzi dorosłych.
Pedagogika jako nauka spełnia następujące funkcje:
- diagnostyczną – polegającą na badaniu i opisywaniu sytuacji zastanych w dziedzinie wychowania,
- prognostyczną – obejmującą projektowanie stanu postulowanego na podstawie analizy stanu istniejącego,
- techniczno – instrumentalną – sprowadzającej się do opracowywania procedury przekształcania sytuacji zastanej na postulowaną.
Pedagogika jest dyscypliną naukową ponieważ posiada:
1. przedmiot badań (wychowanie)
podmiot badań (człowiek, wychowanek),
2. metody badań,
3. teorię, czyli dorobek.
Podstawowe zadania pedagogiki:
1. Badanie, analizowanie, opisywanie i uogólnianie istniejącej lub byłej (udokumentowanej w materiałach źródłowych, dokumentach) rzeczywistości pedagogicznej i gromadzenie na tej podstawie wiedzy pedagogicznej.
2. Wyjaśnianie względnie trwałych związków zachodzących pomiędzy zjawiskami wychowawczymi a określonymi zjawiskami społecznymi, psychofizycznymi, ustrojowymi oraz wykrywanie i uzasadnianie prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych i formułowanie ich w postaci norm, reguł.
3. Analizowanie danych o rzeczywistości gospodarczej, politycznej, społecznej i kulturowej oraz formułowanie celów wychowania odpowiadających aktualnemu modelowi społeczeństwa.
4. Wyjaśnianie jak należy działać wychowawczo aby wykorzystując znajomości wymienionych prawidłowości realizować ustanowione cele.
Cechy myślenia pedagogicznego:
AKSJONORMATYWNOŚĆ
od grec.-aksija-wartość- szukanie wartości,lub brak wartości;
PRYNCYPIALNOŚĆ
od łac.-principium-trzymanie się pewnych zasad np. logiki;
KONTEKSTUALNOŚĆ
zjawiska pedagogiki wychowania i inne ujmuje w szerszym tle np. jednostka na tle środowiska-uczeń na tle szkoły;
ALTERNATYWNOŚĆ
otwartość na inne nauki,na to co się dzieje,na zmiany;
HOLIZM
ujmowanie rzeczywistości całościowo-pedagogika jest jednocześnie -sztuką i filozofią wychowania-teorią i metodyką kształcenia-refleksją czyli namysłem.
Zajęcia 3
Temat: Wprowadzenie do pedagogiki współczesnej- subdyscypliny i nauki współpracujące z pedagogiką.
Wszystkie nauki dzielą się według różnych kryteriów:
według kryterium rodzaju prowadzonych badań nauki dzielą się na:
* nauki empiryczne- doświadczalne poznawanie rzeczywistości; nauki te sprawdzają prawdziwość formułowanych praw i prawidłowości w praktyce;
* nauki formalne -(na przykład logika czy matematyka) nauki te nie opierają swoich założeń na doświadczeniu, lecz na tak zwanych aksjomatach, nie wymagających uzasadnienia twierdzeniach pierwotnych;
według kryterium przedmiotu badań, nauki dzielą się na:
* nauki przyrodnicze- ich przedmiot badań stanowi medycyna i wszelkie inne nauki, wiążące się z poznawaniem biologicznej sfery człowieka;
* nauki społeczne - ich przedmiot badań stanowi człowiek w aspekcie jego wnętrza, które badają filozofia czy etyka; badania społeczne zmierzają do poznania rzeczywistości społecznej wraz z wszelkimi procesami nią rządzącymi.
Jeśli chodzi o pedagogikę, jej przedmiot badań stanowi człowiek w różnych etapach
życia i rozwoju (od narodzin do śmierci). Nauka ta zajmuje się także procesami edukacyjnymi, a więc wychowaniem i nauczaniem. Pedagogika należy do nauk empirycznych i społecznych, a jej swoistym przedmiotem jest człowiek, który zmienia się pod wpływem innych ludzi. Pedagogika posiada również swój własny warsztat metodologiczny, gdzie wśród stosowanych metod pedagogicznych wyróżnić można:
analizę dokumentów i innych wytworów ucznia
ankietę
eksperyment pedagogiczny
monografię pedagogiczną
obserwację
sondaż diagnostyczny
W późniejszym czasie dodano jeszcze jedno kryterium naukowości -posiadanie własnego systemu pojęć, który to pedagogika również posiada, między innymi:
wykształcenie
wychowanie
uczenie się
środowisko wychowawcze
osobowość
nauczanie
kultura
czas wolny
Pedagogika ogólna:
opisuje pedagogikę jako naukę,
dokonuje analizy podstawowych pojęć pedagogicznych,
bada historyczne uwarunkowania pedagogiki,
bada różne czynniki wychowania, takie jak środowisko, dziedziczność,
formułuje cele i zadania wychowania,
zajmuje się zagadnieniem edukacji permanentnej (kształceniem ustawicznym).
Dydaktyka:
jest to teoria kształcenia,
zajmuje się istotą oraz przebiegiem procesu kształcenia,
analizuje cele, treści, zasady, formy organizacji i metody nauczania,
obejmuje dydaktykę ogólną wraz z dydaktykami szczegółowymi,
dydaktyki szczegółowe (szczegółowe teorie nauczania) dotyczą zarówno przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych, na wszystkich etapach kształcenia,
Teoria wychowania
wyjaśnia treści, zadania, formy organizacyjne, metody i zasady wychowania,
zajmuje się teorią wychowania w rodzinie, w szkole, poza lekcjami, w różnych organizacjach młodzieżowych itp.
jest to nauka zajmująca się formami, metodami i organizacją procesu wychowania w kontekście jego historii,
zajmuje się rozwojem ustrojów i systemów oświatowych,
jest to nauka zajmująca się genezą i historią myśli pedagogicznej.
Do nauk współpracujących z pedagogiką zalicza się:
nauki przyrodnicze - biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania - dyscyplina ta zajmuje się badaniem rozwoju człowieka w jego biologicznym aspekcie oraz badaniem biologicznych uwarunkowań wychowania;
nauki psychologiczne - psychologia ogólna, psychologia rozwojowa - przedmiotem ich badań jest funkcjonowanie psychiki i indywidualnego rozwoju jednostki;
nauki wychowawcze - zajmują się badaniem psychicznych uwarunkowań i skutków oddziaływań wychowawczych;
nauki socjologiczne - socjologia wychowania, socjologia edukacji, socjologia pracy, socjologia kultury;
nauki ekonomiczne;
nauki filozoficzne - etyka - zajmuje się zagadnieniem wychowania moralnego; estetyka - zajmuje wychowaniem estetycznym, analizuje wpływ sztuki na człowieka.
Pedagogika współczesna dzieli się na:
pedagogikę praktyczną lub empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych,
pedagogikę opisową lub eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych,
pedagogikę normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury,
pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu.
Zajęcia 4
Temat: Zapoznanie z podstawowymi pojęciami w pedagogice.
Podstawowe pojęcia pedagogiki:
WYCHOWANIE – jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.
Znaczenie szerokie – to przygotowanie człowieka do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja. Inne definicje określają wychowanie jako proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości. Inne koncepcje określają wychowanie jako rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Ostatnie koncepcje uznają, iż wychowanie zawiera kształcenie i nauczanie.Znaczenie wąskie – ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka. Ogólnie ujmują wychowanie jako przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i tak rozumiane wychowanie pełni dwie funkcje:
- funkcja zachowawcza, która polega na przekazywaniu tradycji, obyczajowości, wzorców określonych zachowań, charakterystycznej dla danej społeczności.
- funkcja twórcza – polega na kształtowaniu kreatywności jednostki we wszystkich sferach jej życia.KSZTAŁCENIE- jest procesem ciągłym i złożonym.
Pojęcie kształcenia rozumiemy jako ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Dzięki tym czynnościom i procesom ludzie zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności i sprawności.
Rezultaty kształcenia nazywamy wykształceniem.
W procesie kształcenia możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje działań i czynności. Jeden z nich to samodzielne czynności i działania człowieka w kierunku zdobycia wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych, wynikające z jego aktywności i dążeń oraz z pragnienia poznania otaczającego go świata i doskonalenia swej osobowości. Opanowywanie wiedzy naukowej i sprawności w sposób samodzielny, bez pomocy nauczyciela, nazywamy samokształceniem. Drugi rodzaj czynności to działania ludzkie kierowane przez instytucje specjalnie powołane do organizowania i regulowania procesów poznania świata przez człowieka i procesów jego własnego rozwoju. Instytucje te to szkoła, placówka oświatowa itp., które tworzą w każdym społeczeństwie określony system kształcenia. Zadaniem ich jest pomaganie człowiekowi w opanowaniu wiadomości o otaczającym go świecie i w osiągnięciu optymalnego rozwoju osobowości.
Z punktu widzenia rodzaju przyswajanej wiedzy i umiejętności zasadniczy podział rozróżnia kształcenie ogólne i kształcenie specjalistyczne. Kształcenie ogólne to opanowywanie wiedzy, zdobywanie umiejętności i nawyków niezbędnych dla każdego człowieka bez względu na jego przyszłą rolę w społeczeństwie. Kształcenie specjalistyczne zaś to przyswajanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania określonego zawodu.
W procesie tym można wyodrębnić dwie funkcje społeczne, jakie spełnia kształcenie: poznawczą i praktyczną. Funkcja poznawcza dostarcza człowiekowi wiedzy o świecie i o nim samym. Funkcja praktyczna polega na zdobywaniu umiejętności potrzebnych do celowego spożytkowania tej wiedzy.
NAUCZANIE- nieodzownym warunkiem tego procesu jest świadome i aktywne współdziałanie nauczycieli i uczniów. Jest to proces społeczny, w którym świadomie i aktywnie współdziałają z sobą ludzie należący do dwóch różnych kategorii, a których łączy jeden cel: spowodowanie określonych zmian w osobowości uczniów. Proces zmieniania się, zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, zdobywanie nawyków i sprawności to nic innego jak uczenie się. Kierowanie procesem uczenia się, planową pracę nauczyciela z uczniami umożliwiającą im zdobywanie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwijanie ich zdolności i zainteresowań najogólniej nazywamy nauczaniem.
Rodzaje sposobów nauczania:
1. Nauczanie całościowe,
2. nauczanie przedmiotowe,
3. nauczanie problemowe,
4. nauczanie programowe,
5. nauczanie indywidualne,
6. nauczanie masowe,
7. nauczanie zindywidualizowane,
8. nauczanie grupowe,
9. nauczanie zróżnicowane
10. nauczanie integrujące,
nauczanie wychowujące.
OSOBOWOŚĆ - na gruncie pedagogiki, ujmowana jest w trojaki sposób:
według koncepcji natywistycznej (natywizm- skrajny naturalizm) osobowość człowieka warunkowana jest przez czynniki wrodzone, popędy i instynkty; przedstawiciele tej teorii są zdania, iż osobowość ludzka zakodowana jest w genach, zatem nie można jej w żaden sposób zmienić, wpływać na nią;
według determinizmu socjologicznego osobowość kształtowana jest pod wpływem środowiska, w jakim żyje człowiek, zatem głównym czynnikiem mającym wpływ na człowieka są oddziaływania ze strony środowiska;
koncepcja konwergencji stanowi połączenie dwóch poprzednich teorii- według niej wpływ na osobowość człowieka mają zarówno czynniki wewnętrzne (wrodzone) jak i zewnętrzne (środowiskowe).
W literaturze pedagogicznej spotkać możemy dwa typy definicji osobowości:
szerokie ujęcie osobowości określa ją jako zespół względnie stałych cech, które odróżniają poszczególne jednostki; do cech tych między innymi należą:
budowa ciała
charakter
inteligencja
kolor oczu
motywacje
poglądy
postawy
potrzeby
temperament
zainteresowania
zdolności
wąskie ujęcie osobowości określa ją jako złożoną strukturę cech fizycznych i psychicznych, które stanowią o względnej całości i odmienności danej jednostki; cechy te regulują zachowanie jednostki oraz przebieg jej procesów psychicznych.
ŚRODOWISKO- potocznie środowiskiem nazywamy otaczający nas krąg osób i
rzeczy. Środowisko rozpatruje się z różnych punktów widzenia — mówimy więc o środowisku biologicznym, geograficznym, kulturowym, społecznym, itp.
Środowisko biologiczne to układ wszystkich czynników otoczenia, ożywionych i nieożywionych, oddziałujących na organizmy żywe i ulegający zmianom pod wpływem tych organizmów. Przez środowisko geograficzne rozumie się na ogół otaczającą ludzi przyrodę, zewnętrzne warunki życia człowieka, jak ziemia, woda, powietrze, klimat. Środowisko kulturowe to wartości, normy, wzory zachowania, poglądy i wyobrażenia przyjęte w danej zbiorowości ludzkiej, jej systemy wychowawcze i tradycja. Przez środowisko społeczne na ogół rozumiemy zespół czynników — takich jak ludzie, rzeczy, instytucje i inne — powstałych w toku współżycia i rozwoju historycznego społeczeństwa. Środowisko społeczne jest bardzo istotnym czynnikiem oddziałującym na człowieka, bowiem wyznacza ono lub współwyznacza jego procesy życiowe.
KULTURA- przez pojęcie „kultura” będziemy rozumieli całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony, utrwalony i wzbogacony w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.
CZAS WOLNY
Z. Skórzyński ujmuje czas wolny jako „czas pozostający poza snem i poza wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków, jak praca zawodowa, obowiązki gospodarsko-domowe i obowiązki społeczne”.
Przez czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej należy rozumieć czas, który pozostaje po zaspokojeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych, w którym mogą oni wykonywać czynności Według swoich upodobań, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań.
Zajęcia 5
Temat: Charakterystyka wybranych metod i technik badań w pedagogice.
Przez metodę badań będziemy rozumieć „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.
Techniką badań zaś będziemy nazywać „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”.
Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub kilku jednorodnych. Metoda natomiast zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze, zarówno koncepcyjnym, jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.
Aby zamknąć wstępną część ustaleń terminologicznych, wypada jeszcze określić pojęcie narzędzia badawczego, które podobnie jak metoda bywa mylone z techniką badawczą. Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynność, np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań.
W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek.
Metody badań pedagogicznych:
Eksperyment pedagogiczny ("experimentum"- doświadczenie, rozpoznawanie)- według W. Okonia jest to metoda, w której badacz wywołuje pewien proces bądź reguluje jego warunkami w taki sposób, by umożliwić dokładne jego zbadanie. Z kolei M. Łobocki określa eksperyment jako obserwację prowadzoną w specjalnie zorganizowanych warunkach; badacz prowadzący eksperyment interweniuje w dany proces, podczas gdy obserwator jest bierny w stosunku do badanej rzeczywistości.
Według W. Zaczyńskiego eksperyment to metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, polegająca na wywoływaniu bądź tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika oraz obserwowanie powstałych w wyniku jego działania zmian.
Metoda eksperymentu była powszechnie stosowana w 70 - 80 latach, współcześnie jest rzadziej wykorzystywane ze względu na możliwość manipulowania osobami badanymi. Wyróżnia się następujące techniki stosowane w metodzie eksperymentu:
technika grup równoległych- w badaniu biorą udział dwie grupy porównawcze - grupa eksperymentalna i grupa kontrolna; jako podstawę do ustalenia grup przyjmuje się zazwyczaj wyniki nauczania, obserwacji, wywiadów i opinii nauczycieli; obie grupy muszą być równoważne;
technika rotacji- od techniki grup równoległych różni się w ten sposób, iż zostaje tutaj wprowadzona rotacja grup- najpierw grupa pierwsza jest eksperymentalną a druga kontrolną, w następnym etapie badań jest odwrotnie;
technika jednej grupy - jest to najmniej skuteczna technika (przez co również rzadziej stosowana), gdyż opiera się tylko na jednej grupie – eksperymentalnej.
Monografia- to metoda, której przedmiotem są instytucje wychowawcze lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej. Jej celem jest gruntowne rozpoznanie struktury instytucji, zasad, efektywności działań wychowawczych i opracowanie koncepcji ulepszeń oraz prognoz rozwojowych. Główną techniką wykorzystywaną przy monografii jest analiza dokumentów, wprowadza się także elementy obserwacji uczestniczącej, ankietę lub wywiad; niekiedy mogą być wykorzystane elementy eksperymentu wychowawczego. Dokonując opisu danej instytucji, zawieramy w nim następujące informacje:
historia placówki od dnia jej powstania do dzisiaj;
opis obecnych warunków materialnych i lokalowych placówki;
charakterystyka kadry- opis powinien obejmować cały personel zarówno pedagogiczny jak i obsługowy, wykształcenie, kompetencje, staż pracy (zamieszczamy analizę w formie tabeli i opisową;
charakterystyka wychowanków (podopiecznych)- ich środowisko, liczba dzieci (liczba chłopców i dziewczynek), typy występujących zaburzeń, rotacja (statystyka naboru);
przybliżenie specyfiki pracy- opis form i metod stosowanych w placówce;
omówienie efektów pracy- współpraca placówki z rodzicami, kuratorami, poradniami psychologicznymi, sponsorami itp.
Metoda indywidualnych przypadków- jej początek to pierwsze lata XX wieku w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1917 roku pojawiła się książka pt. "Diagnoza społeczna" autorstwa Mary Richmond, gdzie po raz pierwszy została ona opisana. Klasyfikacja tej metody bazowała na pojęciach medycznych, Richmond wyróżniła:
przyczyny typu charakterologicznego, które tkwią w człowieku;
przyczyny typu społecznego niezależne od człowieka.
Metoda ta obejmuje następujące etapy:
przeprowadzenie rozpoznania, odnalezienie powodów i przyczyn powstałej sytuacji;
próba odnalezienia rozwiązania trudnej sytuacji, która jest akceptowalna przez obie strony;
praca z przypadkiem- kontrola realizacji wspólnie ustalonego planu działania.
Dla rozwiązania problemu, Mary Richmond zaproponowała wykorzystanie następujących technik:
wywiad środowiskowy- dokładne zabranie informacji na temat podopiecznego oraz jego najbliższego środowiska;
obserwacja- samego podopiecznego oraz jego środowiska;
analiza dokumentów.
Sondaż diagnostyczny- jest to sposób gromadzenia wiedzy o:
atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych zjawisk społecznych;
dynamice zjawisk społecznych;
opiniach, poglądach danych zbiorowości;
kierunkach rozwoju i nasilaniu się określonych zjawisk;
wszelkich zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, lecz posiadających wymiar wychowawczy.
Badania metodą sondażu (ankiety) przeprowadza się na specjalnie dobranej grupie, która reprezentuje populację generalną, gdzie badane zjawisko występuje. Najczęściej wykorzystuje się tutaj techniki takie jak wywiad, ankieta, analiza dokumentów, obserwacja czy techniki statystyczne.
Techniki badań pedagogicznych
Obserwacja
Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów.
Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadnemu danych drogą postrzeżeń.
Obserwacja dostarcza badaczowi najbardziej „naturalnej” wiedzy o obserwowanej grupie, a więc i najbardziej prawdziwej. Przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiektywny obraz przedmiotu badań.
Najpopularniejszą postacią obserwacji jest tzw. obserwacja otwarta albo swobodna. Stosować ją może i najczęściej stosuje w praktyce każdy wychowawca, każdy nauczyciel oraz organizator. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. Obserwacja otwarta, oprócz popularnego zastosowania, spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Dzięki niej można uzyskać ogólną wiedzę o przedmiocie badań, stanowiącą podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych. Przy prowadzeniu badań terenowych metodą sondażu diagnostycznego jest ona nieodzownym etapem przygotowawczym.
Wyżej zorganizowaną formą obserwacji jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajem i kierunkiem procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych nieformalnych lub instytucjach.
Najistotniejszym problemem w obserwacji systematycznej jest sposób gromadzenia materiałów. Od sprawności narzędzi obserwacji zależy jej wartość. Narzędzia, którymi posługujemy się przy obserwacji, pełnią dwojaką funkcję: po pierwsze, pozwalają na gromadzenie spostrzeżeń, a po drugie są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwacji.
Ogólnie można podzielić techniki gromadzenia materiałów z obserwacji na niestandaryzowane i standaryzowane. Do pierwszych należą notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub fotograficzna. Ich cechą jest to, że rejestrują dane bez wyróżnienia w nich poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez ich umiejscowienia czasowego. Ten sposób rejestracji nie daje gwarancji zgromadzenia materiału pełnego oraz możliwości zweryfikowania prawidłowości prowadzonych spostrzeżeń.
Doskonalszym sposobem gromadzenia materiału są techniki standaryzowane. Należy do nich tzw. arkusz obserwacyjny lub dziennik obserwacji. Arkusz obserwacyjny to odpowiednio graficznie przygotowany układ wszystkich zagadnień, które objąć ma obserwacja. We właściwych rubrykach, przeznaczonych dla określonych zagadnień, notujemy wszelkie spostrzeżone fakty i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Notowania powinny być oznaczone datą, co ma szczególne znaczenie przy wprowadzeniu do badanych układów nowych zmiennych lub przy celowym ich przekształcaniu.
Dziennik obserwacji klasyfikuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub ich zmienności w badanych grupach. Przy badaniach szczegółowych jednego zagadnienia spełnia on bardzo pożyteczną rolę. Prowadzony jest, jak nazwa wskazuje, w postaci zapisów dziennych.
Obserwacja systematyczna może być prowadzona bezpośrednio lub pośrednio. W przypadku obserwacji bezpośredniej prowadzący badania osobiście wykonuje wszystkie czynności związane z tokiem badania. Istnieje więc tutaj tylko jedno źródło deformacji danych, którym jest sam badający. Od jego obiektywizmu i skrupulatności zależy rzetelność uzyskanych materiałów.
Przy obserwacji pośredniej, a z taką mamy do czynienia w badaniach wielkich zbiorowości lub licznych problemów, materiały gromadzi większa liczba osób.
Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Występuje ona wówczas, gdy badający staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Ten typ obserwacji może mieć dwie postacie: jawną lub ukrytą. Obserwacja uczestnicząca jawna polega na poinformowaniu grupy o roli badającego, ukryta ma miejsce wówczas, gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy jej członek.
Wywiad
Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji. Wśród pedagogów utarła się nazwa wywiadu środowiskowego.
Wywiad służy głównie do poznawania faktów z życia, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala ponadto na analizę układów i zależności między. zjawiskami. Sprawność przeprowadzenia wywiadu i wartość uzyskanego materiału zależą od wielu czynników. Najważniejszym jednak warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza. Ale dopiero wówczas słuszna jest taka nazwa, gdy jest to zestaw pytań, zbudowany według specjalnych zasad.
Ze względu na sposób prowadzenia wywiadu wyróżniamy wywiad jawny, ukryty i jawny nieformalny. Wywiadem jawnym nazywamy rozmowę, w której badany poinformowany jest prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu. Wywiad ten musi być skategoryzowany. Jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe bądź jeśli rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie lub postawy, które niekiedy mogą być różne od osobistych, celowe jest przeprowadzenie wywiadu ukrytego, w którym badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. W trakcie luźnej rozmowy badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Odmianą takiego wywiadu jest wywiad jawny nieformalny, a właściwie wywiad ukryty formalny. Różnica polega na tym, że badany, orientując się w fakcie prowadzenia z nim wywiadu, nie jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie. Wywiady te wymagają dużej sprawności pamięciowej i zręcznego posługiwania się pytaniami sondującymi.
Tę technikę badań stosujemy wówczas, gdy pragniemy poznać postawy, motywacje, zależności; gdy nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie inną drogą (obserwacji, ankiety, badania dokumentów); kiedy zależy nam na pogłębionym poznaniu środowiska wychowawczego, kiedy pragniemy poznać możliwości jego zmiany lub modelowania dla potrzeb określonych celów wychowawczych.
W technice prowadzenia wywiadu istotną rolę odgrywają tzw. pytania filtrujące, które decydują o tym, czy badanemu należy zadać następne pytanie lub kilka pytań.
Ankieta
Ankieta jest do tego stopnia niesamodzielną techniką gromadzenia materiałów, że wielu socjologów i pedagogów nie wymienia jej w opisie technik badawczych. Jest to bowiem szczególny przypadek wywiadu. Od wywiadu właściwego odróżniają ankietę 3 cechy: a) stopień standaryzacji pytań, b) zakres i „głębokość” problematyki, c) zasady jej przeprowadzenia i związane z tym różnice dystansu społecznego między badanym a badającym.
Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są zamknięte i zaopatrzone w tzw. kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Wypełnienie ankiety polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi, lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zdaniach kafeterii.
Kafeterie bywają zamknięte, półotwarte i koniunktywne. Kafeterią zamkniętą nazywamy ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może, lecz tylko wybiera wśród możliwości, jakie daje sformułowany zestaw. Kafeterią półotwartą nazywamy taki zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, który zawiera jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem "inne", pozwalający na zaprezentowanie swej odpowiedzi, jeśli nie mieści się w żadnym zaproponowanym sformułowaniu. Wreszcie kafeteria koniunktywna pozwala na wybranie odpowiedzi spośród kilku możliwych dając możność obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia ich hierarchii.
Cechą odróżniającą ankietę od wywiadu w sposób najbardziej znamienny jest to, „iż nie wymaga kontaktu bezpośredniego” badającego z badanym. „Informator jest tu respondentem, który sam pisemnie odpowiada na pytania kwestionariusza".
Badanie dokumentów
Badania pedagogiczne wymagają wykorzystania możliwie wszystkich dostępnych badaczowi informacji o przedmiocie badań. Wiele cennych informacji zawierają rozmaite dokumenty gromadzone systematycznie przez instytucje państwowe, samorządowe, organizacje oświatowe, społeczno-kulturalne oraz osoby indywidualne.
Według najogólniejszego podziału można wyróżnić dokumenty osób prywatnych i dokumentacje instytucji.
Można także dokonać typologii dokumentów ze względu na ich formę, dzieląc je na: graficzne, oglądowe i słuchowe. Przez dokumenty graficzne rozumie się rękopisy, publikacje powielane, drukowane, archiwalia, opisy metod produkcyjnych itp. Dokumenty oglądowe to fotografie, przeźrocza, filmy, obrazy i eksponaty muzealne; dokumenty słuchowe — płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe. Z powyższych przykładów wynika, że w niniejszych rozważaniach przez pojęcie „dokument” możemy rozumieć każdy przedmiot materialny, w którym jest utrwalona myśl ludzka, umożliwiający przekazywanie treści "komunikowalnej", służącej do formułowania twierdzeń w procesie poznawania środowiska społecznego.
Wykorzystywanie dokumentów w środowiskowych badaniach pedagogicznych spełnia funkcję uzupełniającą w stosunku do materiału badawczego uzyskanego za pomocą innych technik.
Po dokonaniu selekcji dokumentów pod względem ich ważności należy przystąpić do właściwego określenia ich wartości.
Punktem wyjścia do przeprowadzenia analizy i krytyki dokumentów jest badanie ich autentyczności, czyli ustalenie zgodności ich cech zewnętrznych (poza treścią) z rzeczywistością. Oznacza to przede wszystkim konieczność ustalenia daty i miejsca pochodzenia dokumentu oraz jego autora. W zależności od charakteru dokumentu możemy zwrócić uwagę na inne jego cechy zewnętrzne.
Pomiar środowiska wychowawczego
Wpływ środowiska na jednostkę może mieć różne nasilenie. Aby sprawdzić siłę tego oddziaływania należy dokonać pomiaru czynników środowiskowych. Pomiar środowiska może obejmować je jako całość, lub też dotyczyć jego pewnych, wybranych elementów.
W badaniach jednak przeważnie rozkłada się środowisko na szereg elementów, dla których ustala się wskaźniki. Określeniem wskaźników zajęła się H. Radlińska, ona też wprowadziła pojęcia takie jak : średnia, norma, wzorzec, miernik.
Średnia jest to stan w danych warunkach. Stwierdza on obecny, aktualny układ rzeczy i stosunków. Średnia nie dokonuje analizy ani oceny. Odpowiada na pytanie JAK JEST, przedstawia pewien obraz. Jest ona punktem wyjścia do badań.
Norma to wielkość, którą można określić na podstawie wszechstronnej obserwacji zjawisk zachodzących w sprzyjających warunkach. Jest ona wynikiem pomyślnego przebiegu badanego zjawiska. Norma więc określa stan prawidłowy. Odpowiada na pytanie JAK BYĆ POWINNO.
Wzorzec to pojecie szersze niż norma. Jest to „zestawienie norm, równoznaczne niemal z ideałem warunków”.
Miernik natomiast określa stosunek osiągnięć planowanych działań wychowawczych do norm wzorca. Jest próbą pomiaru osiągnięć wychowawczych. Ustalenie miernika jest trudne. Zakłada on, ze porównywane wielkości są jednorodne jednak w praktyce tak zdarza się bardzo rzadko.
Zajęcia 6
Temat: Charakterystyka wiedzy o wychowaniu- teoria wychowania.
Wychowanie
Należy pamiętać, że każdy człowiek niezależnie od stopnia swej dojrzałości podlega rozwojowi przez całe życie. Należy zatem zgodzić się z założeniem, że wychowanie odnosi się do całego życia ludzkiego, staje się wychowanie całożyciowym. Podstawowym pojęciem w teorii wychowania, używanym również przez wszystkie nauki społeczne jest
– wychowanie.
Etymologicznie w języku polskim wychowanie znaczyło tyle co „żywienie” „utrzymanie” – dopiero w XIX wieku pojęcie to nabiera innego znaczenia, zastępując łacińskie słowo edukare- wychowanie. Najczęściej wychowanie rozumiane jest jako przekształcanie i rozwijanie jednostki.
W literaturze pedagogicznej pojęcie wychowanie – jest rozumiane w szerszym i węższym znaczeniu. Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem) osobowości pod względem wszystkich jego cech. Obejmuje ono
zarówno nauczanie (uczenie się) jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu. Inaczej mówiąc przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest – całość psychiki człowieka – czyli ogół procesów i właściwości psychicznych tj. zarówno intelektualnych (umysłowych) , emocjonalnych (uczuciowych) i wolicjonalnych łącznie z działaniem.
W węższym znaczeniu – przez wychowanie rozumie się przede wszystkim kształtowanie charakteru jednostki w którym – stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe w tym na cele moralne. Wychowanie takie sprzyja głównie konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz
jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.
Wychowanie to nic innego jak świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw układu wartości i celu życia.
Teoria wychowania
Według definicji W. Okonia- teoria wychowania — dział pedagogiki zajmujący się ustaleniem celów, metod, form wychowania i organizacją procesu wychowania.
Przedmiotem badań teorii wychowania jest proces wychowania, który trwa od urodzenia aż do śmierci.
Zadania teorii wychowania:
określa ideał wychowania i wyprowadza z niego cele wychowania;
dokonuje diagnozy rzeczywistości wychowawczej;
wyjaśnia mechanizmy rozwoju i kształtowania się osobowości wychowanka;
dostarcza wiedzy jak realizować proces wychowania.
Rodzaje wychowania:
*Wychowanie naturalne — jest najstarszą formą wychowania, zachodziło ono samorzutnie na skutek naturalnego udziału dzieci w życiu społeczności dorosłych, kiedyś było jedynym przygotowaniem do życia. We współczesnych czasach dziecko, będąc członkiem rodziny, uczestniczy w jej życiu, obserwuje zachowanie dorosłych w różnych sytuacjach, przejmuje je i włącza w postępowanie własne, uczy się mówić, odróżniać zachowania właściwe od niewłaściwych, przyswaja sobie wiele nawyków, poznaje zwyczaje, kulturę, przyswaja tradycje, uczy się nawiązywania kontaktów. W wychowaniu naturalnym oddziałuje nie tylko rodzina, ale także grupa rówieśnicza, sąsiedzi, znajomi. Cel tego oddziaływania jest następujący: przystosowanie dziecka do istniejącej rzeczywistości i nauczenie go adekwatnego reagowania na nią.
*Wychowanie instytucjonalne - jest to wychowanie w specjalnie do tego przygotowanych instytucjach, realizowane świadomie i celowo. Spowodowane jest koniecznością podejmowania pracy zarobkowej przez oboje rodziców;
Dwa poziomy wychowania instytucjonalnego:
I poziom — wychowanie szkolne (szkoły) - spełniają funkcję dydaktyczną;
II poziom - wychowanie pozaszkolne (internaty, domy kultury, muzea, domy dziecka, ośrodki wychowawcze) - spełniają funkcję opiekuńczo - wychowawczą.
Funkcje teorii wychowania:
a) poznawcza - teoria wychowania diagnozuje (opisuje) rzeczywistość wychowawczą, w której wychowanek się znajduje;
b) oceniająca — dokonuje oceny wcześniej opisanych faktów (wartościuje) zgodnie z kryteriami aksjologicznymi;
c) prognostyczna - w oparciu o wcześniejszą analizę stawia prognozy.
Orientacje badawcze w teorii wychowania:
tradycjonalistyczna - poszukujemy wspólnych pól zainteresowań badawczych z teorii wychowania i nauk blisko z nią współpracujących;
fenomenologiczna - próbujemy opisywać praktykę i przyjmujemy ją bez podejmowania założeń filozoficznych, światopoglądowych (teoretycznych);
scjentystyczna - wszelkie procesy i zjawiska bada się za pomocą metod eksperymentalnych - korzenie tej orientacji tkwią w filozofii neopozytywistycznej.
Dziedziny wychowania:
a) umysłowe - polega na rozwijaniu u ucznia procesu myślenia, przechodzenia od jednych rodzajów myślenia do innych znajdujących się na wyższym poziomie od poprzednich;
Cel: rozwijanie myślenia krytycznego i twórczego oraz rozwijanie samodzielności; przygotowanie do życia w szybko zmieniającym się świecie; wykorzystaniu wiedzy do twórczego działania; celem jest nie tylko przekazanie wybranych treści, ale przede wszystkim wykształcenie spostrzegawczości, pamięci, wyobraźni, koncentracji.
Wychowanie umysłowe wzbogaca wiedzę, kształtuje umiejętności, kształci zdolności poznawcze, uczy obserwacji zjawisk, przyczynia się do dokładniejszego poznania cech przedmiotów.
b) politechniczne - Cel: odpowiednia korelacja następujących przedmiotów: matematyka, fizyka, chemia, biologia z zajęciami praktycznymi oraz zajęciami pozalekcyjnymi typu technicznego. Poprzez pokazywanie w praktyce znaczenia i zastosowania poznawanych na lekcjach praw i reguł, kształtuje się umiejętność posługiwania się narzędziami, urządzeniami technicznymi, a także umożliwia się zrozumienie procesów zachodzących w przemyśle, rolnictwie,itp.
Wychowanie politechniczne poprzez poznawanie nowych wytworów ludzkiego umysłu wpływa na wyobraźnię, pobudza myślenie, rozwija i utrwala zainteresowania, ułatwia codzienne życie.
c) fizyczne - Cel: prowadzenie ćwiczeń, gier, rozwijanie zamiłowania do sportu i turystyki. Ruch wpływa korzystnie na pracę serca, płuc, układu trawiennego, wzmaga odporność na zachorowania, przynosi relaks układowi nerwowemu, ćwiczy mięśnie, poprawia koordynację ruchów. Poza podnoszeniem ogólnej sprawności fizycznej wychowanie fizyczne wpływa na rozwój następujących wartości: wytrwałość, wiary we własne siły, kształtowanie ambicji, odpowiedzialności, współdziałania, poszanowania dla reguł.
d) moralno - społeczne - polega na wyrabianiu u młodzieży poprawnego stosunku do otoczenia i całego świata; wpajanie określonego systemu wartości, norm moralnych regulujących postępowanie. Wychowanie to rozpoczyna się w domu rodzinnym,(postępowanie rodziców jest dla dziecka przykładem). Potem normy moralne kształtuje także szkoła i religia. Cel: wdrażanie do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Wychowanie moralno - społeczne poprzez kontakty z innymi ludźmi ma na celu kształtowanie charakteru i postaw (przekonania, poglądy).
e) estetyczne - rozbudzanie wrażliwości dzieci i młodzieży na różnorodne przejawy piękna w otaczającej nas rzeczywistości (piękno przyrody, piękno zawarte w twórczości literackiej, muzyce, itd.) Wychowanie estetyczne- realizowane jest poprzez otaczanie dziecka, pięknymi przedmiotami, estetycznym urządzaniem wnętrz, naukę czystości (utrzymania porządku wokół siebie, schludnego wyglądu), wyrabianie umiejętności wyrażania w słowach swych przeżyć estetycznych. Podczas nauki szkolnej dziecko ćwiczy umiejętności tworzenia opisów np. przyrody, wyrażania się przez rysunek i inne wytwory własne. Wychowanie estetyczne jest dążeniem do wszechstronnego rozwoju człowieka, przy zapewnieniu mu sprzyjających warunkach osiągnięcie maksimum swych możliwości.