Gabriela Ziejka gr. II
Analiza i interpretacja Psalmu wiary Zygmunta Krasińskiego
W dobie romantyzmu wielcy poeci dostrzegali szczególne miejsce dla narodu Polskiego. Przypisywali mu mesjanistyczną rolę wśród narodów Europy. Również Zygmunt Krasiński w swoim Psalmie wiary zaznaczył taką wizję przeznaczenia kraju. Utwór nie spotkał się z aprobatą Juliusza Słowackiego, który wydał Odpowiedź na psalmy przyszłości. W niniejszej analizie i interpretacji utworu Krasińskiego przyjrzę się jego wyobrażeniu mesjanizmu.
Chcąc gruntowniej zrozumieć przesłanie utworu należy na początku przyjrzeć się biografii autora. Zygmunt Krasiński urodził się w 1812 w Paryżu i tam też w roku 1859 zmarł. Wychowany wśród arystokracji, skłócony ze swoim ojcem, który był posłuszny carowi i uznawał go za władcę Polski. Stawiało to Krasińskiego w trudnej sytuacji. Musiał dokonywać wyborów, czy przeciwstawić się ojcu, czy porzucić patriotyzm i walkę o niepodległość własnego kraju. Niewątpliwie przywiązany był do modelu feudalnego społeczeństwa. Arystokracja według niego była jedyną warstwą społeczną, która mogła uratować kraj. Dla Krasińskiego do moralnego odrodzenie ludzi właściwe było zachowanie konserwatyzmu i mesjanizm. 1
Wcześnie zaczął pisać, już na studiach ukazała się drukiem jego pierwsza powieść poetycka Grób rodziny Reichstalów. Powieść oryginalna z dziejów wojny trzydziestoletniej. Najbardziej znanymi dziełami są: Nie-Boska Komedia, Irydion, Przedświt oraz Psalmy Przyszłości wydane w 1845 roku. Autor ukazał tam mesjanizm solidarystyczny i jednocześnie przestrzegał przed rewolucją i odzyskaniem niepodległości w bratobójczych walkach. Przypisał Polsce szczególne przeznaczenie w porównaniu z innymi państwami. Wywołało to wiele kontrowersji i sprzeciwu, między innymi Juliusza Słowackiego, który skrytykował go za wywyższanie arystokracji i strach przed ludem. 2
Utwory składające się na Psalmy przyszłości kojarzą się z ewangelicznymi cnotami: wiary, nadziei i miłości.3 To pierwsze nawiązanie do Pisma Świętego. Kolejne to już sam tytuł. Psalmy były to najczęściej pieśni przeznaczone do śpiewania w czasie mszy, dlatego też były bardzo melodyjne i rytmiczne. Wychwalały Boga dziękowały Mu, lub przepraszały za grzechy. Tekst Krasińskiego możemy zaliczyć do psalmu chwalebnego. Znajduje się wiele określeń i epitetów opisujących Boże cechy, na przykład: „Bo Pan wszystkiego jest wszystkim na wieki”, „ On ogniw wszechstworzenia wiązanym łańcuchem, On Bytem, Myślą, Życiem - Ojcem, Synem, Duchem! 4„ co powoduje, że tytuł staje się bardziej spójny z treścią.
Psalm wiary Krasińskiego składa się z dziesięciu strof o nieregularnej liczbie wersów. Pojawia się duża różnorodność rymów, co daje wrażenie większej dynamiczności.
Dzieło zaczyna się rymami parzystymi:
„Dusza i ciało to tylko dwa skrzydła,
Którymi Czasu i Przestrzeni sidła”
W kolejnych wersach pojawiają się krzyżowe:
„Odpadać muszą - lecz on nie umiera -
Choć to się śmiercią nazywa u ludzi!
On zwiędłe zrzuca, a świeże przybiera
I w nie otulon, znów na jaw się budzi!”
Natomiast strofę kończą rymy okalające:
„Ciała i dusze własne poza sobą
Sypie, jak liście zżółkłe i strząśnięte,
Wciąga do siebie siły, im odjęte -
On sam wciąż żyje ich zgonów żałobą!” 5
Bardzo widoczny staje się w tym wierszu typ liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny na początku utworu wypowiada się w pierwszej osobie. Pojawiają się czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej, nasuwa się więc wrażenie modlitwy lub bardziej osobistego wyznania osoby mówiącej w wierszu. Później w dalszej części Psalmu wiary utożsamia się z jakąś zbiorowością, narodem. Osoba mówiąca w wierszu przechodzi w lirykę podmiotu zbiorowego.
Utwór zawiera bardzo wiele środków stylistycznych, między innymi znajdują się tam przerzutnie, które zwracają większą uwagę odbiorcy, zmuszają do zastanowienia.
„Aż zacznę wdziewać i ciała, i dusze
Bardziej promienne - i wstąpię w świat drugi!”6
Autor podkreśla nimi to, co jest dla niego istotne. Podobną funkcję pełnią wykrzyknienia.
„Lecz dla aniołów śmierci nigdzie nie ma!”7
Dodatkowo podkreślają stosunek podmiotu, jego zaangażowanie. Przez użycie kilkukrotne wyrazu, czyli powtórzenia poeta chce, aby odbiorca dobrze zapamiętał i zrozumiał podkreśloną przez ten środek stylistyczny myśl. Użyte w tekście metafory, epitety i porównania sprawiają, że obraz jest plastyczny. Czytelnik może go sobie łatwo wyobrazić. Pojawiają się też neologizmy, które są próbą urozmaicenia języka i poszerzenia ekspresji.
„I z nich anielstwo ludziom wypromieni!”8
Oraz kolejny przykład:
„I w nim się ważyć będziesz - spowietrzniona!”9
Sam tytuł Psalmy Przyszłości, to wskazówka, że Krasiński próbuje przepowiedzieć przyszłość czuje się „piewcą przyszłości”. 10 Ponadto w utworach przedstawił się, jako przeciwnik powstań zbrojnych i krwawych rewolucji. Apelował o współpracę i braterstwo.11 Jego wychowanie, sytuacja społeczna, a przede wszystkim przekonania nie pozwoliły pochwalać planowanych rzezi.
Tekst główny poprzedzają cytaty z Nowego Testamentu. Treścią nawiązują do utworu i pełnią rolę krótkiego wprowadzenia. Opisują sytuację, którą człowiek napotka po zmartwychwstaniu. Opisują wiarę, przedstawiają człowieka ziemskiego i człowieka niebieskiego. Motto, oprócz tego krótko przedstawia, kim jest Bóg.
Psalm najogólniej można podzielić na trzy części: w pierwszej jednostka dąży do Boga, w drugiej pojawia się już nie pojedynczy człowiek, ale ludzkość, wspólnota, zmierza do głębszego uduchowienia i prowadzi swoim przykładem inne narody, w końcowej części ludzkość jak zmartwychwstały Chrystus odrodzi się i będzie szczęśliwa.12
„Dusza i ciało to tylko dwa skrzydła,
Którymi Czasu i Przestrzeni sidła
Duch mój rozcina w postępowym locie!
Gdy się zużyją przez chwil i prób krocie,
Odpadać muszą - lecz on nie umiera -
Choć to się śmiercią nazywa u ludzi!”13
Na początku pierwszej strofy podmiot liryczny opowiada o swoim duchu. Nie umiera, nie przepada tylko za każdym razem odradza się w coś doskonalszego. W pierwszym wersie osoba mówiąca w wierszu oddziela ciało i duszę. Duch nie oznacza tego samego, co dusza, jest czymś odrębnym.14Jest połączeniem duszy i ciała. W dalszej części pierwszej strofy ja liryczne opisuje jak jego duch na „skrzydłach niezmęczonych”15 leci coraz wyżej kieruje się w stronę Pana. Siły czerpie z porzuconego ciała i duszy. Można tu zauważyć nawiązania do reinkarnacji, wędrówki dusz albo przejścia z jednego stadium w kolejne. Pierwsza strofa nawiązuje do popularnego w literaturze motywu lotu. Można przyrównać go także do mitycznego Ikara, podmiot liryczny również posiada jak mitologiczny bohater skrzydła. Jest, jednak różnica duch odnosi sukces wznosi się nie spada jak Ikar.
Kolejna strofa zaczyna się pokazaniem, co zostawił za sobą duch. Jest to niewątpliwie coś niebezpiecznego, tajemniczego, ale to już przeszłość. Przed nim otwiera się nieograniczona przestrzeń, wieczność. Nie jest tutaj niczym ograniczony. W kolejnych wersach duch leci coraz wyżej, na końcu drogi znajduje się „Duch twórczy”16. Ten, który jest wszystkim. Podmiot opisuje go, jako najwyższego Pana, któremu wszytko podlega. Jest początkiem i końcem, stworzył świat i opiekuje się nim.
„K'niemu wciąż dążę - zrazu tam iść muszę
Przez piekła trudu - przez czyśćce zasługi -
Aż zacznę wdziewać i ciała, i dusze
Bardziej promienne - i wstąpię w świat drugi!”17
Ja liryczne opowiada w tej strofie o swoim pragnieniu, o tym, że musi dążyć do Najwyższego Ducha. Droga do Niego zaczyna się bardzo nisko w samym piekle. Podmiot najpierw musi pozbyć się grzechów. Później, wyżej trafia do czyśćca, tam odpokutuje za grzechy. Kiedy przejdzie najniższe poziomy, może dostąpić już choćby trochę szczęścia. Jest to bliskie wędrówce Dantego. On również zaczynał od piekła, aby móc dojść do nieba. Nadawca w końcu trafia do wyższego świata. Czuje, że znalazł swoje miejsce. Jest szczęśliwy, nie potrzebuje niczego, bo właśnie tam otrzyma wszystko.
„Grób i kolebka konieczne są niżej,
Na tych planetach, gdzie świt Ducha ranny,
Gdzie człowiek Boga niemowlęciem jeszcze
I kwili tylko przeczucia swe wieszcze –„18
Ziemia została przyrównana do grobu i kolebki. Na ziemi człowiek rodzi się i umiera, ma swój początek i koniec. W niebie będzie żyć wiecznie. Bóg tutaj został przyrównany przez podmiot do Ojca. Ludzie na ziemi są dziećmi Bożymi, które tylko płaczą i oczekują spotkania z Nim. Podmiot liryczny chciał pokazać, że na ziemi wszystkie nasze czyny są dla Najwyższego Ducha tak nieporadne jak to, co robią małe dzieci. W kolejnych wersach podmiot przygląda się aniołom. Są to istoty wyższe, doskonalsze od ludzi. Posiadają wielką wiedzę znają przeszłość i przyszłość, a co najważniejsze nigdy nie umierają. Podobnie jak ludzie pragną Boga i podążają coraz wyżej ku Niemu.
Kolejna strofa zaczyna się opisem wyższych części nieba. Jest ogromne potężne, zmienia się, rośnie. Czas staję się rzeczywisty. Odległość od wieczności jest taka sama, przyszłość jest nieodgadniona. Koniec jest niewiadomą. Nikt nie wie, kiedy nadejdzie i jak będzie wyglądał. Również Bóg jest wielką zagadką. Jest „Panem wszystkiego” ja liryczne podkreśla Jego wielkość. Pan jest centrum kosmosu.
W kolejnej strofie podmiot opisuje Boga, wylicza Jego cechy.
„On ogniw wszechstworzenia wiązannym łańcuchem,
On Bytem, Myślą, Życiem - Ojcem, Synem, Duchem!
On jak Myśl w świecie mieszka i jak Byt wieczysty,
Lecz za świata krańcami On jest osobisty” -19
Bóg ja lirycznego spaja świat w jedno, jest wszędzie i jest wszystkim. Posiada trzy osoby: Bóg, Syn Boży i Duch Święty. Podmiot podkreśla również, że Bóg w świecie istnieje, jako myśl, moc, byt, nie można Go zobaczyć, natomiast w niebie, czyli poza światem jest bardziej człowieczy, „osobisty”20. Dokładniej obrazuje tę dwojaką naturę Duch Święty. Jest symbolem mądrości, został zesłany na ziemię, wypełnia każdą jej część, ale mimo to pozostaje w niebie. W kolejnym wersie osoba mówiąca w wierszu zmienia się z liczby pojedynczej na mnogą, utożsamia się z jakąś zbiorowością. W dalszych wersach podmiot przypomina, że jesteśmy stworzeni na obraz Boga, uczynieni przez Niego musimy żyć według Jego zasad. Także ludzie mają tworzyć. Pogłębić siebie i pomagać innym. Bóg daje człowiekowi wszystko, stworzył dla niego cały świat, wszystko do Niego należy i nie może człowiek, choćby miał najlepsze chęci, odwdzięczyć się Panu.
W strofie szóstej zostaje przywołana szkoła Duchów i dzieje Ludzkości Pojawia się romantyczna koncepcja narodu i zainteresowanie historią. Historiozofia to refleksja nad dziejami i różne sposoby ich przedstawiania.21 Życie na ziemi to wyzwanie, próba. Koleje życia są podróżą i tylko ci, którzy pomyślnie ją przejdą zasłużą na niebo. W tej strofie zostaje ukazana kolejna osoba Boska mianowicie Syn Boży. Przyjdzie na końcu czasów, aby wypełnić obietnice Sądu Najwyższego. Ludzie, którzy spełniali Jego zasady zostaną nagrodzeni, staną się aniołami. W wierszu ja liryczne opowiada o narodach szczególnie wybranych przez Boga. Posiadają wyjątkowe zadanie walki na ziemi o Jego dobre imię. Nie będzie to prosta próba, będą cierpieć tak jak Jezus, który niosąc swój krzyż wypełnił plan swojego Ojca i odkupił ludzi. Pojawia się tu mesjanistyczna wizja narodu podobnego do Chrystusa. Po hebrajsku mesziach, czyli pomazaniec, a więc człowiek (naznaczony, pomazany) powołany do pełnienia określonej misji. W romantyzmie pojawiło się także silne poczucie narodowości. Polscy romantycy widzieli Polskę, jako naród wybrany. Tak łatwiej było wytłumaczyć niepowodzenie i dodać trochę nadziei. Mickiewicz pokazał to w Dziadach części III, jako ukrzyżowanego Chrystusa.22 Nieco, inaczej tę kwestię widział Zygmunt Krasiński. Według niego należy przez cierpienie dojść do doskonałości. Swoim cierpieniem i poświęceniem naród ma wywalczyć więcej miłości i braterstwa między ludźmi.
„A są wybrane jedne przed innemi,
By o Twą piękność walczyły na ziemi”23
Podmiot liryczny wskazuje, że inne narody także zostały wybrane. Nie zastrzega szczególnej roli w historii świata Polsce.
Kolejna strofa jednak zaznacza wyższość bezwzględną Polski wśród innych narodów. Jej działania mają wprowadzić na ziemię Królestwo Boże. Wszystkie czyny ludzi, przeprowadzone w duchu miłości i wiary sprowadzą na naród niepodległość.24 Podmiot liryczny podkreśla w tekście, że każdy obywatel musi się poddać woli Boga. Bardzo ważne jest posłannictwo religijne narodu polskiego. I nigdy nie może odejść od Boga. Cierpienie łączy ja liryczne z bezgraniczną miłością Stwórcy do człowieka. O tych, którzy trwają przy Panu i nie boją się bólu, nigdy nie zapomni. Miłość, która według podmiotu wiąże się z cierpieniem, jest wieczna. Jeśli ludzkość wytrwa, zostanie przez Boga odrodzona.
W przedostatniej strofie została przedstawiona podobieństwo narodu-mesjasza z Jezusem. „Chrystus jest dla Krasińskiego pierwowzorem ludzkości.”25
Chrystus wciąż w tobie mieszka, o Ludzkości!
W twych piersiach żyje, w twoich losach gości,
Krwią twą - krew Jego i ciałem twym - ciało!
Stanie się tobą, co Jemu się stało!26
Losy ludzkości są bardzo zbliżone do losów Chrystusa. Tak jak On, naród dąży do Boga przez trud i przeciwności. Tak samo jak On, kiedy po trzech dniach zmartwychwstał, podobnie Polska podniesie się i odrodzi na nowo.
Na koniec, w ostatniej strofie podmiot liryczny przedstawia, jak będzie wyglądać ludzkość po swoim odrodzeniu. Porzuci ból, pozbędzie się wszelkiego kłamstwa i obłudy. Najważniejsze, że będzie całkowicie wolna, niepodległa. Wszystko, co złe, zamieni się w miłość i dobro. Stanie się bardziej uduchowiona, przejdzie kolejny etap w drodze do Boga, będzie bliżej Pana. Jak zmartwychwstały Chrystus stanie w blasku pośród innych narodów.
Zygmunt Krasiński czuł, że zbliża się rewolucja, że nadejdą wielkie zmiany. Wiedział, że są one konieczne. Obawiał się rzeź i niepotrzebnego rozlewu krwi. Psalmy przyszłości były przestrogą przed takim rozwiązaniem sytuacji. Przewidywał nadejście nowej epoki, epoki czynu. Psalm wiary poruszał tematykę narodową dzielił, jednak naród na lud- chłopstwo i naród- szlachtę. Niezaprzeczalnie Polska miała być przewodniczką nowego porządku, zaczynając od wyplenienia zła w sobie.27
Alina Witkowska, Zygmunt Krasiński, w: tejże, Wielcy romantycy polscy, Warszawa 1980, s. 228.↩
Ibidem, s. 225.↩
Ibidem, s. 230.↩
Zygmunt Krasiński, Psalm wiary, w: Hertz P, Zygmunt Krasiński Dzieła Literackie, Warszawa 1973, s. 198-199.↩
Ibidem, s. 196.↩
Ibidem, s. 198.↩
Ibidem, s. 198.↩
Ibidem, s. 199.↩
Ibidem, s. 201.↩
Juliusz Kleiner, Zygmunt Krasiński. Studia, Warszawa 1998, s. 101.↩
Zdzisław Libera, Zygmunt Krasiński, Warszawa 1986, s. 65.↩
Por. Tadeusz Pini, Krasiński życie i twórczość, Poznań1928, s. 239.↩
Zygmunt Krasiński, Psalm wiary, w: Hertz P, Zygmunt Krasiński Dzieła Literackie, Warszawa 1973 s. 197.↩
Andrzej Waśko, Zygmunt Krasiński oblicza poety, Kraków 2001, s. 325.↩
, Zygmunt Krasiński, Psalm wiary, w: Hertz P, Zygmunt Krasiński Dzieła Literackie, Warszawa 1973, s. 197↩
Ibidem, s. 197.↩
Ibidem, s. 198.↩
Ibidem, s. 198.↩
Ibidem, s. 199.↩
Ibidem, s. 199.↩
Stanisław Makowski, Romantyzm w Polsce, w: Romantyz, pod red. Heleny Starzec, Warszawa 1988, s. 66.↩
Ibidem, s. 67.↩
Zygmunt Krasiński, Psalm wiary, w: Hertz P, Zygmunt Krasiński Dzieła Literackie, Warszawa 1973 s. 199-200.↩
Por. Alina Witkowska, Zygmunt Krasiński, w: Wielcy romantycy polscy. Sylwetki, Warszawa 1980, s. 229.↩
Juliusz Kleiner, Zygmunt Krasiński. Studia, Warszawa 1998, s. 257.↩
Zygmunt Krasiński, Psalm wiary, w: Hertz P, Zygmunt Krasiński Dzieła Literackie, Warszawa 1973, s. 200.↩
Por. Juliusz Kleiner, Zygmunt Krasiński. Studia, Warszawa 1998, s. 258-259.↩