Cena

Cena – pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów.

W gospodarce rynkowej ceny kształtowane są przez autonomiczny mechanizm rynku.

Rodzaje cen:

• ceny wolne (parametryczne),

• ceny administrowane.

Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych. Na ceny nie ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku – stanowią wypadkową zachowań producentów i konsumentów.

Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr, którym kieruje się w swoich ekonomicznych zachowaniach.

Ceny administrowane mogą być przez:

• państwo,

• przedsiębiorstwa.

Państwo prowadząc działalność interwencyjną, czasem decyduje się na ingerencję w zakresie cen.

Częściej ustanawia ceny minimalne, rzadziej ceny maksymalne.

Ceny minimalne mają na celu ochronę krajowych producentów (szczególnie rolnictwa). Mają one zapewnić minimalną efektywność w okresach kryzysu nadprodukcji, co w rolnictwie wiąże się z klęską urodzaju.

Ceny maksymalne – mogą być ustanowione w odniesieniu do niektórych ważnych rejonów gospodarki.

Ceny są administrowane przez przedsiębiorstwo w warunkach rynku zmonopolizowanego.

Monopole prowadzą własną politykę cenową i narzucają ceny na rynku.

Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców (różnych segmentów rynku).

Kontrola monopoli nad rynkiem dokonuje się poprzez ceny.

Sfera handlu obejmuje: handel hurtowy i detaliczny.

Handel hurtowy dostarcza towary do sklepów (to handel między handlowcami).

W sklepie towar sprzedawany jest detalicznie.

Z tytułu usługi handlowej towar podlega zwiększeniu ceny o ceny usługi handlowej, zwane marżą handlową.

Obejmuje ona koszty funkcjonowania sfery handlu, zysk od kapitału zaangażowanego w handlu.

Ze względu na podział organizacji handlu możemy wyróżnić:

• marżę hurtową – cena za funkcjonowanie usługi handlowej hurtowej.

Po dodaniu do ceny zbytu marży hurtowej otrzymujemy cenę hurtową, po której towar dostarczany jest do sklepów,

• marżę detaliczną – doliczaną przez sklepy, po czym otrzymamy cenę detaliczną.

Ostatecznie finalny nabywca w sklepie płaci cenę, w której zawarte są: koszt produkcji, zysk producenta, podatki pośrednie, marża hurtowa, marża detaliczna.

Funkcje cen:

1. informacyjna – cena jest źródłem informacji dla uczestników rynku.

Cena informuje sprzedawcę jaki osiągnie (lub może osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać towar.

Nabywcę informuje o zasobach, jakie powinien przeznaczyć na zakup interesującego go towaru.

Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy podejmowane są decyzje o przeprowadzeniu transakcji),

2. dochodowo – kosztowa – ceny sprzedawanych towarów wyznaczają dochody sprzedawców.

Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych ze sprzedaży towarów.

Funkcja kosztowa określa jakie są koszty nabycia towarów.

3. redystrybucyjna – poprzez ceny dokonuje się ostateczny podział produktu krajowego, który został w gospodarce wytworzony.

Relacje cenowe określają udział w produkcie krajowym uczestników transakcji.

Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla sprzedawców, jeżeli spadają – rośnie udział nabywców w produkcie krajowym.

Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz w poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.

• Podstawy teorii wyboru konsumenta

Gospodarstwa domowe pełnią dwie funkcje:

1. konsumpcyjną,

Polega na zaspakajaniu potrzeb.

2. produkcyjną.

Polega na zdobywaniu środków umożliwiających realizację konsumpcji.

Środki na realizację konsumpcji uzyskiwane są poza gospodarstwem domowym.

Są to przede wszystkim dochody ze sprzedaży czynnika praca oraz dochody z własności pozostałych czynników produkcji.

Współczesna teoria zachowania konsumenta oparta jest na trzech podstawowych założeniach:

1. Konsument, wybierając między różnymi alternatywami konsumpcji, czyni to w sposób świadomy, zgodnie z własnym interesem (własnymi korzyściami).

Jest to założenie o ekonomicznej racjonalności konsumenta.

2. Posiadając pełną i prawdziwą informację o produktach, konsument sam potrafi najlepiej ocenić, jakie odniesie korzyści, decydując się na kupno.

Błędy w podejmowanych przez konsumenta decyzjach wynikają z braku odpowiedniej informacji.

3. Konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na rynku.

Konsument, zaspakajając swoje potrzeby, może zastępować jedne dobra innymi.

Zjawisko to określamy mianem substytucyjności dóbr.

Teoria wyboru konsumenta opiera się na pewnych założeniach dotyczących preferencji:

1. Założenie kompletności preferencji

Konsument, dokonujący wyboru między różnymi kombinacjami dóbr, może określić swoje preferencje w stosunku do nich, zakładając, że każde dwa koszyki są porównywalne.

Biorąc pod uwagę kombinacje A i B, konsument potrafi określić, czy woli A od B, czy też preferuje B w stosunku do A, czy też kombinacje A i B są dla niego obojętne (dają mu takie samo zadowolenie).

Jeżeli konsument potrafi uporządkować w ten sposób wszystkie kombinacje dóbr, oznacza to, że preferencje konsumenta są kompletne.

2. Założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta

Konsument zawsze woli więcej niż mniej. Oznacza to, że konsument zawsze preferuje kombinację dóbr dającą więcej zadowolenia (satysfakcji) od kombinacji dającej mu mniej zadowolenia.

3. Założenie przechodniości preferencji

Wybory konsumenta między różnymi kombinacjami dóbr są przechodnie.

Jeżeli konsument preferuje kombinację A od B i równocześnie określa, że woli B od C oznacza to, że konsument preferuje kombinację A w stosunku do C.

Podobnie w przypadku, gdy kombinacje są obojętne.

Teoria mikroekonomii bazująca na tych założeniach posługuje się określonymi kategoriami ekonomicznymi w celu wyjaśnienia prawidłowości w zachowaniu konsumenta.

Podstawową kategorią jest użyteczność, w szczególności – użyteczność marginalna (krańcowa).

W swoich wyborach konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, czyli do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, które daje mu możliwie największe zadowolenie.

Użyteczność całkowita UC – suma użyteczności (zadowolenia), jaką osiąga konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra.

Użyteczność marginalna (krańcowa) UM – wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększeniem konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

Między ilością konsumowanego dobra a użytecznością, występują następujące zależności:

1. Użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.

2. Użyteczność marginalna spada (rośnie) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.

Użyteczność całkowita wzrasta w miarę zwiększania ilości konsumowanego dobra.

Wzrost użyteczności całkowitej jest jednak coraz wolniejszy.

W pewnym momencie użyteczność całkowita osiąga maksimum, a następnie zaczyna spadać.

Coraz wolniejszy wzrost użyteczności całkowitej wynika z faktu, że w miarę zwiększania konsumpcji użyteczność każdej dodatkowo konsumowanej jednostki dobra jest coraz mniejsza.

Na tej podstawie można sformułować prawo malejącej użyteczności marginalnej.

Prawo malejącej użyteczności marginalnej (I prawo Gossena) – zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej, drugiej jednostki.

W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Można zatem przyjąć, że po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji dalsze zwiększanie konsumpcji danego dobra zacznie przynosić konsumentowi zadowolenie negatywne (niezadowolenie).

Użyteczność marginalna będzie wówczas ujemna, a użyteczność całkowita zacznie spadać.

Konsument maksymalizujący zadowolenie będzie zwiększał konsumpcję do momentu, w którym UM=0.

Punkt wyjścia: kombinacja C (0A dobra X oraz 0B dobra Y).

Wszystkie kombinacje leżące na przedłużeniu odcinka AC w górę są z punktu widzenia konsumenta lepsze od kombinacji wyznaczonej przez punkt C (np. punkt D – tyle samo dobra X. ale więcej dobra Y).

Także wszystkie kombinacje leżące na przedłużeniu odcinka BC są lepsze od kombinacji wyznaczonej przez punkt C (np. kombinacja E – tyle samo dobra Y, ale więcej dobra X).

Wszystkie kombinacje leżące w zbiorze zawartym między przedłużeniami odcinków AC i BC (np. kombinacja F) są lepsze od kombinacji C, oznaczają bowiem większe ilości zarówno dobra X, jak i dobra Y.

Przeciwieństwem kombinacji F jest kombinacja H, która w porównaniu z kombinacją C oznacza mniej obydwu dóbr.

Można również znaleźć również kombinacje, które z punktu widzenia konsumenta mogą być równie dobre, jak kombinacja wyznaczona przez punkt C (np. kombinacja K, która oznacza co prawda mniej dobra X, ale więcej dobra Y lub kombinacja L – mniej dobra Y, ale więcej dobra X).

Takich punktów możemy znaleźć nieskończenie wiele.

Wyznaczają one kombinacje dwu dóbr dające ten sam poziom użyteczności całkowitej (zadowolenia).

Łącząc te punkty otrzymujemy krzywą obojętności konsumenta.

Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne (dają mu takie samo zadowolenie).

Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia (użyteczności).

Jeżeli w odczuciu konsumenta dwa dobra są w stosunku do siebie doskonałymi substytutami ( mają identyczną zdolność zaspakajania konkretnej potrzeby, np. mąka wrocławska i mąka poznańska), wówczas krzywa obojętności przybiera kształt linii prostej.

W przypadku, gdy dobra postrzegane są przez konsumenta jako dobra komplementarne (np. but prawy i but lewy), to krzywa obojętności przyjmuje postać kształt litery L, z wierzchołkiem w punkcie, w którym ilość dobra X jest równa ilości dobra Y (liczba lewych butów jest równa liczbie prawych butów).

Jeżeli w odczuciu konsumenta, jedno spośród konsumowanych dóbr jest przez niego cenione (tzw. dobro „dobre”), zaś drugie stanowi przykry koszt uzyskania pierwszego dobra (tzw. „złe” dobro), wówczas krzywa obojętności przybiera kształt o dodatnim nachyleniu.

Tran i lody

Jeżeli dobra są obojętne (neutralne), wówczas krzywa obojętności może mieć przebieg pionowy.

Tradycyjna krzywa obojętności posiada cztery podstawowe własności:

1. Posiada nachylenie ujemne

Oznacza to, że jeżeli konsument zwiększa konsumpcję jednego dobra, to automatycznie zmniejsza spożycie drugiego.

2. Jest wypukła w stosunku do początku układu współrzędnych

Nachylenie krzywej obojętności zmniejsza się w miarę przesuwania się w dół i rośnie w miarę przesuwania się w górę.

Oznacza to zmianę proporcji w zastępowaniu dóbr.

Analiza krzywej obojętności pozwala określić rozmiary substytucji jednego dobra przez drugie dobro.

Miernikiem efektu substytucyjności jednego dobra przez drugie jest marginalna (krańcowa) stopa substytucji.

3. Nie mogą się przecinać, co wynika z założenia przechodniości preferencji konsumenta.

4. Jest ich nieskończenie wiele.

Można wykreślić nieskończoną ilość krzywych obojętności danego konsumenta.

Wzajemne położenie nieskończonej ilości krzywych obojętności tworzy mapę krzywych obojętności.

Mapa krzywych obojętności (mapa preferencji) – składa się z wielu krzywych obojętności o różnym poziomie zadowolenia i przedstawia gusty konsumenta.

Wszystkie kombinacje ilościowe dóbr X i Y leżące na tej samej krzywej obojętności charakteryzuje ten sam poziom użyteczności całkowitej (zadowolenia).

Kombinacje A i B znajdujące się na krzywej obojętności I1 dają konsumentowi ten sam poziom zadowolenia odpowiadający użyteczności całkowitej I1.

Zastępując kombinację A kombinacją B, konsument osiąga ten sam poziom zadowolenia, musi jednak zrezygnować z pewnej ilości dobra Y, aby zwiększyć konsumpcję dobra X.

W miarę wzrostu dochodu, który decyduje o możliwości zakupów, konsument może przechodzić na coraz to wyższe krzywe obojętności.

Poziom zadowolenia konsumenta wzrasta w miarę przesuwania się na coraz wyżej położone (w stosunku do początku układu współrzędnych) krzywe obojętności.

Marginalna (krańcowa) stopa substytucji – określa z jakiej ilości jednego dobra konsument musi zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję drugiego dobra o jednostkę w sytuacji, gdy pozostaje na tej samej krzywej obojętności (nie zmienia zadowolenia z konsumpcji).

Marginalna stopa substytucji jest malejąca, ponieważ w miarę wzrostu poziomu zadowolenia konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości jednego dobra w celu zwiększenia konsumpcji drugiego dobra o jednostkę.

Malejąca marginalna stopa substytucji jest odzwierciedleniem prawa malejącej marginalnej stopy substytucji.

Ograniczenia wyboru konsumenta

Podstawowym celem konsumenta jest osiągnięcie możliwie największego zadowolenia (satysfakcji) z konsumpcji dóbr.

Konsument postępujący racjonalnie na rynku, dąży do wyboru koszyka dóbr, który przynosi mu maksymalne korzyści ze spożycia.

W swoich wyborach na rynku konsument ograniczony jest dochodem, którym w danym momencie dysponuje oraz ceną dóbr, które nabywa na rynku.

Ograniczenia budżetu konsumenta (przy założeniu, że nabywa on dwa dobra) można zapisać następująco:

I = Q_X * P_X + Q_Y * P_Y

gdzie:

I – dochód konsumenta,

Q_X – ilość dobra X,

P_X – cena dobra X,

Q_Y – ilość dobra Y,

P_Y – cena dobra Y.

Równanie to stanowi podstawę do wyznaczenia linii budżetowej konsumenta (linii ograniczenia budżetowego, ścieżki cen).

Linia ograniczenia budżetowego – przedstawia zbiór kombinacji dwóch dóbr, które są osiągalne dla konsumenta przy danym dochodzie i danych cenach dóbr.

Informuje, jakie ilości dwóch dóbr może zakupić konsument przy danych cenach tych dóbr i wielkości dochodu, którym dysponuje.

Linia budżetowa oddziela od siebie kombinacje osiągalne od nieosiągalnych.

Kombinacje znajdujące się na i poniżej linii budżetowej są kombinacjami osiągalnymi, natomiast kombinacje leżące powyżej linii – kombinacjami nieosiągalnymi.

Jeżeli Q_X = 0, wówczas maksymalna ilość dobra Y, którą może nabyć konsument, określa relacja jego dochodu do ceny dobra Y, co można zapisać:

Jeżeli Q_Y = 0, wówczas maksymalna ilość dobra X, którą może nabyć konsument, określa relacja jego dochodu do ceny dobra X, co można zapisać:

Linia ograniczenia budżetowego może ulec przesunięciu w wyniku:

• zmiany dochodu konsumenta,

• zmiany cen dóbr X i Y.

Zmiany dochodu konsumenta wpływają na przesunięcie linii ograniczenia budżetowego.

Jeżeli ceny dóbr X i Y nie zmieniły się, natomiast wzrósł dochód konsumenta (I), wówczas linia budżetowa przesuwa się w prawo, równolegle do linii początkowej.

Jeżeli ceny dóbr X i Y nie zmieniły się, natomiast spadł dochód konsumenta (I), wówczas linia budżetowa przesuwa się w lewo, równolegle do linii początkowej.

Linia budżetowa zmienia swoje nachylenie w wyniku zmiany cen dobra X i dobra Y, przy założeniu niezmienności dochodu konsumenta.

Można wyróżnić cztery podstawowe sytuacje wzajemnych zmian cen dobra X i Y:

• cena dobra X wzrasta, cena dobra Y nie ulega zmianie,

• cena dobra X spada, cena dobra Y nie ulega zmianie,

• cena dobra Y wzrasta, cena dobra X nie ulega zmianie,

cena dobra Y spada, cena dobra X nie ulega zmianie.

Równowaga konsumenta

Konsument podejmując decyzje dotyczące zakupu dóbr i usług, dokonuje ich w oparciu o swoje preferencje.

Dąży on do osiągnięcia maksymalnych korzyści z konsumpcji, czyli wyboru takiej kombinacji dóbr, która maksymalizuje użyteczność całkowitą przy danych ograniczeniach ekonomicznych (tzn. danym dochodzie i cenach dóbr).

Podejmując decyzje zakupu, konsument wybierze taki punkt na linii budżetowej, który jest jednocześnie punktem na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności.

Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwie najwyżej położoną krzywą obojętności wyznacza równowagę konsumenta.

Optimum konsumenta (równowaga konsumenta) – sytuacja, w której konsument maksymalizuje użyteczność (zadowolenie), czyli wybiera taką kombinację dóbr, która go najbardziej zadawala przy założeniu danych cen dóbr i dochodu jakim dysponuje.

Konsument pozostaje w punkcie równowagi tak długo, dopóki nie ulegną zmianie warunki zewnętrzne (ceny, dochód) lub wewnętrzne (ocena użyteczności).

Stan równowagi jest jednocześnie stanem maksymalnej użyteczności całkowitej.