SŁUŻBY POWOŁANE DO WALKI Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ ZORGANIZOWANĄ

Zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolita Polska zapewnia bezpieczeństwo obywateli. Zadaniem władz publicznych jest, więc zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom, w tym także praktyczne zagwarantowanie ochrony takich dóbr jak życie, zdrowie, własność itd., co obejmuje także walkę z przestępczością atakującą te dobra. Wśród wymienionych przykładowo w Konstytucji zadań Rady Ministrów znajduje się zapis, iż Rada Ministrów w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny. Rada Ministrów określa przy tym ogólne kierunki polityki w danym zakresie spraw i pełni funkcje koordynacyjne a także kieruje administracją rządową. Zakres działów administracji rządowej oraz właściwość ministra kierującego danym działem określa ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej (tekst jednolity Dz. U. Nr 159, poz. 1548 z późn. zm.) W art. 5 ww. ustawy określona została klasyfikacja działów administracji rządowej, z których z punktu widzenia zwalczania przestępczości znaczenie mają sprawiedliwość (art. 5 pkt 20) oraz sprawy wewnętrzne (art. 5 pkt 24). Dział sprawiedliwość, zgodnie z treścią art. 24 ustawy obejmuje sprawy:

1) sądownictwa;

2) prokuratury, notariatu, adwokatury i radców prawnych, w zakresie wynikającym z przepisów odrębnych;

3) wykonywania kar oraz środków wychowawczych i środka poprawczego orzeczonego przez sądy oraz sprawy pomocy postpenitencjarnej.

Ponadto minister właściwy do spraw sprawiedliwości zapewnia przygotowywanie projektów kodyfikacji prawa cywilnego, w tym rodzinnego, oraz prawa karnego a także jest właściwy w sprawach sądownictwa w zakresie spraw niezastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów państwowych i z uwzględnieniem zasady niezawisłości sędziowskiej. Ministrowi właściwemu do spraw sprawiedliwości podlega także Centralny Zarząd Służby Więziennej.

Dział sprawy wewnętrzne obejmuje zaś m. in. sprawy:

1) ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego;

2) ochrony granicy Państwa, kontroli ruchu granicznego i cudzoziemców.

Minister właściwy do spraw wewnętrznych sprawuje nadzór nad działalnością m. in. Policji, Straży Granicznej oraz Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej.

Nad działalnością administracji rządowej nieobjętą zakresem działów administracji rządowej, wykonywaną przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencję Wywiadu sprawuje Prezes Rady Ministrów. Zgodnie zaś z art. 33b ustawy Prezes Rady Ministrów wykonując politykę Rady Ministrów wydaje szefom Agencji wiążące wytyczne i polecenia. Konkretyzacja tego uprawnienia nastąpiła w art. 7 ust.1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu. W myśl tego przepisu Prezes Rady Ministrów określa kierunki działania Agencji w drodze wytycznych. Szefowie Agencji z kolei mają obowiązek przedstawić Prezesowi Rady Ministrów najpóźniej na 3 miesiące przed końcem roku kalendarzowego roczne plany działania na rok następny i corocznie także – do dnia 31 stycznia – sprawozdania z działalności Agencji za rok poprzedni.

Wspomniany już wcześniej minister właściwy w sprawach sprawiedliwości swoje zadania w zakresie walki z przestępczością wykonuje przede wszystkim pełniąc, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze, funkcję Prokuratora Generalnego. Poza zadaniami określonymi ogólnie dla całej prokuratury, a które omówione zostaną w dalszej części pracy, Prokurator Generalny kieruje osobiście bądź przez zastępców działalnością prokuratury, wydając wytyczne, zarządzenia i polecenia, które nie mogą jednak dotyczyć treści czynności procesowych. Prokurator Generalny jest przełożonym prokuratorów powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Prokurator Generalny powołuje prokuratorów powszechnych jednostek prokuratury a prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury powołuje na wniosek Ministra Obrony Narodowej.

Istotną kompetencją Ministra Sprawiedliwości jest ustalanie w drodze rozporządzenia regulaminu określający tryb wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Minister Sprawiedliwości określa także wewnętrzną organizację powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz zakres działania sekretariatów i innych działów administracji.

Jak już była mowa wcześniej minister właściwy do spraw wewnętrznych sprawuje nadzór nad działalnością m. in. Policji, Straży Granicznej oraz Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku stanowi, iż centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendant Główny Policji, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji.

Art. 6 ust. 1 ustawy o Policji stanowi, iż organami administracji rządowej na obszarze województwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego są:

1) wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu albo komendant wojewódzki Policji działający w imieniu własnym w sprawach:

a. wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń,

b. wydawania indywidualnych aktów administracyjnych, jeżeli ustawy tak stanowią,

2) komendant powiatowy (miejski) Policji,

3) komendant komisariatu Policji.

Zgodnie zaś z art. 3 ustawy o Policji wojewoda oraz wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub starosta sprawujący władzę administracji ogólnej oraz organy gminy, powiatu i samorządu województwa wykonują zadania w zakresie ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego na zasadach określonych w ustawach.

Jeżeli chodzi o Straż Graniczną to podobnie jak Policja podlega ona ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 roku o Straży Granicznej stanowi, iż centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego jest Komendant Główny Straży Granicznej. Komendanta Głównego Straży Granicznej, który jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Straży Granicznej, powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Ważnym elementem działań rządu i administracji publicznej jest programowanie będące narzędziem koordynacji danej polityki. Także w zakresie bezpieczeństwa publicznego i zwalczania przestępczości opracowywane są a następnie realizowane różnego rodzaju programy, stanowiące zespół działań określonych dla osiągnięcia danego celu. Aktualnie najważniejszym programem w zakresie bezpieczeństwa publicznego ma przyjęty przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 28 sierpnia 2002 roku Program poprawy bezpieczeństwa obywateli „Bezpieczna Polska”.

Program „Bezpieczna Polska” wśród głównych celów wymienia Zredukowanie poziomu przestępczości i poprawa społecznego poczucia bezpieczeństwa zaś działania służące realizacji celów programu usystematyzowane zostały w takich obszarach jak:

Ø zapobieganie przestępczości i powrotowi do przestępstwa,

Ø skuteczne ściganie i karanie sprawców przestępstw.

W obszarach tych przewidziane jest szereg różnego rodzaju środków jednakże szczegółowe omawianie ich ze względu na fakt, iż omawiany dokument ma jedynie charakter programowy – postulatywny a nie normatywny, nie wydaje się celowe biorąc pod uwagę przedmiot niniejszego opracowania. Dla porządku wspomnieć jednak wypada, że w obszarze walki z zorganizowaną przestępczością istnieją jeszcze dwa programy: „Krajowy program zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi”, który jest uzupełnieniem Programu „Bezpieczna Polska” oraz przyjęty przez Radę Ministrów 17 września 2002 roku Program zwalczania korupcji „Strategia antykorupcyjna.

PROKURATURA

Prokuratura, mimo niekwestionowanego znaczenia w systemie organów ochrony prawnej nie ma swego umocowania konstytucyjnego, a co za tym idzie, zadania i uprawnienia jednego z najważniejszych państwowych organów nie są określone najwyższą w hierarchii normą prawną a jedynie w drodze regulacji ustawowej. Wielokrotnie nowelizowana ustawa z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 z późn. zm.) określa, iż zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Powyższe zadanie Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonują zgodnie z art. 3 ustawy przez:

- prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,

- wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli,

- podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach,

- sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności,

- prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania,

- zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji,

- koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe,

- współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa,

- współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych,

- opiniowanie projektów aktów normatywnych,

- podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Naczelnym organem prokuratury jest Prokurator Generalny. Prokurator Generalny kieruje prokuraturą osobiście lub przez swoich zastępców, posiada też uprawnienia do wydawania zarządzeń, wytycznych i poleceń podległym prokuratorom. Prokuratura zorganizowana jest na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, co oznacza, iż wszyscy prokuratorzy podporządkowani są swoim przełożonym, którymi są Prokurator Generalny i prokuratorzy przełożeni niższych szczebli. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury podległymi Prokuratorowi Generalnemu są: Prokuratura Krajowa, prokuratury apelacyjne, prokuratury okręgowe i prokuratury rejonowe.

Najważniejsze zadanie prokuratury, określone jako "czuwanie nad ściganiem przestępstw" prokurator wykonuje przez prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach karnych i wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. Pojęcie "ściganie przestępstw" ma szerokie znaczenie i swym zakresem obejmuje całokształt walki z przestępczością tj.: wykrycie sprawcy i jego ujęcie oraz zebranie i utrwalenie dowodów dla sądu (przygotowanie oskarżenia), działania zmierzające do ukarania sprawcy (popieranie oskarżenia przed sądami), a także wykonania wobec niego orzeczonej kary pozbawienia wolności (wykonanie kary). Wszystkie wskazane elementy uregulowane zostały w ustawie o prokuraturze w rozdziale 3 w kontekście działalności w postępowaniu przygotowawczym, udziału prokuratora w postępowaniu sądowym i nadzoru nad wykonaniem orzeczeń o tymczasowym aresztowaniu i o pozbawieniu wolności. Szczegółowe kompetencje prokuratora w tym zakresie określone są w kodeksie postępowania karnego oraz kodeksie karnym wykonawczym.

Zwrócić należy uwagę na fakt, iż prokuratura nie jest zobowiązana do ścigania wszystkich przestępstw. Poza zakresem zainteresowania prokuratury pozostają czyny karalne o niewielkiej wadze i szkodliwości społecznej, których sprawców pokrzywdzony może sam ścigać bez angażowania wszystkich organów państwowych uprawnionych do walki z przestępczością.

Art. 3 ustawy o prokuraturze stanowi, iż do zadań prokuratury należy prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania, koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonej przez inne organy oraz współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa, opiniowanie projektów aktów normatywnych, a także podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

Zwalczaniem przestępczości zorganizowanej zajmuje się funkcjonujące w strukturze Prokuratury Krajowej Krajowe Biuro do Spraw Przestępczości Zorganizowanej. W jego skład wchodzą:

Ø Zespół Koordynacji Ścigania Przestępczości Zorganizowanej,

Ø Zespół do Spraw Współpracy Międzynarodowej w Zwalczaniu Przestępczości Zorganizowanej,

Ø Zespół do Spraw Kontroli Działań Operacyjnych,

Ø Zespół do Spraw Informacji i Analiz.

Jednostce tej podlegają Wydziały II w prokuraturach apelacyjnych oraz Wydziały VI do Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej w prokuraturach okręgowych. II Wydziały do Spraw Przestępczości Zorganizowanej funkcjonujące w prokuraturach apelacyjnych swym zakresem działania obejmują: prowadzenie śledztw dotyczących przestępczości zorganizowanej, nadzór służbowy i instancyjny nad postępowaniami przygotowawczymi w tych sprawach prowadzonymi przez prokuratury okręgowe i udział prokuratorów w postępowaniu sądowym w sprawach przestępczości zorganizowanej. VI Wydziały do Spraw Przestępczości Zorganizowanej prokuratur okręgowych mają za zadanie: prowadzenie śledztw własnych i nadzorowanie śledztw powierzonych innym organom, dotyczących przestępczości zorganizowanej, a zwłaszcza: nielegalnej produkcji i obrotu narkotykami; fałszowania i puszczania w obieg środków płatniczych; przemytu towarów o wysokiej akumulacji zysku; nielegalnego, krajowego i międzynarodowego przemieszczania kapitału, w tym "prania pieniędzy”; obrotu kradzionymi samochodami; nielegalnego obrotu bronią i materiałami rozszczepialnymi; działań o charakterze terrorystycznym lub porachunkowym; łapownictwa a także udział prokuratorów w postępowaniu sądowym w tych sprawach rozstrzyganych w pierwszej instancji. VI Wydziały istnieją tylko w tych okręgach, gdzie występuję zagrożenie przestępczością zorganizowaną.

POLICJA

Policja w myśl ustawy z 6 kwietnia 1990 roku jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Do jej zadań należy:

1) ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

3) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,

5) nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,

6) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,

7) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,

8) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,

9) prowadzenie Krajowego Systemu Informatycznego.

Policja jest główną służbą, której ustawowym zadaniem jest walka z przestępczością. Dysponuje wieloma strukturami wyspecjalizowanymi w zwalczaniu przejawów przestępczości, w tym także tej zorganizowanej oraz odpowiednim zapleczem logistycznym.

W granicach swych zadań Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe.

AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego została powołana 29 czerwca 2002 roku na podstawie ustawy z dnia 24 maja 2002 roku o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz.676 z późn. zm.) i w zasadzie przejęła zadania, które wcześniej wykonywał zlikwidowany Urząd Ochrony Państwa. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy do zadań ABW należy:

1) rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa,

2) rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw:

a. szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa,

b. godzących w podstawy ekonomiczne państwa,

c. korupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. Nr 88, poz. 554 i Nr 106, poz. 679, z 1998 r. Nr 162, poz. 1126, z 1999 r. Nr 49, poz. 483 oraz z 2000 r. Nr 26, poz. 306), jeśli może to godzić w bezpieczeństwo państwa,

d. w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa,

e. nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym - oraz ściganie ich sprawców,

3) realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych,

4) uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego,

5) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

ABW może prowadzić działalność także poza granicami kraju, ale jedynie w zakresie realizacji zadań wymienionych w art. 5 ust. 1pkt 2.

Katalog zadań ABW oparty został na regulacji dotyczącej działalności UOP (art. 1 ust.2 ustawy o UOP). Zwrócić należy jednak uwagę, iż, jak twierdzi Stanisław Hoc, „realizacja ustawowych zadań w zakresie zwalczania korupcji grozić może „uwikłaniem się” Agencji w politykę, co jest jednak nieuniknione”. Rozpoznanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw takich jak nielegalne wytwarzanie, posiadanie i obrót bronią, materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi zostało ograniczone do obrotu międzynarodowego i ścigania jego sprawców. Rozwiązanie takie ogranicza w zasadzie pole dublowania zadań ABW z innymi służbami, co wydaje się rozwiązaniem właściwym.

Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów i jest centralnym organem administracji rządowej, działając przy pomocy ABW, która ma status urzędu administracji rządowej (art. 3 ust. 1 ustawy). Szefa ABW w randze sekretarza stanu powołuje Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych (art. 14 ust. 1).

Prezes Rady Ministrów nadaje w drodze zarządzenia statut ABW, który określa jej organizację wewnętrzną (art. 20). Szef agencji w drodze zarządzeń nadaje regulaminy organizacyjne jednostkom organizacyjnym.

W granicach zadań, o których mowa w art. 5 ust. 1, funkcjonariusze ABW wykonują: czynności operacyjno – rozpoznawcze i dochodzeniowo śledcze w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw oraz ścigania ich sprawców, czynności operacyjno – rozpoznawcze i analityczno – informacyjne w celu uzyskiwania i przetwarzania informacji istotnych dla ochrony bezpieczeństwa państwa i jego porządku konstytucyjnego (art. 21 ust. 1).

AGENCJA WYWIADU

Agencja Wywiadu została utworzona analogicznie jak ABW 29 czerwca 2002r. mocą ustawy z dnia 24 maja 2002r.o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz.676 z późn. zm.). AW jest właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Katalog zadań AW został określony w art. 6 ust. 1 ustawy, który stanowi, iż do zadań Agencji Wywiadu należy:

1) uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego,

2) rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

3) ochrona zagranicznych przedstawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej i ich pracowników przed działaniami obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę interesom Rzeczypospolitej Polskiej,

4) zapewnienie ochrony kryptograficznej łączności z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz poczty kurierskiej,

5) rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej,

6) rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia,

7) rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń,

8) prowadzenie wywiadu elektronicznego,

9) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

Zasadą jest, że wymienione zadania realizowane są poza granicami RP. Wyjątkiem jest przepis art. 6 ust. 3, który stanowi, iż działalność AW na terytorium RP może być prowadzona wyłącznie w związku z jej działalnością poza granicami państwa a realizacja czynności operacyjno-rozpoznawczych, o których mowa w art. 27, 29 i 30 (kontrola operacyjna, zakup kontrolowany, przesyłka niejawnie nadzorowana), jest dopuszczalna wyłącznie za pośrednictwem Szefa ABW. Szefa AW w randze sekretarza stanu, który jest centralnym organem administracji rządowej, powołuje Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych (art. 14 ust. 1). Szef działa przy pomocy Agencji, która jest urzędem, podlega bezpośrednio Prezesowi RM. Statut Agencji nadaje Prezes RM w drodze zarządzenia.

Prezes Rady Ministrów w drodze wytycznych określa kierunki działania AW, a szef AW może podejmować w celu realizacji zadań Agencji współdziałanie z właściwymi organami i służbami innych państw. W granicach zadań określonych w art. 6 ust. 1, funkcjonariusze AW wykonują czynności operacyjno – rozpoznawcze i analityczno – informacyjne.

STRAŻ GRANICZNA

Podstawowym aktem regulującym organizację, zadania, uprawnienia i obowiązki Straży Granicznej jest ustawa z 12 października 1990 roku o Straży Granicznej (Dz. U. Nr 78, poz. 462 z późn. zm.). Ustanawia ona katalog zadań, w którym oprócz obowiązków związanych z ochroną granicy oraz kontrolą ruchu granicznego, wymienione zostały także istotne zadania z punktu widzenia walki z przestępczością, w tym także zorganizowaną. I tak art. 1 ust. 2 ustawy stanowi m.in., że do zadań Straży Granicznej należy:

- rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, w zakresie właściwości Straży Granicznej, a w szczególności:

a) przestępstw i wykroczeń dotyczących zgodności przekraczania granicy państwowej z przepisami, związanych z jej oznakowaniem oraz dotyczących wiarygodności dokumentów uprawniających do przekraczania granicy państwowej,

b) przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych wymienionych w art. 133 § 1 pkt 1 Kodeksu karnego skarbowego,

c) przestępstw i wykroczeń pozostających w związku z przekraczaniem granicy państwowej lub przemieszczaniem przez granicę państwową towarów oraz przedmiotów określonych w przepisach o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, o broni i amunicji, o materiałach wybuchowych, o ochronie dóbr kultury, o narodowym zasobie archiwalnym, o przeciwdziałaniu narkomanii oraz o ewidencji ludności i dowodach osobistych,

d) przestępstw i wykroczeń określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 114, poz. 739, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1126, z 2000 r. Nr 106, poz. 1118 oraz z 2001 r. Nr 42, poz. 475),

- zapobieganie transportowaniu bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów, przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, a także zanieczyszczaniu wód granicznych,

- zapobieganie przemieszczaniu bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów przez granicę państwową środków odurzających i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych.

Jeśli chodzi o uprawnienia Straży Granicznej to stwierdzić należy, że zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń w zakresie określonym w art. 1 ust. 2 pkt 4 i w ust. 2a funkcjonariusze Straży Granicznej pełnią służbę graniczną, prowadzą działania graniczne, wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze i administracyjno-porządkowe oraz prowadzą postępowania przygotowawcze według przepisów Kodeksu postępowania karnego, a także wykonują czynności na polecenie sądu i prokuratury oraz innych właściwych organów państwowych w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych przepisach. W ramach tych czynności funkcjonariusze mogą oczywiście uzyskiwać dane o osobach, przetwarzać je a także wykorzystywać specjalne instrumenty jak kontrola operacyjna, zakup kontrolowany, czy dostawa niejawnie nadzorowana, ale o tym mowa będzie w dalszej części pracy.

Straż Graniczna może w celu wykonywania swoich ustawowych zadań współdziałać także z innymi służbami oraz z organami administracji rządowej, jednostkami samorządu terytorialnego oraz innymi jednostkami organizacyjnymi, zaś w zakresie ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego współdziała z organami ochrony granic innych państw.

SŁUŻBY CELNE

Służby celne ze względu na realizowane przez nie zadania mają ogromne znaczenie dla zwalczania przestępczości zorganizowanej, zwalczając przemyt narkotyków, broni oraz wyrobów akcyzowych. Podstawowymi aktami prawnymi dla funkcjonowania służby celnej są: ustawa z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 72, poz. 802 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 20 marca 2002 r. o przekształceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 41, poz. 365).

Do najważniejszych zadań służby celnej należy:

- sprawowanie kontroli celnej obrotu towarowego z zagranicą,

- wymiar i pobór należności celnych i podatkowych w części naliczanej na granicy państwa (VAT, akcyza),

- zwalczanie przemytu i przeciwdziałanie oszustwom celnym.

Dla realizacji tych celów służby celne współpracują z innymi służbami, zwłaszcza ze Strażą Graniczną i organami podatkowymi a także ze służbami celnymi i śledczymi innych państw.

Jeśli chodzi o podstawy prawne zwalczania przemytu to zasadnicze znaczenie mają przepisy ustawy z 9 stycznia 1997 r. Kodeks celny (Dz. U. z 2001 r. Nr 75, poz. 802 z późn. zm.), ustawa z 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 78, poz. 468 z późn. zm.), przepisy kodeksu karnego.

ŻANDARMERIA WOJSKOWA

Żandarmeria Wojskowa działa na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. Nr 123, poz. 1353 z późn. zm.). Żandarmeria ma obowiązek zapobiegania popełnianiu przestępstw i innym zjawiskom kryminogennym, a także wykrywania przestępstw i wykroczeń oraz ścigania ich sprawców.

W granicach zadań ŻW wykonuje czynności operacyjno – rozpoznawcze, dochodzeniowo – śledcze a także administracyjno – porządkowe. W ramach czynności operacyjno – rozpoznawczych stosować może kontrolę operacyjną oraz zakup kontrolowany i przesyłkę niejawnie nadzorowaną.

Żandarmeria Wojskowa, wykonując ustawowe zadania współdziała z: Wojskowymi Służbami Informacyjnymi, wojskowymi organami porządkowymi oraz dowódcami jednostek wojskowych i dowódcami (komendantami) garnizonów a także Urzędem Ochrony Państwa, Policją, Strażą Graniczną, Inspekcją Celną, organami kontroli skarbowej, Biurem Ochrony Rządu, strażami ochrony kolei oraz innymi organami uprawnionymi do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, a także organami uprawnionymi do prowadzenia dochodzeń w sprawach o przestępstwa oraz organami, którym przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego, i organami uprawnionymi do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego w sprawach o wykroczenia.

Znaczenie ŻW w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej wzrasta i będzie wzrastać z uwagi na coraz większe zagrożenie przestępczością zorganizowaną struktur wojskowych, co związane jest z kradzieżami i nielegalnym obrotem bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi ale także w związku z szerzącą się narkomanią wśród żołnierzy, co przekłada się z kolei na zagrożenie nielegalną dystrybucją środków odurzających na terenie jednostek wojskowych.