KULTUROTWÓRCZE ZNACZENIE
SZTUKI FILMOWEJ
05.03.2013/12.03
Mit bohatera obecny w każdej kulturze – bohater po dokonaniu heroicznych czynów sam staje po stronie zła
MIT ZAŁOŻYCIELSKI:
- pojęcie w strukturalizmie Claude’a Levi-Strausse’a
- takim mitem dla zachodnioeuropejskiego kręgu kulturowego jest mit o Edypie
określa byt jednostki w kulturze zachodniej
poświęcenie dla społeczności – człowiek musi wyzbyć się egoistycznych celów i pragnień dla społeczności (czy coś takiego...)
jednostka musi rozwikłać tajemnicę swojej egzystencji (Sfinks)
człowiek chciałby uciec od swojego przeznaczenia – śmierci, ale nie może
odkrywanie prawdy o sobie
- drugim mitem założycielskim: mit o Chrystusie – świat nowożytny, chrześcijaństwo ( „Matrix”)
KINO:
Narracja filozoficzna
- G. Deleuze: najwybitniejsi twórcy w historii kina byli filozofami, filozofowali poprzez kino; w kinie dzieją się najważniejsze rzeczy w kulturze człowieka
- film jako źródło poznania filozoficznego
Źródło wiedzy historycznej
- im bliżej współczesności, tym większa dbałość o prawdę historyczną, detale związane z czasami, w których dzieje się akcja filmu (film „Imię Róży”, reż. Annaud zatrudnił historyka J. de Geoff’a aby poznać konkretną epokę należy badać przejawy życia codziennego – punkt widzenia antropologii dnia codziennego)
Narracja psychologiczna
- penetracja psychiki jednostki (Bergman) lub całej społeczności (narracja socjologiczna; np. filmy ekspresjonizmu niemieckiego)
- film bardzo często repryzą jaźni (??? Cokolwiek to znaczy...), myślenie ludzkie przyrównanie do oglądania filmu
Wymiar antropologiczny (zawiera w sobie wszystko powyższe)
- kino stało się najważniejszym medium poznania antropologicznego obcych kultur
- kino wynalazkiem kultury zachodniej, ale już treści obce (np. „Imperium Zmysłów” sednem kultury japońskiej: śmierć jako błysk świadomości)
Funkcja estetyczna
Funkcja eskapistyczna (przyjemność)
W wielu przypadkach samo kino staje się synonimem kultury – dwa kraje: USA i Indie:
- Indie nie zawsze były utożsamiane z Bollywood – realizm, kino realistyczne (np. reż. S. Ray; film „Omkara” – indyjska wersja Otella)
- masala movie – kino taneczne
- kino amerykańskie wchłania w siebie różne kulturowe artefakty
Kino źródłem wiedzy o kulturze vs kulturotwórczy wymiar kina (kino jako synonim kultury).
Filmy mogą być:
DOKUMENTALNE
- KINO BEZPOŚREDNIE: nurt Cinema Direct – jak najmniejszy element kreacji w filmach dokumentalnych (np. reż. Rouch kamera na plecach), po raz pierwszy użyli ukrytą kamerę
- uprzywilejowana pozycja kina dokumentalnego – pokazywanie nieprzetworzonej rzeczywistości
- badania z lat 50 i 60 – przykład Calvyna Prylucka, który dokumentuje kulturę północnoamerykańskich Indiach: oddał kamerę tubylcom re-kreacja sposobu postrzegania rzeczywistości i sposobu myślenia przez przedstawicieli innych kultur
- film „Nanook-Eskimos” (1922) Roberta Flacherty’ego – matryca dla kina dokumentalnego: opowieść o życiu Innuity i jego rodziny, ale także o tym, jak sam Flaherty widział ujmowany za pomocą kamery świat (Nanook – „szlachetny prymityw”)
- z czasem to się zmieniło, dziś realizuje się dokumenty jakby z perspektywy portretowanych ludzi; np. Werner Herzog i jego „Szczęśliwi ludzie: rok w tajdze” (2010)
- przejście od antropologii strukturalistycznej do poststrukturalistycznej (tu mógł się wkraść błąd...) obserwacja uczestnicząca
- każda kultura doczekała się swojego dokumentalnego portretu, są nwet dokumenty pokazujące zbiorowy portret kultury globalnej
KREACYJNE
- „świadectwa” kultury, w jakiej powstają każdy więc film może być źródłem kulturoznawczego poznania, może wiele powiedzieć o kulturach, do których wcześniej nie mieliśmy dostępu (np. tzw. trzecie kino)
- często mogą przybliżyć sam proces tworzenia się kultury (również proces jej degradacji), jak np. „mitologiczne” filmy Pasoliniego: „Król Edyp” (1967), „Medea” (1969), „Ewangelia wg św. Mateusza” (1964) mity założycielskie C. Levi-Straussa
- z filmów kreacyjnych (zwłaszcza rozgrywających się w czasach ich realizacji) możemy dowiedzieć się, jak wyglądała rzeczywistość kulturowa właśnie w momencie ich realizacji (krytyczna analiza!)
obraz społeczeństwa USA w latach powojennych: „Najlepsze lata naszego życia” (1964) Williama Wylera
obraz społeczeństwa USA dziś: np. serial „Gotowe na wszystko”
- kino kreacyjne tworzone przez najwybitniejszych reżyserów zawiera kulturowe prerogatywy grupy społecznej, z której owi reżyserzy się wywodzą
np. „Popiół i diament” A. Wajdy – polska kultura o profilu romantycznym
kultura rosyjska i kino rosyjskie: Andriej Tarkowski i jego „Nostalgia” (1983)
kultura niemiecka i kino niemieckie: Werner Herzog „Nosferatu – wampir”
kultura hiszpańska i kino hiszpańskie: Carlos Saura i jego „Trylogia taneczna”: „Carmen” (1983), „Czarodziejskie gody” (1986), „Flamenco” (1995)
kultura japońska i kino japońskie: Akira Kurosawa „Siedmiu samurajów” (1954) i Yasujiro Ozu „Tokijska opowieść” (1953)
kultura chińska i kino chińskie: Kaige Chan „Żegnaj moja konkubino” (1953) – piąte pokolenie kina chińskiego (po śmierci Mao, rewolucja kulturalna), film na podst. opery pekińskiej
Ale kino produkuje również kulturę:
- pojęcie „kultowości” danego filmu
- generuje zjawiska społeczne, inicjuje zaistnienie życia pozaekranowego
saga „Star Wars” – przykład zjawiska filmowego, z jednej strony „produkt” filmów, z drugiej tworzy kulturę
„Chinatown” Polańskiego – film w estetyce retro, będący hołdem dla kina noir (USA, lata 40) – a właściwie to czemu oglądaliśmy akurat na tym wykładzie???
Antropologia filmu/antropologia (audio)wizualna. Próba określenia ram metodologicznych w kontekście teorii filmu:
- refleksja nad obrazem, któremu jednocześnie towarzyszy dźwięk
- filmy – fakty antropologiczne, które dostarczają nam mnóstwa informacji oraz stanowią podstawę dla refleksji antropologicznej – relacji człowieka ze środowiskiem
- koncepcja mitu założycielskiego – narracja, która generuje inne teksty kultury
Sikora „Film i paradoksy rzeczywistości”