GENEZA PRZEDMIOTU - JANUSZ KORCZAK

Ten typ diagnozy nazwany był diagnozą kliniczno-wychowawczą. Przedstawiona została w 10919 roku w książce „Momenty wychowawcze”.

NIE MA OBJAWÓW BEZ ZNACZENIA!

Diagnoza wg Korczaka zawiera dwa kierunki działań:

1. ma na celu poznanie i zrozumienie dziecka

2. będący konsekwencją pierwszego – poznanie przez wychowawcę siebie, swoich właściwości i możliwości jako współtwórcy pracy wychowawczej.

Typy wychowawców wg Korczaka:

• brutale i mizantropi

• kokietujący dzieci

• pozorni wychowawcy

• dozorcy

• tyrani

• moralizatorzy

• apostołowie

• wychowawcy idei

Jego model wychowawczy to pedagog rozumny, ambitny, o postawie badacza-klinicysty, stosującego naukowe metody poznania dzieci. Za najważniejsze z nich uważa obserwację (6 punktowy plan obserwacji i to zarówno jednostki jak i grupy dziecięcej zarówno w szkole jak i poza nią).

Głównym celem jego pomiaru był rozwój fizyczny dziecka. Prowadził wieloletnie pomiary wzrostu, wagi, jakości i ilości posiłków, przebieg snu i moczenie się. Obserwacje te potwierdziły jego poglądy, iż sfera biologiczna dziecka to podstawowe ogniwo pracy wychowawczej.

Kliniką wychowawczą jest każda placówka osiedlowo-wychowawcza.

Współczesna przydatność twórczości Korczaka:

1. zasada podstawowa w znaczeniu wiedzy o dziecku, konsekwentność, rozpoznanie własnych właściwości przez wychowawcę

2. dominacja – w diagnostyce pedagogicznej elementów diagnostyki klinicznej, głównie w badaniach zespołowych, w których biorą udział specjalności różnych dyscyplin

3. głęboka analiza genezy zjawiska i typologia zjawiska. Diagnoza genetyczna wg Korczaka została przyjęta przez jego następców, natomiast nie znalazła zwolenników analiza typologiczna.

Diagnoza kliniczno-wychowawcza: nieustanna, powtarzana, weryfikowana i wątpiąca ma na celu znalezienie odpowiedzi na pytania „jak dziecko największa wartość ludzkości kochać, szanować, pomagać w rozwoju, wprowadzić w kulturę zawodową, życie społeczne?”. Mądry wychowawca nieumiejętnie prowadzący autodiagnozę i diagnozę dzieci oraz pomagający w autodiagnozie ma szansę stać się famrem świata dziecięcego (przyjacielem).

HELENA RADLISKA

Jej pseudonim to Helena Orsza. Twórczyni diagnostyki społecznej jako metody pracy socjalnej głównie w pomocy jednostkowej i opiece środowiskowej.

Była zwolenniczką szerokiej analizy warunków i stosunków społecznych. Dostrzegała ważność wcześniejszego wyrównywania zaburzeń rozwoju, zaniedbania tej dziedziny profilaktyki obciążające szpitale, zakłady karne. Dostosowała zatem koncepcje do potrzeb polskich, wzbogaciła pojęcie wzorca jako zespołu norm, uściśliła pojęcie wskaźnika wprowadzając go do badań empirycznych. Dążenie do uściśnienia wyników diagnozy pozwoliło jej wprowadzić ogólny wskaźnik środowiska. Wskaźnik ten stał się główną koncepcją środowisk wychowawczych.

Diagnoza społeczna ukierunkowana na program pomocy jednostce i rodzinie przekształcona w diagnozę środowiskową, dostarczając wiedzy o szerszym środowisku społecznym stała się podstawą prognozowania i planowania społecznego, a w konsekwencji zorganizowanego działania socjalnego mającego na celu przekształcenie środowiska. Stąd diagnoza sytuacji jednostki i rodziny znajdowały się na dalszych miejscach w badaniach Radlińskiej.

Stosowała ona najczęściej diagnozę genetyczną, której celem było wyjaśnienie przyczyn powstania zjawisk i środowiskowych uwarunkowań oraz diagnozę znaczenia (celowości), w której dominowało staranne znaczenie danych objawów i cech charakterystycznych do całokształtu badanego zjawiska.

Diagnoza odpowiada na pytanie o ich skutki dla działania społeczno-wychowawczego, kulturalnego, opiekuńczego, czyli próbę określenia diagnozy prognostycznej.

Wg Radlińskiej to problem do rozwiązania decyduje o typie diagnozy. Selekcjonuje wskaźniki w badaniach i ogranicza możliwości stosowania diagnozy rozwiniętej ze względu na jej pracę i czasochłonność, często czyni ją zbędną.

Wychowawcy, pracownicy socjalni wg Radlińskiej powinni posiadać bardzo dobrą umiejętność poznawania środowiska (funkcja poznawcza) oraz funkcję kreatywną to jest propozycja zmian i rozwiązań praktycznych, które podejmują uczestnicy przekształcania środowiska.

Radliska podnosiła znaczenie postawy etycznej badacza, głównie to poczucia prawa i wartości każdego człowieka, poszanowanie godności ludzkiej i intymności jednostki i rodziny, odpowiedzialności i uczciwości. Przestrzegała w trakcie badań socjometrycznych przed nadużywaniem dobrej woli, cierpliwości, czasu osób badanych i stosowaniem zbyt rozbudowanych narzędzi badawczych.

Badania wg niej mogą się odbywać jedynie w interesie badanych, poza celem naukowym powinien występować wyraźny nakaz moralny „swoisty dla badań”, które odsłaniają niejednokrotnie tajemnice osobiste. Nie należy w nie wglądać inaczej jak z niesieniem pomocy.

Radliska kładła nacisk na nowatorstwo, znaczenie instytucji i wyobraźni w badaniach diagnostycznych.

Kształtowanie „konstytutywnej wyobraźni społecznej” polegało wg niej na poszukiwaniu współzależności rozpatrywaniu dokumentów na tle szerszej całości, wzajemnym kontrolowaniu spostrzeżeń przez osoby związane ze środowiskiem. Intuicja jak i wyobraźnia społeczna zdaniem autorki są cenne głównie w fazie oceny projektowania zmian polegająca na wywoływaniu powódek do działania i poddawanie pomysłu, czyli projektu działania, które nie pozwolą diagnoście – wychowawcy przejść obojętnie obok spraw wymagających jego interwencji.

Wyniki badań diagnostycznych głównie diagnoza genetyczna mają służyć działaniu innowacyjnemu prowadzącemu do zmian nowych rozwiązań strukturalnych i sytuacyjnych.

PODSUMOWANIE

• głównie badanie środowiska społecznego pod kątem jego wymowy socjalnej

• stosowanie diagnozy głównie genetycznej, znaczenia i częściowo prognostycznej

• jako pierwsza zwróciła uwagę na etyczną stronę prowadzenia badań

DIAGNOZA – TERMIN

Termin diagnoza jest pochodzenia greckiego (diagnosis) i oznacza rozpoznanie, osądzenie, ściślej rozróżnianie. Diagnoza na początku była używana tylko w medycynie.

Stawianie diagnoz jest czynnością złożoną, gdyż na podstawie zewnętrznych objawów trzeba wnioskować o stanie wewnętrznym badanej rzeczy, instytucji, organizmu żywego, o stanie funkcji psychicznych czy zdolności przystosowania społecznego. Opiera się na dwóch elementach (filarach) w poznaniu diagnostycznym: doświadczeniu i rozumowaniu, które były już ujmowane w starożytności „cokolwiek powiem kryje się przed wzrokiem oczu to wszystko poddaje się wzrokowi rozumu”.

Doświadczenie gromadzi dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do postawienia diagnozy. Rozumowanie polega tu na przeprowadzeniu wielu operacji myślowych: różnicowania, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, weryfikacje sądów.

Definicje diagnozy:

 wg Ziemskiego – rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.

 Wg Lepalczyk i Badury (diagnoza pedagogiczna) – w pedagogice społecznej jest to rozpoznanie na podstawie zebranych i ocenianych danych z różnych źródeł poszczególnego stanu, jego genezy, przyczyn oraz wyjaśnienie znaczenia i etapu rozwoju, a także ocena możliwości jego zamiany w kierunku pedagogicznie pożądanym.

Etapy diagnozy (wg Podgóreckiego)

W poglądach A. Pogóreckiego diagnoza jest pierwszym ogniwem postępowania celowościowego w naukach praktycznych, w których jako problem naczelny pojawia się zagadnienie przekształcenia rzeczywistości.

Diagnoza składa się w tym ujęciu w następujących wzajemnie warunkujących się etapów:

1. opisu – zestawienie danych empirycznych co do których zachodzi ewentualność postępowania celowego

2. oceny – zastosowanie ocen, które są związane z zebranymi danymi empirycznymi co pozwala na porównanie istniejących z postulowanymi lub niechcianymi stanami rzeczy, na ustalenie aprobaty czy dezaprobaty badanych stanów, określenie rozbieżności między istniejącymi stanami a celami

3. konkluzji – stwierdzająca potrzebę lub jej brak podjęcia postępowania celowościowego

4. tłumaczenia – genetycznego i przyczynowego istniejącego stanu

5. postulowania – zobrazowanie tych stanów, które mają być zrealizowane, zreformowane lub usunięte

6. stawiania hipotez – dotyczące związków między projektem, a czynnikami przyczynowymi

W różny sposób diagnozę można określić jako postawienie hipotezy dającej podstawę do zmiany stanów faktycznych ustalonych na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji empirycznych.

DIAGNOZY CZĄSTKOWE (ASPEKTY DIAGNOZY)

Z definicji diagnozy (pełnej, rozwiniętej) wynikają diagnozy cząstkowe:

1. diagnoza przyporządkująca (klasyfikacyjna, identyfikacyjna):

a) Klasyfikująca – jest najbardziej rozwinięta w naukach przyrodniczych. Ze względu na konieczność znalezienia w danych przedmiotach, gatunkach lub procesach cech specyficznie istotnych i zarazem podstawowych pozwalających jednocześnie odróżnić dany gatunek od drugiego.

b) Typologiczna – ma zastosowanie w naukach humanistycznych, społecznych i częściowo przyrodniczych (psychologia, socjologia, pedagogika, historia itd.). charakteryzuje się dużymi walorami opisującymi i wyjaśniającymi. Nie obowiązują jej sztywne bariery diagnozy klasyfikacyjnej zakładającej posiadanie lub nieposiadanie pewnych cech przez gatunek. Diagnozy typologiczne w opisie posługują się zgrupowaniem cech niestałych, tworzące charakterystyczne kompleksy, tzw. syndromy.

2. diagnoza genetyczna – stanowi drugie etap pełnej diagnozy rozwiniętej. Pozwala wyjaśnić rozwój danego procesu, czy też stanu badanego przedmiotu. Ujawnia ciąg rozwojowy, który doprowadził do stanu obecnego. Dwie odmiany:

a) przedstawia ciąg zmieniających się z pełną prawidłowością funkcji lub form, które doprowadził do aktualnej struktury przedmiotu np. jak następowała zmiana stylów budowlanych gdy chcemy bliżej przedstawić barok.

b) Wyjaśnia ciąg przyczyn i skutków głównie w chorobach lub stanach psychicznych dziecka polegających na dokonaniu analizy, od czego się zaczęło do stanu obecnego. W tym typie diagnozy stosuje się tok rozumowania redukcyjnego przechodzącego od skutków do przyczyn.

3. diagnoza znaczenia (celowości) – wyjaśnia jakie zmiany w funkcjonowaniu układu całości wywołuje dany proces, czy stan rzeczy i jaka na niego oddziałuje np. zaburzenie jednego organu ma bezpośrednie znaczenie dla całego organizmu; lub nie zdolność do pracy jednej osoby z zespołu ma znaczenie dla całości zespołu np. w zwiększeniu zadań dla pozostałych członków. Występuje tu także wyjaśnienie celowościowe, a więc trójczłonowy stosunek w pewnej całości:

• działającej przyczyny

• dążenia całości do zachowania równowagi

• najlepszego przystosowania się do działającej przyczyny i skutku.

Przystosowanie się może być współdziałające. Wyjaśnienie celowości ważne jest w diagnozach socjologicznych, psychologicznych i medycznych ponieważ tłumaczy jak dany proces oddziałuje na całość, jak całość reaguje na ten proces żeby był on możliwie najkorzystniejszy dla jej istnienia i rozwoju.

4. diagnoza fazy – znajduje zastosowanie w rozwijających się dynamicznie zjawiskach, organizmach, instytucjach, chorobach. Ustalenie fazy pozwala określić stopień rozwoju badanych procesów i stanowi podstawę do przewidywania dalszego ich rozwoju np. w przyrodzie faza rozwojowa. W tym typie diagnozy stosuje się rozumowanie progresywne (wzrost funkcji narządów) lub regresywne.

5. diagnoza rozwojowa lub prognostyczna – to przewidywanie dalszego rozwoju badanego procesu czy stanu rzeczy. Opiera się na poprzednich etapach i jest ich bezpośrednim wynikiem. Na ich podstawie wnioskuje się o rozwoju stadiów przyszłych. Ziemski uważa, iż ta diagnoza opiera się na rozumowaniach prawdopodobnych i niepewnych. Nie zawsze można wnioskować na podstawie znanych praw przyczynowych, częściej rozumuje się na podstawie wykrytych tendencji rozwojowych.

Prognoza wg Ziemskiego jest tym pewniejsza, iż dotyczy skutków. Wnioskowanie o coraz dalszych faktach i odleglejszych skutkach jest obarczone coraz większym prawdopodobieństwem błędu. W tego typu diagnozach stosuje się metodę różnicowania w celu dokonania wyboru najbardziej prawdopodobnego stanu alternatywnego.

Czynności pedagoga i praktyka:

1. zbiera dane i na ich podstawie określa stan rzeczy dążąc do jego wyjaśnienia (diagnoza klasyfikacyjna);

2. szuka odpowiedzi na pytania:

a) do jakiego znanego typu należy stan rzeczy? (diagnoza typologiczna);

b) jakie znaczenie ma dany składnik dla całości? (diagnoza znaczenia);

c) w jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy? (diagnoza fazy);

d) jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy? (diagnoza prognostyczna).

Zadania nauczyciela diagnostyka w celu ustalenia prawidłowej diagnozy:

1. Opis badanego stanu rzeczy, zdefiniowanie go w kategorie nadrzędnej jednostki pojęciowej z wyróżnieniem objawów swoistych oraz nieswoistych.

2. Znalezienie wyjaśnienia genetycznego badanego stanu rzeczy, a więc źródeł określonego założenia przez wykrywanie przyczyn pierwotnych i wtórnych.

3. Rozpoznanie zdefiniowanego zaburzenia w powiązane z innymi sferami aktualności człowieka, grupy czy środowiska oraz określenie jego stosunku do celowości funkcjonalnej badanego układu. Jest to również sformułowanie odpowiedzi na pytania: jaką wolę spełniało wychwycone zaburzenie w stosunku do przyjętych przez jednostkę celów działania, jaki zakres celów uległ zakłóceniu i jaki jest stosunek przedmiotu do swej sytuacji?

4. Diagnostyk musi określić dotychczasową diagnostykę rozwoju badanego zjawiska i ustalić jego fazę.

5. Określenie przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia, a więc to rokowanie, czyli prognoza.

Realizacja tych zadań obejmuje trzy etapy postępowania diagnostycznego:

1. Obejmuje rozpoznanie stanu aktualnego przedmiotu wychowania i jego warunków środowiskowych, analizę indywidualnego, subiektywnego układu interakcji społecznych, ich wzajemne relacje „jednostka – środowisko”.

2. Zmierza do rozpoznania:

a) genezy zaburzeń funkcjonowania danej jednostki

b) dynamiki rozwoju zaburzeń

3. Obejmuje nakreślenie prognozy zaburzeń funkcjonowania jednostki, prognozy i rozwoju osobowości i warunków społecznych badanej jednostki.

Techniki badawcze:

• Obserwacja

• Analiza dokumentów

• Analiza wytworów

• Wywiad

• Rozmowa

• Testy osiągnięć szkolnych

• Techniki socjometryczne

• Eksperyment pedagogiczny

• Techniki autoekspresyjne

RODZAJE DIAGNOZ WYCHOWAWCZYCH

Kryteria podziału:

1. Pod kątem widzenia przedmiotu diagnozowania (jednostka, grupa, społeczność): diagnoza jednostki, diagnoza grupy i diagnoza społeczności;

2. Za podstawowy podział przyjęto zastosowanie pytań diagnostycznych. Wyodrębniamy dwa rodzaje pytań jakie stawiamy rzeczywistości, jedno dotyczy poznania rzeczywistości – to diagnoza poznawcza, drugie – jakie podjąć decyzje – to diagnoza decyzyjna.

Oceny:

1. GLOBALNA – konsekwencją diagnozy wstępnej i zarazem warunkiem niezbędnym do podjęcia postępowania celowego jest konkluzja, czyli globalna ocena analizowanej sytuacji, stanu, zjawiska, która pozwala na wskazanie właściwego kierunku postępowania dydaktyczno-wychowawczego oraz uzasadnia potrzebę podjęcia działań.

Znaczenie oceny globalnej:

a) obiektywne szacowanie analizowanego zjawiska;

b) decydujące dla skutecznego działania.

Negatywna ocena ogólna wg Radlińskiej to znak alarmujący, że pomoc z zewnątrz jest konieczna. Ocenę globalną odnieść można do całego diagnozowania środowiska, np. klasy szkolnej. Radliska badała niepowodzenia ucznia (globalnie) poprzez jego warunki bytu, poziomu jego rozwoju biologicznego i psychicznego (zależności). Głównym celem badań nie było ujawnienie zła, lecz wskazanie sposobów naprawy.

Funkcje oceny globalnej:

a) do przekształcania środowiska, a w szczególności do uzasadnienia wybranego kierunku postępowania (profilaktyka, ratownictwo);

b) do ustalania progu zagrożenia, rozwoju jednostki przez złe oddziaływanie środowiska to jest poziom poniżej którego nie można zejść, ponieważ mogą się rozwinąć znacznie bardziej negatywne objawy zagrożenia rozwoju.

Podstawowe techniki:

1. Obserwacja – najbardziej wszechstronna technika gromadzenia materiału; polega na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń; obserwacja może być prostą, nieplanowaną rejestracją zdarzeń i faktów, ale także złożonym procesem kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik (np. kamera, magnetofon itd.).

Typy obserwacji:

a) Swobodna lub otwarta stosowana głównie w początkowej fazie badania

b) Bezpośrednia lub pośrednia

c) Uczestnicząca jawna lub ukryta

2. Wywiad – rozmowa kierowana badającego z respondentem wg opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami. Jest szczególnego rodzaju rozmową np. wywiad bezpośredni, osobisty, „twarzą w twarz”. Najważniejszy warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwe, przygotowane dyspozycje, czyli kwestionariusz, to jest zestaw pytań wg specjalnych zasad.

Czynniki zakłócające wiarygodność informacji:

a) Respondent jako główne źródło informacji może stać się przyczyną świadomego lub nieświadomego zafałszowania prawdy.

b) Kwestionariusz musi zawierać wszystkie zagadnienia postawione w celach i hipotezach badawczych. Jego język musi być dostosowany do języka używanego w danej zbiorowości.

c) Prowadzący badania – indywidualne jego cechy podporządkować regułom badawczym, a gdy występuje kilku ankieterów to należy wyposażyć identyczne kwestionariusze i uświadomić, iż głównym obiektem zainteresowania jest problem badawczy.

Typy wywiadów:

a) Ustny (swobodny wywiad); Pisemny (ankieta, kwestionariusz)

c) Skategoryzowany – ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, badany nie może zmienić słów użytych w badaniu; Nieskategoryzowany – prowadzony w sposób swobodny

e) Jawny (musi być skategoryzowany); Ukryty

g) Jawny nieformalny; Ukryty formalny

i) Indywidualny; Zbiorowy

k) Panelowy (powtarzalny) w dwóch formach:

• Kilku respondentów zadaje pytania badaczowi, na co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się po przerwie

• Jeden badany zadaje pytania kilku respondentom

l) Telefoniczny

m) Głębinowy – pytania nie są standaryzowane, respondent wypowiada się na dany temat bez ograniczeń

n) Zogniskowany (to forma dyskusji; 8 – 11 osób pod kierunkiem moderatora na podstawie scenariusza; dyskusja jest rejestrowana)

6. Techniki projekcyjne – techniki poznawcze postaw indywidualnych i zbiorowych pod działaniem czynnika celowo zorganizowanego. Polega na przedstawieniu badanemu mniemającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, a zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie. Stosowana najczęściej w psychologii, w technikach werbalnych i obrazkowych. Pomocna w oznaczeniu cech osobowości jednostek i grup rówieśniczych.

7. Techniki socjometryczne –Jej zaletą jest wszechstronność w zastosowaniu, jest prosta w użyciu, duża łatwość wnioskowania, praktyczna przydatność. Jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych. Służy do badania grup formalnych i nieformalnych, bez ograniczeń, co do liczby jak i wieku.

Rodzaje technik socjometrycznych:

a) Klasyczny test socjometryczny zwany techniką Moreno. Warunki zastosowania tej techniki: musi zaistnieć jednakowa sytuacja dla wszystkich członków grupy i uzasadniająca wyrażenia opinii lub dokonania wyboru spośród wszystkich członków grupy. Grupa otrzymuje dwu – częściowy test. W pierwszej części badany wprowadzany jest w sytuację, w skutek której musi dokonać wyboru partnera (-ów) za względu na jakąś konieczność np. do wykonania zadania. W drugiej części dokonuje wyboru wymieniając jedno lub kilka nazwisk celowo uporządkowanych.

b) „Zgadnij kto” – w tej technice panuje większa jasność co do celu i przedmiotu badań. Chodzi tu o poznanie ról pełnionych w grupie przez członków lub poznanie cech, jakimi odznaczają się poszczególne osoby, za które są cenione lub nielubiane.

c) Plebiscyt życzliwości i niechęci – polega na ustaleniu skali, którą ocenia badany swój stosunek do pozostałych członków grupy. Skala może posiadać dowolną ilość stopni.

d) Szeregowanie rangowe – skala oszacowań oraz porównywania premii.

Pozytywy stosowania technik socjometrycznych:

a) Określają role poszczególnych jednostek w grupie.

b) Określają rodzaj i natężenie związków emocjonalnych między członkami w grupie.

c) Określają zmiany, jakim ulega grupa pod wpływem określonych czynników.

d) Określają różnice między grupami, ich naturę i znaczeniem wychowawcze.

e) Określają skutki określonych zabiegów wychowawczych.

f) Określają strukturę wewnętrzną grupy.

Pytana wywiadu

To nie tylko dyspozycje do rozmowy, ale rozwinięte dyspozycje do wywiadu środowiskowego. Rodzaje pytań:

a) Pytania zamknięte

b) Pytania otwarte

Sposób zadawania pytań:

• zrozumiałe słownictwo

• odpowiedni ton i szybkość

• stosowanie kart odpowiedzi respondenta przy kafeterii

• zakaz komentowania wypowiedzi respondenta

Etapy:

• przedstawienie się

• podanie celu wizyty

• wyjaśnienie zasad doboru próby

• wyjaśnienie respondentowi jego roli w badaniu

• bliskość w stosunku do miejsca – wyboru miejsca

• wygoda osoby udzielającej wywiadu

• uniknięcie hałasu lub innych przeszkód

OBSERWACJA

Najważniejszym problemem jest sposób gromadzenia materiałów.

Funkcje narzędzi:

a) służą do gromadzenia spostrzeżeń

b) są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzenia obserwacji

Typy:

a) Niestandaryzowane – notatki, opisy. Ich cechą jest gromadzenie materiałów bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego. Ten sposób prowadzenia obserwacji nie daje gwarancji gromadzenia materiałów.

b) Standaryzowane – to doskonała technika gromadzenia materiałów:

• Arkusz obserwacyjny

• Dziennik obserwacyjny

c) Systematyczna – może być prowadzona bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednia – prowadzący osobiście wykonuje wszystkie czynności, ale istnieje tylko jedno źródło informacji, od jego obiektywizmu i rzetelności uzyskanych informacji.

d) Pośrednia – występuje w zgromadzeniach. Konieczna jest ścisła standaryzacja zagadnień i opracowanie drobiazgowych wskazań badawczych oraz eliminowania możliwych osobistych postaw zaangażowań, które mogłyby rzutować na dane.

Należy uwzględnić następujące źródła w obserwacji:

a) Bezpośrednia i pośrednia obserwacja ucznia w szkole i poza nią

b) Rozmowa z uczniem

c) Rozmowa z rodzicami i nauczycielami szkoły

d) Sprawozdanie z konferencji posiedzeń pedagogicznych szkoły

e) Dokumentacja szkolna

f) Odwiedziny ucznia na zajęciach praktycznych i w środowisku