Historia

Można wyróżnić trzy etapy kreowania się odpowiedzialności społecznej. Pierwszy z nich dotyczy tzw. ery przedsiębiorców, pod koniec XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie tzw. kapitanowie przemysłu amerykańskiego, tacy jak John D. Rockefeller, Cornelius Vanderbilt czy Andrew Carnegie, budowali imperia w branżach takich jak np. przemysł naftowy, stalowy, banki, nie zważając na etykę biznesu. Uciekali się oni do szantaży, uchylali się od płacenia podatków i stosowali dyskryminacyjną politykę cenową. Wskutek sprzeciwów urzędników państwowych wprowadzono nowe prawo, które określało stosunki pomiędzy gospodarką, państwem i społeczeństwem. Był to pierwszy krok, który ograniczał działalność przedsiębiorstw, nastawionych wyłącznie na zysk. W połowie XX wieku, w erze wielkiego kryzysu, nastąpił kolejny przełom. W ramach programu nowego ładu Franklina Roosvelta została po raz kolejny przedefiniowana granica społecznej odpowiedzialności organizacji. Zostały zwalczane nieuczciwe praktyki giełdowe czy tez sprzedaż papierów wartościowych. Po raz trzeci temat społecznej odpowiedzialności został poruszony w latach sześćdziesiątych XX wieku, w czasie niepokojów, kiedy oskarżano przedsiębiorstwa o spowodowanie problemów społecznych oraz żądano ich rozwiązania.

Społeczne zaangażowanie przejawia się najczęściej we wspieraniu i uczestnictwie w akcjach z zakresu sportu, kultury czy zdrowia, poprzez prowadzenie akcji charytatywnych, czy działaniach na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Najczęściej są to przedsięwzięcia jednorazowe, tylko średnie i duże firmy mogą sobie pozwolić na stałe wspieranie czy patronowanie jakiejś dziedzinie życia publicznego, a już niewielki odsetek przedsiębiorstw wpisuje działania społeczne na stałe w strategie działania firmy.

Argumenty „za” i „przeciw”

Argumenty przeciwników społecznej odpowiedzialności

• firma powinna skupić się wyłącznie na kreowaniu zysków (środki, które przedsiębiorstwa przeznaczają na cele socjalne lub charytatywne, mogłyby być rozdzielone pomiędzy właścicieli w postaci dywidendy);

• może zaistnieć konflikt interesów, decyzja podjęta przez menedżera może być subiektywna (np. menedżer musi zdecydować, który z programów społecznych czy dobroczynnych otrzyma większą dotację od jego firmy, czy będzie to miejscowy amatorski zespół operowy, który może mu w zamian zaoferować bilety w pierwszym rzędzie na cały sezon, czy jakaś inna potrzeba. Jeżeli menedżer lubi operę, jest fanem tego zespołu to może go to skłonić do podjęcia decyzji o zasileniu właśnie tego zespołu, gdy być może ta druga potrzeba jest pilniejsza);

• organizacje nie mają doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi (firma może mieć ogromne trudności z rozpoznaniem, który program społeczny najbardziej zasługuje na poparcie).

• zaangażowanie w programy społeczne daje przedsiębiorcom zbyt wielką władzę (krytycy tych praktyk obawiają się, że instytucje dobroczynne zaczną funkcjonować jedynie jako agenci reklamowi pomagający firmom w sprzedaży ich produktów).

Argumenty zwolenników społecznej odpowiedzialności

• działalność gospodarcza powoduje liczne problemy (np. zanieczyszczenie środowiska, wyczerpywanie zasobów naturalnych), w rozwiązywaniu których powinna uczestniczyć także firma;

• przedsiębiorstwa posiadają osobowość prawną, są więc swoistego rodzaju obywatelami, którzy powinni dbać o swoje otoczenie;

• przedsiębiorstwa dysponują często nadwyżkami dochodów, które można przekazać na cele publiczne (np. firmy przekazujące sprzęt komputerowy dla szkół i bibliotek);

• dzięki odpowiedzialności społecznej, firmy mogą poprawić swoją reputację, a tym samym zwiększyć zyski. Np. Firma MCI Communications Corp. zaczęła przekazywać część swego zysku z międzymiastowych rozmów tel. na program zalesiania. W toku tej kampanii reklamowej, rzecznik przyznał, iż motywem tego działania jest przyciągnięcie klientów, jednak dodał, że nie ma w tym nic zdrożnego, bo jest ono dla wszystkich korzystne: konsument uzyska dobry produkt po konkurencyjnej cenie, firma zwiększy swoje zyski, a środowisko przyrodnicze zbogaci się o nowe drzewa.).

Podejście org. do kwestii społecznej odpowiedzialności.

Niektórzy są skłonni powierzyć org. szerszą rolę społeczną, inni uważają, że rola ta i tak jest już zbyt duża. Tak też organizacje mogą przyjąć różne postawy wobec swoich społecznych zobowiązań. Jedną z postaw jakie organizacja może przyjąć to opór. Organizacje, które przyjmują taką postawę, zazwyczaj robią możliwie niewiele dla rozwiązania problemów społecznych lub ekologicznych. Typową ich reakcją w przypadku przekroczenia etycznej granicy dzielącej praktyki akceptowane od nie akceptowanych jest wypieranie się odpowiedzialności lub tuszowanie sprawy.

Odmienną postawą jest postawa społecznego obowiązku, kiedy to organizacja gotowa jest zrobić wszystko, czego od niej wymaga prawo, ale nic poza tym. Postawa ta najbardziej pasuje do opisanych przed chwila argumentów przeciwko społecznej odpowiedzialności. Menedżerowie organizacji przyjmującej postawę społecznego obowiązku twierdzą, ze ich praca polega na przysparzaniu zysku. Taka firma zainstaluje urządzenia oczyszczające wymagane prawem, nie będzie natomiast skłonna instalować sprzętu o wyższej wydajności, mimo iż zapewnia on jeszcze wyższy stopień oczyszczania.

Kolejną postawą, którą org. może przyjąć to postawa społecznej reakcji. Firma, która przyjmuje taką postawę wypełnia swoje obowiązki prawne i etyczne, a w wybranych przypadkach gotowa jest wyjść poza nie. Takie firmy dobrowolnie zgadzają się uczestniczyć w programach społecznych, jednakże doradcy prawni muszą przekonać organizację, że programy te są godne jej wsparcia. Np. Wiele amerykańskich organizacji pozytywnie reaguje na prośby o datki na rzecz Małej Ligi, Związku Harcerek itd. rzecz w tym jednak, że ktoś musi o taką pomoc poprosić – sama organizacja zajmuje raczej bierna postawę.

Najwyższy poziom społecznej odpowiedzialności, jaki może wykazywać firma, to społeczny wkład. Firmy stosujące takie podejście biorą sobie do serca argumenty na rzecz większej społecznej odpowiedzialności. Uznają się za odpowiedzialnych członków społeczeństwa i aktywnie poszukują możliwości wniesienia swojego wkładu. Przykładem może być firma Sears, Roebuck and Co., która oferuje stypendia wspierające obiecujących młodych ludzi, tak by mogli oni dalej rozwijać swoje uzdolnienia. Takie i podobne działania i programy wykraczają poza podejście społecznej reakcji – są one przejawem szczerego i silnego oddania sprawie poprawy ogólnego dobrobytu społecznego w kraju.