2.PŁEĆ KULTUROWA I SEKSUALNOŚĆ

Różnice płci

• Płeć biologiczna (sex) – odniesienie do autonomicznych, fizjologicznych różnic między ciałem kobiety i mężczyzny.

• Płeć kulturowa (gender) – odniesienie do psychologicznych, kulturowych i społecznych różnic między kobietami a mężczyznami.

Rozróżnienie płci biologicznej i kulturowej ma fundamentalne znaczenie, gdyż wiele różnic między kobietami a mężczyznami nie bierze się z biologii.

Jak dalece zachowania kobiet i mężczyzn są uwarunkowane płcią biologiczną, a nie kulturową?

Istnieją aspekty takie jak hormony, chromosomy, rozmiar mózgu, genetyka – one odpowiadają za istnienie wrodzonych różnic w zachowaniu kobiet i mężczyzn. Różnie te uwidaczniają się w różnych kulturach, co oznacza, że charakteryzujące większość społeczeństw nierówności związane z płcią mają podłoże biologiczne.

Hipotez o determinacji wzorców zachowań mężczyzn (polowanie, agresja) i kobiet (łagodność, opiekuńczość) przez czynniki biologiczne nie można wprawdzie kategorycznie odrzucić, ale badania mające na celu zidentyfikowanie fizjologiczne źródło tych różnic , nie przyniosły rezultatów. Nie znaleziono dowodów na istnienie związku między czynnikami biologicznymi, a skomplikowanymi zachowaniami społecznymi kobiet i mężczyzn.

SOCJALIZACJA DO RÓL ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ

Socjalizacja (role związane z płcią) – nauka tych ról za pośrednictwem instytucji społecznych jak rodzina, szkoła czy środki przekazu.

Niemowlę przychodzi na świat z płcią biologiczną, a płeć kulturową wykształca później w ciągu życia.

Dzieci stopniowo internalizują przyporządkowane danej płci normy i oczekiwania społeczne. Różnice płci kulturowej nie są zdeterminowane biologicznie, ale wytwarzane kulturowo.

Nierówność związana z płcią kulturową bierze się stąd, że mężczyźni i kobiety uczą się w procesie socjalizacji różnych ról.

Sankcje – stosowanie przez społeczeństwo sposoby nagradzania za jedne zachowania i powstrzymywania od innych np. „ Ale z ciebie dzielny chłopak!” , „Chłopcy nie bawią się lalkami.”

Te pozytywne i negatywne bodźce pomagają chłopcom i dziewczynkom uczyć się i dostosowywać do wymaganych ról społecznych.

Teoria kształtowania płci kulturowej - Freud

Według Freuda dzieci dowiadują się o różnicach płciowych na podstawie obecności lub braku penisa. Stwierdzenie „mam penisa” jest równoznaczne do stwierdzenia „jestem chłopcem”, podczas gdy „jestem dziewczynką” przekłada się na „nie mam penisa”. Nie chodzi tylko o różnice anatomiczne. Posiadanie lub brak penisa jest symbolem męskości lub kobiecości.

Teoria kształtowania płci kulturowej – Chodorow

Twierdzi ona, że nauka czucia się istotą męską lub żeńską zaczyna się w najwcześniejszym okresie życia od przywiązania dziecka do rodziców. Matka ma większe znaczenie niż ojciec (przeciwieństwo Freuda). Dziecko wiąże się emocjonalnie z matka by później zerwać tę więź i uzyskać poczucie własnej odrębności. Proces zrywania więzi przebiega inaczej u chłopców i dziewczynek. Dziewczynki pozostają w ściślejszej bliskości z matką (mogą nadal się do niej przytulać, całować). Zerwanie więzi musi być ostre inaczej poczucie własnej osobowości dziewczynki, później kobiety znajduje kontynuację w relacjach z innymi ludźmi. Chłopcy zyskują poczucie własnej odrębności przez bardziej radykalne zerwanie. Uczą się nie być „maminsynkiem” i „płaksą”. Po tym stosunkowo słabo radzą sobie z nawiązywaniem bliskich więzi.

Teoria jest przeciwieństwem założeń Freuda. To męskość, a nie kobiecość została tu zdefiniowana przez utratę.

Pomimo przymusowego „zaproszenia” dziecka przez instytucje odpowiedzialne za socjalizacje do uczestnictwa w danej praktyce społecznej na określonych warunkach dzieci stawiają opór, a ściślej mówiąc podejmują w obszarze płci kulturowej własne inicjatywy. Mogą odrzucić heteroseksualność, mogą mieszać elementy męskie i kobiece np. uczennice podejmujące współzawodnictwo sportowe. Mogą prowadzić podwójne życie np. mężczyźni w tajemnicy przebierają się w kobiece ubrania. Mogą tworzyć fantazje dotyczące innego życia niż to wyznaczone przez ich faktyczne zachowanie.

Istnieje wiele kanałów oddziaływań społecznych na tożsamość płci kulturowej. Badania interakcji między rodzicami a dziećmi wykazały, że dziewczynki i chłopcy są inaczej traktowani nawet przez tych rodziców, którzy uważają, że ich stosunek do obojga dzieci jest taki sam. Wszystko z czym styka się dziecko – zabawki, książki, obrazki i programy telewizyjne – podkreśla różnice miedzy cechami męskimi a żeńskimi.

Kiedy już płeć kulturowa jest jednostkom „przypisana”, społeczeństwo oczekuje od nich, że będą się zachowywać jak „kobiety” bądź „mężczyźni”. Spełnienie i reprodukcja tych oczekiwań następuje w ramach praktyk życia codziennego.

SPOŁECZNE TWORZENIE PŁCI

Socjologowie krytykują traktowanie płci biologicznej jako biologicznie zdeterminowanej, a płci kulturowej jak wyuczonej, gdyż i jedna i druga są konstruowane społecznie. Samo ciało ludzkie jest poddane działaniom kształtujących i na różne sposoby przekształcających je sił społecznych. Jednostki mogą konstruować i rekonstruować swoje ciała jak zechcą począwszy od prowadzenia diety, uprawiania ćwiczeń, operacji plastycznych, a kończąc na zmianie płci. Zatem ludzie cało i jego biologia nie są „dane.”

TEORIE NIERÓWNOŚCI PŁCI

Koncepcja płci kulturowej jest definicją społeczną, przypisującą mężczyzną i kobietą różne role i tożsamości. Prawie we wszystkich społeczeństwach kulturowe różnice płci są ważnym czynnikiem stratyfikacji społecznej. Płeć jest krytycznym czynnikiem tworzącym strukturę życiowych szans i możliwości stojących przed jednostkami grupami i ma potężny wpływ na to jakie role otrzymują do odegrania. Mimo, że role mężczyzn i kobiet są w rożnych kulturach odmienne, nie jest znana kultura, w której kobiety miałyby większą władzę nad mężczyznami. Z reguły role męskie są bardziej cenione i nagradzane niż kobiece. Ten dominujący podział pracy ze względu na płeć (np. mężczyzna – polityk, kobieta – dzieci, dom)prowadzi do nierówności zajmowanych przez mężczyzn i kobiety pozycji pod względem władzy, prestiżu i zamożności.

Podejście funkcjonalistyczne - społeczeństwo jest systemem połączonych elementów, które, jeśli pozostają w równowadze, gładko współgrają ze sobą, wytwarzając solidarną społeczność.

Autorzy należący do szkoły myślenia w kategoriach „różnic naturalnych” utrzymują natomiast, że podział pracy między kobietą a mężczyzną jest uwarunkowany biologicznie. Kobiety i mężczyźni wykonują takie zadania do jakich są biologicznie predysponowani.

Talcott Parsons uważał, że stabilna, dająca oparcie rodzina jest kluczem do udanej socjalizacji. Kobiety odgrywają rolę ekspresyjną, zapewniają dzieciom opiekę, poczucie bezpieczeństwa i dają oparcie emocjonalne. Mężczyźni odgrywają rolę instrumentalną – żywicieli rodziny.

John Bowlby uważa, że kluczową rolą w socjalizacji pierwotnej odgrywa matka dziecka. Dziecko , które nie ma matki lub jest od niej oddzielone we wczesnym dzieciństwie – w warunkach określanych mianem deprywacji macierzyńskiej – jest narażone na duże ryzyko nieudanej socjalizacji.

FEMINIZM

Feminizm liberalny – dostrzega źródło nierówności związanych z płcią kulturową w postawach społecznych i kulturowych. Feministki liberalne zwracają uwagę na seksizm i dyskryminację kobiet w miejscu pracy, instytucjach edukacyjnych i środkach przekazu. Tworzą i chronią równych szans dla kobiet za pomocą regulacji prawnych i innych środków demokratycznych.

Feminizm radykalny – podstawą jest założenie, że mężczyźni są odpowiedzialni za eksploatację kobiet w społeczeństwie i czerpią z niej korzyści. Analizuje się patriarchat czyli systematyczne zdominowanie jednostek żeńskich przez męskie. Feministki radykalne często wskazują rodzinę jako jedno z głównych źródeł wyzysku kobiet. Za dominację uważana jest takie przemoc fizyczna stosowana na kobietach przez mężczyzn. Feministy te nie wierzą w wyzwolenie kobiet z przemocy seksualnej poprzez reformy i stopniowe przemiany. Jedyna droga jest obalenie patriarchatu.

„Czarny feminizm” – Wiele czarnych feministek oraz feministek z krajów rozwijających się twierdzi, że główne szkoły feministyczne są zorientowane tylko na problemach białych kobiet, z reguły należących do klasy średniej w krajach uprzemysłowionych, lekceważą zaś podziały etniczne wśród kobiet. Czarne kobiety mogą doświadczać dyskryminacji w inny sposób niż białe np. kolor skóry. Czarne feministki uważają, że żadna teoria nie uwzględniająca rasizmu nie jest w stanie przedstawić relacji z kondycji czarnych kobiet. Ważna jest też przynależność klasowa.

KULTUROWY PORZĄDEK PŁCI – CONNELL

Według Connella typy męskości są krytycznym elementem kulturowego porządku płci i nie można ich zrozumieć w oderwaniu od niego czy od towarzyszących im typów kobiecości. Connell uważa, że kulturowe relacje płci są efektem codziennych interakcji i praktyk.

Są wyróżnione trzy aspekty społeczeństwa, które w danym społeczeństwie wspólnie składają się na kulturowy porządek płci.

• Aspekt I - Praca – odnosi się do podziału pracy ze względu na płeć zarówno w domu jak i na rynku pracy

• Aspekt II – Władza – przejawia się w relacjach społecznych takich jak autorytet, przemoc, ideologia w instytucjach, państwie, życiu domowym

• Aspekt III - Relacje osobiste/ seksualne – dotyczy dynamiki związków intymnych, emocjonalnych i osobistych, w tym małżeństwa, seksualność i wychowanie dzieci.

KULTUROWA HIERARCHIA PŁCI

Męskość hegemoniczna – według Connella wiąże się z przede wszystkim z heteroseksualnością, małżeństwem, władzą, płatną pracą, siłą i odpornością fizyczną.

Męskość wspólnicza – w ramach porządku patriarchalnego z dominującej pozycji męskości hegemonicznej czerpie korzyść duża liczba mężczyzn. Jest to patriarchalna dywidenda wdl Connela, a ci, którzy z niej korzystają ucieleśniają męskość wspólniczą.

Męskość homoseksualna – homoseksualista jest postrzegany jako przeciwieństwo „prawdziwego mężczyzny”. Nie dorasta on do ideału męskości hegemonicznej, ale często uosabia cechy przez nią „odrzucone”. Męskość homoseksualna jest napiętnowana i lokuje się na samym dole męskiej hierarchii płci kulturowej.

Connell uważa, że wszystkie typy kobiecości zajmują pozycję podporządkowane męskości hegemonicznej

Kobiecość emfatyczna – ważne dopełnienie męskości hegemonicznej. Jest zorientowana na realizacje interesów i spełnienia pragnień mężczyzn. Cechuje ją „uległość, opiekuńczość i empatia”. Wyobrażenia o kobiecości emfatycznej dominują w reklamach, środkach przekazu, kampaniach marketingowych.

Kobiecość podporządkowana – odrzuca kobiecość emfatyczną. Nie są dopuszczane przez społeczeństwo do głosu. Do kobiet , które opracowały nie podporządkowane tożsamości i style życia należą : feministki, lesbijki, stare panny, akuszerki, wiedźmy, prostytutki i robotnice.

Doświadczenia tych kobiecości buntowniczych pozostają jednak w znacznej mierze” ukryte przed historią”

Connell postrzega kulturowy porządek płci jako dynamiczny. Jego zdaniem płeć biologiczna i kulturowa jest wytworem społecznym, ludzie mogą zmieniać swoją orientacje seksualną.

KRYZYS ZNACZENIA : MĘSKOŚĆ

Mężczyzna został oszukany przez społeczeństwo: rosnące bezrobocie, malejące płace, wydłużające się godziny pracy i strach przed zwolnieniami zagrażają u mężczyzn poczucie iż są „żywicielami”. Związku z kobietami nie są tak stabilne jak kiedyś. Ich role tracą wyrazistość w polityce, kościele, urzędach. Mężczyźni przeżywają kryzys zwątpienia we własną wartość i użyteczność.

OBRAZ MĘŻCZYZNY W ŚRODKACH PRZEKAZU

Mężczyzna odwetowy – Tradycyjna męskość. Broni on swojej męskości i honoru. Przypuszcza atak na „zdrajców” męskości,ci którzy stali się „miętcy”, „zniewieściali” .

Nowy mężczyzna – Jego męskość jest stłumiona. Przejawia on wrażliwość do kobiet i wyraża potrzeby emocjonalne. Modne staje się ojcostwo, pojawia się w roli silnego, ale delikatnego opiekuna. Może być pokazany jako obiekt seksualny. Wydrukować str. 161-163

2.GRUPY SPOŁECZNE I ORGANIZACJA

Społeczeństwo - rozumiano i rozumie się do dzisiaj zbio­rowość trwającą przez wiele pokoleń, a więc istniejącą dłużej niż życie jednostki, zespoloną wewnątrz wielorakimi systemami stosunków spo­łecznych, wyodrębnioną od innych takich zbiorowości trwałą przyna­leżnością członków i stanowiącą w mniejszym lub większym stopniu ca­łość terytorialną. Dodatkową cechą społeczeństwa jest posiadanie wspól­nych norm i wartości, a więc własnej kultury. Istotne jest również to, że rekrutacja członków do zbiorowości będącej społeczeństwem odbywa się głównie w drodze reprodukcji seksualnej.

Termin „grupa spo­łeczna" zaczął być odnoszony głównie, jeśli nie wyłącznie, do grup ma­łych.

Różnice między tego rodzaju luźnymi oraz przypadkowymi zbiorami jednostek a grupą społeczną postrzeganą jako swoista, względnie trwała i spójna całość są tak widoczne, że odróżnienie ich nie sprawia trudności.

Grupa zaczyna się od 3 osób (triada) - Zbiór trzech osób z natury rzeczy tworzy bardziej skomplikowaną i dynamiczną ca­łość niż dwie osoby. Każda bowiem z trzech osób ustosunkowywać się może nie tylko do każdej z pozostałych dwóch, ale również do tego, co dzieje się między nimi, do tego, co je łączy bądź dzieli. Wśród trzech osób mogą też powstawać zmienne sojusze dwu osób przeciwstawiających się trzeciej.

Czynniki, które sprawiają, że pewna liczba osób może być traktowana nie jako luźny zbiór, ale spójna całość

Po pierwsze, różnego rodzaju obiektywne relacje zachodzące między tymi osobami. Dawniej mówiło się w takim przypadku o łączących je „stosunkach społecznych", obecnie mówi się o zachodzących między nimi „interakcjach" i wskazuje, że grupę społeczną charakteryzuje i wydziela z otoczenia „zagęszczenie" interakcji między jednostkami wchodzącymi w jej skład.

Po drugie, wskazuje się na czynniki subiektywne, to jest świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, postrzeganie siebie jako „my", a także uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych sym­boli, przejawianie takich samych postaw. Czynniki subiektywne, zwłasz­cza świadomość bycia grupą, przez niektórych socjologów uważane są nawet za warunek konieczny istnienia grupy społecznej.

Aby zbiór ludzi można było traktować jako grupę, oprócz interakcji oraz uznawania wspólnych wartości i świadomości by­cia grupą w grę wchodzić musi czynnik dodatkowy. Za czynnik ten uwa­żane bywa najczęściej wewnętrzne ustrukturowane grupy. Zwraca się uwagę, że interakcje między członkami grupy zachodzą „wedle stałych wzorów" i że grupa społeczna to pewien zbiór osób, których pozycje i role są ze sobą powiązane.

Struktury wewnątrzgrupowe - Ich istnienie jest warunkiem koniecznym uznania zbiorowości za grupę społeczną. Grupa społeczna wymusza skutecznie na swych członkach zarówno częstotliwość, kierunek, jak i treść interakcji, w jakie wchodzą oni nawzajem

W rezultacie istotną cechą grupy, obok struktur wewnątrzgrupowych, jest to, że grupa wytwarza własne normy, wartości, wzory zachowań i reguły postępowania, których uznawanie i przestrzeganie obowiązuje jej członków. W ten sposób staje się instrumentem kontroli społecznej.

Mówiąc o strukturach wewnątrzgrupowych, najczęściej wymienia się struk­turę socjometryczną, strukturę przywództwa i strukturę komunikowa­nia.

Socjometria - zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach. Badania socjometryczne prowadzone są za pomocą prostego kwestiona­riusza. Polegają na pytaniu każdego członka badanej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakiejś czynności, a kogo nie

Struktura przywództwa - Pytania o przywództwo, to jest o to, w jaki sposób i w wyniku czego jed­ni członkowie grupy uzyskują władzę nad innymi, a także w jaki spo­sób ta władza jest sprawowana i jakie są skutki rozmaitych stylów jej sprawowania, stanowią jeden z klasycznych problemów badawczych małych grup.

Najczęściej badano trzy style:

Autorytarny -przywódca wydaje polecenia. Konsekwencją stylu autorytarnego jest pojawienie się w grupie agre­sji, która bywa przejawiana zarówno wobec przywódcy, jak i innych grup. Styl ten prowadzić może do atomizującej grupę apatii będącej rezultatem osobistego uzależnienia każdego członka od przywódcy. W autorytarnie kierowanej grupie zanika też inicjatywa. Grupa działa sprawnie tak dłu­go, jak długo obecny jest przywódca, natomiast w przypadku jego nieo­becności działanie grupy zamiera.

Demokratyczny - przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania, anarchiczny - przywódca zachowuje „pełny luz" i nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej działania. Każdy z tych stylów ma inne konsek­wencje.

Konsekwencją stylu autorytarnego jest pojawienie się w grupie agre­sji, która bywa przejawiana zarówno wobec przywódcy, jak i innych grup. Styl demokratyczny sprzyja pojawianiu się skłonności do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy oraz wytwarzaniu się pogodnej atmo­sfery. Poziom wzajemnej agresji jest niski. Nieobecność przywódcy nie prowadzi do przerwania działalności grupy.

Styl anarchiczny - Konsekwencją stylu anarchicznego jest dezorientacja. Na początku nikt nie wie, co ma robić. Ostatecznie aktywność może być duża, ale najczęściej nie prowadzi do żadnych rezultatów. Wśród członków grupy wzrasta poziom międzyosobniczej agresji.

Stwierdzono także, że w grupach demokratycznych wyraźnie zaznacza­ją się indywidualne różnice między poszczególnymi członkami grupy. Są one mniej wyraźne w grupach anarchicznych, natomiast w autorytarnych ulegają zatarciu.

Grupa spójna to taka, w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup czy klik. Wskaźnikami spójności grupy, poza samym brakiem wewnętrznych podziałów, są przejawianie takich samych postaw, uzna­wanie jednakowych norm i wzorów zachowań oraz wspólne działania. W tradycyjnym języku polskiej socjologii należałoby tu powiedzieć, że grupa spójna to taka, którą spaja silna więź społeczna.

Na przykład Robert Merton wyróżnił trzy typy podstaw spójności grupy:

kreowaną kulturo­wo - wynikającą „ze zinternalizowania przez członków grupy wspólnych norm i wartości";

kreowaną organizacyjnie - wynikającą „z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania człon­ków grupy";

kreowaną strukturalnie - wynikającą „na przykład z prze­ciwstawienia grup własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi gru­pami i tym podobne"

Ogólnie rzecz biorąc, stopień spójności grupy to stopień, w jakim gru­pa „trzyma się razem". Jest on wypadkową wszystkich działających na jej członków sił, które skłaniają ich do pozostawania w grupie. Z punktu widzenia jednostki można wskazać dwa rodzaje motywacji skłaniających ludzi do bycia razem i wspólnego podejmowania różnych działań.

Jednym z nich jest wzajemna atrakcyjność członków, której odzwierciedle­niem jest struktura socjometryczna grupy.

Drugim - korzyści i satysfak­cje, jakie wynikać mogą z członkostwa w grupie w postaci na przykład wzrostu własnego prestiżu bądź sprawniejszego działania i łatwiejszego osiągnięcia celu uważanego za ważny.

Ze względu na te różnice mo­tywacji wyróżnia się grupy ekspresyjne i instrumentalne.

Grupą ekspresyjną jest na przykład grupa młodych ludzi, którzy lu­bią być razem, wspólnie spędzać czas, pić piwo, chodzić do dyskoteki i wyjeżdżać na wakacje.

Grupą instrumentalną - grupa młodych ludzi, którzy stowarzyszają się w celu wspólnego prowadzenia działalności

za­robkowej.

Grupy bardziej spójne dominują silniej nad swymi członkami. Wraz ze wzrostem spójności wzrasta skłonność, a także możliwość kontrolo­wania członków przez grupę.

Stwierdzono przy tym, że natężenie presji grupy wobec jej członków zależy od układu sił między nimi. Im bardziej grupie zależy na jej członkach lub jej członkom na grupie, tym większy jest nacisk grupy na jednostkę w kierunku pod­porządkowania jej normom grupowym. Jednocześnie im jednostka jest mniej pewna własnej pozycji w grupie i im bardziej obawia się braku akceptacji, która może doprowadzić do wykluczenia, tym bardziej skłon­na jest do zachowań konformistycznych. Jednostka pewna własnej po­zycji i mająca poczucie pełnej akceptacji może sobie pozwolić na mniej konformistyczne zachowania.

Syndrom myślenia grupo­wego - Jednostka czuje się tak zrośnięta z grupą, że powstrzymuje się nie tylko od kwestionowania głoszonych w grupie poglądów i wyraża­nia wątpliwości co do trafności podejmowanych decyzji, ale także ig­noruje informacje podważające te poglądy i wskazujące na możliwość innych, lepszych niż przyjęte, rozwiązań.

Grupy Pierwotne - „grupy odznaczające się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki oso­biste (face to face) i współpracę" .Wskazał pięć cech grupy pierwotnej: względną trwałość, bezpośrednie kontakty, małą liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, względną zażyłość uczestników.

Niewyspecjalizowany charakter kontaktów oznacza, że ważniejsze są kontakty z drugą osobą jako taką niż płaszczyzna kontaktów, która może być za każdym razem inna. Ważniejsze jest, z kim niż co się robi. W ta­kich warunkach nieuniknienie wytwarza się pewna zażyłość.

O grupie pierwotnej można też powiedzieć, że członków jej łą­czą przede wszystkim stosunki osobowe, a nie rzeczowe.

Stosunki oso­bowe to takie stosunki, w których druga osoba jest wartością autoteliczną, a relacje z nią są celem samym w sobie.

Stosunki rzeczowe nato­miast to takie, w których druga osoba ma wartość instrumentalną, a re­lacje z nią prowadzą do osiągnięcia jakiegoś celu znajdującego się po­za nią samą.

Przykładami takich grup były dla niego rodzina, grupa ró­wieśnicza, grupa sąsiedzka.

Panujące w grupach pierwotnych zażyłe stosunki osobowe i niewyspecjalizowane kontakty sprawiają, że uczestniczenie w nich zaspoka­ja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka. Przy­należność do nich daje poczucie koleżeństwa, bycia lubianym, akcepto­wanym, pozwala czuć się bezpiecznie i zapewnia ogólne, dobre samopo­czucie.

Organizacje i formalne - O ich istocie decyduje to, że mają organizację sztywno określoną w przepisach i statutach. Są one bardziej szkieletem organizacyjnym, który wypełniają ludzie, niż zorganizowa­nym zbiorem ludzi, jak to jest w przypadku grup pierwotnych.

Niezależnie od różnorodnych postaci, w jakich występują organizacje formalne, mają one następujące cechy ogólne:

Są powoływane do realizacji określonych celów w sposób zaplano­wany i za pomocą procedur określonych przez przepisy. Aby powołać do życia przedsiębiorstwo czy fundację, założyć szkołę czy związek zawodo­wy, należy spełnić odpowiednie warunki, dokonać zgłoszeń w takich lub innych urzędach i spełnić wymagania określone w kodeksach, ustawach i rozporządzeniach.

• Mają sformalizowaną strukturę, którą bez trudu można przedstawić w postaci diagramu.

• Występuje w nich wyraźny, przejrzysty podział pracy w przeciwień­stwie do grup pierwotnych, w których kontakty między członkami mają charakter niewyspecjalizowany, a podział pracy jest płynny. W organiza­cji raz na zawsze wiadomo, że sprzątaczka ma pastować podłogę, a bi­bliotekarka wydawać książki czytelnikom. Wypełniania tych właśnie czyn­ności, a nie żadnych innych oczekuje się od każdej z nich.

• Mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy. Wiadomo, kto komu podlega i w jakim zakresie.

• Istnieje w nich wymiana personelu. Zmiana ludzi wypełniających poszczególne funkcje nie wpływa na zmianę charakteru organizacji.

• W organizacjach formalnych dominują stosunki rzeczowe. Organizacje są zbiorami ról, a nie zbiorowościami osób.

Organizacja – to duży zespół ludzi powiązanych bezosobowymi zależnościami, stworzony do realizacji określonych celów ; w przypadku szpitala jest to leczenie chorób i świadczenie innego rodzaju pomocy medycznej.

W dzisiejszych czasach rola organizacji w życiu codziennym jest większa niż kiedykolwiek przedtem. Zajmuje się nami przed porodem, w trakcie, w ciągu naszego życia i po śmierci. Organizacje zbierają nasze dane, ułatwiają życie ( telewizor, światło, woda ). Jesteśmy od nich zależni.

Tak ogromny wpływ organizacji na nasze życie nie jest korzystne pod każdym względem. Sposób działania organizacji często polega na odebraniu nam naszych spraw i przekazaniu ich pieczy urzędników i specjalistów, na których mamy nikły wpływ. Organizacje, będące źródłem władzy, mogą więc wydawać jednostkom nakazy, którym ciężko się przeciwstawić.

ORGANIZACJA WEDŁUG WEBERA

Organizacje służą koordynacji ludzkich działań lub ustabilizowanemu przepływowi w czasie i przestrzeni wytworzonych przez człowieka dóbr.

Warunkiem rozwoju organizacji jest kontrola informacji, możliwa dzięki zastosowaniu pisma : organizacja musi mieć sformułowane na piśmie reguły funkcjonowania i przechowywaną w aktach „pamięć”.

Biurokracja – rządu uczestników. Najpierw stosowano to określenie wyłącznie do urzędników państwowych, ale z czasem stopniowo zaczęto posługiwać się nim w odniesieniu do wielkich organizacji w ogóle.

Według Webera biurokracja, obejmująca wszystkie aspekty życia, od nauki, przez oświatę i rządzenie, jest warunkiem istnienia społeczeństwa racjonalnego. Tylko władza biurokratyczna pozwala skutecznie zarządzać wielkimi systemami społecznymi.

TYP IDEALNEJ BIUROKRACJI (IDEALNEJ = NAJCZYSTSZA POSTAĆ)

1. Istnieje wyraźna hierarchia władzy. Biurokracja przypomina piramidę, na szczycie są stanowiska najwyższej władzy.

2. Urzędnicy na każdym poziomie organizacji działają według skodyfikowanych reguł postępowania. Nie chodzi o rutynę. Im wyższy urząd tym więcej reguł obejmujących szeroki zakres przypadków.

3. Urzędnicy pracują w pełnym wymiarze godzin i otrzymują stałe wynagrodzenie. Kariera zawodowa jednostki powinna przebiegać wewnątrz organizacji.

4. Praca urzędnika w organizacji jest oddzielona od jego życia poza organizacją

5. Żaden członek organizacji nie jest właścicielem środków materialnych, z których korzysta. Zdaniem Webera biurokracja oddziela pracowników od kontroli nad środkami produkcji.

Weber uważa, że im bardziej organizacja jest zbliżona do tego typu tym lepiej osiągnie cele. Posiada „przewagę techniczną” nad innymi formami organizacji

FORMALNE I NIEFORMALNE STOSUNKI W RAMACH ORGANIZACJI

Stosunki formalne – relacje odpowiadające skodyfikowanym regułom organizacji

Stosunki nieformalne – relacje zaburzające reguły organizacji. Na przykład pracownik nie pyta się przełożonego o radę tylko swojego kolegę, bo boi się wyjść na niekompetentnego i stracić awans. (Powinien zwrócić się tylko do szefa.)

Rytualizm biurokratyczny (Merton) – sprowadza się do przestrzegania reguł/zasad za wszelką cenę, nawet kosztem rozwiązań, które byłyby korzystniejsze dla całej organizacji.

INSTYTUCJE TOTALNE

Do instytucji totalnych należą szpitale psychiatryczne, więzienia, obozy wojskowe i zakony, które narzucają swoim podopiecznym, kompletnie odizolowanym od świata zewnętrznego, rygorystycznie uregulowany tryb życia.

Instytucje totalne można uznać za przykład wyrafinowanych biurokracji , których złożone i surowe procedury obowiązują wszystkich ich członków.

Rzeczywistość instytucji totalnych jest ściśle uporządkowana, precyzyjnie zaplanowana i staranie nadzorowana. Wspólną cechą jest odzieranie nowoprzybyłych z „ z poczucia własnego ”ja”” i tożsamości osobistej. Dostają nowy numer identyfikacyjny lub imię, uniformy.

Między członkami a personelem istnieje wyraźna granica. Mogą nagradzać lub kazać za zachowania. Członkowie są systematycznie przez nich upokarzani i poniżani.

Umartwianiu „ja” służą: rewizje, badania lekarskie, przydzielanie ciężkich prac, pobieranie odcisków palców, pozbawianie prywatności.

Organizacje mechaniczne – to systemy biurokratyczne z hierarchicznym łańcuchem zależności służbowych i jasno określonymi pionowymi kanałami przepływu informacji . Gdy pracownik wykona swoje zadanie przechodzi ono na innego pracownika. Praca w takim systemie jest anonimowa. „Góra” i „dół” rzadko się komunikują.

Organizacje organiczne – luźniejsza struktura, w której całościowe cele organizacji maja pierwszeństwo przed wąsko zdefiniowanymi zakresami obowiązków. Przepływ informacji jest bardziej rozproszony i odbywa się na wielu wymiarach nie tylko pionowo.

KONTROLA CZASU I PRZESTRZENI – FOUCAULT

Organizacje działają w specjalnie zaprojektowanych budynkach ze względu na potrzeby i zakres działania. Często część rozwiązań architektonicznych jest wspólna dla budynków różnych organizacji. Na przykład w szkole i szpitalu są korytarze, sale, szereg drzwi, nowoczesne wyposażenie. Różni je natomiast przeznaczenie pomieszczeń.

Planowanie czasu pozwala na intensywne wykorzystanie czasu i przestrzeni: dzięki niemu jedno i drugie może pomieścić dużo ludzi i czynności (np. uniwersytet – plan wykładów – dużo studentów)

Społeczeństwo nadzoru – społeczeństwo, w którym wszelkie organizacje nie tylko pracodawcy zbierają informacje na nasz temat.

ORGANIZACJE A PŁEĆ

Kobiety zajmowały stanowiska niskie i niskopłatne w biurokracjach. Były służbowo podporządkowane mężczyznom. Nie miały możliwości awansu i stały się tanią siłą roboczą. Sama idea kariery biurokratycznej była ideą „męskiej” kariery, kobieta odgrywała ważną rolę pomocniczą. Mężczyźni mogli robić karierę dzięki pracy kobiet (sekretarki, asystentki, pomocnice). Kobiety „obsługiwały” mężczyznę - biurokratę.

SIEĆ ORGANIZACJI

Granice organizacji zacierają się. Możliwa jest już komunikacja poprzez Internet, telefon. Organizacje rozrzucone są po całym świecie i można się z nimi bez problemu skontaktować.

Abhokracja – realizuje się poprzez Male zadania np. reklama lub doradztwo ; małe grupy ludzi pracują nad danym zadaniem lub nad rozwiązaniem danego problemu. Nie musza to być stali pracownicy danej organizacji.

Wydrukować str. 191-193

3.KONTROLA SPOŁECZNA

Dewiacja – Dewiacja jest rozumiana szeroko jako każda odbiegająca od norm inność, która wywołuje reakcje społeczne. Dewiantem z tej perspektywy jest nie tylko ten, kto świadomie narusza normy społeczne, ale również ten, kto swoim wyglądem i sposobem bycia odbiega od oczekiwań społecznych. Nie tylko przestępca, alkoholik, narkoman, prostytutka, ale również homoseksualista, karzeł, chory psychicznie, ekscentryk, dysydent polityczny, człowiek niepełnosprawny, a także bohater lub ktoś, kto cały swój majątek rozdaje potrzebującym. Kryterium jest więc pozytywna bądź negatywna reakcja społeczna określająca daną jednostkę jako dewianta.

Dewiacja jako rezultat rozregulowania systemu społecznego

Wszelkie zakłócenia porządku społecznego będące następstwem czy to kryzysu gospodarczego, czy to wojny, a także gwałtownych zmian społecznych prowadzą do załamania się jednolitego systemu powszechnie uznawanych norm, a więc do dezorganizacji społecznej. Zachowania zgodne z dotychczasowymi wzorami nie pasują do nowych warunków. Odpowiadające nowym warunkom wzory zachowań nie są wykształcone. Powoduje to, że granice dobra i zła ulegają zamazaniu. Ludziom trudno przestrzegać norm, które nie są dla nich jasne. Mają poczucie zagubienia i wykorzenienia sprzyjające zachowaniom niekonformistycznym, a nawet przestępczym.

TYPOLOGIA DEWIACJI

Konformizm - W tym przypadku oznacza aprobowanie wartości uznawanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań. Tak rozumiany konformizm może mieć różne postacie, gdyż różne mogą być motywy skłaniające do postępowania zgodnego z normami. Postępowanie takie może wynikać z tego, że dane normy uznawane są za słuszne, sprawiedliwe i dobre. Kiedy indziej normy mogą być przestrzegane, ponieważ za właściwe uznawane jest samo ich przestrzeganie. I wreszcie konformizm może występować w postaci przestrzegania norm wyłącznie dla „świętego spokoju" i z lęku przed karą, co często nosi miano oportunizmu.

Innowacja - Jest to aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań; zmierzanie do realizacji uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie przyjęte i aprobowane. Nietrudno zauważyć, że takie rozumienie innowacji wykracza poza jej potoczne pojmowanie. W zbiorowości, która ceni bogactwo, a aprobowaną drogę do jego zdobycia widzi w pracy i zgodnej z prawem działalności gospodarczej, zdobywanie go na drodze oszustw i bandyckich napadów wbrew potocznemu odczuciu mieściłoby się w Mertonowskiej kategorii innowacji.

Rytualizm - Polega na nieaprobowaniu uznawanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowaniu się do obowiązujących wzorów zachowań. Rytualizm, uważany przez Mertona za jedną z postaci dewiacji, bywa przez innych socjologów uznawany za oportunizm będący formą konformizmu.

Bunt i ucieczka - Są to dwie postacie, czynna i bierna, w jakich występuje takie samo całkowite odrzucenie zarówno obowiązującego systemu wartości, jak i wzorów zachowań. Bunt, jeśli ogarnie dostatecznie wiele osób, może doprowadzić do dogłębnego przekształcenia całego ładu społecznego.

Dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej

Istnieją zbiorowości wytwarzające własny system wartości i norm oraz zgodnych z nimi wzorów zachowań, których przestrzeganie obowiązuje ich członków niekiedy wręcz rygorystycznie. Jeśli normy te są sprzeczne z normami szerszego społeczeństwa, zachowania konformistyczne w stosunku do standardów grupy są dewiacjami z punktu widzenia norm szerszego społeczeństwa. Jaskrawymi przykładami są przedstawiane w wielu filmach obyczaje mafii włoskiej albo innego rodzaju grup zawodowych przestępców, w których obowiązuje własny „kodeks zawodowy".

Dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej

U podstaw poprzednich dwu teorii dewiacji znajdowało się założenie, że konformizm jest czymś „naturalnym", natomiast wyjaśnienia wymagają zachowania dewiacyjne. W teorii upatrującej przyczyn dewiacji w niesprawnym działaniu mechanizmów kontroli założenie to ulega odwróceniu. Przyjmuje się, że ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają żadnych powodów, aby przestrzegać norm, które ich ograniczają i kładą tamę dążeniom do zaspokajania własnych potrzeb. Jeśli ludzie postępują zgodnie z obowiązującymi normami, to jedynie dlatego, że działa kontrola społeczna zarówno w postaci wewnętrznego mechanizmu kontroli wytworzonego w toku socjalizacji, jak i w postaci rozmaitych form kontroli zewnętrznej, operujących rozbudowanymi systemami sankcji.

Ludzie kalkulują, czy większy zysk przyniesie zachowanie zgodne z normami, czy też niezgodne z nimi i zagrożone karą. Od wyniku tej kalkulacji zależy, czy zachowają się konformistycznie, czy dewiacyjnie.

Na rzecz tej tezy wykorzystywany jest między innymi Prowadzi to do tezy, że każde osłabienie kontroli społecznej, czy to w rezultacie zakłóceń procesu socjalizacyjnego, czy niesprawności bądź załamania zewnętrznych mechanizmów kontroli, skutkuje wzrostem zachowań dewiacyjnych.

Dewiacją jest to, co jako dewiacja jest postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację. Kryterium jest więc nie odniesienie do normy obiektywnej, ale do reakcji społecznej.

Teoria naznaczania - Powiada ona, że dewiantem staje się ten, kto przez otoczenie społeczne zostanie za takiego uznany.

Dewiacja pierwotna - Różnym ludziom zdarza się zachować niezgodnie z normami, często bez złej woli.

Dewiacja funkcjonalna - czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci

sankcji różnego rodzaju.

Dewiacja normatywna - sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec

tego typu sprawcy i tego typu czynu.

Dewiacja wtórna - recydywa, czyli wejście na drogę „kariery dewiacyjnej" w wyniku odrzucenia

przez społeczeństwo, „stygmatyzacji".

Kariera dewiacyjna - Z chwilą kiedy ktoś zostanie tak naznaczony, zmienia się stosunek otoczenia do niego. Pojawiają się oczekiwania zachowań zgodnych z przylepioną doń etykietką, które „wpychają" go w rolę dewianta. Z czasem tak naznaczony człowiek zaczyna przekształcać obraz samego siebie i myśleć o sobie jako o dewiancie. Jej kulminacją jest przyjęcie nowej tożsamości. Akceptacja roli dewianta staje się sposobem radzenia sobie z problemami stwarzanymi przez reakcje społeczne na pierwotną dewiację i dewiacja staje się dla danego człowieka sposobem na życie.

Rola dewiacji w zbiorowości

Dewiacje jako takie naruszają porządek społeczny, a nadto, jeśli nie zostają ukarane, osłabiają skłonności konformistyczne, co grozi dalszym jego rozkładem. Ponadto dewiacje są kosztowne. Powodują zarówno koszty psychiczne związane z wydatkowaniem energii na reakcje wobec dewiacji i przywoływanie do porządku niesfornych członków zbiorowości, jak i koszty materialne. Utrzymywanie aparatu represyjnego kosztuje. Przeciwdziałanie dewiacjom, angażując środki finansowe, uszczupla możliwość zaspokajania innych potrzeb społecznych.

Dysfunkcja - Wskazane negatywne skutki dewiacji, a także inne, które utrudniają funkcjonowanie zbiorowości i mają szkodliwe następstwa dla systemu społecznego.

POZYTYWNE FUNKCJE DEWIACJI

1.Dewiacja pozwala wyjaśnić sens norm. Większość norm regulujących życie zbiorowe nie jest jednoznacznie sformułowana i zapisana w kodeksach. Są one określane w procesach interakcji, z których składa się codzienna działalność ludzi. Określając jakiś rodzaj zachowań jako dewiację, tym samym określa się, jakie zachowania są akceptowane, i wyznacza przebieg granic tolerancji społecznej.

2. Dewiacja pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice. Każda zbiorowość ma swoje obyczaje, uznaje określone wartości i związane z nimi wzory zachowań. Ci, którzy zachowują się zgodnie z nimi, to „my", ci, którzy inaczej, to „oni".

3. Dewiacje wpływają na spójność grupy. Postrzegane jako zagrożenie, mobilizują i skłaniają do jednoczenia się w celu stawienia mu oporu.

4. Dewiacje są wentylem bezpieczeństwa dla niezadowolenia społecznego. Jeśli przestrzeganie jakichś norm doskwiera ludziom, po prostu nie stosują się do nich, zamiast je zwalczać i zaburzać porządek społeczny.

5.Dewiacja jako źródło zmian społecznych. To, co jest dzisiaj zachowaniem dewiacyjnym, jutro może stać się zachowaniem poprawnym, usankcjonowanym społecznie.

Jak łatwo zauważyć, ci, którzy zajmują w zbiorowości wyższe pozycje społeczne, mają łatwy dostęp do środków kontroli w stosunku do podporządkowanych im osób. Jednakże nie jest tak, aby ci, którzy zajmują pozycje podporządkowane, nie mieli żadnych możliwości dochodzenia swoich krzywd i wywierania nacisków na tych, którzy mają nad nimi władzę. Wystarczy wspomnieć o takich środkach jak strajk czy sabotowanie nakazów

FORMY KONTROLI

1.Kontrola na zasadzie samopomocy, kiedy to osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela bądź osobiście dochodzi zadośćuczynienia i naprawienia swoich krzywd. Oczywiście, może korzystać z pomocy innych, ale niezależnie od tego, jak wiele osób uwikłanych byłoby w spór po tej lub innej stronie, cała rzecz rozgrywa się wyłącznie między dwiema stronami.

2. Kontrola, w której zaangażowane są trzy strony, przy czym trzecia strona jest pośrednikiem, który rozsądza sprawę i rozstrzyga konflikt.

Kontrola prawna z natury rzeczy występuje zawsze w formie drugiej, podczas kiedy kontrola pozaprawna może występować w każdej z nich.

STYLE KONTROLI

Styl penalizacyjny - koncentruje uwagę na samym czynie

Styl kompensacyjny – koncentruje się na konsekwencjach czynu

Styl rozjemczy - na relacjach między krzywdzicielem a pokrzywdzonym

Styl terapeutyczny – koncentruje się zaś na osobie sprawcy

Akulturacja - Ludzie zmieniają miejsce zamieszkania, emigrują i zdarza im się znaleźć w kręgu zupełnie odmiennej kultury. Tutaj konieczność resocjalizacji może być bardzo głęboka.

Eksternalizacja - przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych -motywacji czy postaw - w konkretnych działaniach.

Instrumentalne uczenie się - kształtowanie repertuaru zachowań przez selekcje zachowań poprzednio nagradzanych (gratyfikujących) i eliminowanie takich, które przynosiły kary (doznania przykre, deprywacje).

Internalizacja - proces psychiczny polegający na „uwewnętrznieniu" kultury, czyli przekształceniu

jej wzorów w elementy osobowości - motywacje czy postawy.

Jaźń (w ujęciu symbolicznego interakcjonizmu)- wytworzona w kontaktach z innymi umiejętność

patrzenia na siebie samego oczami partnerów, zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaka, się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość jednostce narzuca.

Kompetencja jednokulturowa - przyswojenie idei, przekonań, reguł, norm- , wartości, symboli charakterystycznych dla jednej tylko, konkretnej kultury.

Kompetencja wielokulturowa(inaczej - kosmopolityczna) - znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur.

Kontrola społeczna - system społecznych sankcji - negatywnych i pozytywnych, oraz agend grup, organizacji, instytucji - stosujących takie sankcje.

Kontrsocjalizacja - uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa. Trzeba wyrobić sobie pogardę dla dobra innych, zabić w sobie odruch współczucia dla czyichś strat czy cierpienia, zanegować nienaruszalność czyjegoś życia i zdrowia.

Margines społecznej tolerangi - wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu literalnie dewiacyjnego, czyli sprzecznego z zakazami i nakazami społecznymi.

Minimum kulturowe: minimalne kompetencje, nawyki i umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi, w społeczeństwie.

Permisywność społeczna - atmosfera przyzwolenia na czyny dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od wymierzania sankcji, lub wymierzania sankcji niewspółmiernie łagodnych.

Punitywność: rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i zerowej tolerancji w stosunku do dewiantów i przestępców.

Resocjalizacja - eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych.

Rytuały przejścia - zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej.

Sankcje formalne - kary wymierzane w szczegółowo przepisanym trybie, w określonym precyzyjnie wymiarze, przez specjalnie do tego powołane organizacje czy instytucje.

Sankcje rozproszone - spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy, do których jednostka należy.

Socjalizacja - proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.

Socjalizacja antycypująca - internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia. Chodzi o taką sytuację, gdy ktoś, nie będąc jeszcze członkiem danej grupy czy nie zajmując jeszcze danej pozycji społecznej, identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry maksymalnie upodobnić się do członków tej grupy czy do osób zajmujących takie pozycje.

Socjalizacja odwrotna: sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycji ona Inie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp.

Socjalizacja permanentna - proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia.

Socjalizacja początkowa - ten etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych.

Stygmatyzacja (inaczej - naznaczanie, etykietowanie) - trwałe przypisanie jednostce tożsamości dewianta czy przestępcy przez ciążące na niej znamię karalności.

Superego (w ujęciu psychoanalizy) - domena osobowości, w której zakodowane zostają reguły

kulturowe - nakazy i zakazy dotyczące właściwego postępowania - powodujące dyskomfort psychiczny, zwany poczuciem winy lub wstydu, w przypadku ich naruszenia.

5.GLOBALIZACJA I NOWOCZESNOŚĆ

Są dwa sposoby definiowania nowoczesności: historyczny i analityczny.

Nowoczesność historyczna - odwołuje się do miejsca i daty pojawienia się nowej formacji społecznej.

Nowoczesność analityczna - Analityczne pojecie nowoczesności zawiera katalog istotnych, konstytutywnych cech tej odmiany porządku społecznego.

Globalizacja – procesy zacieśniania światowych więzi i współzależność społeczna. W coraz większym stopniu wszyscy żyjemy w „jednym świecie” , jednostki , grupy i narody są coraz silniej wzajemnie od siebie uzależnione.

Globalizacji nie należy do światowych systemów powiązań społecznych i ekonomicznych, które powstają z dala od naszych codziennych spraw. Zjawisko to ma też wymiar lokalny – odnosi się do nas wszystkich i przejawia się w naszym codziennym życiu.

Skutki globalizacji (na przykładzie marketu)

Jednym ze skutków jest ogromny wzrost liczby i różnorodności oferowanych przez markety produktów, jaki nastąpił w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Markety rozrastają się żeby pomieścić większą ilość towaru. Bariery w handlu zagranicznym powoli znikają.

Po drugie produkty znajdujące się na półkach pochodzą ze stu lub więcej krajów.

Następuje globalna migracja – prowadzi ona do powstawania etnicznie zróżnicowanych społeczeństw i wytwarza zróżnicowane gusta kulturowe. (Pojawia się „żywność etniczna” na półkach)

Globalizacja jest wynikiem współdziałania czynników politycznych, społecznych, kulturowych i ekonomicznych.

Jej głównym motorem jest rozwój technik informacyjnych i telekomunikacji, który przyczynił się do wzrostu tempa i zakresu interakcji między ludźmi na całym świecie.

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE GLOBALIZACJI

1.Rozwój technik informacyjnych

2. Rozwój telekomunikacji (telefony, faksy, telewizja, radio)

3. Powstanie Internetu (poczta elektroniczna, komunikatory, skype itd.)

Ludzie mogą komunikować się ze sobą nawet jeśli nie mieszkają w tym samym mieście np. Londyn- Tokio). Nie ważny jest już różny czas w państwach.

4.Integracja gospodarki światowej

(Gospodarka nieważka – gospodarka, której produkty opieraja się na informacji , jak w przypadku programów komputerowych, produktów medialnych i rozrywkowych oraz usług opartych na Internecie)

5.Upadek komunizmu sowieckiego – kraje byłego bloku radzieckiego nie są już odcięte od społeczeństwa światowego, rozwija się nowy system polityczny i gospodarczy.

6.Rozwój międzynarodowych i regionalnych mechanizmów rządowych (ONZ, Unia Europejska)

Organizacja międzyrządowa – jest ciałem ustanowionym przez rząd krajów członkowskich i powołanym do regulacji i nadzoru określonej dziedziny działań o zasięgu międzynarodowym.

PRZEPŁYW INFORMACJI A GLOBALIZACJA

Media dostarczają do nas codziennie świeże informacje. Tragiczne wydarzenia jak trzęsienie ziemi w Turcji, wybranie Nelsona Mandeli na prezydenta RPA czy śmierć księżnej Diany zmieniły świadomość ludzi, przenosząc ich uwagę z wydarzeń krajowych na świat. Jednostki są dziś bardziej świadome złożoności swoich powiązań z innymi i bardziej skłonne dostrzegać kwestie globalne.

NABYWANIE ŚWIADOMOŚCI GLOBALNEJ( DWA WYMIARY)

1.Jako członkowie społeczności globalnej, ludzie coraz wyraźniej zdają sobie sprawę, że odpowiedzialność społeczna nie kończy się na granicy państwowej, ale wybiega poza nią. Coraz silniejsze jest przekonanie, że w sytuacjach kryzysowych społeczność międzynarodowa ma obowiązek podjąć kroki w celu ochrony życia i praw ludzi, którzy znaleźli się w niebezpieczeństwie.

2.Świadomość globalna oznacza, że ludzie coraz częściej sięgają do innych niż narodowe wyznaczników w formowaniu poczucia własnej tożsamości.

KORPORACJE PONADNARODOWE

Korporacje ponadnarodowe – są to firmy wytwarzające dobra i usługi rynkowe w więcej niż jednym kraju. (Coca – Cola, Palmolive, Kodak itd.). Nawet korporacje ponadnarodowe o wyraźnie narodowych korzeniach są nastawione na globalne rynki i globalne zyski. Są sercem globalizacji gospodarki : odpowiadają za 2/3 światowego handlu, rozpowszechniają w skali globu nowe technologie.

SCEPTYCY I HIPERGLOBALIŚCI

Według „sceptyków” gospodarka nie jest naprawdę globalna, ponieważ kraje nie prowadzą ze sobą interesów na skalę globalną. Gospodarka światowa nie jest zintegrowana, bo większość handlu odbywa się obrębie trzech grup regionalnych: Europy, Azji i Pacyfiku oraz Ameryki Północnej i na przykład kraje Europy handlują głowie miedzy sobą. Uważają, że rosnąca regionalizacja dowodzi spadku, a nie wzrostu integracji gospodarki światowej.

Hiperglobaliści mają przeciwne poglądy względem sceptyków. Uważają, że globalizacja jest bardzo realnym zjawiskiem, którego skutki dają się odczuć prawie na każdym kroku. Globalizacja jest dla nich procesem przebiegającym bez względu na granice państwa. Twierdzą oni, że w skutek wzrostu handlu światowego poszczególne kraje nie panują już nad swoją gospodarką.

Zwolennicy koncepcji transformacji zajmują pośrednie stanowisko. Globalizację postrzegają jako motor szeregu różnorakich zmian, które nadają kształt nowoczesnym społeczeństwom. Ich zdaniem przemiana porządku globalnego istotnie zachodzi, ale wiele starych struktur nadal trwa. Uważają, że stopień globalizacji, który dzisiaj mamy nie pozwala na utrzymanie ustanowionych rozgraniczeń na sprawy „wewnętrzne” i „zewnętrzne”, „międzynarodowe” i „krajowe”. (ONI MAJĄ DOBRY POGLĄD)

WPŁYW GLOBALIZACJI NA NASZE ŻYCIE

Globalizacja zmienia charakter naszych codziennych doświadczeń. W miarę jak społeczeństwa, do których należymy ulegają dogłębnym przemianom tracą dawne znaczenie ich podstawowe instytucje. Stwarza to konieczność przedefiniowania intymnych i osobistych aspektów naszego życia, takich jak rodzina, płeć kulturowa, seksualność, tożsamość osobista, interakcja z innymi i nasz stosunek do pracy. Globalizacja prowadzi do fundamentalnych zmian w naszym systemie myślenia o nas samych i naszych związkach z ludźmi.

GLOBALIZACJA A RYZYKO

Skutki globalizacji są dalekosiężne i dotyczą praktycznie wszystkich aspektów życia społecznego. Globalizacja jest jednak procesem otwartym i uwikłanym w wewnętrzne sprzeczności, a zatem trudno przewidzieć i kontrolować jej przebieg.

Ryzyko związane ze środowiskiem i zdrowiem

W naszym globalizującym się świecie ryzyka ekologiczne przybierają wiele postaci.

1. Rośnie zaniepokojenie zjawiskiem globalnego ocieplenia (jeżeli to się utrzyma, a lodowce będą topnieć w takim tempie jak teraz to poziom mórz się podniesie, a nisko położone lady zatopią się wraz ze swoimi mieszkańcami.)

2. Niewiele aspektów tego świata zostało nietkniętych przez człowieka. Urbanizacja, produkcja przemysłowa i zatrucie środowiska, szeroko zakrojone przedsięwzięcia rolnicze, budowa tam i elektrowni wodnych, wreszcie programy wykorzystania energii jądrowej to tylko wybrane przykłady oddziaływania ludzi na otoczenie. Doprowadziło to do potężnych zniszczeń środowiska.

3. Zmniejszenie grubości warstwy ozonowej skutkuje większym przebiciem promieni słonecznych. Nadmierne opalanie prowadzi do uszkodzeń skóry bądź raka. Jest to skutek chemicznych zanieczyszczeń powstałych w skutek globalizacji.

4. Dodawanie chemii do pożywienia zagraża naszemu zdrowiu. W skutek globalizacji jedzenie jest modyfikowane aby więcej na nim zarobić, dłużej wytrzymało na półkach bądź miało lepszy wygląd. Faszerowanie zwierząt hormonami albo spryskiwanie upraw chemikaliami.

Epidemia BSE.

„Społeczeństwo ryzyka” – pojęcie nie ogranicza się do ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, ale także obejmuje cały szereg splecionych ze sobą zmian zachodzących w sferze współczesnego życia społecznego, jak niestabilna struktura zatrudnienia, wzrost ryzyka utraty pracy, malejące znaczenie obyczaju i tradycji dla kształtowania społeczności, zanik tradycyjnego modelu rodziny i demokratyzacja więzi osobistych.

Globalizacja prowadzi również do nierówności społecznych. W ich obrębie jak i między nimi.

Wydrukować str. 97-99 Giddens.

ZESTAW CECH NOWOCZESNOŚCI (AUGUSTE COMTE)

Pierwszy zestaw cech nowoczesności sporządził twórca socjologii Auguste

Comte. Włączył do niego:

a) koncentrację siły roboczej w centrach miejskich,

b) organizację pracy zorientowaną na efektywność i zysk,

c) zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych,

d) pojawienie się jawnego lub utajonego antagonizmu między pracodawcami i pracownikami,

e) rosnące kontrasty i nierówności społeczne,

f) system ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji.

Już tutaj widać wyraźnie akcent na aspekty ekonomiczne; to nowy reżim produkcyjny jest źródłem innych cech nowej formacji. A obok tego decydujący jest nowy, oparty na nauce sposób

myślenia, to, co Comte określał jako pozytywizm

SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE A KAPITALISTYCZNE (MAX WEBER)

1.W społeczeństwie tradycyjnym własność związana jestz dziedziczną pozycją społeczną {np. statusem arystokratycznym czy ziemiańskim).

W społeczeństwie kapitalistycznym prywatna własność środków produkcyjnych jest w rękach indywidualnie działających na rynku przedsiębiorców.

2.Druga różnica dotyczy organizacji pracy i produkcji.

W społeczeństwie tradycyjnym produkcja rolna przebiega według zwyczajowych wzorów i pozbawiona jest mechanizacji.

W społeczeństwie kapitalistycznym masowa produkcja przemysłowa oparta jest na mechanizacji, która umożliwia wprowadzenie efektywności, kalkulowania zyskowności i racjonalnej koordynacji jako wiodących zasad organizacyjnych.

3.Różni się, po trzecie, charakter siły roboczej.

W społeczeństwie tradycyjnym pracownicy pozostają w osobistej prawnej zależności od pracodawcy (niewolnicy czy chłopi pańszczyźniani).

W społeczeństwie kapitalistycznym robotnicy dysponują wolnością osobistą i sprzedają swoją siłę roboczą niczym towar na rynku pracy, zgodnie z normalnymi prawidłowościami popytu i podaży. 4.Czwarta cecha różniąca to charakter rynku ekonomicznego.

W społeczeństwach tradycyjnych wymiana i handel są obwarowane wieloma ograniczeniami: protekcjonizmem czy barierami celnymi, trudnościami transportowymi, brakiem rozwiniętych instrumentów pieniężnych, monopolami rodowymi czy grupowymi. W rezultacie powstają tylko rynki lokalne, a w szerszym zakresie funkcjonują tylko najbardziej lukratywne rynki towarów luksusowych („korzeni", drogich kamieni, jedwabiu itp.).

W społeczeństwie kapitalistycznym natomiast rynek staje się nieograniczonym terenem wymiany, dystrybucji i konsumpcji, a jego głównym regulatorem staje się - jak to określał już Adam Smith - „niewidzialna ręka rynku", czyli prawidłowości ekonomiczne popytu i podaży.

5.Po piąte, różni obie formacje charakter obowiązujących praw.

W społeczeństwie tradycyjnym mają charakter partykularystyczny, w różny sposób stosują się do różnych grup czy klas społecznych. Są też przedmiotem patrymonialnego rozstrzygania i egzekwowania.

W społeczeństwie kapitalistycznym natomiast prawa mają charakter uniwersalistyczny, stosują się na równi do wszystkich i egzekwowane są przez bezstronny aparat wymiaru sprawiedliwości, co zapewnia przewidywalność kontraktów i realizowanie uprawnień czy zobowiązań.

6.Wreszcie, po szóste, Weber wskazuje na odmienne dominujące motywacje.

W społeczeństwie tradycyjnym ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb na poziomie dotychczasowym, standardowym, sankcjonowanym zwyczajowo. Godzą się z zastanym poziomem i sposobem życia. Jak pisze sam Weber: „okazja zarobienia więcej była dla nich mniej istotna niż szansa pracowania krócej". Natomiast w społeczeństwie kapitalistycznym pojawia się nieograniczone dążenie do zysku, aspiracja do sukcesu materialnego, jako powszechna motywacja intensywnych działań ekonomicznych.

Widać wyraźnie, że ekonomiczne fundamenty kapitalizmu są dla Webera jeszcze ważniejsze niż dla Comte`a. Dla niego kapitalizm to przede wszystkim nieustanne dążenie do zysku przez realizowanie racjonalnej przedsiębiorczości w ramach prywatnych przedsiębiorstw.

TARCOT PARSONS – SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE A NOWOCZESNE

Dostrzega on zasadniczą odmienność społeczeństwa tradycyjnego i nowoczesnego

w pięciu punktach. Czynniki uwzględniane w tych biegunowych opozycjach

określa mianem „zmiennych porządkujących" (pattern-variablesY).

1. Po pierwsze dotyczą one stopnia artykulacji struktury społecznej i tworzą przeciwieństwo

„rozproszenie-specyficzność".

W społeczeństwie tradycyjnym struktury - role, grupy, stosunki społeczne - mają luźny, niewyspecjalizowany, pojemny charakter, włączają heterogeniczne przejawy aktywności ludzi.

W społeczeństwie nowoczesnym dominuje wysoka specjalizacja ról, grup i stosunków społecznych, w ramach których aktywność ludzi jest wysoce homogeniczna, skoncentrowana.

1. Druga opozycja dotyczy źródeł statusu społecznego i określona jest jako przeciwieństwo „przypisanie-osiąganie".

W społeczeństwie tradycyjnym dopuszczenie do wykonywania ról, członkostwa w grupach czy udziału w stosunkach społecznych opiera się na czynnikach dziedzicznych nabytych przez urodzenie, w szczególności - odziedziczonej sytuacji społecznej, przypisanym statusie.

Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym decyduje o tym własny wysiłek i zasługi, które determinują sytuację społeczną jednostki i jej status osiągnięty.

1. Trzecia opozycja dotyczy rekrutacji do ról i grup społecznych oraz doboru partnerów w stosunkach społecznych i określona jest jako przeciwieństwo „partykularyzm-uniwersalizm".

W społeczeństwie tradycyjnym selekcja taka kieruje się czynnikami natury osobistej, często nie związanymi z wymogami roli, charakterem działalności grupy czy treścią stosunku społecznego. Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym decydują ogólne kompetencje czy predyspozycje niezbędne do dobrego wykonywania podejmowanych działań, niezależnie od tego, kto je reprezentuje. Dostęp do ról, grup czy stosunków jest otwarty dla wszystkich, którzy do tego się nadają.

1. Czwarta opozycja dotyczy podstaw tożsamości społecznej i percepcji jednostek w społeczeństwie i opisana jest jako przeciwstawienie „kolektywizm-indywidualizm".

W społeczeństwie tradycyjnym o tożsamości i społecznej ocenie jednostki decyduje jej przynależność

grupowa - do rodu, plemienia, wspólnoty lokalnej, etnicznej, narodu itp.

W społeczeństwie nowoczesnym ważniejsze staje się to, co jednostka robi, jej indywidualne działania i ich efekty. Nie to, gdzie należę, ale co czynię, decyduje o tym, kim jestem.

1. Piąta opozycja dotyczy roli emocji w życiu społecznym i ujęta jest jako przeciwstawienie „afektywność-neutralność".

W społeczeństwie tradycyjnym dopuszczona jest swobodna, publiczna ekspresja emocji: gniewu,

żalu, rozpaczy, radości itp.

Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym występuje reguła powściągliwości, która żąda nieujawniania emocji i działania maksymalnie obiektywnego i racjonalnego.

Koncepcja Parsonsa to swoista wielowymiarowa skala, na której lokować można konkretne społeczeństwa, bliżej lub dalej od jej biegunów. Cechy skrajne z jednego bieguna skali opisują modelowe społeczeństwo tradycyjne, a cechy z drugiego bieguna - modelowe społeczeństwo

nowoczesne.

KRISHAN KUMAR - NOWOCZESNOŚĆ

Debata na temat nowoczesności trwa. Różni autorzy prezentują różne diagnozy. W rezultacie pojawia się jednak obszar pewnej zgody co do cech najważniejszych.

Podsumowuje je pod koniec XX wieku brytyjski autor hinduskiego pochodzenia Krishan Kumar', łącząc wątki podkreślane przez Comte'a czy Webera z ideami Parsonsa i socjologów współczesnych. W jego ujęciu swoistość nowoczesności tworzy pięć fundamentalnych zasad.

1. Po pierwsze – zasada indywidualizmu. Jednostka zostaje uwolniona od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzona niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, członek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, sama decyduje o kształcie swojej biografii, mając do dyspozycji wiele wzorów życia czy kariery, a także sama ponosi odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki.

2. Po drugie – zasada dyferencjacji, czyli zróżnicowania i wielości opcji we wszystkich dziedzinach życia. Max Weber mówiłby o rosnącej puli „szans życiowych". Dotyczy to przede wszystkim pracy, gdzie występuje ogromna specjalizacja, zróżnicowanie zawodów wymagających odmiennych umiejętności, kompetencji, wykształcenia. Bezprecedensowa mnogość opcji występuje również w sferze konsumpcji, gdzie możliwości wyboru towarów czy usług są niemal nieograniczone. Otwiera się także niezmiernie różnorodna oferta edukacyjna, a co za tym idzie wiele możliwych dróg kariery życiowej. Jednostka staje wobec wielości programów ideologicznych czy politycznych, a także doktryn religijnych, reprezentowanych przez mnogość partii, ruchów społecznych, sekt i Kościołów. W świadomości społecznej napotyka wielość koncepcji naukowych i pozanaukowych na temat każdej możliwej kwestii. W kulturze ma możność znalezienia różnych wzorów życia, wielorakich stylów czy gustów. Zasada dyferencjacji jest logicznym dopełnieniem zasady indywidualizmu. Opisuje to samo, ale z innej strony - nie od strony jednostki, lecz społecznego kontekstu, w którym przychodzi jej żyć i działać. Egzystencjalna sytuacja człowieka nowoczesnego, opisana łącznie przez obie zasady, przynosi jednostce wolność, autonomię, bogate szansę życiowe, za cenę jednak ciągłej konieczności podejmowania decyzji, wyborów i ponoszenia za nie pełnej odpowiedzialności.

3. Zasada trzecia to racjonalność: apoteoza rozumu, rozwagi, kalkulacji, obiektywności, efektywności. Dotyczy to przede wszystkim funkcjonowania organizacji i instytucji. Jak pamiętamy, dla Maxa Webera oznaczało to dominacje struktur biurokratycznych, eliminujących wszelkie wątki osobiste, emocjonalne czy tradycyjne na rzecz maksymalnie sprawnego rozwiązywania problemów czy załatwiania spraw. Wyraża się to także w legalnej legitymizacji wszelkich organizacji i instytucji, a także rygorystycznym przestrzeganiu prawnych reguł i procedur („rządach prawa"). W świadomościowym obszarze życia społecznego zasada racjonalności oznacza apoteozę nauki jako najdoskonalszej formy poznania i myślowego podbudowania działań. Przejawia się też w sekularyzacji, a więc odchodzeniu od myślenia magicznego i religijnego.

4. Zasada czwarta to ekonomizm. Wskazuje na rodzaj aktywności, która przenika całe życie społeczne w formacji nowoczesnej i nadaje swoisty ton temu typowi społecznemu. Wystarczy wyjść na ulicę nowoczesnego miasta i zastanowić się, co ludzie robią najczęściej. Nic ulega wątpliwości, że dwie rzeczy: pracują i kupują. Po drodze jeszcze zachodzą do banków, biur maklerskich, kantorów. Większość ich życia upływa w kręgu ekonomii, na produkcji i konsumpcji. Oczywiście nie było tak zawsze. W społeczeństwach tradycyjnych dominowały inne wątki: życie rodzinne, życie religijne, życie wojownicze czy rycerskie. Tak mocny akcent na ekonomię jest niewątpliwą osobliwością społeczeństwa nowoczesnego.

5. Zasada piąta to ekspansywność. Nowoczesna formuła życia społecznego ma tendencję do rozszerzania się w przestrzeni. Jednak ekspansja nowoczesności biegnie nie tylko wszerz, ale i w głąb. Penetruje ona wszelkie dziedziny życia: przekształca gusty, obyczaje, wzory moralne, style artystyczne, kulturę masową. Tworzy nowe formy życia rodzinnego, kształtuje edukację, formy rekreacji i rozrywki.

Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale nowoczesności

Człowiek nowoczesny - syndrom osobowości uważny za wytwór warunków społecznych,

jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, równocześnie za niezbędny czynnik dobrego funkcjonowania takiego społeczeństwa.

Dehumanizaja - utrata cech ludzkich, np. twórczych, czy prospołecznych nastawień w wyniku

nieludzkich społecznych warunków egzystencji.

Industrializacja wojny - masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowanie

najnowocześniejszych technik destrukcji, czysto instrumentalna, efektywnościowa racjonalność

działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych - w prowadzeniu konfliktów zbrojnych.

Indywidualizm - podkreślanie znaczenia jednostki, wolnej od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzonej godnością i niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, członek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, decydującej samodzielnie o kształcie swojej biografii, mającej do dyspozycji wiele wzorów Żyda czy kariery, a także ponoszącej wyłączną odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki.

Modele biegunowe (inaczej - dychotomiczne)- charakterystyka przeciwstawnych stanów społeczeństwa ujmowanych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne, różniące się radykalnie

według kilku cząstkowych kryteriów.

Osobowość biurokratyczna - syndrom osobowościowy wytwarzający się pod wpływem zdepersonalizowanej, sformalizowanej, zrytualizowanej, nadmiernie spoistej wewnętrznie organizacji biurokratycznej.

Poczucie mocy podmiotowej - przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste,

jak i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie

odpowiednich działań.

Późna nowoczesność - faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy

konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą, skrajną postać.

Prognozy ostrzegawcze - czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń, mobilizujące

przeciwdziałania i przyczyniające się tym samym do zdezaktualizowania zawartych w nich

pesymistycznych wizji.

Refleksyjność - zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania

zjawisk negatywnych, patologicznych, definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowaną na podstawie takiej diagnozy prewencyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy.

1. WPROWADZENIE DO METOD BADAWCZYCH

Twierdzenie naukowe – musi być sensowne i nie może przeczyć faktycznej obserwacji.

Epistemologia – nauka o poznaniu

W przypadku ludzi próba przewidywania jest często umieszczona w kontekście wiedzy i rozumienia. Nasze próby poznania świata tylko częściowo opierają się na bezpośrednim, osobistym doświadczeniu czy badaniach. Inna, znacznie większa część, pochodzi z uzgodnionej wiedzy, którą otrzymujemy od innych; są to właśnie rzeczy, które „wszyscy wiedzą”.

Wiedza ma charakter kumulatywny, a odziedziczony zbór informacji i wyjaśnień jest trampoliną dla dalszego jej rozwoju. Często mówi się, że stoimy „na barkach olbrzymów” czyli poprzednich generacji.

Jednocześnie tradycja może być przeszkodą dla ludzkich poszukiwań. Jeśli szuka się świeżego podejścia do czegoś, co wszyscy już rozumieją i co zawsze rozumieli, można za swoje wysiłki zostać napiętnowanym i uważanym za głupca.

Nieuprawnione uogólnianie może nadać badaniom niewłaściwy kierunek lub je hamować.

Replikacja – powtarzanie badań (zabezpieczenie przed ryzykiem nieuprawnionej generalizacji)

Błąd hazardzisty – często zakładamy, że dobra albo zła passa zapowiada swoje przeciwieństwo

Ujęcie premodernistyczne – nasi najdawniejsi przodkowie przyjmowali, że widzą rzeczy takimi jakie one są w rzeczywistości. Założenia były tak fundamentalne, że nie uważano go nawet za założenie. ( Plemię wychodzi z założenia, że tym drzewie są duchy. Plemię wie, że w tym drzewie są złe duchy i zamienią cie w ropuchę.)

Ujęcie modernistyczne – Każdy ma własne zdanie ( Ktoś może wierzyć, że w drzewie jest zły duch, ja wierze, że jest dobry. Oboje wiemy ze tam jest duch, ale każdy postrzega go inaczej) W poglądzie premodernistycznym duch musiałby być albo zły albo dobry.

Ujecie postmodernistyczne – zgodnie z tym pojęciem „rzeczywiste” są tylko wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Innymi słowy nic nie istnieje tam na zewnątrz, wszystko jest tu, w środku. O ile modernistyczne ujęcie uznaje nieuchronność ludzkiej subiektywności, spojrzenie postmodernistyczne sugeruje, że przede wszystkim nie ma tak naprawdę żadnej obiektywnej rzeczywistości, którą można by obserwować.

Wyjaśnienie idiograficzne – rodzaj przyczynowego rozumowania (nie zdałam egzaminu bo: nie nauczyłam się, zapomniałam o nim, nie spałam poprzedniej nocy itd.)

Wyjaśnienie nomotetyczne – szuka wyjaśnień raczej dla pewnej klasy sytuacji czy zdarzeń niż dla pojedynczych przypadków.

Rozumowanie indukcyjne – przechodzi od tego, co konkretne, do tego, co ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich danych znaczeń. Ruch od pytania „czy” do pytania „dlaczego”.

Rozumowanie dedukcyjne – przechodzi od tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe. Ruch od pytania „dlaczego” do „czy”.

ETYKA BADAŃ

• Udział dobrowolny

• Zakaz krzywdzenia badanych

Wydrukować podsumowanie – Babbie.