BIBLIA
Wiadomości wstępne
Nazwa
− nazwa wywodzi się od greckiego słowa biblios, które oznacza łodygę papirusu; greckie słowo biblion, lm. biblia oznacza zwój papirusu, czyli księgi − inna nazwa Pismo Święte
Podział Biblii
− Biblia dzieli się na:
• Stary Testament (46 ksiąg – od powstania świata do narodzin Chrystusa – pisma judaistyczne)
• Nowy Testament (27 ksiąg – od narodzenia Chrystu- sa po Apokalipsę św. Jana – pisma chrześcijańskie)
− Słowo „testament” wywodzi się z łac. testamen-tum – przymierze
− W Starym i Nowym Testamencie wyróżnia się trzy rodzaje ksiąg:
• księgi historyczne
ST – Pięcioksiąg Mojżesza – księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa
NT – Ewangelie: św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza, św. Jana oraz Dzieje Apostolskie
• księgi dydaktyczne (mądrościowe)
ST – księgi: Hioba, Przysłów, Psalmów, Mądrości, Koheleta
NT – Listy św. Pawła, Listy św. Jana, Listy św. Judy i inne listy
• księgi prorocze (prorockie)
ST – księgi: Izajasza, Ezechiela, Daniela, Jeremiasza
NT – Apokalipsa św. Jana
Powstanie
− Stary Testament powstawał od XIII w. p.n.e. do I w. n.e.
− Nowy Testament powstawał między 51 a 96 r. n.e.
Język
− Stary Testament został napisany w trzech językach: greckim, hebrajskim, aramejskim
− Nowy Testament został napisany w języku greckim (z wyjątkiem pierwszej wersji Ewangelii św. Łukasza, która mogła być spisana w języku aramejskim)
Gatunki w Biblii
− kazanie
− tren
− tekst prorocki
− pieśń
− hymn
− poemat
− psalm
− przypowieść (parabola)
− apokalipsa
− list
− saga rodu
− modlitwa
Monoteizm
− religia chrześcijańska ma charakter monoteistyczny − monoteizm oznacza wiarę w jednego boga
Przekłady Biblii
− Septuaginta „przekład siedemdziesięciu” – pierwszy przekład Starego Testamentu na język grecki dokonany na przełomie III i II w. p.n.e. Według legendy 70 żydowskich uczonych, niezależnie od siebie, w ciągu 70 dni przetłumaczyło ST na język grecki.
− Wulgata – przekład na łacinę dokonany w IV wieku n.e. przez św. Hieronima
− Polskie przekłady:
• najwcześniej tłumaczono psalmy: Psałterz floriański, Psałterz puławski
• Biblia królowej Zofii – przekład z XV wieku, zachowało się tylko 185 kart
• Przekłady z Wulgaty:
Psałterz krakowski (1532)
Nowy Testament Mikołaja Scharffenberga (1556)
Biblia Leopolity (1561)
Biblia Jakuba Wujka (1593 – Psałterz, 1595 – całe
Pismo Święte)
• Przekłady innowiercze:
Biblia brzeska (1563)
Biblia nieświeska (1572)
Biblia gdańska (1632)
• Najważniejszymi polskimi przekładami są Biblia Jakuba Wujka oraz dwudziestowieczna Biblia Tysiąclecia tłumaczona z języków oryginalnych przez benedyktynów tynieckich. Pierwsze wydanie z 1965 roku.
Wybrane księgi Starego Testamentu
Księga Rodzaju (Genesis)
− księga przedstawia kosmogonię biblijną, czyli opis stworzenia świata i człowieka przez Boga
− cechy kosmogonii biblijnej:
• aktu stworzenia dokonuje sam Bóg
• świat wyłania się z chaosu
• Bóg stworzył świat w ciągu sześciu dni, każdy
dzień to określony akt stworzenia:
1 dzień: niebo i ziemia, światłość – dzień i ciemność – noc
2 dzień: obłoki, chmury, deszcze
3 dzień: lądy i morza, rośliny
4 dzień: słońce, gwiazdy, księżyc
5 dzień: zwierzęta morskie i ptaki
6 dzień: pozostałe zwierzęta oraz człowiek
7 dzień: w tym dniu Bóg odpoczywał
• poszczególne akty można podzielić na:
akty oddzielenia (dzień pierwszy, drugi, trzeci)
akty napełnienia (dzień czwarty, piąty, szósty)
• Bóg jako istota transcendentna istnieje na zewnątrz aktu stworzenia
• Bóg jest jedynym kreatorem świata
• Bóg stworzył świat poprzez Słowo, o czym mówi Ewangelia św. Jana „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo”
• tworzenie świata odbywa się stopniowo, jest realizacją określonej koncepcji
• akty stworzenia zostają przez Boga nazwane
• to, co Bóg stworzył, było dobre
• Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo
• człowiek to pan ziemi; Bóg kazał człowiekowi panować nad światem i całą naturą, nakazał mu kontynuować dzieło tworzenia
− w księdze tej opisano także historię grzechu pierwszych rodziców: Adama i Ewy, zbrodnię bratobójstwa – Kain zabija Abla, potop jako karę za grzechy, arkę Noego jako znak ocalenia oraz przymierza, jakie Bóg zawarł z Noem i jego potomstwem, a także zniszczenie Sodomy i Gomory
Księga Wyjścia (Exodus)
− powołanie Mojżesza do wyprowadzenia ludu
Izraela z niewoli egipskiej (Bóg objawia się Mojżeszowi w krzaku gorejącym i powierza mu misję wyzwolenia Izraelitów z niewoli oraz doprowadzenia do Ziemi Obiecanej)
− 40-letnia wędrówka (Bóg wielokrotnie daje ludowi znaki świadczące o tym, iż są oni narodem wybranym: przejście przez Morze Czerwone, manna z nieba dla głodujących, woda wytryskująca ze skały)
− przekazanie Mojżeszowi na górze Synaj kamiennych tablic z dziesięcioma przykazaniami
− Mojżesz nie wchodzi ze swym ludem do Ziemi Obiecanej, umiera na górze Nebo, z której ogląda Jordan i ziemię Kanaan
Księga Hioba
− należy do ksiąg mądrościowych (dydaktycznych)
− bohater dotknięty nieszczęściami nie złorzeczy Bogu, lecz pokornie zgadza się z jego wolą, ufa w swoją niewinność
− cierpienie Hioba nie jest w tym przypadku karą za grzechy, lecz jest próbą, jakiej poddaje go Bóg
− wyroki boskie są niemożliwe do poznania przez człowieka
− wiara w mądrość Boga, ufność zostają nagrodzone (Bóg zwrócił Hiobowi majątek i rodzinę)
− Hiob jest symbolem niezawinionego cierpienia, niezachwianej wiary, godności człowieka oraz pokory
Księga Koheleta
− słowo „kohelet” pochodzi z języka hebrajskiego i oznacza człowieka, który przemawia na zebraniu
− księga ma charakter filozoficzny
− przedstawione są w niej rozważania nad sensem ludzkiego życia
− autor poszukuje drogi do prawdziwego szczęścia, ale nie znajduje jej
− wniosek: wszystko, co otacza człowieka, jest marnością – Marność nad marnościami i wszystko marność (Vanitas vanitatum et omnia vanitas)
− w obliczu Boga wszelkie skarby, wartości, o które człowiek zabiega, nie mają żadnego znaczenia
− cel traktatu: ugruntowanie wiary; przypominają o tym słowa epilogu: „Boga się bój i przykazań Jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek”
Księga Psalmów
− zawiera 150 utworów
− tradycja przypisywała autorstwo psalmów królowi Dawidowi panującemu w latach około 1010-970 r. p.n.e; dziś wiemy, że był on autorem 73 psalmów, pozostałe są dziełem innych osób
− psalmy powstawały stopniowo od XI do III w. p.n.e.
− wyróżniamy psalmy:
• pochwalne
• błagalne
• dziękczynne
• lamentacyjne
• dydaktyczne
• mądrościowe
• prorockie
• królewskie
Gatunek – psalm
− wyraz „psalm” pochodzi od gr. psalmos oznaczającego śpiew do wtóru harfy
− hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym, utrzymana w tonie podniosłym
− zbiór psalmów to psałterz
Werset biblijny
− wyodrębniony graficznie fragment tekstu, obejmujący kilka zdań
− stanowi całość pod względem treści i jest układem paralelnym zbudowanym z dwóch lub trzech członów (człon trzeci stanowi zwykle zakończenie dwóch poprzednich członów)
„Psalm 8”
− psalm pochwalny – pochwała Stwórcy
− nawiązanie do relacji Bóg–człowiek; pojawia się pytanie o sens istnienia człowieka, który został
ukazany na tle dzieł boskich, jakimi są: niebo, gwiazdy, księżyc
− psalm nawiązuje do kosmogonii biblijnej przedstawionej w Księdze Rodzaju
− autor twierdzi, że: człowiek został powołany przez Boga do sprawowania władzy nad światem
− psalm ma budowę klamrową: powtórzenie tej samej treści na początku i na końcu utworu; paralelizm składniowy, współtworzy rytmiczność utworu
„Psalm 1”
− utwór należy do grupy psalmów mądrościowych
− autor, posługując się kontrastem, przedstawia dwie przeciwstawne postawy ludzi wobec Boga i Jego nauki
− autor jest przekonany, że prawo Boże to jedyny właściwy drogowskaz w życiu (Bóg odróżni pobożnych od grzeszników; zwycięży sprawiedliwość)
Wybrane księgi Nowego Testamentu Ewangelie
− ewangelia znaczy dobra nowina
− przedstawiała narodziny, życie i naukę Chrystusa, syna Bożeg
RODZAJE SENSU BIBLIJNEGO
1. Sens wyrazowy (dosłowny)
Sensem wyrazowym danego tekstu nazywamy sens wypowiedzi nadany przez samego autora.
a. Biblijny sens wyrazowy dosłowny (gdy autor użył poszczególne wyrazy zgodnie z ich podstawowym znaczeniem).
Figury stylistyczne: porównania, przypowieści, bajki.
b. Biblijny sens wyrazowy przenośny (gdy pojedyncze lub wszystkie wyrazy w zdaniu zostały zastosowane nie w ich pierwotnym znaczeniu)
Figury stylistyczne: metafora, metonimia, alegoria, ironia, hiperbola, symbol.
2. Sens duchowy
Sensem duchowym jest sens wyrażany przez teksty biblijne, czytane pod natchnieniem Ducha Świętego w kontekście tajemnicy paschalnej Chrystusa i nowego życia, któremu ta tajemnica daje początek.
Rodzaje sensu duchowego
a. Sens alegoryczny (sens tekstów odczytywanych przez Ojców Kościoła.)
b. Sens typiczny (gdy osoba, rzecz lub wydarzenie ukazane w Starym Testamencie (typ) ma poza sensem wyrazowym jeszcze specjalne znaczenie (antytyp), którego pełny zakres można dostrzec w odpowiednich tekstach Nowego Testamentu) .
3. Sens pełniejszy
Sensem pełniejszym nazywamy głębsze znaczenie tekstu, zamierzone przez Boga, ale nie dość jasno wyrażone przez pisarza natchnionego.
Sens pełniejszy odkrywa się w tekstach, gdy:
a. Bada się jedne teksty w świetle drugich, posiadających już sens pełniejszy
b. Bada się teksty pod kątem rozwoju objawienia
Starożytna tradycja wyróżnia dwa rodzaje sensu biblijnego: dosłowny i duchowy.
Sens dosłowny: Omnes sensus (sc. sacrae Sripturae) fundentur super litteralem - Wszystkie rodzaje sensu Pisma św. powinny opierać się na sensie dosłownym. (św. Tomasz z Akwinu). Jest to sens słów Pisma św. odkrywany przez egzegezę, która opiera się na zasadach poprawnej interpretacji.
Sens duchowy dzieli się na: Sens alegoryczny - możemy osiągnąć głębsze zrozumienie wydarzeń, poznając ich znaczenie w Chrystusie,
Sens moralny - wydarzenia opowiadane w Piśmie św. powinny prowadzić do prawego postępowania.
Sens anagogiczny - możemy widzieć pewne rzeczywistości i wydarzenia w ich znaczeniu wiecznym; prowadzą nas (gr. anagoge) do naszej Ojczyzny w niebie.
Znaczenie czterech sensów: Sens dosłowny przekazuje wydarzenia, alegoria prowadzi do wiary, Sens moralny mówi, co należy czynić, anagogia - dokąd dążyć.