Mao Tse-tung

Materializm dialektyczny

kwiecień-czerwiec 1938

[Tekst ten składa się z około dwóch trzecich pierwszego rozdziału, i około jednej piątej pierwszych sześciu sekcji drugiego rozdziału tekstu Mao Pien-Cheng-fa wei--wu-lun (chiang-shou t'i-kang) (Materializm dialektyczny - notatki), opublikowanych w takiej formie w K'ang-chan ta-hsueh w numerach 6 do 8, od kwietnia do czerwca 1938 roku.]

ROZDZIAŁ I

IDEALIZM I MATERIALIZM

1. WALKA MIĘDZY DWIEMA ARMIAMI FILOZOFII

Cała historia filozofii jest historią walki o rozwoju dwóch kompletnie różnych szkół filozofii – idealizmu i materializmu. Wszystkie nurty filozoficzne są manifestacją tych dwóch fundamentalnych szkól.

Wszystkie teorie filozoficzne zostały stworzone przez ludzi należących do określonych klas społecznych. Idee tych ludzi były ponadto zdeterminowane historycznie przez określone warunki społeczne. Wszystkie doktryny filozoficzne wyrażają potrzeby określonych klas społecznych i odzwierciedlają poziom rozwoju sił produkcyjnych społeczeństwa oraz historyczny etap ludzkiego zrozumienia natury…

Społeczne źródła idealizmu i materializmu leżą w strukturze społecznej oznaczonej przez sprzecnzości klasowe. Najwcześniejsze pojawienie się idealizmu było produktem ignorancji i przesądów ludzi pierwotnych. Później, wraz z rozwojem sił produkcyjnych i następującym wraz z nim rozwojem wiedzy naukowej, wydawałoby się, że idealizm powinien zniknąć i zostać zastąpionym przez materializm. Jednak, od czasów starożytnych do dzisiaj, idealizm nie tylko nie zniknął, ale wręcz przeciwnie, rozwinął się i dalej prowadzi walkę o supremację z materializmu, w której żadna strona nie osiągnęła zwycięstwa. Przyczyna tego stanu rzeczy leży w podziale społeczeństwa na klasy. Z jednej strony, w swoim własnym interesie, klasy uciskające muszą rozwijać i wzmacniać doktryny idealistycznej. Z drugiej strony klasy uciskane, także we własnym interesie, muszą rozwijać i wzmacniać swoje doktryny materialistyczne. Zarówno idealizm jak i materializm są broniami w walce klas, a walka między idealizmem a materializmem nie zniknie tak długo, jak będą istnieć klasy. Idealizm, w procesie swojego rozwoju historycznego, reprezentuje ideologię klas wyzyskujących i służy celom reakcyjnym. Materializm z drugiej strony, jest poglądem klas rewolucyjnych; w społeczeństwie klasowym wzrasta i rozwija się w środku nieustannej walki przeciwko reakcyjnej filozofii idealizmu. Konsekwentnie, historia walki między idealizmem a materializmem w filozofii odzwierciedla walkę interesów między klasami reakcyjnymi a klasami rewolucyjnymi… Dana tendencja filozoficzna jest w gruncie rzeczy manifestacją szczególnej maski polityki klasy społecznej, do której należy filozof.

Wyróżniającą cechą filozofii marksistowskiej – tj. materializmu dialektycznego – są jego starania do jak najpełniejszego wyjaśnienia natury klasowej wszelkiej społecznej świadomości (w tym filozofii). Otwarcie deklaruje on zdecydowaną walkę między swoją własną proletariacką naturą a filozofia idealistyczną klas posiadających. Co więcej, podporządkowuje swoje własne specjalne i niezależne działania takiemu celowi ostatecznemu, jakim jest obalenie kapitalizmu, zorganizowanie i zbudowanie dyktatury proletariackiej i skonstruowanie społeczeństwa socjalistycznego.

2. RÓŻNICA MIĘDZY IDEALIZMEM A MATERIALIZMEM

Gdzie leży podstawowa różnica między idealizmem a materializmem? Leży w przeciwnych odpowiedziach danych na podstawowe pytanie w filozofii – o relację między duchem a materią (czyli relację między świadomością a egzystencją). Idealizm uważa ducha (świadomość, myśl, podmiot) jako źródło wszystkiego, co istnieje na ziemi, a materię (naturę, społeczeństwo, przedmiot) jako rzecz drugorzędną i duchowi podporządkowaną. Materializm uznaje niezależne istnienie materii, oddzielonej od ducha i uważa go za zjawisko drugorzędne i podporządkowane…

3. ŹRÓDŁO WZROSTU I ROZWOJU IDEALIZMU

Idealizm widzi materię jako produkt ducha. Odwraca to świat realny do góry nogami. Gdzie leży źródło wzrostu i rozwoju takiej filozofii?

Jak wspomnieliśmy wyżej, najwcześniejsze przejawy idealizmu zostały wyniesione z przesądów i ignorancji ludzi pierwotnych. Ale razem z rozwojem produkcji, podział między pracą fizyczną a pracą umysłową był odpowiedzialny za wyniesienie idealizmu ponad inne nurty myśli filozoficznej. Wraz z rozwojem sił produkcyjnych społeczeństwa, pojawił się podział pracy; dalszy rozwój podziału pracy przyniósł ze sobą ludzi oddanych całkowicie i wyłącznie pracy umysłowej. Jednak gdy siły produkcyjne są ciągle słabe, ten podział nie osiąga jeszcze poziomu kompletnej separacji. Wielka zmiana pojawia się dopiero z pojawieniem się klas i gdy własność prywatna i wyzysk staję się podstawą egzystencji klas rządzących. Praca umysłowa staję się ekskluzywnym przywilejem klas rządzących, podczas gdy praca fizyczna staje się klątwą klas uciskanych. Klasy rządzące zaczynają badać relację między sobą a klasami uciskanymi w sposób odwrócony do góry nogami. To nie pracujący dostarczają ich środków pozwalających na egzystencją, ale to oni zaopatrują pracujących w te środki. W związku z tym pogardzają oni pracą fizyczną, i rozwijają koncepcje idealistyczne. W celu wyeliminowania różnić między pracą fizyczną a umysłową należy najpierw wyeliminować filozofię idealistyczną.

Korzenie społeczne, które czynią możliwym rozwój filozofii idealistycznej, leżą głównie w tym, że ten rodzaj świadomości filozoficznej jest manifestacją interesów klas wyzyskujących. Ostateczne upadek idealizmu przyjdzie wraz z eliminacją klas, po ustanowieniu społeczeństwa komunistycznego.

Źródło, które umożliwia idealizmowi wzrost, rozwój i pogłębianie się, oraz daje mu siłę do walki z materializmem, musi być poszukiwane w procesie ludzkiego poznania. Gdy ludzie myślą, muszą używać modeli myślowych. To może z łatwością spowodować, że nasze poznanie podzieli się na dwa aspekty: rzeczywistość, która ma charakter jednostkowy i konkretny, oraz na modele myślowe, która mają charakter ogólny… W naturze rzeczy, szczególny i ogólny są niepodzielnie połączone; gdy zostaną rozdzielone, oddzielają się od prawdy obiektywnej… Oddzielić ogólne od szczególnego i widzieć zjawiska ogólne jako obiektywną rzeczywistość, a zjawiska szczególne jako zaledwie formę zjawisk ogólnych – jest to metoda przyjęta przez idealistów. Wszyscy idealiści kładą świadomość, ducha, albo myśl w miejscu obiektywnej rzeczywistości istniejącej niezależnie od ludzkiej świadomości… Nie mogą pojąć materialistycznej prawdy, wedle której świadomość jest ograniczona przez materię, i w zamian wierzą, że tylko świadomość jest aktywna, podczas gdy materia jest obojętną częścią jednostki. Opierając się ponadto ma własnej naturze klasowej, idealiści używają każdej metody w celu wyolbrzymienia aktywności świadomości, rozwijając ten aspekt jednostronnie… Idealizm w ekonomii wyolbrzymia ponad wszystko nieistotne aspekty wymiany, podnosząc prawo podaży i żądając dla niego statusu podstawowego prawa kapitalizmu… Idealistyczni historycy uważają bohaterów za twórców historii. Idealistyczni politycy myślą, że polityka jest wszechmocna. Idealistyczni wojskowi są adwokatami desperackich metod walki [p'ing-ming-chu-i-ti tso-chan]. Idealistyczni rewolucjoniści optują za blankizmem. Konserwatyści mówią, że jedyną drogą odrodzenia naszego narodu jest odrodzenie starej moralności. Wszystko to wypływa z wyolbrzymiania ponad wszystko subiektywnych czynników…

Przedmarksowski materializm (materializm mechanistyczny) nie wyjaśnia roli procesu myślowego w rozwoju wiedzy, uznaje myśl jako obiekt działania, jako lustro, które odzwierciedla naturę. Tylko materializm dialektyczny prawidłowo pokazuje twórcza rolę myśli, i w tym samym czasie wskazuje na ograniczenia nałożone na myśl przez materię. Wskazuje, że myśl wzrasta z praktyki społecznej i w tym samym czasie aktywnie kształtuje praktykę. Tylko ten rodzaj dialektycznej teorii jedności wiedzy i działania może całkowicie wyeliminować idealizm.

4. ŹRÓDŁA POWSTANIA I ROZWOJU MATERIALIZMU

Uznanie, że materia istnieje niezależnie i poza świadomością w świecie zewnętrznym to podstawa materializmu. Człowiek tworzy tę podstawę poprzez praktykę… Zmuszony do podporządkowania się siłom naturalnym i zdolny do użycia tylko prostych narzędzi człowiek prymitywny nie mógł wyjaśnić otaczających go fenomenów i dlatego oczekiwał pomocy od duchów. Jest to źródło religii i idealizmu. Jednak w długotrwałym procesie produkcji człowiek zaczął poznawać otaczającą go naturę, miał wpływ na naturę, zmieniał naturę oraz tworzył rzeczy do jedzenia, użycia oraz zaadaptował naturę do służby własnym interesom, oraz spowodował, że ludzie uwierzyli w obiektywne istnienie materii..

W społecznej egzystencji ludzkości, wzajemne relacje i wpływy pojawiają się pomiędzy jednostkami. W społeczeństwie klasowym istnieje jeszcze walka klas. Uciskana klasa rozważa swoje warunki, szacuje własną siłę i na tej podstawie układa plany. Kiedy powiedzie jej się w walce, członkowie tej klasy są przekonani, że ich poglądy nie są produktem fantazji, ale odbiciem obiektywnie istniejącego świata materialnego. Ponieważ klasy uciskane przegrywają, kiedy ustalą złe plany i wygrywają gdy plany są poprawne, uczą się, że mogą osiągnąć swój cel tylko wtedy, kiedy ich subiektywne plany będą opierać się na obiektywnym świecie i fakcie, że obiektywny świat rządzi się określonymi prawami. Historia nauki dostarcza człowiekowi dowodu materialnej natury świata i faktu, że rządzi się on prawami, oraz pomaga mu zobaczyć całość iluzji religii i idealizmu, i wpływa na pojawienie się wniosków materialistycznych. Podsumowując, historia praktyki człowieka jest historią jego walki z naturą, historią walki klas, historią nauki. W związku ze swoją potrzebą życia i walki, człowiek miał własne koncepcje co do natury materii i jej praw, udowodnił prawdziwość materializmu, oraz wykształcił niezbędne narzędzie intelektualne dla swojej walki – filozofię materialistyczną. Im większy poziom rozwoju produkcji społecznej, tym większy rozwój walki klas, oraz więcej naukowej wiedzy odkrywającej „sekrety” natury, tym większy rozwój filozofii materialistycznej. W ten sposób człowiek może stopniowo uwolnić się z dualistycznej i miażdżącej natury i społeczeństwa…

ROZDZIAŁ II

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

1. MATERIALIZM DIALEKTYCZNY JEST REWOLUCYJNĄ BRONIĄ PROLETARIATU

Chiński proletariat, przejąwszy w obecnym czasie historyczne zdanie burżuazyjno-demokratycznej rewolucji, musi użyć materializmu dialektycznego jako swojej broni umysłowej… Studiowanie materializmu dialektycznego jest nawet bardziej konieczne dla kadr, które stoją na czele ruchu rewolucyjnego, ponieważ dwie błędne teorie i metody pracy – subiektywizm i mechanizm nieustannie wzrastają pośród kadr i nieustannie powodują, że kadry działają przeciwko marksizmowi i prowadzą ruch rewolucyjny na złą drogę. Jeśli chcemy uniknąć albo skorygować takie tendencję, jedyne rozwiązanie leży w świadomym studiowaniu i zrozumieniu materializmu dialektycznego, w celu ponownego uzbrojenia umysłów błądzących.

2. RELACJA MIĘDZY STARYM DZIEDZICTWEM FILOZOFICZNYM A MATERIALIZMEM DIALEKTYCZNYM

Po Ruchu 4 Maja 1919 roku, konsekwencja świadomego pojawienia się chińskiego proletariatu na scenie politycznej i wzrostu poziomu naukowego Chin, w kraju powstał i rozwinął się marksistowski ruch filozoficzny. W swym pierwszym okresie poziom zrozumienia materialistycznej dialektyki w obrębie myśli materialistycznej był jednak stosunkowo słaby, a jego częścią był mechanistyczny materializm popierany przez burżuazję, oraz subiektywizm Deborina. Po porażce rewolucji 1927 roku poziom zrozumienia Marksizmu i Leninizmu podniósł się, a myśl materializmu dialektycznego stopniowo wzrastała. Ostatnio, z powodu ciężkiego kryzysu narodowego i społecznego, oraz dzięki wpływowi ruchu likwidacji dewiacji w filozofii radzieckiej, szeroki ruch materialistycznej dialektyki rozwinął się wśród chińskich kręgów intelektualnych.

Z powodu zacofania rozwoju społecznego Chin materialistyczno-dialektyczne prądy rozwijające się obecnie w Chinach nie były rezultatem przejęcia i zreformowania naszej własnej spuścizny filozoficznej, ale wynikiem nauki marksizmu-leninizmu. Jednak, jeśli chcemy zagwarantować myśli dialektyczno-materialistycznej rozszerzenie się na całe Chiny, i dalszy rozwój, musimy nadać mu pewny kierunek na chińską rewolucję i poprowadzić ją do przyszłego ostatecznego zwycięstwa, a później zwalczać wszelkie stare i spróchniałe teorie filozoficzne istniejące w Chinach na froncie ideologicznym w całym kraju, wznieść wysoko flagę krytycyzmu i w ten sposób zlikwidować filozoficzne dziedzictwo starożytnych Chin. Tylko w ten sposób osiągniemy nasz cel.

3. JEDNOŚĆ ŚWIATOPOGLĄDU I METODOLOGII MATERIALIZMU DIALEKTYCZNEGO

Materializm dialektyczny jest światopoglądem proletariatu. W tym samym czasie jest on również metodą proletariatu służącą poznaniu otaczającego go świata, oraz metodą rewolucyjnej praktyki proletariatu. Jest to jedność światopoglądu i metodologii…

4. KWESTIA PRZEDMIOTU MATERIALISTYCZNEJ DIALEKTYKI – DO STUDIOWANIA CZEGO SŁUŻY MATERIALIZM DIALEKTYCZNY

Marks, Engels i Lenin uznawali materialistyczną dialektykę za teorię rozwoju.

Rozważając kwestię przedmiotu filozofii musimy ciągle rozwiązać jeden problem, mianowicie problem jedności dialektyki, logiki i epistemologii…

Materialistyczna dialektyka jest jedyną naukową epistemologią i jest również jedyną naukową logiką. Materializm dialektyczny bada źródła i rozwój naszej wiedzy dotyczącej zewnętrznego świata. Bada przejście z braku wiedzy do wiedzy i z wiedzy niekompletnej do wiedzy kompletnej; bada jak prawa rozwoju natury i społeczeństwa są codziennie odzwierciedlane dogłębnie i obszernie w umysłach ludzkości. Jest to jedność materialistycznej dialektyki z epistemologią…

Esencja teorii rozwoju składa się z odpowiednich praw, które są odzwierciedlane i przeszczepiane do naszych umysłów (dalej opracowywane w naszych umysłach) jako manifestację ruchu materii.

Tylko dzięki użyciu materializmu do opracowania rozwiązania problemu relacji między egzystencją a myślą, tylko przez przyjęcie takiej postawy w teorii odbicia, można opracować rozwiązanie problemów dialektyki, logiki i epistemologii…

5. O MATERII

Pierwszy warunek przynależności do obozu materialistycznego polega na uznaniu niezależnego istnienia świata materialnego, oddzielonego od ludzkiej świadomości – czyli faktu, że istniała ona przed pojawieniem się ludzkości, i istnieje do dzisiaj, niezależnie i poza ludzką świadomością. Uznanie tego punktu jest fundamentalnym założeniem wszelkich badań naukowych.

Jak możemy tego dowieść? Dowody są niezliczone. Ludzkość pozostaje w nieustannej relacji ze światem zewnętrznym i musi ponadto toczyć ciężką walkę przeciwko presji i sprzeciwu świata zewnętrznego (natury i społeczeństwa. Co więcej, nie tylko możemy, ale także musimy wygrać z tą presją i sprzeciwem. Wszystkie prawdziwe warunki społecznej praktyki ludzkości, zamanifestowane w historycznym rozwoju społeczeństwa ludzkiego, są najlepszym dowodem [istnienia świata materialnego]. Chiny nie mają żadnych wątpliwość co do istnienia japońskiego imperializmu, który napadł nasz kraj, ani co do istnienia samych Chińczyków. Studenci z Antyjapońskiego Wojskowo-Politycznego Uniwersytetu także nie wątpią w istnienie tego uniwersytetu i samych studentów…

Jeśli rozważymy tą rzecz zwaną świadomością w świetle bezkompromisowego materializmu (czyli w świetle materialistycznej dialektyki), wtedy to co nazywamy świadomością jest niczym innym, ale formą ruchu materii, szczególną właściwością materii mózgu ludzkiego; to właśnie ta szczególna charakterystyka materii mózgowej powoduje, że materialne procesy poza świadomością są odzwierciedlone w świadomości. Z tego widzimy, że gdy oddzielamy materię od świadomości i gdy, stawiamy jedną naprzeciw drugiej – taką postawę można zaakceptować tylko warunkowo, to znaczy, że ma znaczenie tylko z punktu widzenia epistemologii.

Słowem, materia to wszystko co zawiera wszechświat. „Cała władza należy do Ssu-Ma-I”. My mówimy: „Wszelka władza należy do materii”. Jest ona źródłem jedności świata.

6. O RUCHU (O ROZWOJU)

Pierwsza fundamentalna zasada dialektycznego materializmu leży w jego pojmowaniu materii… Zasada jedności świata została już wyjaśniona powyżej, w sekcji dotyczącej materii.

Druga fundamentalna zasada dialektycznego materializmu leży w jego teorii ruchu (albo teorii rozwoju). Oznacza to uznanie, że ruch jest formą istnienia materii, wrodzoną cechą materii, manifestacją różnorodności materii. Jest to zasada rozwoju świata. Kombinacja zasady rozwoju świata, z zasadą jedności świata, przedstawioną wyżej, składa się na cały światopogląd dialektycznego materializmu. Świat jest niczym innym, tylko światem materialnym w procesie nieograniczonego rozwoju…

Teoria ruchu dialektycznego materializmu stoi w opozycji wobec wszystkich rodzajów filozoficznego idealizmu oraz teologicznych koncepcji religii. Fundamentalna natura wszystkich rodzajów filozoficznego idealizmu i teologii religijnej to jej zaprzeczenie jedności i materialnej natury świata; i w wyobrażaniu sobie ruchu i rozwoju świata oddzielonego od materii, albo przynajmniej zaczynającego się w postaci oddzielonej od materii, czyli jako rezultatu ducha, Boga, albo sił boskich. Niemiecki filozof idealistyczny Hegel, twierdził, że obecny świat jest wynikiem tak zwanej „idei światowej”. W Chinach filozofia Książki Zmian oraz metafizycy Sung i Ming także postulowali idealistyczne poglądy na rozwój wszechświata. Chrześcijaństwo mówi, że to Bóg stworzył świat, buddyzm i wszystkie rozmaite chińskie religie przypisują ruch i rozwój wszystkich niezliczonych fenomenów (Wan Wu) wszechświata siłom duchowym. Wszystkie te doktryny, które myślą, że ruch jest oddzielony od materii, są fundamentalnie sprzeczne z dialektycznym materializmem…

Materializm dialektyczny… uważa, że spoczynek lub równowaga są zaledwie jednym elementem ruchu, że są zaledwie szczególną manifestacją ruchu… Sentencja popularna wśród metafizycznych myślicieli starożytnych Chin „Niebo się nie zmienia i Droga nie zmienia się także” jest nawiązaniem do… teorii bezruchu wszechświata… Według nich, podstawowa natura wszechświata i społeczeństwa jest odwiecznie niezmienna. Powodem dla którego przyjęli taką postawę są głównie ich ograniczenia klasowe. Jeśli klasa feudalnych właścicieli ziemskich uznałaby fakt, że podstawową naturą wszechświata i społeczeństwa jest podporządkowanie ruchowi i rozwojowi, to w takiej sytuacji wydałaby na siebie, na własną klasę wyrok śmierci. Filozofie wszystkich sił reakcyjnych są filozofiami bezruchu. Klasy rewolucyjne i masy ludowe uświadomiły sobie zasadę rozwoju świata i konsekwentnie zmierzają do przetransformowania świata i społeczeństwa; ich filozofią jest materializm dialektyczny.

Przyczyny transformacji materii nie mogą być odkryte w czynnikach zewnętrznych, lecz w wewnętrznych. Materia zmienia się nie z powodu akcji mechanicznych sił zewnętrznych, lecz z powodu istnienia wewnątrz materii dwóch komponentów różnych w swojej naturze i wzajemnie sprzecznych, które toczą walkę ze sobą i w ten sposób przyczyniają się do ruchu i rozwoju materii. W rezultacie odkrycia praw ruchu i transformacji, materializm dialektyczny jest zdolny rozszerzyć zasadę materialnej jedności świata, przenosząc ją na historię natury i społeczeństwa. W ten sposób możliwe jest nie tylko badanie świata, rozważanego jako materia w ciągłym ruchu, ale także badanie świata jako materii będącej w nieskończonym ruchu od niższych do wyższych form. To znaczy, że możliwe jest badanie świata jako rozwoju i procesu.

Dialektyczny materializm bada rozwój świata jako ruch postępowy od form nieorganicznych do organicznych, od początku do najwyższych form ruchu materii (społeczeństwa).

To co teraz przedyskutowaliśmy jest teoria ruchu świata, albo zasadą rozwoju świata zgodnie z materializmem dialektycznym. Ta doktryna jest esencją filozofii marksistowskiej. Jeśli proletariat i wszyscy rewolucjoniści uzbroją się w tą konsekwentną, naukową broń, wtedy będą zdolni zrozumieć i zmieniać