‘PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH

[e-mail] (do 18:00)

Konsultacje: C318 wtorki 14:45-16:45

Kryteria zaliczenia:

• obecność (nieobecność usprawiedliwiona przez lekarza)

• za nieobecność dodatkowa praca

• 3 kolokwia – pytania otwarte (każde trzeba zaliczyć, tylko jedna poprawka na jedno kolokwium – na konsultacjach lub na zajęciach jeśli nie można być na konsultacjach)

• prezentacja znanego eksperymentu poznawczego znanego badacza (w parach) – 10 minut Power point + ćwiczenie poznawcze dla reszty grupy;

SCHEMAT PREZENTACJI:

1 slajd- badacz i problematyka przez niego podjęta (w kilku słowach przedstawić sylwetkę badacza i ich wkład w dziedzinę psychologii poznawczej)
2 slajd – problem i cele badawcze
3 slajd – pytania lub hipotezy badawcze , 2-3; pytanie stawiamy gdy badanie jest nowe, gdy nie ma przesłanek; gdy są przesłanki to jakie są kryteria selektywności (trzeba samemu do tego dojsc co jest co)
4 slajd- metoda: osoby badane, narzędzia badawcze czy metoda badawcza, procedura badań (opisać i rozrysować przebieg eksperymentu)
5 slajd – wyniki – co wyszło z badań, wyniki surowe
6 slajd – interpretacja wyników – tłumaczenie mechanizmów, zależności, nie suche fakty,
7 slajd- wnioski
8 slajd – bibliografia

Grupa badanych

Treści programowe ćwiczeń

1. Paradygmat i metody badawcze psychologii procesów poznawczych

2. Uwaga

3. Proces percepcji

4. Spostrzeganie, jako proces kategoryzacji percepcyjnej

5. Pamięć i jej mechanizmy (PO TYCH ZAJĘCIACH KOLOKWIUM – 30 minut)

6. Pojęcia

7. Myślenie i rozumowanie

8. Język i komunikacja (PO TYCH ZAJĘCIACH KOLOKWIUM – 30 minut)

9. Podejmowanie decyzji i wydawanie sądów

10. Modele umysłu

11. Psychologiczne modele temporalności

12. Funkcje wykonawcze (PO TYCH ZAJĘCIACH KOLOKWIUM – 30 minut)

Przedmiot psychologii poznawczej

• Hazel Marcus (1993) : „… jeśli chcemy rozumieć i przewidywać zachowanie człowieka, musimy najpierw zrozumieć to, w jaki sposób odbiera on i rozumie otaczający go świat”

• Psychologia poznawcza to subdyscyplina naukowej psychologii zajmująca się badaniem procesów i struktur poznawczych, a także ogólnymi zasadami funkcjonowania umysłu

• Psychologia poznawcza to dział psychologii zajmujący się procesami nabywania, przetwarzania i wykorzystywania informacji

• Zadaniem psychologii poznawczej jest opis tych procesów i ukazanie, w jaki sposób kształtują one zachowanie człowieka

• Psychologia poznawcza zajmuje się mechanizmami tworzenia wewnętrznych reprezentacji, a także operacjami wykonywanymi na tych reprezentacjach i za ich pomocą

• POZNANIE to zdolność człowieka i innych gatunków do odbioru informacji z otoczenia oraz przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli własnego działania, a także lepszego przystosowania się do warunków środowiska. Poznaniem nazywamy też ogół procesów i struktur psychologicznych biorących udział w przetwarzaniu informacji

• Złożonym systemem wyspecjalizowanym w odbiorze i przetwarzaniu informacji jest UMYSŁ

• Mózg, jako narząd jest materialnym podłożem działania umysłu jako systemu poznawczego

• Funkcje umysłowe zachodzą na materialnym podłożu tkanki nerwowej, tzn. nie mogą istnieć inaczej niż w ścisłej zależności od procesów przebiegających w tej tkance

• PRZETWARZANIE INFORMACJI polega na takim analizowaniu i ewentualnie przekształcaniu napływających danych, by można je było wykorzystać do tworzenia nowej wiedzy lub do programowania

• Podstawowym założeniem dotyczącym procesów przetwarzania informacji jest złożenie o ekonomii ich przebiegu. Człowiek to „SKĄPIEC POZNAWCZY”, z reguły angażuje tylko część dostępnych mu zasobów poznawczych, chronią się tym sposobem przed przeciążeniem informacyjnym

• UWAGA stanowi mechanizm umożliwiający dokonywanie selekcji danych na różnych etapach ich przetwarzania, zapobiegając przeciążeniu informacyjnemu

• STRUKTURY POZNAWCZE to względnie trwałe elementy umysłu możliwe do wielokrotnego wykorzystania w różnych warunkach i sytuacjach (elementy wiedzy, sądy, orzekania, schematy poznawcze). Powstają dzięki procesom poznawczym i w wyniku ich działania, lecz od momentu powstania wpływają zwrotnie na przebieg tych procesów poznawczych. Zatem umysł to obszar, w którym dochodzi do ciągłej i wzajemnej interakcji między procesami a strukturami poznawczymi

• PAMIĘĆ to zdolność umysłu do przechowywania informacji, Dzięki niej struktury jako względnie trwałe elementy systemu

• KONTROLA POZNAWCZA- zdolność systemy di samoorganizacji i samoregulacji (tu: spójny i dobrze zorganizowany system poddawany procesom kontroli tworzą struktury poznawcze). Dzięki procesom kontroli możliwe jest np. powstrzymanie się od reakcji lub wyzwolenie jej we właściwym momencie.

• POZNAWCZA REPREZENTACJA ŚWIATA – jedno z kluczowych pojęć psychologii kognitywnej; powstaje dzięki konstruktywnej aktywności umysłu. Dotyczyć może zarówno ogólnego obrazu świata w umyśle, jak i poszczególnych składników – reprezentacje werbalne lub obrazowe, proste lub złożone, odnoszące się do rzeczy lub relacji

• Pojęcie reprezentacji poznawczej jest synonimiczne w stosunku d pojęcia struktury poznawczej, gdyż:

  • umysł rozpatrywany z perspektywy struktur, a nie procesów – składa się z licznych i wzajemnie powiązanych reprezentacji poznawczych

  • umysł rozpatrywany z perspektywy procesów

Cykl poznawczy

W ten sposób dochodzi do ciągłego rozwoju możliwości poznawczych człowieka i poszerzania jego wiedzy o świecie

Lista podstawowych procesów poznawczych:

Procesy poznawcze:

• Wyodrębnianie, wykrywanie podstawowych właściwości otoczenia SPOSTRZEGANIE

• Selekcjonowanie informacji, podtrzymywanie zaangażowania poznawczego UWAGA

• Krótkotrwałe przechowanie potrzebnych informacji PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

• Integrowanie poszczególnych cech w większe całości w celu odróżnienia ich od innych zbiorów cech ROZPOZNAWANIE WZORCÓW

• Tworzenie kopii spostrzeżeń pod nieobecność realnego przedmiotu WYOBRAŹNIA

• Długotrwałe przechowanie dużych porcji informacji PAMIĘĆ TRWAŁA

• Tworzenie wewnętrznego modelu sytuacji w celu wysunięcia i sprawdzenia hipotez

Jedność poznania i działania

• Rozwój poznawczy człowieka dokonuje się w ten sposób, że większość czynności poznawczych najpierw ujawnia się w zachowaniu, aby dopiero potem stopniowo się uzewnętrznić (proces interioryzacji). W wyniku tego procesu wiele czynności umysłowych człowieka dorosłego to symboliczna wersja jawnych czynności poznawczych małego dziecka (odpowiednio zmieniona i rozwinięta)

• Każdy akt poznania sam jest aktem działania albo jest podporządkowany działaniu (np. zachowanie eksploracyjne samo w sobie jest aktem działania, zaś przywołanie informacji z pamięci pośrednio służy jakiemuś działaniu - np. by sensownie odpowiedzieć na pytanie)

• Każde działanie (zachowanie celowe) albo jest poznaniem, albo wymaga poznania, albo do niego prowadzi

• Psychologia poznawcza wiąże procesy i czynności poznawcze z celowym zachowaniem się organizmów. Każdy proces poznawczy to ogniwo w długim łańcuchu czynności, z których jedne są obserwowalne, a inne – częściowo lub całkowicie zinterioryzowane

• Psychologia poznawcza rozwija teoretyczne modele procesów zarówno an „wejściu do czarnej skrzynki” (procesy percepcji, uwagi), jak i na „wyjściu” z niej (procesy programowania i kontroli czynności motorycznych, szczególnie mowy)

• Psychologia poznawcza uwzględnia aktywność własną podmiotu poznającego jako czynnik wpływający na przebieg i ostateczny wynik czynności poznawczych

Psychologia poznawcza: dziedzina czy paradygmat

• Według T. Kuhna (1968) paradygmat to wzorcowe badanie, wyrażające się w założeniach pojęciowych, metodologicznych i filozoficznych uznawanych przez określoną grupę badaczy

• To matryca dyscyplinarna porządkująca preferencji grupy badaczy, Zasadnicze znaczenie dla wyznawców paradygmatu mają symboliczne UOGÓLNIENIA, MODELE I WZORCE poprawnych badań jako ELEMENTY MATRYCY DYSCYPLINARNEJ. Obranie paradygmatu nie o …

Metody badań nad poznaniem

Psychologowie poznawczy, prezentują różne orientacje metodologiczne są zwolennikami różnorodnych metod badania procesów i struktur umysłowych.
Wg Allporta wyróżnia się cztery podstawowe metody badawcze:

A. OBSERWACJA I REJESTRACJA WYKONANIA WYUCZONYCH CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH (np. mówienie, słuchanie, czytanie). Analizie poddawane są główne błędy popełniane przez badanych podczas wykonywania rejestrowanych czynności, Efektem jest raport zawierający poznawczą charakterystykę obserwowanej czynności (. Np. tworzące ją etapy), rodzaj procesów poznawczych zaangażowanych w wykonywaną czynność (np. uwaga selektywna, pamięć semantyczna) oraz źródło błędów (np. dekoncentracja, brak dostępu do zasobów pamięci).
-samoopis wykonany przez osobę badaną
-raport sporządzony przez badacza
-stadium przypadku

B.EKSPERYMENT LABOLATORYJNY – warunki sztuczne, choć możliwie zbliżone do realnych; możliwość dokładnej kontroli nad przebiegiem eksperymentu; precyzyjna rejestracja reakcji osób badanych, zwłaszcza czasu reakcji, na podstawie którego wnioskuje się o przebiegu ukrytych procesów poznawczych. Analizie podlega przede wszystkim średni CZAS REAKCJI, POPRAWNOŚĆ ODPOWIEDZI. Tego typu analizy bywają wzbogacane badaniami neurobiologicznymi (np. równoległa rejestracja EEG, czas reakcji i błędów czynionych w trakcie wykonywania zadania); potrzebna jest również grupa kontrolna!

C.BADANIA KLINICZNE- biorą w nich udział pacjenci z upośledzeniem poszczególnych zdolności poznawczych wskutek uszkodzeń mózgowia (wylewy, urazy, operacje). Czerpiemy z nich wiedzę o działaniu poszczególnych funkcji poznawczych, gdyż nic tak wiele nie mówi o przebiegu danego procesu, jak jego niewydolność w wyniku uszkodzenia. Pewną odmianą tego podejścia są badania nad poznawczym starzeniem się, gdzie obserwuje się deficyty poznawcze w wybranej grupie osób. Badania kliniczne wymagają zazwyczaj porównania z grupą kontrolną.

D.SYMULACJA KOMPUTEROWA- modelowanie poszczególnych procesów poznawczych w postaci klasycznego programy komputerowego lub sztucznej sieci neuropodobnej. Komputerowy model procesu poznawczego jest szczególną postacią teorii naukowej opisującej ów proces. Badacz tworzy sztuczny system do wykonywania zadań, a następnie porównuje wyniki działania tego systemy z zachowaniem człowieka. W przypadku zaistniałej tu zgodności poziomu wykonania, może uznać ów komputerowy model za dość wierną symulację naturalnych procesów poznawczych.

INNE:

• Obrazowanie pracy mózgu – obecnie wykorzystuje się dwie techniki tego obszaru:
  a)skanowanie techniką emisji pozytonów (PET) – rejestracja poziomu ukrwienia
  b)funkcjonalny rezonans magnetyczny (Firm) – rejestracja poziomu zużycia tlenu w wybranych obszarach mózgu
  -istotą tej metody jest rejestracja aktywności metabolicznej różnych obszarów mózgu
  -zakłada się, iż wzrost przepływu krwi lub zużycia tlenu …..

• Chronometria umysłu – pomiar czasu reakcji jako sposób badania funkcji poznawczych. Zmienna „czas reakcji” dotyczy okresu utajenia reakcji – na czas upływający pomiędzy bodźcem a reakcją składają się czasy trwania poszczególnych etapów reagowania: etapu przesłania informacji na temat bodźca do mózgu, etapu przetwarzania tych informacji na temat bodźca do mózgu, etapu przetwarzania tych informacji przez system nerwowy i etapu zaprogramowania reakcji oraz wykonania jej przez mięśnie;
  polega na umiejętnym manipulowaniu warunkami zadania poznawczego, a następnie na mierzeniu czasu potrzebnego na rozwiązanie każdej wersji zadania.

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE:

-Co jest przedmiotem psychologii poznawczej?
-Czym jest poznanie, przetwarzanie informacji?
-Czym są struktury poznawcze?
-Co oznacza kontrola poznawcza?
-Co oznacza poznawcza reprezentacja świata?
-Jakie podstawowe rodzaje procesów poznawczych można wyróżnić?
-Na czym polega jedność poznania i działania?
-Jakie istnieją metody badań nad poznaniem?

UWAGA

21.10.14

• Uwaga jest obejmowaniem w posiadanie przez umysł w jasnej i żywej postaci jednego z wielu możliwych obiektów pojawiających się w strumieniu myśli. Jej istotą jest Skupinie czy koncentracja świadomości. Obejmuje ona oddzielenie się od pewnych rzeczy po to aby efektywnie radzić sobie z innymi. (James, 1890)

• Uwaga to system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych .

• Uwaga to mechanizm redukcji nadmiaru informacji (Nęcka, 2006)

Istota uwagi

Istota wynika z ograniczonych możliwości przetwarzaniem informacji przez ludzki umysł. Efektywne funkcjonowanie systemu poznawczego jest możliwe w zasadzie tylko w tedy gdy w tym samym czasie analizujemy jedynie niewiele ilości informacji. Mechanizm uwagi umożliwia koncentrowanie się na pewnych sygnałach czy zadaniach oraz odrzucanie bodźców nieistotnych lub zakłócających.

Funkcje uwagi

Selektywność:

• Zróżnicowane przetwarzanie informacji pochodzących z wielu różnych źródeł. To zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych

• Selektywność dokonuje się w różnych warunkach zadania, dzięki czemu wyróżnić można kilka aspektów funkcjonowania uwagi:

  • Problem selekcji źródła informacji – Kiedy, gdzie i w jaki sposób odbywa się proces wyboru bodźców ważnych ze względu na przyjętą zasadę selekcji przy jednoczesnym odrzucani informacji nieważnych i zakłócających

• Operacja selekcjonowania wiąże się z dwoma zasadniczymi problemami organizmu:

  • Z koniecznością minimalizowania ryzyka pomyłki i przeciążenia informacyjnego w sytuacji dużego bogactwa i złożoności oddziaływań – uwaga zapewnia selektywne spostrzeganie

  • Z koniecznością minimalizowania ryzyka niespójnego działania albo nawet paraliżu związanego z równoczesnym wzbudzaniem różnych, niezgodnych tendencji do reagowania – selektywność reagowania

• Proces pierwotnej selekcji następuje na poziomie narządów zmysłów. Nie wszystkie doń docierające informacje jesteśmy w stanie przesłać do dalszej analizy CUN. Bezpośrednie reprezentacje Komorek siatkówki w polach wzrokowych kory płata potylicznej obejmują bardzo małą grupę tych komórek. Zatem tylko niewielki % informacji docierających do oka może zostać przeanalizowany przez mózg.

• Informacje które znalazły się w pamięci krótkotrwałej są przekazywane do pamięci trwałej

• Informacje wybrane z pamięci trwałej są przesyłane do pamięci operacyjnej która bezpośrednio kieruje jakimś działaniem. Informacje potrzebne do planowania.

• Teorie wczesnej selekcji – zakładają, że przyjęcie informacji ważnej, a odrzucenie zbędnej dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji, zatem mechanizm uwagi ma kierować się sensorycznymi fizycznymi właściwościami bodźców (zasada sensoryczna: wszystko albo nic)

  • Cherry – paradygmat dycho tycznej prezentacji bodźców: dwuchotyczne słuchanie (dwoje uszu), inne informacje do każdego ucha, sprawdzano czy słyszy obie informacji czy tylko jedną

  • Broadbent – technika cienia (rozszczepienia przestrzennego): technika podążania

  • Moray – efekt cocktail party: badany skoncentrowany na czymś nagle słyszy swoje imię i odwraca głowę, imię brzmi fizykalnie w sposób jednostkowy

• Teorie późnej selekcji – zakładają że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania a głównym kryterium selekcji mają być semantyczne aspekty stymulacji (zasada semantyczna – zasada osłabiacza)

  • Grey, Wadderburn – modyfikacja techniki cienia

  • Treisman

  • Lackner i Garett

Model osłabiacza – informacje nieistotne są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania lecz nie są blokowane ani odrzucane bezpowrotnie

Selektywny odbiór informacji odbywa się w 3 etapach:

1. Odbiór i analiza bodźców ze względu na ich właściwości fizyczne obydwa się w sposób przeduwagowy, całkowicie nieświadomy i równoległy, dotyczy wszystkich info docierających do organów zmysłów. Informacje spełniające określone kryterium selekcji są przekazywane dalej w niezmienionej postaci a pozostałe w postaci osłabionej

2. Analiza informacji ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne (mowa, muzyka jako sekwencje zbudowane z określonych wzorców. Wykryte wzorce są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, gdy spełnią kryterium selekcji lub w postaci osłabionej, – jeśli nie spełnią

3. Skoncentrowanie uwagi świadomej na informacje, które odtarły do tego piętra; nadajemy im sens i znaczenie a także oceniamy kolejne nadchodzące informacje pod względem ich znaczenia. Na tym etapie system uwagi działa szeregowo a jego pojemność jest stosunkowo mała.

Model Deutschów – zgodnie z nim wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci. Żaden filtr nie eliminuje bogactwa informacji ocierających do organów zmysłów Az do momentu gdy mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej. Filtr działa, więc na najgłębszym poziomie odniesienia do Ja – na możliwie najpóźniejszym etapie, tuż przez świadomą obróbką informacji przez system pamięci operacyjnej (zasada koniecznej świadomości)

Koncepcja elastycznego filtra uwagi wg Johnstona:

Zakłada że analiza i selekcja informacji ma miejsce tylko w jednym kanale przetwarzania. Istnieje tylko jeden filtr selekcji, ale zmienia on swój charakter w zależności od poziomu przetwarzania info. Filtr ten cechuje elastyczność polegająca na możliwości szybkiej zmiany poziomu przetwarzana informacji oraz niemal natychmiastowego przystosowania się do aktualnego poziomu analizy i selekcji danych. Na każdym poziomie przetwarzania filtr działa wg naczelnej zasady przetargu między szybkością a poprawnością. Czas potrzebny na dokonanie selekcji różni się znacznie ze względu na poziom przetwarzania. Czas selekcji wydłuża się ze względu na przejście na wyższy poziom przetwarzania informacji i wraz z tym zwiększa się pojemność filtra. Efektywność działania elastycznego filtra na kolejnych poziomach przetwarzania zależy od skuteczności analizy i selekcji info na poziomach niższych.

Zdolność do przeszukiwania pole percepcyjnego:

• Funkcja ta dotyczy ukierunkowania procesów poznawczych. Uwaga nie tylko oddziela informacje ważne od nieważnych, ale poszukuje również informacji, które mogą się przydać przy rozwiązaniu różnych problemów;

• Funkcja ta wiąże się z procesem eksploracji – zarówno percepcyjnej jak i poznawczej

• Pole uwagi można podzielić na część centralną i peryferyjną

• Informacje znajdujące się w centrum są bardziej wyraziste niż w części peryferyjnej

• Zdolność do przeszukiwaniu pola percepcyjnego jest procesem aktywnym, polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego celem wykrycia obiektów spełniających założone kryterium

• Dokonuje się to zgodnie z mechanizmem automatycznego kodowania cech i selektywnej integracji właściwości poszukiwanego obiektu w postać będącą sumą lub złożeniem tych charakterystyk a prowadzone eksperymenty miały na celu przede wszystkim wskazanie tzw cech priorytetowych, automatycznie przyciągających uwagę w polu wzrokowym.

• Przeszukiwanie pola uwagi wzrokowej w zależności od złożoności sygnału i podobieństwa dystraktorów.

Przedłużona koncentracja, czujność:

• Na określonym typie obiektów, co umożliwia monitorowanie otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźców określonego typu zwanych sygnałami a ignorowaniu pozostałych bodźców, zwanych szumem. Owa czujność podlega ograniczeniom w związku z postępującym w czasie wyczerpaniem czy Niskiem poziomem aktywacji systemu poznawczego

• Czujność uwagi można opisać w języku teorii detekcji sygnałów. Powstała ona jako model procesu odróżniania sygnału od szumu. Teoria przewiduje 4 możliwe skutki działania systemu wykrywania sygnałów: trafienie, poprawne odrzucenie, fałszywy alarm i ominięcie

• W dowolnej sytuacji sygnał może być obecny lub nie ale człowiek ma do wyboru zareagowanie lub nie. Jeśli zareagujemy na sygnał to znaczy że trafiliśmy. Jeżeli nie zareagujemy na szum to znaczy że poprawnie odrzuciliśmy. Jeżeli zareagujemy na szum to będzie to błąd fałszywego alarmu jeżeli zlekceważymy dokonamy błędu chybienia . człowiek kieruje się określoną strategią działania zdeterminowaną przez indywidualne preferencje lub przez macierz zysków i strat, związanych z ryzykiem popełniania błędu obu rodzajów, o mi się opłaci.

• Efekt spadku czujności uwagi jest jednym z lepiej poznanych zjawisk z zakresu uwagi selektywnej, z badań wynika że niezawodność systemu gwałtownie się pogarsza po krótkim czasie po rozpoczęciu czuwania. Dlatego testy mierzące skuteczność tej funkcji uwagi zwykle polegają na wykrywaniu określonych bodźców w bardzo długim ciągu innych, podobnych, prezentowanych jeden po drugim w jednostajnym tempie

Podzielność uwagi, przerzutność uwagi ( kontrolowanie czynności jednoczesnych ):

• Możliwość jej koncentracji na 2 lub większej liczbie źródeł informacji. Wykonywanie jednoczesne kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków, gdy czynowości SA proste i zautomatyzowane. Gdy jedna z nich jest bardziej wymagająca następuje pogorszenie wykonania jednej z nich lub spowolnienie. Zresztą czynności wykonywane w tym samym czasie nawet, gdy nie wykazują objawów obniżenia poprawności wykonania zwykle spowolniają się wzajemnie. Zjawisko to – psychologiczny okres refrakcji, sugeruje że kontrola czynności jednoczesnych polega w istocie na przetwarzaniu szeregowym a nie równoległym.

• Teorie uwagi podzielnej odpowiadają na pytanie jak możliwe jest nadzorowanie więcej niż jednej czynności w tym samym czasie:

  • Teoria modułów – uwaga działa poprzez niezależne kanały sensoryczne z których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr. ( wzrokowa – kinestetyczna, wzrokowa – słuchowa itd.)

• Uwaga jest systemem niezależnych wyspecjalizowanych modułów przetwarzania informacji obejmujących nie tylko selekcję bodźców lecz również kontrolę reakcji wykonawczych.

  • Teoria zasobów : zakłada istnienie niespecyficznej energii mentalnej przydzielanej poszczególnym czynnościom wg ich ważności lub pilności . Jedynie czynności nieautomatyczne wymagają zasobów uwagi. Niektóre czynności nic nie zyskują na przydzielaniu im zasobów, ponieważ jakość ich wykonania determinowana jest konkretnymi danymi a nie zasobami. Zgodnie z nią każda czynności wymaga pewnej porcji ogólnej energii mentalnej- zasoby uwagi, Których ilość jest graniczona. Jeśli nie ma wyraźnych wskazówek ani decyzji co do tego która czynność jest priorytetowa może dojść do obniżenia poziomu wykonywania jednej i drugiej. Oprócz zainwestowania zwiększonej ilości zasobów obsługa czynności jednoczesnych wymaga skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą.

Przerzutność uwagi:

• Zdolność do przełączania się miedzy dwoma zadaniami obsługiwanymi przez niezależne procesy. Oznacza to konieczność zahamowania jednego procesu i uruchomienia procesu alternatywnego co wiąże się z kosztami poznawczymi

• System poznawczy może wykonywać zadania jednocześnie tylko w ten sposobów że nieustannie przełącza się z jednego na drugie.

Uwaga a świadomość – procesy przeduwagowe:

• Pole uwagi jest szersze niż pole świadomości

• Świadomość introspektywna – zdawanie sobie sprawy z własnych procesów psych

• Świadomość percepcyjna – zdawanie sobie sprawy z tego co dzieje się w otoczeniu i własnym ciele

• Istnieją różne stopnie natężenia świadomości percepcyjnej

• Uwadze intensywnej towarzyszy wyostrzona świadomość treści mieszczących się w jej polu

• Procesy przeduwagowe to przedświadoma obróbka bodźców prezentowanych w bardzo krótkim czasie

• Procesy przeduwagowe polegają, zatem na odbiorze, selekcji i obróbce bodźców z których działania nie zdajemy sobie sprawy

Czynności automatyczne i kontrolowane:

• Związki uwagi ze świadomością ujawniają się w szczególny sposób w związku z podziałem na dwa tpy czynności: automatyczne i kontrolowane

• Automatyczne wykonywane są równoległe a kontrolowane szeregowo. W konsekwencji te 1 są szybkie a drugie są wolne

• Czynności kontrolowane są sterowane z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, szczególnie zaś takich centrów dyspozycyjnych jak uwaga i pamięć robocza zaś czynności automatyczne nie angażują mechanizmów uwagi i pamięci, bądź w bardzo słabym stopniu

Procesy automatyczne	Procesy kontrolowane
Nie angażują świadomości	Angażują świadomość
Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi	Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi
Przebiegają w sposób równoległy więc można wykonywać różne czynności równocześnie	Przebiegają w sposób sekwencyjny
Zadanie dobrze znane i łatwe	Zadania nowe i o dużym stopniu trudności
Duża szybkość związana z dobrym opanowaniem danej czynności i pracą w trybie równoległym	Mała szybkość związana z dużą złożonością , niewielkim stopniem jej opanowania albo koniecznością wykonywania w sposób sekwencyjny
Wykorzystują proste procesy poznawcze	Wykorzystują złożone procesy poznawcze

PROCES PERCEPCJI

Percepcyjne i podmiotowe uwarunkowania w otoczeniu

Wrażenie (recepcja sensoryczna):

• To najprostszy proces psychiczny w wyniku którego dochodzi do odzwierciedlania w umyśle pojedynczych właściwości rejestrowanych obiektów. To doświadczenie prostych właściwości bodźców. Polega na odzwierciedleniu bodźców w receptorach. Stanowi konieczny warunek i pierwszy etap procesu spostrzegania

• Odbiór z otoczenia rozpoczyna się od pobudzenia powierzchni recepcyjnej danego analizatora zmysłowego (proces transdukcji – przetworzenie energii działającego bodźca na aktywność neuronalną), który to reaguje na określony rodzaj energii

• Wrażenie to aktywność dróg wstępujących biegnących od narządów zmysłowych. Poszczególne wrażenia są od siebie izolowane (np. wrażenie barwy nie zależy od wrażenia wielkości)

• Komórki receptorowe są wyspecjalizowanymi neuronami przekazującymi danemu analizatorowi właściwą informacją sensoryczną. Pobudzenie danego receptora określa jakość bodźca w kodzie anatomicznym, zaś szybkość przekazywania informacji sensorycznej tego bodźca określa jego intensywność w kodzie czasowym

• Prawo Webera – aby stwierdzić różnicę w postrzeganej wielkości bodźca wraz ze wzrostem wielkości bodźca musi zwiększać się jego przyrost o stałą część swej początkowej wartości

Podstawowe prawa psychofizyki:

Szczegółowe badania w dziedzinie psychofizyki rozpoczął Fechner, proponując do dziś aktualne metody pomiaru wrażliwości sensorycznej, uwzględniającej dwa rodzaje progów zmysłowych: (1) próg bodźca – próg dolny, odpowiadający najmniejszej dostrzegalnej wielkości bodźca; (2) próg różnicy

Recepcja sensoryczna i percepcja umysłowa:

• Gromadzenie informacji przez zmysły o recepcja sensoryczna a ich dalsze odzwierciedlenie w systemie poznawczym to percepcja umysłowa. Oba składniki procesu spostrzegania są niezbędne dla efektywnej percepcji

• Bodziec w procesie recepcji sensorycznej zmienia swój charakter. Początkowo jako bodziec (odległy od receptorów i poza systemem poznawczym) wskutek bezpośredniego kontaktu z narządem zmysłu staje się bodźcem proksymalnym (wewnętrznym, bliskim) dystalny wskutek bezpośredniego kontaktu z narządem zmysłu staje się bodźcem proksymalnym ( wew i bliskim)

• Odebranie bodźca proksymalnego prowadzi do powstania wrażeń.

Spostrzeganie:

• Percepcja to proces aktywnej interpretacji danych zmysłowych z wykorzystaniem wskazówek kontekstualnych, nastawienia i wcześniej nabytej wiedzy. W wyniku percepcji dochodzi do rozpoznania obiektu i przedmiotu

• Proces postrzegania to doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców to proces tworzenia reprezentacji przedmiotu na podst informacji otrzymanych z narządów zmysłów jak również zawartych w pamięci

• Spostrzeganie oznacza obraz przedmiotu obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów

• Jest efektem aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów i połączyły je w całość. Łączenie ze sobą różnych wrażeń jest wynikiem percepcyjnego uczenia się.

Powstawanie spostrzeżenia, jako konsekwencja odbioru informacji sensorycznych:

Bodziec dystalny bodziec proksymalny wrażenie (zakodowane impulsy n.) spostrzeżenie (odkodowane impulsy n.)

Schemat ukazuje proste przetwarzanie informacji percepcyjnych, obejmując kodowanie (informacje uzyskują postać nadającą się do obróbki na wszystkich piętrach układu nerwowego)

Bodziec dystalny

Bodziec proksymalny (kodowanie sensoryczne)

Wrażenie przesłane do kory drogami czuciowymi Kodowanie emocjonalne – prosta ocena emocjonalna

– zakodowane impulsy nerwowe

Spostrzeżenie – dekodowanie znaczenia semantycznego i emocjonalnego

Przetwarzanie informacji nie ma wyłącznie charakteru poznawczego a spostrzeżenie jest złożoną struktura zawierającą oprócz właściwości percepcyjnych także właściwości określające znacznie danego przedmiotu dla jednostki

Bufor sensoryczny:

• Związek między procesem spostrzegania a pamięcią sensoryczną

• Aby jakiekolwiek strzeżenie było możliwe nie wystarczy pobudzenie określonego analizatora zmysłowego. Musi pozostawać ślad działającego bodźca w tzw buforze sensorycznym (p. sensoryczna, p. krótkotrwała, p. echoiczna lub ikoniczna w przypadku słuchu lub wzroku)

• Bufor sensoryczny przechowuje w bardzo krótkim czasie ok 300 ms. (pełen obraz spostrzeganego bodźca)

• Pamięć sensoryczna zawiera tylko informację dotyczącą przestrzennej lokalizacji bodźca i jego fizycznych wymiarów, nie ma natomiast charakteru znaczeniowego ma niespecyficzny charakter

• Lokalizacja informacji w pamięci sensorycznej – centralna cześć analizatora wzrokowego. Specyficzność słuchowego bufora sensorycznego jest analogowa do wzrokowego

Fazy procesu spostrzegania w ujęciu psychologicznym:

1. Rejestracja sensoryczna – zmiana bodźca zew na impuls nerwowy; często impulsy zawierają już informacjena temat specyficznych cech przedmiotu gdyż pobudzeniu ulegają detektory cech, komórki lub zespoły komórek odp za wyodrębnienie specyficznej cechy przedmiotu. Detektory są wrażliwe tylko na jedną cechę nie reagują na inne. Dane z tej fazy nie są dostępne świadomości.

2. Faza oceny emocjonalnej – od dróg czuciowych odgałęziają się kola tere zdążając do struktur podkorowych, gdzie zachodzi pierwotna ocena emocjonalna, bodźce oceniane są jako przyjemne nieprzyjemne lub korzystne niekorzystne zanim jeszcze jednostka zdąży zorientować się czego one dotyczą

3. Faza rozpoznawania treści bodźca – ocena semantyczna, czyli określanie kategorii, do której bodziec należy. Tu następuje porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci. Człowiek poszukuje kategorii, do której najlepiej pasuje napływający bodziec.

4. Faza oceny znaczenia metaforycznego – dostrzeżenie innego sensu odbieranych bodźców niż proste rozpoznawanie, co dowodzi, że spostrzeganie nie jest wyłącznie procesem zmysłowym ale w jego skład mogą wchodzić procesy wnioskowania odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby

Dwa podejścia w analizie procesów percepcji:

Podejście wyodrębniania cech – podkreśla wagę integrowania prostych elementów bodźca dla całości spostrzegania w procesie dół – góra czyli od receptorów do wyższych części danego analizatora zmysłowego; części są ważniejsze niż całość; wrażenia SA pierwotne w stosunku do spostrzeżeń; o cechach całości możemy wnioskować na podst znajomości cech części. Podstawą łączenia wrażeń w spostrzeżenia jest proces kojarzenia a więc pewna forma uczenia się. Istnieją 4 prawa kojarzenia: przez styczność w czasie, przestrzeni, przez p0dobieństwo o kontrast ( Wundt, Tichener)

Procesy wyodrębniania cech i syntezy percepcyjnej – wyodrębnianie cech w aspekcie integracji:

• Hubel, Weisel – wyodrębnianie cech jako kluczowa zasada przetwarzania wzrokowego.

• Okolica projekcyjna wzrokowej części kory stanowi reprezentację wzrokowego pola spotrzerzeniowego w której poszczególne punkty odpowiadają przestrzennej lokalizacji przedmiotów zew.

• Różne kategorie neuronów reagują na różne elementy spostrzeganej rzeczywistości. Neurony to detektory cech.

• Proces integracji cech dokonuje się w tzw obszarze asocjacyjnym wzrokowej części kory mózgowej w którym informacje z różnych części Pola recepcyjnego są łączone w sposób pozwalający na całościową percepcję złożonych porze miotów

• Analogicznie odbiór i kodowanie ważeń słuchowych odbywa się w komórkach włoskowych narządu Cortiego.

Podejście syntezy percepcyjnej – ładzie nacisk na znaczenie tworzenia lub odkrywania przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej który łączy oczekiwania i nabyte doświadczenie zakodowane w strukturach poznawczych człowieka. Ta posiadana wiedza jako konteksty organizujące spostrzeganie określa podejście syntezy percepcyjnej jako proces góra dół i stanowi element percepcji interpretujący dane zmysłowe. Cechy części są wyznaczone przez cechy całości. To całość albo postać określa właściwości elementów wchodzących w jej skład.

1. Oczekiwania i kontekst w spostrzeganiu:

   1. Nastawienie percepcyjne to wstępne przygotowanie umysłu do odbioru w procesie spostrzegania określonych informacji. Siła nastawienia percepcyjnego może być tak duża że spostrzeżenie będzie zupełnie nieadekwatne do rzeczywistości. W przypadkach mniej skrajnych nastawienie wydłuża czas sporze gania obiektów nieoczekiwanych, czyli nie zgodnych z treścią nastawienia a skraca czas percepcji obiektów oczekiwanych nastawienie te odpowiada też za niektóre błędy kategoryzacji

   2. Wpływ nastawienia wywołanego manipulacją eksperymentalną jest krótkotrwały mija po odwołaniu poprzedniej instrukcji lub wskutek zmiany charakteru bodźców poprzedzających

   3. Bywają jednak rdzawe nastawień wynikające z trwałych głęboko utrwalonych struktur wiedzy albo ze stereotypów lub uprzedzeń

   4. Rozumiany kontekst wskazuje sekwencyjny charakter spostrzegania najpierw spostrzega się obraz, który z kolei aktywizuje struktur poznawczą organizującą dane zmysłowe

   5. W różnych fazach spostrzegania relacje miedzy częścią a całością w percepcji przedstawiają się odmiennie

   6. W fazie rejestracji poszczególne wrażenia rejestrowane są równolegle i niezależne od siebie

   7. Podejście wyodrębniania cech i podejście syntezy percepcyjnej można ująć w teorii przetwarzania informacji oraz w ekologicznej teorii spostrzegania

Podejście informacyjne człowiek wyprowadza uporządkowany obraz świata z nic nieznaczących stymulacji sensorycznej w połączeniu z posiadaną wiedza zakodowaną w strukturach poznawczych, są tu więc procesy umysłowe łączące ze sobą pamięć, myślenie i następnie organizujące spostrzeganą rzeczywistość

1. Człowiek jest istota aktywną i magazynującą, przetwarzająca i aktualizującą informacje z otoczenia i z pamięci w skutek, czego tworzą się struktury poznawcze określające system przewidywań dotyczących rzeczywistości. Następuje uporządkowany obraz świata z początkowo nic nieznaczącej stymulacji sensorycznej

2. Współczesne modele przetwarzania informacji zakładają znacznie bardziej zaawansowane procedury obliczeniowe i wnioskowania wykonywane przez układ percepcyjny

Dwustanowy model percepcji :
1) pierwszy stan to świadomość sensorycznej stymulacji bodźca

2) drugi stan to nieświadomy proces umysłowy wnioskowania na podst danych sensorycznych

Bodziec przetwarzanie sensoryczne wrażenie wnioskowanie indukcyjne percepcja reakcja; proste sytuacje bodźcowe dostarczają złudzenia percepcyjne będące spostrzeganiem zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością

Podejście ekologiczne – podejście akcentujące ważność integrowania prostych elementów bodźca w określoną strukturę. Wyodrębnianie cech w aspekcie stałych właściwości przedmiotów

1. Problematyka niezmienników jako podst cech spostrzeganych przedmiotów jest reprezentowana przez ekologiczną teorię percepcji

2. Proces spostrzegania stanowi pewną sprawność nabywaną dzięki uczeniu się percepcyjnemu, polega ono na umiejętności bezpośredniego dostrzegania coraz to nowych informacji w otaczającym środowisku dzięki osiąganej wprawie.. osiągana wprawa wywołuje określaną aktywność organizmu zanim jeszcze wstąpi właściwe pobudzenie przez bodziec

3. Stałość percepcyjna ma miejsce gdy spostrzeżenie jakiegoś obiektu nie zmienia się mimo zmiany warunków. Doświadczenie zgromadzone w formie trwałych reprezentacji umysłowych pozwala systemowi poznawczemu na konstatację iż ten sam obiekt nie może zmieniać swej fizycznej charakterystyki. Wykrywanie stałości percepcyjnych pozwala na korygowanie obrazu na siatkówce. W efekcie spostrzegamy coś czego nie widzą nasze zmysły a to co podpowiada nam nasza widza o świecie rzeczywistym

4. Funkcją systemu percepcyjnego jest rejestrowanie niezmienników które ą podstawą zmieniających się perspektyw i stanowią informację zawartą w strukturze światła

5. Transformacja przedmiotu jest koniecznym warunkiem aktywizującym odkrywanie jest stałych właściwości. Z kolei spostrzeganie przedmiotu nieruchomego w jednej perspektywie ławo prowadzi do złudzeń percepcyjnych

Zasady wyodrębniania całości nie związane z uczeniem się :

• Bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia

• Jednakowy wygląd lub podobieństwo

• Wspólna droga – elementy poruszające się w tym samym kierunku widzi się jako wspólną grupę; zasada ta pozwala wyodrębnić przedmioty ruchome na tle nieruchomych

• Dobra kontynuacja lub dobra figura

• Niewiele rozmiary

• Symetria

• Zgodność z chwilowym nastawieniem

• Uprzednie doświadczenia i przyzwyczajenia

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej – złożenia ogólne:

Wszelkie doświadczenie percepcyjne jest produktem kategoryzacji gdyż:

1. Wszelka percepcja jest kategorialna; cokolwiek spostrzegamy zaliczamy do jakiejś klasy obrazów spostrzeżeniowych nadającej znaczenie danemu spostrzeżeniu

2. Cechą spostrzegania jest jego zmienna zgodność z rzeczywistością to, co spostrzegamy jest w różnym stopniu dokładności reprezentującej świata zew

3. Spostrzeganie zleży od konstrukcji systemu zorganizowanych kategorii .Spostrzeganie prawidłowe zgodne z rzeczywistością zależy od wytworzenia spójnego systemu kategorii gdzie uruchamiamy nasze wnioskowanie. Tak rozpoznana tożsamość czegoś polega na pewnej liczbie wniosków dotyczących własności zastosowania oraz konsekwencji w podjęciu decyzji na podst wskazówek kategorialnych (kategoria reguła na podstawie której klasyfikujemy obiekty jako równoważne kategoryzacja sensoryczna

4. Spostrzeganie i rozpoznawanie zależy również od gotowości percepcyjnej – łatwość wykorzystania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Im większa dostępność danej kategorii tym łatwiej bodziec zostaje do niej zaliczony przy określonym stopniu zgodności miedzy cechami info na wejściu a zestawem swoistych cech tej kategorii

Istnieją 3 wyznaczniki dostępności kategorii:

1. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń, którego człowiek nabywa wraz z doświadczeniem życiowym

2. Czynniki zewnętrzne i wewnętrzne

3. Wymagania zachowania badawczego

Obronność percepcyjna – obniżenie gotowości percepcyjnej podwyższenie progu rozpoznawania materiału zagrażającego jednostce. Posiada funkcje adaptacyjne.

Neisser – spostrzeganie ma charakter cykliczny

Istnieją 4 typy mechanizmów wyjaśniających zjawiska kategoryzacji z zróżnicowanej gotowości percepcyjnej :

1. Mechanizm grupowania i integracji – zgodnie z asocjacyjną teorią spostrzeganie utrwalone asocjacje nerwowe ułatwiają spostrzeganie zdarzeń które uprzednio występowały razem

2. Mechanizm regulowania dostępności – łatwość czy szybkość z jaką dany bodziec na wejściu kodowany jest w obrębie danej kategorii w zależności od zmiennych warunków związanych z instrukcją, uprzednim uczeniem się, motywacją. Na dostępność mają wpływ:

   1. Subiektywne ceny prawdopodobieństwo zajścia danego zdarzenia

   2. Pewne rodzaje nastawień badawczych wywołanych przez potrzeby

3. Mechanizmy sygnalizowania zgodności lub je braku – dane na wejściu są zgodne lub nie z danym kryterium. Sygnały te zostają z kolei wprowadzone do układu efektorów aby regulować aktywność związaną z kontynuacją poszukiwania odpowiedniego obiektu lub celem regulacji innych form aktywności

4. Proces blokowania – filtrowanie informacji na wejściu zanim dotrą do kory mózgowej. Część tych procesów zachodzi na poziomie obwodu układu nerwowego

PODSUMOWANIE

• Spostrzeganie jest procesem decyzyjnym – polega na wykorzystaniu wskazówek różnicujących

• W procesie wykorzystania wskazówek posługujemy się operacją wnioskowania

• Kategorie można uważać za specyficzny zestaw reguł określających jakie zdarzenia czy przedmioty można grupować, różnią się stopniem dostępności. Dostępność to synonim gotowości z jaką bodziec na wejściu o określonych cechach zostanie zakodowany do danej kategorii

• Percepcja zgodna z rzeczywistością polega na zakodowaniu danych sensorycznych na wejściu w odpowiednich kategoriach

• W warunkach mniej niż optymalne spostrzeżenia będą zgodne z rzeczywistością w takim stopniu w jakim dostępność systemów kategoryzowania odzwierciedla prawdopodobieństwo zajścia tych zdarzeń które jednostka napotka

PAMIĘĆ I UCZENIE SIĘ

Strategie pamięciowe (mnemotechniki)

Grupowe

Akronimy metody werbalne

Akrostychy

Wyobrażenia interakcyjne

Metoda „słów-wieszaków” wymagają kodowania obrazowego

Metoda miejsc

Pamięć i jej modele:

• Pamięć jest procesem psychicznym zachodzącym w czasie złożony z pewnych faz pojawiających się zawsze w określonej kolejności, odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia

• Pamięć to zdolność jednostki do przechowywania informacji i późniejszego jej wykorzystania

• W pamięci możemy przechowywać pojedyncze informacje, wiedzę ( uporządkowane zbiory informacji) i umiejętności

Pamięć jako zdolność	Jako proces
Element psychicznego wyposażenia jednostki o dużym zróżnicowaniu indywidualnym	Sposób kodowania doświadczenia będący uniwersalną właściwością człowieka
Właściwość jednostki będąca warunkiem pojawienia się pewnego procesu	Proces którego konsekwencje ujawniają się w zachowaniu
Składnik inteligencji jako taki w dużym stopniu zdeterminowany czynnikami genetycznymi	Faza przetwarzania informacji
Składa się z wielu zdolności specyficznych	Składa się z wielu faz których liczba zależy od stopnia szczegółowości opisu
Poszczególne zdolności specyficzne odnoszą się do różnych dziedzin	Istnieją specyficzne procesy przetwarzania informacji typowe dla różnych form
Pamięć można doskonalić	Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego – np. zapamiętywania

Fazy procesu pamięciowego:

1. Kodowanie – zmiana bodźców w ślady pamięciowe. Specyficzność kodowania zależy od rodzaju pamięci w której zapisane będą informacje

2. Przechowywanie – częściowo wyznaczone jest przez sposoby kodowania informacji; te przechowywane krótko w niewielkim stopniu zmieniają są treść dokładność czy postać zaś przechowywane długo ulegają licznym zmianom

3. odtwarzanie – uzyskiwanie dostępu do zawartości naszej pamięć (szyki, automatyczny, bezpośredni lub stopniowy, pełen wysiłku; często sposób ten wyznaczony jest strukturą zadania)i a to dzieli się na :

   1. formy osobiste ( wspominanie, przywoływanie osobistej przeszłości )

   2. formy poza osobiste (odwoływanie się do wiedzy pozajednostkowej)

   1. przypominanie

   2. rozpoznawanie

Dwufazowa koncepcja przypominania ( Loftus i Loftus )

Zdjęcie

Przypominanie a rozpoznawanie :

Przypominanie polega na tym ze jednostka wykonująca polecenie skierowane do pamięci musi sama wydobyć wszystkie potrzebne informacje zawarte w śladzie pamięciowym.

Rozpoznawanie polega na tym że jednostka otrzymuje zbiór możliwych odpowiedzi na dane pytanie a jej zadaniem jest wskazanie odpowiedzi poprawnej. Człowiek nie musi wydobywać wiedzy z magazynu pamięciowego gdyż jest ona dostarczona w gotowej postaci należy je jedynie sprawdzić która z informacji najlepiej pasuje do pytania. Niezbędna jest jedynie informacja która pozwala odróżnić właściwości bodźca – śladem pamięciowym od właściwości nowych bodźców

Istnieją sytuacje w których przypominanie i rozpoznanie są od siebie niezależne

1. Nieświadomy plagiat – przypominanie bez rozpoznawania. Jednostka wykorzystuje ślady pamięciowe w których brakuje informacji osobistej że kiedyś już dany fakt został przez nią zarejestrowany

2. Paramnezja – rozpoznanie bez przypominania. Jednostka rozpoznaje pewien fakt jako coś z czym kiedyś się zetknęła ale nic poza tym nie pamięta; jest to „minimum pamięciowe”

3. Deja vu – już widziane – rozpoznanie bez przypominania, lecz od paramnezji różni się dwiema cechami:

   1. Rozpoznanie czegoś, jako rzeczy znanej, jako błędne

   2. Poczucie znajomości dotyczy nie pojedynczego obiektu, lecz całej sytuacji. Z pewnym fragmentem sytuacji Dan jednostka już poprzednio zetknęła się. Ślad ten jest słaby i niepełny wiec człowiek uzupełnia go przez takie informacje, jakie są pod ręką. W efekcie błędnej generalizacji pojawia się poczucie znajomości całej sytuacji, choć ten fragment faktycznie znany był tylko jeden jej fragment

4. Jamais vu – zjawisko alienacji, wyobcowania – błędnie rozpoznajemy bez przypominania, dobrze znaną sytuację rozpoznajemy jako coś zupełnie nowego. Jednostka traci dostęp do znacznika osobistego, czyli informacji o tym że z owym faktem musiała zetknąć się wcześniej

Fazy procesu pamięciowego :

Mały cykl pamięciowy – związany z wielokrotnym odbieraniem informacji w ten czy inny sposób powiązanych z dotychczasową wiedzą jednostki. Procesy pamięciowe podlegają kontroli sprawdzając czy informacja która dotarła do jednostki była już wcześniej zarejestrowana

Duży cykl pamięciowy – wiążący się z tym że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzeganie. Sytuacje taką można łatwo zinterpretować jako sytuację powtarzanie

1. Spostrzeganie

2. Kodowanie (zamiana spostrzeganie w ślad pamięciowy)

3. Przechowywanie śladu zakodowanego w sposób charakterystyczny dla danego systemu pamięciowego

4. Rekodowanie

5. Przechowanie śladu zdekodowanego

6. Poszukiwanie informacji w pamięci

7. Decyzja (wybór informacji zawartej w śladzie rekodowanym i odpowiadającej podanym wskazówkom dla procesu wydobycia

8. Pamięć świadoma

9. Zachowanie ( gdy decyzja jest pozytywna, zawartość pamięci ujawnia się w zachowaniu) jeżlei nie to cykl cofa się o ileś elementów wstecz poszukując nowych informacji

Kryteria wyodrębniania różnych rodzajów procesów pamięciowych

1. Kryterium czasu przechowywania (magazynowa koncepcja pamięci): Norman, Atkinson

   1. Przyjmuje istnienie 3 niezależnych magazynów pamięci, w których informacje są przechowywane przez rożny czas

   2. Każdy z magazynów posługuje isę odmiennymi sposobami kodowania, ma inną pojemność, inne sposoby odtwarzania i inne sposoby wydobywania oraz inną wrażliwość na czynniki zakłócające.

Pamięć ultrakrótkotrwała – 0,5 – 1 s; umożliwia wierne i dokładne przechowywanie obrazu jakiegoś bodźca; jest ona raczej zaliczana do procesów związanych z percepcją aniżeli z pamięcią sensu. Może występować w zakresie rożnych modalności zmysłowych. Pamięć ta przechowuje głownie informacje o fizycznych właściwościach danego bodźca ni e rejestruje ich znaczenia

Pamięć krótkotrwała – 7 +/ - ; kilkanaście sekund. Informacje kodowane w postaci akustycznej Lub wzrokowo przestrzennej to nie tylko mechaniczne przetwarzanie ( grupowanie materiału pamięciowego z wykorzystaniem już istniejących zasobów pamięciowych. Za zapominanie odpowiedzialne jest znikanie śladu pamięciowego w miarę upływu czasu oraz proces interferencji – informacje znajdujące się w tej pamięci utrudniają wyszukanie potrzebnych danych.

Pamięć trwała – odnosi się do przeszłości; rządzą nią odmienne reguły działania jest procesem niezwykle złożonym, wykorzystującym różne sposoby kodowania i uwzględniającym specyficzne wymogi zadań; jest bardziej zróżnicowana pod względem mechanizmów i sposobu przechowywania informacji ma praktycznie nieograniczoną pojemność. Wobec tego że pamięć ta przechowuje ogromne ilości materiału przez długi czas powinna spełniać następujące warunki związane z organizacją przechowywanego materiału :

• Sposób zapisania materiału musi być ekonomiczny ( skróty)

• Materiał ów winien być tak zorganizowany by można było łatwiej uzyskać od niego dostęp

• Materiał ważny powinien być wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym

• Materiał o szczególnym znaczeniu musi być zawsze pod ręką (pamięć powinna być wyposażona w mechanizm określania wagi docierających doń informacji)

Dowody odrębności pamięci krótkotrwałej i trwałej:

Dane dotyczące sposobu kodowania informacji – p krótkotrwała – kod akustyczny a p. trwała – kod semantyczny. P krótkotrwała może rejestrować też znaczenie bodźca

Dane neuropsychologiczne – przy różnie zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu pojawiają się ubytki pamięci krótkotrwałej lub długotrwałej np. osoby z uszkodzeniem lewego płata potylicznego przejawiają trwała niezdolność do przechowywania informacji w pamięci krótkotrwałej a pamięć trwała jest nienaruszona. Osoby z uszkodzeniem okolic skroniowych charakteryzuje normalny zakres pamięci krótkotrwałej dla materiału werbalnego lecz niemożność zapamiętania tego materiału w sposób trwały. Szczególną rolę odgrywa hipokamp odpowiedzialny za kodowanie informacji deklaratywnych.

Dane pochodzące z badań nad krzywymi pozycyjnymi – obrazują zróżnicowaną łatwość zapamiętywania elementów zajmujących różne miejsca w szeregu ( efekt pierwszeństwa pamięć trwała. Wzniesienie części końcowej – efekt świeżości przypisywany pamięci krótkotrwałej. Wątpliwość – krzywa nie zawsze ma uniwersalny kształt litery U.

Teoria poziomów przetwarzania jako alternatywa wobec koncepcji trzech niezależnych magazynów pamięciowych:

• Wyróżnia się oddzielny system pamięci pierwotnej odpowiedzialny za jedynie kodowanie docierających informacji do jednostki oraz system pamięci wtórnej w którym następuj właściwa obróbka informacji

• Podstawą trwałego zapamiętywania nie jest wcale proces przenoszenia informacji z pamięci krótkotrwałej do trwałej.

• właściwościach poszczególnych for pamięci decyduje nie tyle czas przechowywania informacji ile głębokość ich przetwarzania

• Informacje docierające do jednostki mogą być kodowane i przechowywane na różnych poziomach których ilość jest nieograniczona

• Im głębsze przetwarzania informacji pamięciowych tym lepiej są one pamiętane i odtwarzane

• Powtórki wewnętrzne ( podtrzymujące i wypracowujące) odgrywają ważną role w procesach pamięciowych. W pierwszym wypadku informacja pozostaje na tym samym poziomie a powtarzanie przedłuża jej żywot w sposób mechaniczny. W drugim przypadku informacja kodowana jest na poziomie głębszym co nie tylko przedłuża jej żywot ale i umożliwia wytworzenie lub rozbudowanie sieci powiązań z innymi informacjami; umożliwia to docieranie do danej informacji różnymi formami nie tylko za pośrednictwem mechanicznego przypominania

1. Kryterium formatu przechowywanych informacji

   1. Pamięć semantyczna i epizodyczna

   2. Obra rodzaj pamięci można wyróżnić poprzez :

      1. Rodzaj zapisanych informacji

      2. Operacje stosowane do porządkowania informacji

      3. Sposoby wykorzystywania pamięci

Pamięć semantyczna – stanowi zorganizowaną wiedze jednostki o słowach, symbolach werbalnych ich znaczeniach i relacjach i regułach miedzy nimi, o formułach i algorytmach manipulowania symbolami i pojęciami i relacjami

• Jest to specyficzna stosunkowo łatwa do werbalizacji wiedza ogólna dotycząca faktów oderwana od kontekstu

• Rejestruje informacje n podst. Danych pośrednich dostarczonych z różnych źródeł wyrażanych zazwyczaj za pomocą komunikatów językowych

• Informacje są tu uporządkowane pojęciowo a owo uporządkowanie opiera się na wielu krzyżujących się ze sobą kryteriach

• Przywołanie informacji pamięci nie skutkuje zmianą systemu pamięciowego a jeśli tak to tylko na poziomach lokalnych ( wiem nie wiem)

• Aktualizacja informacji z pamięci semantycznej ma charakter automatyczny

• Pamięć ta jako sformalizowana i uporządkowana wiedza odgrywa dużą rolę w wykształceniu

• Jest przydatna dla systemów sztucznej inteligencji, gromadzących i porządkujących wiedze na temat świata

Pamięć epizodyczna – to zapis informacji o wydarzeniach umiejscowionych w określonym czasie, obejmuje też czasowo przestrzenne relacje między tymi wydarzeniami (oś czasu)

• Nieco później wyodrębniono w ramach pamięci epizodycznej odrębny podsystem poświecony wiedzy autobiograficznej

• Według Tulvinga jest to pamięć typu wspomnieniowego, może wiązać się z naszą przeszłością, dotyczy epizodów oraz wydarzeń które potrafimy zlokalizować w czasie

• Rodzajem zapisu informacji są czyste doznania zmysłowe informacje o zdarzeniach, faktach

• Informacje są porządkowane na osi czasu

• Informacje zawarte w tym systemie pamięci dotyczą osobistej przeszłości

• Pamięć ta zależy od kontekstu

• Konsekwencją wydobycia informacji może być zmiana całego systemu pamięciowego (psychoterapia)

• Sposób wydobywania informacji: pamiętam

• Aktualizacja informacji ma tu charakter dowolny i wymaga pewnego wysiłku

• W zakresie wykorzystania owej pamięci zależy stwierdzić iż ma ona stosunkowo niewielkie znaczenie dla wykształcenia ogólnego; stanowi swoisty rodzaj życiowej mądrości

1. Kryterium form przechowywania i mechanizmów wydobycia:

   1. Pamięć deklaratywna i niedeklaratywna

Pamięć deklaratywna to pamięć jawna w której treści mogą zostać uświadomione zwerbalizowane ( obiekty, fakty, właściwości)

• Jest to wiedza „wiem że” (np. to jabłko jest smaczne)

• Informacje zawarte są przechowywane w postaci abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język i właśnie dzięki wykorzystaniu języka mogą być łatwo przywoływane w postaci słownej

• Dostęp do nich jest względnie nie zależy od kontekstu

• Wydobycie informacji z pamięci może kosztować nieco wysiłku ale mogą być wykorzystane na wiele sposobów : werbalnie i wplecione w wypowiedź pisemną

• Proces wydobycia informacji ma charakter automatyczny

• Hipokamp i kora płatów czołowych i skroniowych

Pamięć niedeklaratywna – niejawna i utajona. Umożliwia wykonanie pewnych czynności. Umożliwia wykonani e pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym

• „Wiem jak”

• Zdolności proceduralne ( percepcyjne, motoryczne itd.) stanowią jeden ze składników tej pamięci

• Informacje są tu przechowane w postaci S-R czyli nawyków

• Informacje nie są dostępne w postaci werbalnej ujawniają się tylko w kontekście w jakim zostały przyswojone

• Mechanizmy wykorzystywane posługiwaniu się tą pamięcią angażują hipokamp korę motoryczną i móżdżek

MECHANIZMY PAMIĘCI

POJĘCIA

Na 2 przygotować argumenty i kontrargumenty na dyskusję !!!

• Pojęcie to reprezentacja umysłowa odnosząca się do pewnego zbioru obiektów w której wchodzą istotne właściwości tych obiektów

• Reprezentacja ta ma charakter schematyczny

• Posługiwanie się pojęciami jest podstawa inteligentnego zachowania choć nie gwarantuje jego skuteczności

Pytania badawcza koncentrujące się wokół zagadnienia pojęć :

1. Czym są obiekty i właściwości istotne

2. Jak należy rozumieć reguły składania

3. Na podstawie czego spośród wielu cech wspólnych jakiegoś zbioru obiektów wybieramy te właściwości które uznajemy za istotne

Reguły składania pojęć:

• Koniunkcja właściwości (4 kąty proste + 4 boki równej długości = kwadrat)

• Łączenie cech pojęć poprzez dysjunkcję (różna to kwiat czerwony lub różowy lub czerwony lub…)

• Spośród wielu cech wspólnych danego zbioru obiektów następuje wybór właściwości najistotniejszych

• Pojęcia są skutkiem dokonywania procesu abstrakcji

• Abstrahowanie – to proces polegający na pomijaniu różnic pomiędzy różnymi egzemplarzami pojęcia albo między właściwościami tego samego pojęcia w różnych punktach czasu przy jednoczesnym wyodrębnianiu pewnych cech wspólnych. Cechy te odrywa się od konkretnego przedmiotu i owe oderwane właściwości tworzą pojęcia :

• Abstrahowanie pozytywne – wyodrębnianie cech istotnych lub wspólnych

• Abstrahowanie negatywne – pomijanie różnic

• Tworzenie hipotez

• Proces przyswaja sobie pojęć jest uwarunkowany kulturowo

Podział pojęć

- pojęcia ogólne i pojęcia jednostkowe :

Pojęcia ogólne : stanowią reprezentację całych klas przedmiotów lub procesów

• Mamy tu do czynienia z reprezentacją albo wszystkich rzezy traktowanych jako ów obiekt/przedmiot albo wszystkich osób spełniających dane kryterium pomijając różnice pomiędzy poszczególnymi egzemplarzami

• Ta grupa pojęć zawiera abstrakcyjną reprezentację całej kategorii przedmiotów

• Poszczególne egzemplarze traktowane ą jako równoważne zgodnie z ustalonym kryterium np. smak wygląd, pochodzenie itd.)

Pojęcia jednostkowe:

• Mają tylko jeden egzemplarz

• Zdają się bardziej konkretne w stosunku do pojęć ogólnych ( np. moja matka )

W obu grupach pojęć: do stworzenia reprezentacji pojęciowej wykorzystujemy proces abstrakcji (choć raz odnosi się do zbioru różnych przedmiotów a raz do tego samego przedmiotu, zmieniającego się w czasie)

Kategorie:

• Stanowią grupy obiektów których reprezentację stanowią pojęcia

• Kategoria jest wynikiem pewnego podziału o którym coś się orzeka. To orzekanie może mieć postać jednego lub kilku twierdzeń

• Istnieją 3 podstawowe rodzaj kategorii:

• Kategorie naturalne – wyróżniają się samoistnie np. zwierzęta

• Kategorie sztuczne – odnoszą się do przedmiotów wykonanych przez człowieka np. narzędzia

• Kategorie nominalne – konwencja lingwistyczna w wyniku działania których jakieś nazwy zostały przypisane pewnym bytom spełniającym określone warunki np. kawaler. Kategorie te mają charakter arbitralny i w związku z tym ich granice mogą się zmieniać

Inne kategorie :

• Kategorie funkcjonalne – np. mydło i ręce – gdyż mydło służy do mycia rąk / kategorie te łączy relacja tematyczna

• Według Barsalou można wyróżnić:

• Kategorie taksonomiczne – mają wyraźnie wyodrębnione cechy wspólne choć nie muszą one występować u wszystkich egzemplarzy danej kategorii np. patki, ssaki

• Kategorie zorientowane na cel – przy klasyfikowaniu do tej kategorii wykorzystuje się zasadę ideału, poszukuje się egzemplarza w określonym zakresie idealnego np. strój do uprawiania narciarstwa

• Kategorie ad hoc – tworzone w sposób spontaniczny i zawierają przedmioty przydatne w pewnej specyficznej sytuacji np. człowiek + kwiaty + czekoladki +karta kredytowa =randka

Funkcje pojęć:

Pojęcia pełnią zarówno funkcję intraindywidualne oraz Interindywidualne gdyż wykorzystywane są w procesie komunikacji lub perswazji

1. Zapewnienie ekonomii funkcjonowaniu poznawczemu poprzez redukcję różnorodności informacji przetwarzanych przez umysł – co ogranicza wysiłek poświęcany analizie jednostkowych właściwości danego przedmiotu wystarczy stwierdzenie że ten przedmiot należy do określonej klasy

Pułapka : błąd niesłusznego doszukiwania się pewnych właściwości tam gdzie obiekty należące do określonej klasy są bardzo zróżnicowane np. stereotypy

Błąd niewłaściwej identyfikacji cech wspólnych np. murzyni są muzykalni i leniwi

1. Rozumienie i wyjaśnianie – dzięki traktowaniu obiektów wchodzących w zakres pojęcia jako równoważnych można wykorzystać dotychczasową wiedzę w odniesieniu do nowych obiektów należących do danej grupy choć nie zawsze gwarantuje to trafne wyjaśnienie i przewidywania (np. pająk chodzi po mnie – strach – może wpuścić mi jad – kosarz

2. Wnioskowanie – dzięki pojęciom możemy wyciągać wnioski z przesłanek w zależności od kontekstu

3. Funkcja komunikacyjna – umożliwia pośrednie uczenie się, duże znaczenie ma informacja kontekstowa na to jakie elementy wejdą w skład reprezentacji pojęciowej – różnice interesów stron sprzedawca kupiec

Teoria pojęć

1. Teorie odwołujące się do zasady podobieństwa – odwołują się do przetwarzania dół góra; informacje odbierane na obwodzie układu nerwowego są przetwarzane w najwyższych piętrach gdzie powstają reprezentacje zbiorów obiektów; inaczej analiza wychodzi od cech poszczególnych obiektów by w końcu stworzyć reprezentację zbioru tych obiektów

2. Teorie ujmujące pojęcia jako elementy struktury wiedzy – są to mini teorie odnoszące się do pewnego fragmentu rzeczywistości – pojęcia są to reprezentacji umysłowe zawierające wiedzę wyjaśnień i przyczyn (odwołują się do posiadanej przez jednostkę wiedzy, dzięki której informacje docierające z obwodu mogą być traktowane jako tożsame; inaczej właściwości pojęcia określa się przez podanie cech struktury w którym są one wbudowane pojęcia stanowią elementy wiedzy lub elementy indywidualnych teorii świata

Proces kategoryzacji : polega na łączeniu obiektów w grupy cechujące się względną jednorodnością. Poszczególne kategorie można łączyć ze sobą. Kategoryzacja umożliwia określenie relacji między wyodrębnionymi kategoriami a twierdzenia określające relacje między kategoriami ujawniają sieć znaczeń.

Poznanie tej sieci umożliwia z kolei tworzenie reprezentacji o wyższym poziomie złożoności. W końcu znając relacje między kategoriami oraz właściwościami kategorii możemy wnioskować o właściwościach poszczególnych obiektów.

Transfer – umiejętność przenoszenia reguły dotyczącej tworzenia danego pojęcia na nowe obiekty

Teorie podobieństwa:

• Wg Tverskeg’o podobieństwo definiowane jest na podst liczby cech wspólnych charakteryzujących pewną grupę obiektów oraz liczby cech różnicujących te obiekty

• Aby owe właściwości można uznać za jednako ważne autor dodaje do swego modelu warunek: każda cecha decydująca o podobieństwie lub różnicach musi zostać zważona ze względu na swą wyrazistość bądź ważność

• Ponadto ważny jest kontekst w jaki występują poszczególne cechy

Istnieją 3 grupy teorii podobieństw: teorie klasyczne, probabilistyczne, egzemplarzowe

Kryterium ich wyodrębnienia : rozumienie właściwości istotnych

Za istotne uznaje się:

• Właściwości wspólne charakteryzujące wszystkie egzemplarza należące do danej klasy

• Właściwości charakteryzujące egzemplarze najbardziej typowe dla danej klasy

• Właściwości charakteryzują jeden konkretny lub kilka egzemplarzy należące do danej klasy

Pogląd klasyczny

• Pojęcie jest taka reprezentacją danej klasy która obejmuje wszystkie właściwości tej klasy

• Kryterium istotności to powtarzalność

• Cecha istotna to taka która charakteryzuje wszystkie obiekty należące do danej klasy

• Właściwości istotne stanowią warunek wystarczający i zarazem konieczny di stwierdzenia przynależności danego obiektu do zakresu danego pojęcia

• Cechy istotne są cechami definicyjnymi

• Cechą wtórną wynikającą z istnienia zbioru cech definicyjnych jest to że granice pojęcia są ostre

• Pojęcia mają zatem właściwość stabilności zarówno w wymiarze wewnątrz jednostkowym jak i w wymiarze międzyjednostkowym co sprzyja komunikacji interpersonalnej

• Ludzie przyswajają sobie pojęcia pośrednictwem procesu uczenia się

• Abstrakcja pozytywna - …

• W systemie semantycznym można wyróżnić 2 rodzaje znaczeń : denotacyjne i konotacyjne

• Znaczenie denotacyjne – to określenie przy użyciu nazwy zbioru jej desygnatów posiada ono dwa aspekty znaczenie referencjalne i znaczenie typu sens

• Znaczenie referancjalne polega na wytworzeniu relacji między nazwą a zbiorem jej desygnatów

• Znaczenie typu sens polega na wyrażeniu danego pojęcia za pomocą innych pojęć

• Efekt zagnieżdżenia – pojęcia podrzędne stanowią pewien podzbiór pojęć nadrzędnych

Pogląd probabilistyczny

• Punktem wyjścia dla zwolenników tego poglądu pojęcia mają nieostre granice i trudno podać dla nich cechy definicyjne, owe przypadki trudno zakwalifikować do pewnej kategorii

• Cechy określające dane pojęcie charakteryzują egzemplarze tylko z pewnym prawdopodobieństwem

• Poszczególne egzemplarze można zatem zaliczyć do zakresy pojęcia tylko z pewnym prawdopodobieństwem stąd nazwa poglądu probabilistycznego.

• Dwa podstawowe założenia podglądu probabilistycznego:

• Pojecie jest sumarycznym opisem pewnej klasy

• Pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech które byłby zarazem konieczne i wystarczające; sumaryczna reprezentację pojęcia stanowi miara tendencji

• Dwa wymiary kategorii:

• Poziomy – analiza relacji między kategorią i egzemplarzami znajdującymi się na tym samym poziomie ogólności

• Pionowy – dotyczy relacji między egzemplarzami lub podkategoriami na różnym poziomach ogólności

Koncepcja wymiaru poziomego kategorii:

• Koncepcja ujawnia nowy sposób myślenia o reprezentacji kategorii lub klasy

• Prototyp to najczystsze przykłady przynależności kategorialnej istniejące realnie lub będące pewną reprezentacją umysłową (owoce – jabłko)

• Można go scharakteryzować jako średnią arytmetyczną egzemplarzy napotkanych dotychczas przez jednostkę

• Może być takim obiektem którym poszczególne cechy przyjmują wartości modalne

• Obiekty typowe opanowywane SA jako pierwsze przy uczeniu się kategorii

• Prototyp zajmują uprzywilejowaną pozycję w systemie poznawczym i jest najłatwiej dostępny

• Im większe podobieństwo badanego obiektu z prototypem tym większe prawdopodobieństwo że dany obiekt jest egzemplarzem pojęcia

Koncepcja wymiaru pionowego:

• Określa położenie danego pojęcia w hierarchii pojęć.

• Pojęcia są ulokowane w sieci wzajemnych powiązanych znaczeń. 3 poziomy :

• Najwyższy – pojęcia bardzo ogólne

• Podstawowy – obiekty o bogatej charakterystyce

• Najniższy – podrzędny występuje tu wiele cech wspólnych, w dużym stopniu pokrywają się

Pogląd egzemplarzowy:

• Zgodnie z tym podejściem pojęcia nie stanowią sumarycznej reprezentacji pewnej klasy ale reprezentację co najmniej jednego lub kilku egzemplarzy danej klasy

• Zakłada że człowiek przechowuje w pamięci info na temat odrębnych egzemplarzy

• Zatecem pojęcie stanowi reprezentację jakiegoś egzemplarza najczęściej widzianego po raz pierwszy który staje się wzorcem.

• Pogląd wyjaśnia także dlaczego szybciej przetwarzane są info dotyczące obiektów typowych

• Ludzie preferują informacje konkretne. Tworzenie reprezentacji kategorii występuje tylko w tedy kiedy jest ono potrzebne do wykonania zadania

• Proces identyfikacji zależący od pierwsze egzemplarza pojęcia nazywa się efektem pierwszeństwa

• Wersje skraje przyjmują że pojęcia reprezentowane są za pomocą konkretnych egzemplarzy

• W wersjach umiarkowanych mowa jest o tym ze pojęcia SA reprezentowane przez ich najlepsze egzemplarz