Bilans przedsiębiorstwa, jedno z podstawowych pojęć w rachunkowości i sprawozdawczości finansowej podmiotów gospodarczychcharakteryzujące stan i strukturę środków (składników majątkowych) przedsiębiorstwa (aktywa) oraz źródeł finansowania tego majątku (pasywa) na dany dzień w roku (ma więc charakter statyczny).

Struktura bilansu:

Bilans przedsiębiorstwa obrazuje stan i strukturę posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów (majątku), oraz wskazuje na źródła ich finansowania – pasywa.

Bilans w odróżnieniu od rachunku zysków i strat ma charakter statyczny - odzwierciedla stan majątku na dany moment i jest sporządzany na podstawie aktualnych w dniu jego sporządzenia danych z systemu księgowego firmy. Z reguły bilans tworzony jest na koniec danego roku obrachunkowego i właśnie dla tego konkretnego dnia ustalane są wszystkie pozycje bilansowe (jest to tzw. moment bilansowy). Ważną cechą informacji zawartych w bilansie przedsiębiorstwa jest ich kompletność oraz pełne udokumentowanie.

Elementy bilansu:

Bilans przedsiębiorstwa podzielony jest na składniki o zbliżonej treści ekonomicznej, wycenione w tej samej walucie (zazwyczaj w walucie kraju, w którym mieści się siedziba przedsiębiorstwa). Jednak sam sposób ich wyceny i prezentacji może być odmienny dla różnych przedsiębiorstw ponieważ podmioty gospodarcze mogą stosować różne metodologie sporządzania bilansu.

Po stronie aktywów (w standardowym zapisie po lewej stronie) bilans zawiera aktywa trwałe (składniki rzeczowe, składniki finansowe, składniki niematerialne) i aktywa bieżące, zaś po stronie pasywów (ujętych po prawej stronie zapisu) zobowiązania bieżące, zobowiązania długoterminowe oraz kapitały własne. Bilans przedsiębiorstwa musi być zrównoważony, tj. sumy aktywów i pasywów muszą być sobie zawsze równe co jest podstawową cechą bilansu i nazywane jest ‘’równowagą bilansową’’.

Dane zawarte w bilansie są podstawą do obliczania różnych wskaźników, charakteryzujących stopień płynności, wspomagania, aktywności i zyskowności (rentowności) przedsiębiorstwa (M. Nasiłowski 1998, s. 156). Ich analiza jest szeroko stosowaną metodą analizy funkcjonowania przedsiębiorstwa, pomiaru jego efektywności i oceny kondycji finansowej.

Zasady sporządzania

Bilans jest to dwustronne zestawienie:

• wartości zasobów majątkowych, czyli aktywów

• źródeł finansowania aktywów, czyli pasywów.

Zasoby jednostki, podzielone są na dwie grupy: aktywa trwałe oraz aktywa obrotowe. Natomiast składnikami pasywów są: kapitał własny i zobowiązania. W bilansie szczegółowo wyróżnione są składniki tych grup.

Cechą metody bilansowej jest usystematyzowane poszukiwanie i ustalanie równowagi między mierzalnymi cechami wyznaczonych środków, takich jak zasoby danej jednostki.

Bilans sporządzany jest na określony dzień i w określonej formie, jaką jest tabela. Wzór tego dokumentu opublikowany jest w załącznikach do ustawy o rachunkowości. Znajdują się w nich informacje, jakie powinien zawierać bilans sporządzany przez: banki, zakłady ubezpieczeń oraz pozostałe jednostki.

Aby był prawidłowo sporządzony, musi spełniać pewne wymogi formalne. Konieczne jest precyzyjne oznaczenie podmiotu, dla którego bilans jest sporządzany, a także data, czyli dzień bilansowy, na który jest sporządzany bilans.

Niezbędne jest oznaczenie jednostki, w jakiej wyrażone są dane liczbowe oraz wyszczególnienie nazw i wartości grup aktywów i pasywów, aby bilans był przejrzysty i czytelny. Obligatoryjne jest używanie języka polskiego oraz wyrażanie wartości pieniężnych w walucie polskiej.

Muszą być wykazywane sumy pośrednie grup aktywów i pasywów oraz sumy ogólne aktywów i pasywów, które zgodnie z zasadą równowagi bilansowej muszą być sobie równe.

Na końcu bilansu musi widnieć podpis osoby prowadzącej księgi rachunkowe oraz podpis kierownika jednostki wykonującej taką działalność. Musi być także data sporządzenia bilansu.

Termin sporządzania

Bilans sporządzany jest na koniec każdego roku obrotowego, którym może być zarówno rok kalendarzowy jak i kolejnych dwanaście miesięcy kalendarzowych. Co określone jest w statucie lub umowie na podstawie, której jednostka powstała.

Bilans przedstawia stan aktywów i pasywów na koniec bieżącego a także poprzedniego roku obrotowego. W wyjątkowych sytuacjach, jak likwidacja jednostki, przestawia się wartość aktywów i pasywów z dniem likwidacji.

Specyfika działającej jednostki determinuje szczegółowość pozycji widniejących w bilansie. Dozwolone jest również sporządzanie uproszczonej formy bilansu, gdy jednostka spełnia pewne warunki, co do ilości średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty, wartości aktywów oraz wartości przychodów.

Należy zaznaczyć, iż bilans jest częścią sprawozdania finansowego i stanowi główne źródło informacji o sytuacji finansowej jednostki.

Rodzaje

Bilanse tworzone przez przedsiębiorstwa mogą różnić się zarówno okolicznościami ich sporządzenia jak i samym przeznaczeniem. I tak możemy wyróżnić bilanse publikacyjne, uproszczone, sprawozdawcze, a ze względu na okoliczności utworzenia: jednostkowe, skumulowane (tworzone przez podmiot dominujący w grupie kapitałowej), bilanse otwarcia i zamknięcia (obrazujące kolejno stan na otwarcie i zamknięcie roku rozrachunkowego), krótkookresowe (za okres krótszy niż rok rozrachunkowy, np. miesiąc) czy likwidacyjne.

Do podstawowych cech bilansu zalicza się:

- kompletność i udokumentowanie zawartych w nim informacji, czyli pełne i zweryfikowane (np. w wyniku inwentaryzacji) dane na temat całkowitego majątku przedsiębiorstwa oraz źródeł jego pochodzenia;

- podział pozycji bilansu na grupy o zbliżonej treści ekonomicznej oraz z uwzględnieniem charakteru, w jakim występują w przedsiębiorstwie;

- moment bilansowy, czyli ściśle oznaczony czas, dla którego ustala się stan wszystkich pozycji bilansowych (z reguły przełom dwóch kolejnych okresów sprawozdawczych);

- pieniężną wyceną wszystkich składników bilansu przy zastosowaniu tej samej waluty (z reguły krajowej);

- równowagę bilansową, polegającą na tym, że sumy aktywów i pasywów są zawsze sobie równe.

Przy sporządzaniu bilansów poszczególne podmioty gospodarcze mogą stosować wybrane przez siebie sposoby wyceny składników pozycji bilansowych, różny może być również zakres danych uzupełniających (dodatkowych informacji dołączanych do bilansu, które ułatwiają czytanie i analizowanie danych zawartych w bilansie), jak i układ bilansu (ilość i treść poszczególnych pozycji bilansowych, ich kolejność i ugrupowanie, rozmieszczenie danych uzupełniających).

Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się bilanse:

- sprawozdawcze (sporządzane dla potrzeb sprawozdawczości GUS, kontroli skarbowej i badania działalności gospodarczej danego podmiotu);

- uproszczone (sporządzane w celach urzędowych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą o mniejszym zakresie lub dla własnych, określonych potrzeb dowolnych podmiotów gospodarczych);

- publikacyjne (syntetyczne, służące prezentacji danych podmiotu gospodarczego dotyczących jego działalności gospodarczej).

W zależności od okoliczności sporządzania rozróżnia się m.in.:

bilans jednostkowy wykonywany przez każdy samodzielny podmiot gospodarczy, zawiera aktywa i pasywa tylko tego podmiotu;

- bilans zbiorczy (łączny, skumulowany) sporządzany przez podmiot dominujący, nadrzędny, na podstawie bilansów jednostek podległych oraz własnego bilansu jednostkowego;

- bilans otwarcia ilustrujący otwarcie nowego okresu sprawozdawczego;

- bilans zamknięcia (roczny) ilustrujący zamknięcie minionego okresu rozrachunkowego;

- bilans rozpoczęcia sporządzany w momencie rozpoczęcia przez podmiot działalności gospodarczej;

- bilans likwidacyjny sporządzany na początek i koniec okresu likwidacyjnego podmiotu gospodarczego;

- bilans krótkookresowy (okresowy) sporządzany na koniec okresu krótszego niż rok rozrachunkowy (np. koniec miesiąca, kwartału).

Funkcje kapitału własnego
Możemy wyróżnić sześć funkcji kapitału własnego banku. funkcja założycielska – dla uzyskania zgody na założenie banku należy dysponować kapitałem własnym (min. 5 mln ECU). funkcja finansująca – finansuje sferę techniczno – organizacyjną. Funkcja ta jest szczególnie ważna na etapie tworzenia banku, gdy z kapitału własnego nabywa się budynki i wyposażenie niezbędne do rozpoczęcie działalności. funkcja gwarancyjna – gwarantuje wywiązanie się przez bank z jego zobowiązań. Część funduszu własnego jest zaangażowana w środki trwałe, a część stanowi fundusz rezerwowy. Fundusz rezerwowy są to środki pieniężne ulokowane w papierach wartościowych lub innych inwestycjach zapewniających określoną płynność. Jeżeli straty są większe niż rezerwy to ogłasza się upadłość banku. Sprzedaje się majątek banku i zaspokaja wierzycieli. Im większy fundusz własny, tym większe bezpieczeństwo banku. funkcja czynnika ograniczającego rozmiary działalności bankowej. Przepisy prawa bankowego wprowadzają szereg norm, w których konstrukcji znajdują się fundusze własne. Współczynnik wypłacalności jest to relacja funduszy własnych banku do aktywów i pozycji pozabilansowych. Sam fakt udzielenia poręczeń lub gwarancji nie powoduje zaangażowania środków bankowych. Współczynnik wypłacalności nie może być niższy niż 8%. Przy danych funduszach własnych bank jest ograniczony kwoto do jakiej granicy może udzielać kredytów, poręczeń, pożyczek i gwarancji. funkcja podstawy oceny i podziału zysku i strat. Przedsiębiorstwo bankowe może być własnością różnych podmiotów. Powstaje wówczas problem w jaki sposób podzielić zysk wypracowany przez bank. W przypadku straty, kapitał własny jest miernikiem podziału straty między bankami. funkcja reprezentacyjna – udziela informacji o banku. Informuje jaki jest kapitał własny, jak się zmieniał w ostatnich latach.