Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy!- Konstytucja RP art.66

Według W. Szuberta, ochrona pracy to system środków prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych, służących zapewnieniu pracownikom bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia w procesie pracy, przy czym przez słowo system należy rozumieć zbiór uporządkowanych jednostek tworzących całość organizacyjną, służących jednemu celowi.

System środków ekonomicznych:

• kredytowych,

• celnych,

• podatkowych

System środków technicznych :

• normalizacja,

• system badań i certyfikacji

System środków organizacyjnych:

• edukacja,

• nauka,

• ubezpieczenia zdrowotne,

• ubezpieczenia społeczne.

Mówiąc o systemie ochrony pracy w Polsce należy rozróżnić system prawny od systemu organizacyjnego.

1) System prawny - stanowi integralną część gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy, mówi
o normach prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

2) System organizacyjny- to system organizacji ochrony pracy na szczeblu państwa, zakładu oraz organów uczestniczących w tworzeniu, a także kontrolowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce.

SYSTEM PRAWNY OCHRONY PRACY W POLSCE

Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje takie prawo każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks Pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe znajdujące się w dziele X kodeksu dotyczącym BHP, w dziale VIII dotyczącym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych.

Wśród źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc wyróżnić akty prawne powszechnie obowiązujące oraz porozumienia zawierane pomiędzy partnerami społecznymi, obowiązujące grupy, które takie porozumienie zawarły. Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady BHP.

Przepisy powszechnie stosowane, poza wymienionym już Kodeksem pracy, są to akty wykonawcze oraz przepisy ogólne, międzybranżowe i resortowe wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 237¹⁵ k.p.

Do przepisów powszechnie obowiązujących należą również przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy, a także przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, jednakże regulujące sprawy
z zakresu bhp oraz niektóre normy techniczne. Normy techniczne wydawane są na podstawie ustawy z dnia 11 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. nr 169, poz. 1386, z późn. zm.).

Pozostałe przepisy, będące na podstawie art. 9 k.p przepisami prawa pracy, można podzielić na przepisy stanowione w drodze porozumienia zawartego pomiędzy partnerami społecznymi lub w ściśle określonych przypadkach przepisy wewnątrzzakładowe, ustanawiane przez samego pracodawcę.
Do pierwszej grupy należy zaliczyć przepisy bhp występujące w ponadzakładowych
i zakładowych układach zbiorowych pracy - uzp . zakresie

Do najczęściej występujących w uzp uregulowań z zakresu bhp zaliczyć można przede wszystkim:

• dodatkowe przywileje zdrowotne

• dodatkowe urlopy dla pracowników pracujących w warunkach szkodliwych lub uciążliwych oraz skrócenie dobowego wymiaru czasu pracy dla pracowników zatrudnionych w takich warunkach

• rekompensaty finansowe dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy
  w warunkach szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych oraz niebezpiecznych.

Aktem wewnątrzzakładowym, regulującym sprawy z zakresu bhp, jest regulamin pracy. Regulamin pracy ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników.

Określony w art. 104¹ k.p. zakres przedmiotowy obejmuje uregulowania w zakresie wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej
i higieny osobistej, wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom, rodzaje prac i wykazy stanowisk pracy dozwolonej pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego, wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe, obowiązki dotyczące bhp w tym sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana pracą.

Regulamin pracy ustala pracodawca w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową jeżeli zatrudnia co najmniej 20 pracowników. (k.p. art. 104²) K

SYSTEM ORGANIZACYJNY OCHRONY PRACY W POLSCE

Wskazuje na organy i organizacje uczestniczące w określeniu i realizowaniu zadań
z tej dziedziny.

System ten można podzielić na :

• Ogólnokrajowy,

• Zakładowy.

Do pierwszego z nich należy zaliczyć parlament, rząd, ministerstwa i inne urzędy państwowe oraz państwowe organy nadzoru i kontroli.

Parlament ma przede wszystkim zadania ustawodawcze, tworząc prawo ustala podstawowe zasady systemu. Rząd i resorty oraz urzędy państwowe, szczególnie Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Ministerstwo Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Zdrowia, ustalają wytyczne państwa w kształtowaniu polityki w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz, na podstawie ustaw, wydają przepisy wykonawcze w zakresie bhp. Natomiast Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego oraz sądy i prokuratura (również pozostałe organy nadzoru i kontroli) powołane zostały do nadzoru i kontroli obowiązków nałożonych przez prawo. Istotną rolę w systemie organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników, posłowie i senatorowie oraz wybitni specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Organ ten, umocowany przy Sejmie RP, zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy, ma sprawować nadzór nad jej działaniem.

W zakładzie pracy istnieją również podmioty, do których obowiązków należy tworzenie warunków pracy, a także społeczny nadzór i kontrola nad tymi warunkami. Podstawowym podmiotem, którego obowiązkiem jest zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy jest pracodawca. Pracodawca realizuje swoje obowiązki za pomocą wyspecjalizowanej służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

SYSTEM OCHRONY PRACY W UNII EUROPEJSKIEJ

We wszystkich państwach Unii Europejskiej głównym organem nadzoru nad warunkami pracy jest Inspekcja Pracy, która w większości krajów podporządkowana jest odpowiednim ministrom (Ministrowi Pracy, Ministrowi Zdrowia, Ministrowi Spraw Socjalnych, Ministrowi Zatrudnienia).

POLSKA
Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawuje:

• Państwowa Inspekcja Pracy,

• Państwowa Inspekcja Sanitarna

Ponadto czynności w zakresie dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi szczególne zagrożenie sprawuje Urząd Dozoru Technicznego.

Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy ma status wyspecjalizowanego organu państwowego sprawującego w imieniu państwa kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy przez wszystkich pracodawców.

Organizacja i kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy określa ustawa z dnia 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589).

Jednostkami organizacyjnymi PIP jest Główny Inspektorat Pracy oraz inspektoraty okręgowe.

Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi, a nadzór nad jej działalnością sprawuje Rada Ochrony Pracy.

Do zakres działania Państwowej Inspekcji Pracy należą w szczególności nadzór
i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Inspekcja przeprowadza kontrolę pracodawcy z inicjatywy własnej lub na skutek skargi pracownika/ pracowników. Kontrolę przeprowadza się, bez uprzedzenia, po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do jej przeprowadzenia. Ustalenia kontroli są dokumentowane w formie protokołu.

Uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

• nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowanie do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonani;

• nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

• zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;

• nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenie działalności bądź działalności określonego rodzaju;

• nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;

• nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

• przeprowadzanie kontroli o każdej porze dnia i nocy.

Państwowa Inspekcja Sanitarna

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi zdrowia, a kieruje nią Główny Inspektor Sanitarny.

Państwowa Inspekcja Sanitarna została powołana w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych oraz w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych oraz do nadzoru, między innymi, nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładzie pracy,

• higieny nauczania, wychowania, wypoczynku, rekreacji,

• zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytkowych.

Do zakresu nadzoru sanitarnego należą także:

• uzgadnianie projektów zagospodarowania przestrzennego,

• uczestnictwo w dopuszczaniu do użytkowania obiektów budowlanych, środków komunikacji wodnej, lądowej, powietrznej,

• utrzymanie należytego stanu higienicznego zakładów pracy, warunków zdrowotnych produkcji,

• dbałość o warunki zdrowotne środowiska pracy.

Państwowy Inspektor Sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo wstępu o każdej porze dnia i nocy do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej i obiektów handlowych. Ma prawo nakładać grzywny w drodze mandatu karnego lub kierować wnioski o ukaranie do sądu grodzkiego.

Urząd Dozoru Technicznego

Działalność Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) jest prowadzona na podstawie ustawy z dnia 21.12.2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. nr 122, poz. 1321) i polega na sprawowaniu dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi stwarzającymi zagrożenie dla życia lub zdrowia oraz mienia i środowiska. UDT podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki.

Republika Federalna Niemiec

Podstawowe obowiązki w zakresie nadzoru nad warunkami pracy w tym kraju powierzono Ministrowi Pracy i Spraw Socjalnych oraz podlegającej mu Inspekcji Pracy (Urzędom Kontroli Przemysłowej) i Przemysłowej Służbie Zdrowia.

Istniejące w tym kraju Urzędy Kontroli Przemysłowej posiadają status Państwowej Inspekcji Pracy. Stanowią wyodrębnioną, specjalną administrację państwową.

Do ich kompetencji należą wszystkie sprawy związane z ochroną pracy, min.:

- warunki technicznego bezpieczeństwa pracy,

- ochrona środowiska i przestrzeganie przez pracodawców przepisów ochronnego prawa pracy.

Urzędy te posiadają uprawnienia do przeprowadzania kontroli wraz z udzielaniem porad, dostęp do wszelkich informacji, wgląd w dokumentację, sprawdzanie, pobieranie próbek, sporządzanie opinii. Mają prawo do wydawania zarządzeń, nakazów z rygorem natychmiastowej wykonalności w celu usunięcia bezpośrednich zagrożeń zdrowia lub życia pracowników, wszczynają administracyjne postępowanie egzekucyjne w celu przymuszenia do wykonania wydanych zarządzeń (kara pieniężna, wykonanie zastępcze, przymus bezpośredni).

Odpowiedzialność za wykonanie ubezpieczenia społecznego od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych powierzono w tym kraju Zrzeszeniom Zawodowo – Ubezpieczeniowym (są to instytucje prawa publicznego) w których obligatoryjnie zrzeszeni są pracodawcy danych branży. Zrzeszenia te posiadają własną inspekcję techniczną, która przeprowadza kontrole warunków pracy, badania przyczyny i okoliczności wypadków przy pracy, ponadto pełni funkcje doradczą w sprawach bhp.

Wielka Brytania

Nadzór nad warunkami pracy powierzono Sekretarzowi Stanu d/s. Zatrudnienia podlegającemu Ministrowi Pracy oraz funkcjonującej w Wielkiej Brytanii Komisji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC) i Inspekcji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSE). Uprawienia i obowiązki tych organów reguluje Ustawa o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy
( HSW Act. z 1974r.).

Komisja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC) jest urzędem państwowym składającym się maksymalnie z 10 członków.

Do podstawowych zadań Komisji i Inspekcji należy:

- określanie standardów i norm ochrony pracy,

- przygotowywanie propozycji zmian w obowiązujących przepisach,

- współpraca z instytucjami tworzącymi przepisy prawa,

- wydawanie wytycznych i poradników,

- prowadzenie, publikowanie i promocja badań,

- prowadzenie dochodzeń powypadkowych oraz reprezentowanie Wielkiej Brytanii we Wspólnocie Europejskiej i na forum międzynarodowym.

Inspekcja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSE) jest organem wykonawczym. Komisji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC). Powierzono jej nadzór nad zakładami pracy
i egzekucję przepisów w zakresie bhp. W ramach Inspekcji działa Laboratorium ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, które przygotowuje i udziela porad technicznych
i naukowych.

Francja

Nadzór nad warunkami pracy we Francji powierzono głównie Ministerstwu Pracy
i podlegającemu mu Inspektoratowi Pracy ( SDTE), Ministerstwu Rolnictwa posiadającemu właściwy dla rolnictwa Inspektorat oraz Ministerstwu Transportu z Inspektoratami właściwymi dla poszczególnych rodzajów transportu (tj. transport drogowy, kolejowy, powietrzny, wodny i śródlądowy)

Ponadto Ministerstwu Przemysłu przyporządkowano Inspektorat Górniczy, któremu powierzono nadzór nad bezpieczeństwem w kopalniach, w kamieniołomach, w sektorze energetycznym, w górnictwie morskim oraz ochronę środowiska.

Okręgowe Biura Inspekcji Pracy kontrolują min:

- czas pracy i urlopy,

- wynagrodzenia za pracę,

- ochronę pracy kobiet i pracowników młodocianych,

- przestrzegania zasady równości płci,

- bezpieczeństwo i higienę pracy,

- przestrzeganie układów zbiorowych pracy w zakresie płac, oraz przedstawicielstwa

pracowników w zakładzie.

Sprawowanie nadzoru nad realizacją ustawodawstwa w dziedzinie higieny pracy
i ochrony zdrowia powierzono Inspekcji Lekarskiej.

Rada Najwyższa ds. Zapobiegania Zagrożeniom Zawodowym to ogólnokrajowy organ kierowany przez Ministra Pracy, w skład którego wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców, pracowników i ekspertów. Pełni on rolę doradczą i konsultacyjną, opiniuje „programy działania” przedstawiane przez Dyrektoriat ds. Stosunków Pracy.

Irlandia

Irlandzkiemu Ministerstwu Pracy podlega Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (utworzona na podst. Ustawy o bezpieczeństwie i zdrowiu w miejscu pracy z 1989r.) oraz Inspekcja Pracy.

Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy to organ trójstronny, w skład którego wchodzą:

- pracodawcy,

- pracownicy

- przedstawiciele rządu.

Główne zadania Rady to:

- wspieranie działań legislacyjnych w zakresie bhp,

- prowadzenie poradnictwa i szkoleń,

- prowadzenie badań i studiów,

- wpływanie na kształtowanie polityki dot. zdrowia i bezpieczeństwa.

Inspekcja Pracy w Irlandii sprawuje nadzór nad przestrzeganiem ustawy
o Bezpieczeństwie i Zdrowiu w Miejscu Pracy, dotyczy ona wszystkich pracowników, pracodawców, osób prowadzących działalność gospodarczą oraz bezpieczeństwem osób niezatrudnionych (z zewnątrz), które mogą być zagrożenie przez działalność przedsiębiorstwa.

Hiszpania

W Hiszpanii nadzór nad warunkami pracy powierzono Państwowemu Instytutowi Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz Krajowej Komisji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy – organ doradczy, kolegialny administracji centralnej.

Ministerstwu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podporządkowano Inspekcję Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych, której powierzono kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, przepisów BHP oraz przepisów ubezpieczeń społecznych, a ponadto kontrole dot. zatrudnienia i migracji.

Dania

Ministrowi Pracy w Danii podlega Rada Środowiska Pracy oraz Służba Środowiska Pracy (Inspekcja Pracy). Rada upoważniona jest m.in. do występowania z wnioskami
i zaleceniami, prowadzi badania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych
w środowisku pracy, zarządza Funduszem na Rzecz Środowiska Pracy.

Inspekcja Pracy działa na podstawie Ustawy o środowisku pracy, sprawuje nadzór nad przemysłem metalowym i poligraficznym, budownictwem, transportem, handlem, rolnictwem, leśnictwem, przemysłem spożywczym, usługami i szkolnictwem.

Integralną częścią struktury organizacyjnej Inspekcji Pracy jest Instytut Medycyny Pracy. Prowadzi on prace i badania naukowe, wykonuje on analizy i badania na zlecenie Inspekcji, prowadzi Kliniki Medycyny Pracy, zajmuje się rejestracją produktów, toksykologią
i biologią.

Finlandia

Głównymi organami nadzoru nad warunkami pracy w Finlandii są: Narodowy Urząd Bezpieczeństwa Pracy, Narodowy Urząd Zdrowia i Instytut Medycyny Pracy – podlegające Ministrowi Zdrowia i Spraw Socjalnych. Ponadto Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, która jest organem wykonawczym w zakresie ochrony zdrowia; kieruje i nadzoruje pracą Inspekcji Pracy.

W skład Krajowej Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy wchodzą przedstawiciele:

- pracowników,

- pracodawców,

- Parlamentu, oraz

- innych organizacji związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy i pod jej nadzorem i kierownictwem Inspekcja Pracy są zobowiązane do nadzorowania przestrzegania postanowień Ustawy
o Środowisku Pracy z 1978r. i przepisów wykonawczych do tej ustawy.

Inspektorat Pracy w Finlandii przeprowadza bieżące kontrole, wydaje nakazy i zakazy, których nieprzestrzeganie podlega karze grzywny, może zarządzić odszkodowanie.

Holandia

Nadzór i kontrolę przestrzegania Ustawy o Warunkach Pracy z 1994 r. powierzono Inspektoratowi Pracy podlegającemu Ministrowi Spraw Socjalnych i Zatrudnienia.

Do głównych uprawnień urzędników Inspektoratu Pracy należy:

- prawo wchodzenia i kontroli wszystkich przedsiębiorstw, instytucji i innych miejsc

(oprócz budynków mieszkalnych),

- podejmowanie wszelkich badań, w szczególności: wykonywanie testów i pomiarów,

rysunków i zdjęć fotograficznych, pobieranie próbek do dalszych badań,

- wszczynanie dochodzeń w razie wypadku,

- wydawanie poleceń ustnych i pisemnych dotyczących zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników,

- wydawanie poleceń dotyczących skierowania pracowników na badania lekarskie, jeżeli charakter pracy i warunki jej wykonania uzasadniają konieczność ich przeprowadzenia.