zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia emocjonalne

    Już samo określenie zaburzenie emocjonalne w przybliżeniu opisuje kategorie diagnostyczne, które obejmują subiektywny niepokój dziecka nie zakłócający jego postrzegania rzeczywistości. Zalicza się do nich stany lękowe, zaburzenia nastroju, natręctwa myślowe i czynności przymusowe oraz fobie. Symptomy tych zaburzeń dziecięcych są podobne do obserwowanych u dorosłych. Są to naprzykład poczucie niższości, skrępowanie, wycofanie społeczne, nieśmiałość, lęk smutek.

    Stosunek występowania zaburzeń u chłopców i dziewczynek jest wyważony. Przewaga depresji u dziewcząt zaczyna się dopiero wraz z nastaniem okresu dojrzewania. Warto zauważyć, że początek niektórych zaburzeń emocjonalnych jest właściwy dla danej fazy rozwojowej, to znaczy zaburzenie rozpoczyna się w określonym wieku. Na przykład fobie zwierzęce pojawiają się niemal zawsze we wczesnym okresie przedszkolnym, natomiast lęk przestrzeni rzadko jest spotykany przed późnym okresem dorastania lub wczesnym okresem dorosłości.

Główne zaburzenia emocjonalne występujące u dzieci:

    Terapeuci zalecają psychoterapię jako pierwszy krok w leczeniu zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży, w skarjnych przypadkach lęków i depresji stosuje się terapię farmakologiczną. Fobie dziecięce, daje się z powodzeniem przezwyciężyć za pomocą terapii behawioralnej, zwłaszcza za pośrednictwem modelowania. 

 

Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Zaburzenia rozwoju

ZABURZENIA ROZWOJOWE, EMOCJONALNE I NERWICOWE dzieci i młodzieży: moczenie się, mutyzm, nadpobudliwość psychoruchowa, astma, otyłość, zaburzenia snu, nawyki ruchowe, kaszel z powodu napięcia

Rozwój emocjonalny dzieci i młodzieży czasem miewa pewne zachwiania. Strach, lęk, złość, niezadowolenie to emocje, które jeśli dotykają nas w stopniu nasilonym lub przez dłuższy czas powoduje nadwyrężenie układu nerwowego, a tym samym prowadzi do zaburzeń o charakterze emocjonalnym lub nerwicowym. Dodatkowo, jeśli dziecko ma niesprzyjające środowisko rodzinne zwiększa się ryzyko poważniejszych problemów dzieci i młodzieży.

Kiedy mechanizmy przystosowawcze i zasoby jednostki nie są wystarczająco silne możemy być świadkami reakcji nerwicowych. Są to silne objawy psychogenne, które osiągają duże natężenie, ulegają utrwaleniu i uogólnieniu na inne sytuacje życiowe oraz powodują brak adaptacji do życia.

Zwykle dzieli się nerwice u dzieci na wieloobjawowe oraz jednoobjawowe. Do tych pierwszych zalicza się zachowania cechujące się rozbudowaną strukturą symptomatyki (np. nerwica obsesyjno - kompulsywna). Do tych drugich zaś nerwice z  zaburzeniami  ruchowymi (np. zespół Tourette’a), logonerwice (nerwice z zaburzeniami mowy, np. jąkanie) oraz nerwice z zaburzeniami somatycznymi (np. astma, otyłość).

Leczenie zaburzeń emocjonalnych i nerwicowych dokonuje się w PCTS poprzez terapię indywidualną, grupową, zajęcia socjoterapeutyczne. Zwykle jest to poprzedzone konsultacjami, które mają za cel postawienie odpowiedniej diagnozy. Czasami, gdy u dzieci i młodzieży występuje stan silnych objawów konieczna staje się konsultacja psychiatryczna (umówiona telefonicznie) i wspomożenie się lekami.

I. Nerwice ruchowe:
1) Tiki - to mimowolne ruchy (mruganie, grymasy) lub odgłosy (chrząkanie)
2) Zaburzenia snu - trudności w zasypianiu.
3) Lęki nocne - stan nagłego przebudzenia związany z lękiem, krzykiem, wstawaniem z łóżka i chodzeniem po pokoju (somnabulizm).
4) Nawyki ruchowe - występują w stanach napięcia emocjonalnego (ogryzanie paznokci, wyrywanie włosów itp.).

II. Zaburzenia wymowy (logonerwice).
1) Mowa opóźniona – związana z różnymi czynnikami: z środowiskiem pozbawionym kontaktu z rówieśnikami, z niepewnością i lękiem dzieci, z niedorozwojem umysłowym, zaburzeniem słuchu, organicznym uszkodzeniem mózgu, wczesnym dziecięcym autyzmem i dziecięcą schizofrenią.
2) Mutyzm wybiórczy (selektywny) - odmowa mówienia wynikająca z zaburzeń emocjonalnych, ponieważ nie występuje w tym przypadku uszkodzenie narządu mowy i jest zachowana zdolność do mówienia. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i w określonych okolicznościach.
3) Jąkanie się – związane z przerywanymi lub częstymi fonicznymi i klonicznymi ruchami ust, języka i górnych dróg oddechowych, wywołujących przerywaną mowę z hamowanymi i powtarzanymi dźwiękami.
4) Zaburzenia artykulacji mowy - obejmuje seplenienie, mowę zamazaną, nadmierną szybkość mowy, nieprawidłową wysokość tonów i dobór tonów i szereg innych zaburzeń artykulacji.

III. Nerwice wegetatywne
1) Moczenie mimowolne -  bezwiedne, niezależne od woli oddawanie moczu, w okresie kiedy dziecko powinno już kontrolować funkcje pęcherza. Zwykle pojawia się w sytuacjach stresowych.
2) Zanieczyszczanie się kałem - może wystąpić w chwili, gdy przyuczanie do czystości przeradza się w uporczywą walkę między matką a dzieckiem. U bardzo biernych dzieci może być sposobem wyrażenia ich wrogości w stosunku do surowych rodziców. Może też wystąpić w sytuacji regresji dziecka walczącego o uwagę rodziców z kilkorgiem rodzeństwa.

IV. Nerwice wieloobjawowe        
Zwykle wymienia się następujące postacie nerwic typowe dla dzieci i młodzieży: nerwica konwersyjna i histeryczna, nerwica lękowa, fobia szkolna, neurastenia, nerwica natręctw. W tych przypadkach konieczna jest opieka psychologiczna i najczęściej leczenie psychiatryczne.

V. Inne zaburzenia emocjonalne
1) Nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD) - to zespół cech zachowania, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Związana ona jest ze wzmożonym pobudzeniem ruchowym, nadmierną reaktywnością emocjonalną oraz specyficznymi zaburzeniami funkcji poznawczych (słaba koncentracja).
2) Nieśmiałość – towarzyszy osobom przejawiającym bierność społeczną (bywają również określane jako lękliwe, asteniczne, zahamowane). Nieśmiałość utrudnia kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję, powoduje bierność, wycofanie się, izolowanie, wyzwala lęk przed negatywną oceną, poczucia zagrożenia.

Obniżenie łaknienia u dzieci i niemowląt

Zaburzenia odżywiania, „anoreksja”, mogą pojawić się u dzieci w różnym wieku, nawet u niemowląt. Zdesperowanym rodzicom często trudno w to uwierzyć. Samo słowo „anoreksja” oznacza chorobliwy brak łaknienia. W przypadku małych dzieci mówimy o anoreksji,  jeśli przestają jeść, chociaż nie towarzyszą temu inne objawy chorobowe.

Hiszpańskie Stowarzyszenie Pediatrów wyjaśnia, że „schorzenie to nie ma nic wspólnego z anoreksją na tle nerwowym będącą poważnym zaburzeniem nawyków żywieniowych. Ten typ choroby prowadzi do niewłaściwego postrzegania samego siebie i pojawia się najczęściej w wieku dojrzewania” (choć znane są już przypadki chorych dziewięciolatków). Niechęć do jedzenia na podłożu psychicznym może mieć źródło w samym dziecku lub otoczeniu.

Dziecko przejawia niechęć do jedzenia wtedy, gdy:

·    odczuwa ból,
·    ma zwyczaj podjadania między posiłkami, w związku z czym już przed posiłkiem jest  syte,
·    odczuwa głęboki smutek, lęk lub ma poczucia zagrożenia.

Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży

Dziecko zachowujące się w sposób nieakceptowany społecznie może zostać ocenione jako chuligańskie i źle wychowane, ale może być także potraktowane jako osoba z poważnymi zaburzeniami, które znajdują swe miejsce w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych. Czy istnieje różnica pomiędzy jednym (chuligaństwem) a drugim (zaburzeniami zachowania) i jak ją rozpoznać, aby nie krzywdzić, lecz pomóc?

Zaburzenia zachowania (CD - conduct disorder) stanowią złożony zespół problemów emocjonalnych oraz dotyczących ogólnego postępowania dzieci i młodzieży. Dziecko z CD ma poważne trudności z opanowaniem i przestrzeganiem zasad moralnych oraz zachowaniem się w sposób akceptowany społecznie. Nie uznaje autorytetu dorosłych, nie respektuje podstawowych reguł życia społecznego, przejawia zachowanie agresywne, które zagraża zdrowiu fizycznemu innych osób, często niszczy przedmioty stanowiące jego własność, jak również należące do innych, okłamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoły, zdarzają mu się także ucieczki w nieznane na okres dłuższy niż kilka godzin. Przez innych oceniane jest raczej jako chuligańskie, zbuntowane niż jako chore czy zaburzone umysłowo, choć na pewno wymagające pomocy. Przypuszcza się, iż przyczyną takich zaburzeń jest kombinacja aberracji genetycznych oraz czynników środowiskowych. Postępowanie lecznicze powinno obejmować terapię behawioralno-poznawczą oraz systemową, a także farmakoterapię.

Diagnoza
Zaburzenia zachowania są rozpoznawane w przypadku, gdy charakterystyczny dla dziecka wzorzec aspołecznego postępowania powtarza się wielokrotnie, wykazuje cechy stałości i dotyczy poważnego naruszania praw innych ludzi oraz łamania norm społeczno-etycznych. Ponadto trzy lub więcej specyficznych zachowań (z grup podanych niżej) było obserwowanych w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, a przynajmniej jedno z aspołecznych zachowań wystąpiło w ciągu minionych sześciu miesięcy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka wpływają niekorzystnie na jego funkcjonowanie w wielu dziedzinach życia, tj. w kontaktach interpersonalnych z osobami znanymi i obcymi, osiągnięciach szkolnych i innych rodzajach aktywności.

Objawy
W amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV zaburzenia zachowania są uporządkowane w następujące grupy symptomatyczne:
• zachowania agresywne, zagrażające zdrowiu i życiu bądź przynoszące fizyczną szkodę innym ludziom i istotom żywym;
• nieagresywne zachowania powodujące utratę lub zniszczenie cudzej własności;
• włamania i kradzieże;
• poważne naruszenie prawa.

Rodzaje zaburzeń zachowania
Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1994), wśród zaburzeń zachowania można wyodrębnić kilka zróżnicowanych typów. W klasyfikacji DSM-IV występują zaburzenia zachowania wyróżnione ze względu na wiek ujawnienia się problemów oraz stopień nasilenia objawów.
Typ dziecięcy - ten typ zaburzeń zachowania zostaje zapoczątkowany w dzieciństwie i obejmuje zaburzenia ujawnione przed 10 rokiem życia dziecka. Dzieci z tym rodzajem zaburzeń zachowania to głównie chłopcy. Często ujawniają oni agresję fizyczną, wchodzą w konflikty z rówieśnikami, kończące się bójkami. Są aroganccy, nieposłuszni, ignorują zalecenia dorosłych, kłócą się z nauczycielem i rodzicami, obrażają ich. Używają wulgarnego słownictwa. Często tracą panowanie nad sobą, nawet z powodu bodźca o niewielkiej sile. Celowo wykonują czynności, które denerwują i rozdrażniają innych. Dzieci te ujawniają pełny zespół objawów zaburzonego zachowania przed wkroczeniem w okres dojrzewania. Jest wysoce prawdopodobne, iż zachowania te nasilą się w dalszych okresach rozwoju, mogą stać się podstawą osobowości antyspołecznej.
Typ adolescencyjny - ten typ zaburzeń zachowania zostaje zapoczątkowany w okresie dojrzewania. Jest to zespół zachowań, które ujawniają się dopiero po 10 roku życia dziecka. Osoby te przejawiają znacznie rzadziej agresywne zachowania, niż to ma miejsce w dziecięcym typie zaburzeń. Zwykle mają zadowalające relacje z rówieśnikami, a zaburzenia dotyczą głównie kradzieży, wagarów i łamania reguł społecznych. Występują one równie często u obu płci.
Łagodne zaburzenia zachowania - są rozpoznawane, gdy postępowanie dziecka czy młodego człowieka prowadzi do pomniejszego naruszenia prawa i nie powoduje silnego zagrożenia zdrowia i życia innych osób. Jest jednak uciążliwe, odbiega od przyjętych norm i spełnia kryteria diagnostyczne, zawarte w DSM-IV.
Umiarkowane zaburzenia zachowania - to termin używany w odniesieniu do zaburzeń emocjonalnych i społecznych w znacznym stopniu groźnych dla otoczenia i stanowiących zagrożenie dla zdrowia fizycznego ludzi i zwierząt.
Nasilone zaburzenia zachowania - są rozpoznawane, gdy wszystkie kryteria diagnostyczne zawarte w DSM-IV są spełnione, a ich występowanie ze szczególnie dużą intensywnością i różnorodnością objawów z poszczególnych grup, jest obserwowane w postępowaniu dziecka czy młodego człowieka.
Dzieci z zaburzeniami zachowania wykazują wiele innych, towarzyszących zakłóceń rozwojowych, które mogą stanowić jedną z przyczyn CD. Do najczęściej wymienianych zaburzeń należy zespół nadaktywności psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (ADHD). Jednak nie wszystkie dzieci z tym zespołem wykazują zaburzenia zachowania w rozumieniu klinicznym. Jak wykazały badania Biederman et al. (1991), 80% badanych dzieci z ADHD posiadało nadal manifestowane w okresie adolescencji objawy nadaktywności psychoruchowej, a około 60% z nich wykazywała zaburzenia zachowania o różnym nasileniu. Badania Klein i Mannuzza (1991) ujawniły, iż 75% dzieci z ADHD wykazuje problemy wychowawcze, w tym 50% to zaburzenia zachowania (CD), a 21% zachowania antyspołeczne.

Geneza
Hipoteza dysregulacji neurologicznej - wysoki odsetek współwystępowania zaburzeń zachowania z zaburzeniami uwarunkowanymi zakłóceniem regulacji neurologicznej, takimi jak ADHD czy zespół Tourette’a, sugeruje, iż przyczyna problemów z zachowaniem może być we wszystkich wymienionych zespołach ta sama. Istnieje przypuszczenie, że zakłócona jest wówczas biochemiczna równowaga pomiędzy neurotransmiterami: dopaminą, serotoniną oraz noradrenaliną, odpowiedzialną za procesy samokontroli. Podwyższony poziom testosteronu wpływający na nasilenie zachowań agresywnych może również sugerować udział tego czynnika w powstawaniu problemów typu CD. Kliniczne dane zawierają informacje, iż farmakoterapia ADHD powoduje osłabienie intensywności towarzyszących zaburzeń w zachowaniu. Istnieje jednak potrzeba prowadzenia bardziej precyzyjnych badań, które pomogą w wyjaśnieniu mechanizmu omawianych zależności. Powstaje bowiem pytanie, czy farmakoterapia wpływa bezpośrednio na osłabienie bądź nawet wygaśnięcie zaburzeń zachowania towarzyszących ADHD, czy też prowadzi do poprawienia procesów uwagi i redukcji nadaktywności, powodującej podniesienie samooceny, a w dalszej konsekwencji także pozytywną zmianę postępowania.
Hipoteza czynników biologicznych - zwraca uwagę na rolę wrodzonych uwarunkowań, determinujących sposób reagowania w określonych sytuacjach. Należą tu takie czynniki konstytucjonalne, jak np. stopień równowagi pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania, ich ruchliwość i siła, typ układu nerwowego warunkujący rodzaj temperamentu, jego aktywność i reaktywność pozostającą w relacji z zapotrzebowaniem na stymulację. Jednak z badań wynika, iż związki pomiędzy tymi czynnikami a występowaniem zaburzeń zachowania, słabną wraz z wiekiem badanej populacji. Ważnym czynnikiem mogącym wzmacniać analizowane relacje, jest społeczny kontekst, tzn. sposób reagowania rodziców na działania dziecka.
Hipoteza psychofizjologiczna - zakłada istnienie zależności pomiędzy zakłóconym funkcjonowaniem płatów czołowych oraz niektórych struktur układu limbicznego (np. ciała migdałowatego), odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg procesów emocjonalnych, ich ekspresję i odbiór, a także regulujących procesy kontroli.
Hipoteza uwarunkowań genetycznych - badania nad bliźniętami wykazały obecność silniejszej korelacji między antyspołecznymi zachowaniami w parach monozygotycznych niż dwujajowych. Z drugiej jednak strony, badacze podkreślają, że mimo związku pomiędzy działaniami kryminalnymi rodziców a zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia zaburzeń zachowania u dzieci - w ich rozwoju rola czynników genetycznych jest znikoma (por. Popielarska 1989).
Koncepcja przyczyn psychologicznych i środowiskowych jest najczęściej wymienianą w literaturze propozycją wyjaśnienia uwarunkowań CD. Nierozwikłane problemy małżeńskie, częste i intensywne konflikty pomiędzy rodzicami, zmiany opiekunów dziecka, brak stabilizacji sytuacji życiowej i ekonomicznej, kłopoty finansowe rodziny to czynniki korelowane z zaburzeniami zachowania. Nie oznacza to, iż ich obecność w każdym przypadku prowadzi do pojawienia się trudności wychowawczych, są one jednak silnym ich predyktorem.

Specjalistyczna pomoc
Psychologiczna opieka w przypadku zaburzeń zachowania powinna obejmować cały system, w którym wzrasta dziecko, a zatem rodzinę, szkołę oraz oczywiście osobę sprawiającą problemy wychowawcze. Podejście systemowe w połączeniu z elementami terapii poznawczo-behawioralnej zawiera wiele rodzajów oddziaływań.
Terapia dziecka z CD ukierunkowana jest na rozwój i kształcenie podstawowych umiejętności psychospołecznych, zdolności do samokontroli oraz przyjaznych sposobów prowadzenia komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowań adaptacyjnych oraz opanowanie technik kontroli własnych emocji, a także umiejętności ich identyfikacji i świadomości ich źródeł.
Interwencja rodzinna polega przede wszystkim na udzieleniu rodzicom wsparcia z powodu zakłóceń w funkcjonowaniu systemu, w którym dziecko z zaburzeniami zachowania często stanowi najsłabsze ogniwo. Pomoc rodzicom w rozwiązaniu ich osobistych problemów jest niejednokrotnie jednym z pierwszych zadań terapeutycznych. Ponadto w ramach terapii behawioralnej są oni wyposażani w wiedzę i umiejętności stosowania skutecznych metod wychowawczych, efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz strategii negocjacyjnych, przydatnych w rozwiązywaniu wielu problemów.
Edukacja nauczycieli pozostających w kontakcie z dzieckiem z zaburzeniami zachowania oparta jest na behawioralnym systemie wzmocnień: regularne nagradzanie zachowań pożądanych, dostrzeganie wysiłku i uznanie dla pozytywnych działań. Skuteczną techniką jest stosowana z powodzeniem ekonomia żetonowa czy punktowa. Polega ona na opracowaniu wspólnie z uczniami systemu wartościowania (punktowania czy nagradzania w inny sposób, np. żetonami o różnej wartości) oczekiwanych zachowań. Zgromadzenie większej ilości punktów pozwala na uzyskanie większych przywilejów, co sprawia, iż dziecko czuje się odpowiedzialne za siebie i motywowane do ich zdobywania.
Należy pamiętać, iż terapia zaburzeń zachowania jest długotrwała, a efekty nie pojawiają się natychmiast. Fundamentem i ogromnym krokiem milowym zarazem, jest zbudowanie więzi i zdobycie zaufania młodego człowieka, a także otoczenie go miłością. Jak wskazują bowiem studia przypadków, najbardziej pierwotną przyczyną CD jest przekonanie dziecka, że nie jest przez nikogo kochane.

Autorka jest psychologiem, adiunktem w Zakładzie Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii UMCS w Lublinie.

* Bibliografia podana przez autora dostępna jest w redakcji Remedium

Klasyfikacja

DSM-IV

 

 

W ostatnich latach stopniowo były zacierane granice między pojęciami takimi jak: „zaburzone zachowanie” (nienormalne), „zaburzenie psychiczne” oraz „choroba psychiczna”. Ostatecznie za powszechne uznano stosowanie terminu „zaburzenie” w zastępstwie tych pojęć. Psychologia definiuje „zaburzenie psychiczne” jako utrudnienie funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki, noszące znamiona cierpienia. Wiąże się ono z pojęciami „zdrowia psychicznego”, normalności zachowania” oraz jego patologii. W celu stworzenia spójnego podejścia do definiowania zaburzeń psychicznych Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opracowało Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych. (Diagnostic and statistical manual of mental disorders-DSM).

 

 

Historia powstania.

Pierwotny impuls dla rozwoju klasyfikacji zaburzeń psychicznych w Stanach Zjednoczonych była potrzeba gromadzenia informacji statystycznych. Po II wojnie światowej pojawiła się potrzeba usystematyzowania praktyk diagnostycznych, ponieważ psychiatrzy musieli się uporać z bardzo dużą liczbą przypadków załamania psychicznego wśród żołnierzy. Ta sytuacja, w jakiej znalazła się wtedy psychiatria amerykańska przyczyniła się do powstania w 1952 roku pierwszej edycji podręcznika klasyfikującego zaburzenia psychiczne- DSM-I. W 1968 roku powstała druga edycja podręcznika DSM-II, w której starano się uwzględnić nowe spostrzeżenia zanotowane w trakcie podjętych na szeroką skale badań nad zdrowiem psychicznym, prowadzonych w okresie powojennym i sponsorowanych przez rząd federalny. Objawy opisywanych tam przypadków nie były szczegółowo określone dla poszczególnych zaburzeń. Wiele z nich było postrzegane jako odbicia podstawowych konfliktów lub reakcje niedostosowane do problemów życia. Z czasem zaczęły wychodzić na jaw słabe strony obu podręczników, gdzie opisy poszczególnych zaburzeń były opisane typowo naukowym językiem i doszło do tego, że fachowcy z dziedziny zdrowia psychicznego nie potrafili zinterpretować ich jednoznacznie. Zdarzały się sytuacje, gdy dwaj specjaliści badający tę samą osobę dochodzili do zupełnie różnych wniosków na temat tego, na jakie zaburzenie ten pacjent cierpi. Publikacja wydania trzeciego- DSM-III z 1980roku została zgodnie uznana za przełomowe wydarzenie wprowadzające do klasyfikacji zaburzeń psychicznych istotnie nowe

idee i rozwiązania praktyczne. Przemyślany na nowo, krytyczny podbudowany zestaw klas diagnostycznych zrywał z wieloma zastanymi tradycjami oraz proponował liczne nowe ujęcia Wprowadzono tu radykalne zmiany, aby wyeliminować z procesu formułowania diagnozy element subiektywnej oceny. W tym celu przy definiowaniu różnych zaburzeń zastosowano metodę „operacjonalizacji”. W taki oto sposób zreformowany system klasyfikacji szczegółowo określał, jakie obserwacje należy poczynić by zastosować daną ocenę diagnostyczną. Wynikało z tego, że zanim postawi się właściwą diagnozę należy upewnić się czy wystąpiła konkretna liczba oznak i symptomów charakteryzujących dane zaburzenie. Szybko okazało się jednak, że konieczne są pewne zmiany. To, co można było wprowadzić bez burzenia organizacyjnej struktury całej klasyfikacji wprowadzono w poprawionej wersji DSM-III (DSM-III-R, 1987). Jednocześnie podjęto pracę nad szerzej zakrojonymi zmianami, które zostały wprowadzone do wydania czwartego - DSM-IV wydanego w 1994 roku. Dzięki temu nowatorskiemu podejściu nastąpiło zwiększenie rzetelności diagnostycznej. Wprowadzone zostały liczne zmiany w klasyfikacji (np. zaburzenia zostały dodane, usunięte lub reorganizowane), do zestawu kryteriów diagnostycznych oraz tekst opisowy, oparty na starannym rozważeniu dostępnych badań na temat różnych zaburzeń psychicznych. W 2000 roku została wprowadzona poprawiona wersja DSM-IV-TR. Zmiany zostały dokonane w celu skorygowania kilku błędów występujących w DSM-IV.

Definicja zaburzeń w DSM-IV.

Oto jak zostało w niej zdefiniowane zaburzenie psychiczne: Pod pojęciem zaburzenia psychicznego należy rozumieć klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwanym w danym momencie cierpieniem (bolesnym symptomem) lub upośledzeniem (zakłóceniem z jednej bądź więcej niż jednej sferze funkcjonowania) lub ze znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, upośledzenia czy poważnego ograniczenia swobody działania. Dodatkowo ów syndrom lub wzorzec musi być czymś więcej niż ogólnie akceptowaną i usankcjonowaną kulturowo reakcja na konkretne zdarzenie, na przykład śmierć ukochanej osoby. Bez względu na jego podstawową przyczynę, musi on w danym momencie być przejawem behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby. Ani zachowania dewiacyjne (np. polityczne, religijne czy seksualne), ani też konflikty pomiędzy jednostką a społeczeństwem nie są zaburzeniami psychicznymi, chyba, że owe dewiacje czy konflikty są objawem opisanej powyżej dysfunkcji występującej u danej osoby.

DSM-IV definiuje zaburzenia psychiczne jako zespoły objawów przejawiających się zachowaniami lub przeżyciami, którym towarzyszy: cierpienie, niesprawność rzutująca na funkcjonowanie, doświadczenie zwiększonego ryzyka (śmierci, bólu, niesprawności) lub znaczna utrata swobody. Definicja zaburzeń psychicznych podkreśla ich wymiar indywidualny (tj. dotyczący pojedynczej osoby), co nie wyklucza możliwości ich wykraczania poza ten wymiar i uwzględniania w diagnostyce np. funkcjonowania osoby w rodzinie lub innej grupie społecznej.

 

 

Pięć kryteriów DSM-IV

Ważną cechą zaburzenia osobowości jest trwały wzorzec doświadczeń wewnętrznych i zachowanie znacznie odbiegające od jednostkowych norm kulturowych. Definicja zaburzeń osobowości DSM-IV opiera się na pięciu kryteriach:

•         Kryterium A – wzorzec ten musi ujawniać się przynajmniej w dwóch z następujących dziedzin: poznanie, emocjonalność, relacje międzyludzkie, kontrola odruchów.

•         Kryterium B – ten trwały wzorzec musi być niezmienny i obejmować szeroki zakres sytuacji osobistych i społecznych.

•         Kryterium C – wzorzec ten prowadzi do stanu rozpaczy, wymagającego interwencji klinicznej.

•         Kryterium D – wzorzec ten jest stabilny i długotrwały; jego początki przypadają na okres dojrzewania lub wczesnej dorosłości, ale nie później.

•         Kryterium E – tego wzorca nie można wyjaśnić objawami innego zaburzenia psychicznego.

 

 

Pięć osi DSM-IV

DSM-IV ocenia jednostkę diagnozą psychiatryczną w pięciu osiach (wymiarach) odnosząc się do różnych aspektów choroby lub niepełnosprawności.

•         Oś I: Poszczególne syndromy kliniczne lub inne niedomagania, które mogą stać się obiektem zainteresowania klinicysty. Zalicza się do nich między innymi: schizofrenię, zespół uogólnionego lęku, depresję i uzależnienie od substancji. A także zaburzenia snu, zaburzenia odżywiania, symulowanie choroby, celowe nieprzestrzeganie leczenia.

•         Oś II: Zaburzenia osobowości. Cechy każdej jednostki są specyficzne i niepowtarzalne, indywidualne. Osoby z zaburzeniami osobowości mają większe trudności w każdym aspekcie ich życia.. Ich indywidualne cechy osobowości odzwierciedlają zakorzenione, sztywne i niedostosowane wzorce zachowań, które powodują dyskomfort, strach i osłabiają indywidualne zdolności do funkcjonowania w codziennych czynności życia. Osobowość jest bardzo ważna w rozwoju mózgu i dotyczy wszystkich aspektów funkcjonowania poznawczego. Zaburzenia funkcjonowania intelektualnego, a także trudności w nauce, mogą również być brane pod uwagę do badań ostrości. Występuje tu bardzo duża grupa zaburzeń. Można zaliczyć do nich między innymi: histrioniczne zaburzenie osobowości, osobowość paranoiczna, antyspołeczne zaburzenie osobowości a także opóźnienie umysłowe.

•         Oś III: Niedomagania rozpoznawane w medycynie (ogólne warunki medyczne). Ogólne warunki medyczne są potencjalnie istotne dla zrozumienia jednostki z zaburzeniem psychicznym. Celem odróżnienia niedomagań u pacjenta jest zachęcenie do dokładności w ocenie i poprawy komunikacji między służbą zdrowia. Ogólne warunki medyczne jednostki mogą być związane z zaburzeniami psychicznymi w różny sposób. Oczywistym jest fakt, że stan zdrowia jest bezpośrednio związany z rozwojem lub nasileniem objawów zaburzeń psychicznych. Istnieją sytuacje, w których stan zdrowia jest istotny dla ogólnego zrozumienia i leczenia zaburzeń psychicznych. Te niedomagania to między innymi: choroby układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, choroby zakaźne, urazy i zatrucia.

•         Oś IV: Psychospołeczne i środowiskowe czynniki przyczyniające się do zaburzeń. Psychospołeczne i środowiskowe czynniki stresogenne mogą mieć wpływ na diagnozę, leczenie, rokowanie i zaburzeń psychicznych. Psychospołecznym i środowiskowym problem może być negatywne wydarzenie życia, ochrony środowiska, trudności lub braku rodzinnych i interpersonalnych kontaktów, niewystarczające wsparcie, lub inne problemy związane z kontekstem, z którym jednostki mają trudności. Pozytywne czynniki stresogenne, takie jak promowanie zatrudnienia, powinny być wymienione tylko, jeżeli stanowią lub prowadzą do problemu, jak wtedy, gdy dana osoba ma trudności z przystosowaniem się do nowej sytuacji. Do tych czynników należą między innymi: brak wsparcia, problemy związane z otoczeniem, problemy wychowawcze, zawodowe problemy, problemy mieszkaniowe, problemy gospodarcze, problemy z dostępem do opieki zdrowotnej, problemy związane z interakcją z systemem prawnym, i inne mające wpływ na zdolność jednostki do funkcjonowania w codziennym życiu.

•         Oś V: Ogólna ocena funkcjonowania. Za pomocą tej osi klinicysta może dokonać indywidualnego pomiaru ogólnego poziomu funkcjonowania i wykonywania czynności życia codziennego. Ta informacja jest przydatna w planowaniu leczenia oraz do pomiaru jego wpływu na pacjenta. Ogólną ocenę funkcjonowania można określić w 100-punktowej skali, gdzie określa się ogólny poziom funkcjonowania psychologicznego, społecznego i zawodowego jednostki. Jest to skala GAF (Global Assesment Functioning Scale - Skala Ogólnej Oceny Funkcjonowania) Skala Gaf odpowiada na zapotrzebowanie na dokładność i rzetelność w określaniu stanu funkcjonowania. Jest szczególnie przydatna dla ochrony zdrowia, a także w celu określenia kwalifikacji do leczenia, renty i ustosunkowania się do poziomu zapotrzebowania nałożenia opieki na pacjenta. Skala nie obejmuje upośledzeń funkcjonowania ze względu na ograniczenia fizyczne lub środowiskowe. Osoba stawiająca diagnozę przypisuje pacjentowi konkretną liczbę, podsumowującą poziom jego ogólnego funkcjonowania. Skalę GAF przedstawiam poniżej w tabeli.

 

 

 

SKALA OGÓLNEJ OCENY FUNKCJONOWANIA (GAF)
Kod
100>91
90>81
80>71
70>61
60>51
50>41
40>31
30>21
20>11
10>1
0

 

 

 

 

 

Klinicysta posługując się pierwszymi trzema osiami może a nawet powinien wystawić więcej niż jedną diagnozę, jeśli są spełnione przy tym odpowiednie kryteria. Oznacza to, że u danej osoby dopuszcza się współistnienie kilku syndromów psychiatrycznych, kilku zaburzeń osobowości lub kilku problemów medycznych mogących wpływać na stan pacjenta. Wprowadzając pozostałe dwie osie praca klinicystów została ułatwiona. Wiedza na temat problemów pacjenta jest istotna dla zrozumienia kontekstu zaburzeń. Poznając ogólny poziom funkcjonowania pozyskujemy dodatkowe informacje, dowiadujemy się, w jaki sposób jednostka radzi sobie z trudnościami. Niektórzy klinicyści uważają za niepotrzebne jest wykorzystywanie tych dwóch osi przy wypełnianiu formularzy ubezpieczeniowych lub podobnych ankiet, gdyż ujawnienie niektórych informacji dotyczących pacjenta było by karygodnym naruszeniem jego prawa do prywatności.

 

 

 

Główne kategorie zaburzeń diagnozowanych według osi I i II.

Zaburzenia da się podzielić na kilka większych grup- ze względu na ich główne przyczyny- z których każda składa się z mniejszych podzbiorów.

•         Zaburzenia powstałe w następstwie rozległych uszkodzeń tkanki mózgowej lub jej nieprawidłowego funkcjonowania. Np. w przypadku choroby Alzheimera lub wielu innych chorób o trwałych lub odwracalnych zmian w mózgu.

•         Zaburzenia związane z nadużywaniem substancji. Między innymi narkomania i alkoholizm.

•         Zaburzenia mające źródło w psychice lub powstałe pod wpływem działania czynników społeczno kulturowych. Jest to dość obszerna grupa zawierająca między innymi...

Zaburzenie osobowości

Specyficzne zaburzenia osobowości

Zaburzenie osobowości (łac. perturbatio personalitatis) – zaburzenie psychiczne, którego istotnymi cechami są głęboko zakorzenione, trwałe, nieprzystosowawcze wzorce relacji ze środowiskiem, myślenia o nim i postrzegania go, ukonstytuowane tak dalece, że powodują trudności w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym. Jeżeli zostały rozpoznane przed 18. rokiem życia, nazywane są zaburzeniami w okresie dzieciństwa[1]. Poprzednie definicje zaburzeń osobowości obejmowały:

  1. kategoria zaburzeń zachowania, wyłączających nerwice i psychozy, przejawiających się w rozwoju patologicznych form osobowości, które charakteryzują się stosunkowo niskim poziomem lęku lub skłonności do popadania w rozpacz. W ramach tego terminu rozróżnia się trzy podklasy zaburzeń: ogólne zaburzenia osobowości, zaburzenia socjopatyczne oraz dewiacje seksualne. Ta definicja dominowała w nauce aż do momentu opublikowania w 1980 roku trzeciego wydania Podręcznika diagnostycznego i statystycznego, w którym definicja uległa rewizji[2], oraz wcześniejsza definicja:

  2. zaburzenie stanowiące efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki[2].

Objawy według DSM IV

W przebiegu zaburzeń osobowości, które nie są efektem organicznego uszkodzenia mózgu, lub choroby psychicznej (oś I), występują zwykle następujące objawy:

Podział zaburzeń osobowości według DSM IV[4]

Definicja zaburzeń osobowości według DSM IV oś II

Przewlekle trwający wzorzec patologicznych zachowań i przeżywania manifestujący się w zakresie poznawczej, afektywnej, interpersonalnej, kontroli impulsów ; stabilność tych wzorców, czyli sztywność zachowań prowadzi do pogorszenia funkcjonowania. Często prowadzi też do dyskomfortu osoby cierpiącej na dane zaburzenie. Kryterium rozpoznania jest wystąpienie zaburzeń przed osiągnięciem pełnoletniości oraz fakt, że nie są one spowodowane przez żadne współistniejące schorzenie.


Wyszukiwarka