Wielka Brytania

  1. demokracja parlamentarno – gabinetowa, tzw. parlamentaryzm;

Ad. 1) Parlamentaryzm

System parlamentarny pojawił się na początku XVIII w. w Wielkiej Brytanii. Model ten obecnie przeważa w Europie.

Prawo rządu do uczestniczenia w procesie tworzenia prawa w parlamencie. Rząd ma możliwość tworzenia prawa za sprawą posiadania inicjatywy ustawodawczej. Dzięki temu kieruje swoje projekty ustaw do parlamentu, które są popierane przez większość. Rząd jest głównym podmiotem w tworzeniu prawa.

- odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem.

- udział rządu w stanowieniu prawa.

- prawo głowy państwa do rozwiązywania parlamentu.

Oddzielenie głowy państwa od stanowiska szefa rządu (Premiera, Prezesa Rady Ministrów, Kanclerza). Głowa państwa nie jest aktywnym uczestnikiem życia politycznego. Angażuje się w sytuacjach wyjątkowych, np. w czasie przesilenia – sporu między partiami . Głowa państwa mianuje premiera i ministrów na wniosek premiera. Są to działania formalne. To, że głowa państwa mianuje premiera nie oznacza, że głowa państwa sama decyduje o szefie rządu. Premiera wyłania większość parlamentarna . Ministrów głowa państwa mianuje na wniosek premiera. Zależy to od dobrej woli premiera.

Głowa państwa jest symbolem państwa, ciągłości władzy. Głowę państwa powinien wyłaniać parlament lub ciało połączone: parlament i reprezentanci samorządu terytorialnego (np. elekcja prezydenta Włoch). W Polsce sytuacja jest nietypowa i niedobra gdyż głowa państwa wybierana jest w wyborach powszechnych.

Władza faktyczna należy do szefa rządu. Podmiotem jest tu rząd z premierem (kanclerzem) na czele.

Niektórzy członkowie rządu powinni zasiadać w parlamencie (taki wymóg jest w Wielkiej Brytanii).

Giovanni Satori wyróżnia trzy rodzaje parlamentaryzmu:

  1. parlamentaryzm premierowski,

  2. parlamentaryzm kanclerski,

  3. parlamentaryzm klasyczny.

Ad. a) Przykład: Wielka Brytania.

WIELKA BRYTANIA

Zasady ustroju:

  1. zasada demokracji – władza należy do narodu, który sprawuje ją przez reprezentantów w parlamencie. Rząd jest wyłaniany z większości parlamentarnej;

  2. zasada supremacji parlamentu – wszelkie akty parlamentu są legalne i nie mogą być przez nikogo kwestionowane. Wynika to z braku konstytucji;

  3. zasada monarchii konstytucyjnej – monarcha jest głową państwa, ale władza wykonawcza nie należy do niego ale do rządu i parlamentu;

  4. zasada państwa prawa – władza państwowa podporządkowana jest prawu. Obywatele są wolni i równi wobec prawa;

  5. zasada systemu parlamentarno-gabinetowego – rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem;

System brytyjskiego prawa konstytucyjnego

Nie ma konstytucji pisanej, ale jest prawo konstytucyjne. Jest ono wielowątkowe i tworzy je kilka źródeł konstytucyjnych.

  1. prawo zwyczajowe – reguły prawne kształtowały się stopniowo. To co było zwyczajem stawało się obowiązującą normą;

- monarcha →

- parlament → są to dzieła zwyczajów

- supremacja parlamentu →

  1. precedensy sądowe (orzecznictwo sądów) – orzeczenie sądowe jest normą prawną. Staje się ono kierunkiem dla takich samych lub podobnych późniejszych spraw;

  2. konwenanse konstytucyjne – powszechnie stosowane w pewnych sytuacjach zachowania. Odnoszą się do ustroju, funkcjonowania systemu;

- obowiązek dymisji rządu gdy ten straci poparcie Izby Gmin;

- kolegialna odpowiedzialność rządu przed Izbą Gmin za politykę, którą realizuje;

- zobowiązanie monarchy do powierzenia urzędu premiera liderowi partii, która ma większość mandatów w Izbie Gmin;

- rezygnacja premiera równa się dymisji wszystkich członków rządu;

- premier podaje się do dymisji jeśli jego partia straciła większość w Izbie Gmin w wyborach;

  1. akty prawne (ustawy) pochodzące od parlamentu – mają formę pisemną. Ustawodawstwo europejskie jest obowiązujące w Wielkiej Brytanii.

Normy prawa pisanego - najstarszą z nich jest:

- Wielka Karta Wolności z 1215 r.,

- Bill of Rights (Deklaracja Praw) z 1689 r.,

- Act of Settlement (Akt o sukcesji) z 1701 r.,

- ustawy o parlamencie z 1911 r. i 1949 r.,

- ustawy o ministrach Korony z 1937 r., 1964 r. i 1975 r.

Wielka Karta Swobód, Magna Charta Libertatum, The Great Charter, akt wydany w Anglii 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych. Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych. W XIII-XIV w. wielokrotnie potwierdzana, w XVII w. stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich.

Bill of rights, bill o prawach, deklaracja parlamentu angielskiego powzięta po obaleniu Jakuba II (1689), w której ograniczała władzę królewską na rzecz parlamentu (np. król nie mógł bez jego zgody zawieszać ustaw czy pobierać podatków), stała się podstawą stwierdzenia, że w Anglii “król panuje ale nie rządzi". Obecnie uważana za jeden z aktów konstytucyjnych Anglii.

Act of Settlement, Akt o następstwie tronu, angielski akt konstytucyjny z 1701, zapewniający następstwo tronu Anglii w razie bezpotomnej śmierci ówczesnej następczyni tronu, Anny Stuart. Wprowadził zasadę, zgodnie z którą panujący musiał być wyznania anglikańskiego. Ponadto stworzył podstawy niezawisłości sędziowskiej, przyjmując zasadę nieusuwalności sędziów przez króla. Rozwijał również zasadę odpowiedzialności parlamentarnej, przez wprowadzenie obowiązku kontrasygnowania decyzji królewskich. Dokument ten umocnił tendencje demokratyczne w Anglii.

  1. wielkie interpretacje prawa – wielkie podręczniki prawa jako źródło prawa konstytucyjnego.

1867 r. Walter Bagehot The English Constitution

Parlament

1) Izba Gmin

Jest reprezentacją pochodzącą w całości z wyborów powszechnych. Spośród 651 deputowanych (Members of Parliament - MP) tworzących to zgromadzenie, 524 reprezentuje okręgi wyborcze Anglii;

38 Walii; 72 to przedstawiciele Szkocji, a 17 – Irlandii Północnej.

  1. zasady wybierania Izby Gmin

    • czynne prawo wyborcze:

> obywatele brytyjscy, irlandzcy oraz Commonwealthu zamieszkujący Wielką Brytanię (trwałe zamieszkiwanie);

> ukończenie 18 lat;

> w wyborach nie uczestniczą:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- skazani w trakcie odbywanie kary

- osoby, które zostały skazane na przynajmniej 5 lat więzienia za korupcję

> głos można oddać za pomocą pośrednika lub poczty. Jedna osoba może mieć do trzech pełnomocnictw.

> ukończenie 21 lat;

> mogą kandydować obywatele Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Commonwealthu.

Nie-brytyjczyk może być członkiem parlamentu. W latach 80. Australijka została wybrana w Wielkiej Brytanii do Parlamentu Europejskiego.

> nie mogą kandydować:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- osoby, które pełnią urzędy apolityczne

- oficerowie i żołnierze w służbie czynnej

- policjanci

- pracownicy administracji

- duchowni różnych wyznań

- sędziowie

- osoby skazane na ponad rok więzienia

- bankruci

  1. zgłoszenie kandydata

Wybory odbywają się w 651 (659 w 1997 r.) jednomandatowych okręgach, w których wyborcy głosują bezpośrednio na deputowanego do Izby Gmin. Zasady podziału na okręgi wyborcze określają przepisy ustaw z 1949 i 1958 r. o rozdziale miejsc do Izby Gmin. Na ich podstawie powołuje się cztery stałe graniczne komisje państwowe (Boundary Commissions) dla Anglii, Irlandii Północnej, Szkocji i Walii. Dokonują one nie rzadziej niż raz na 15 lat przeglądu granic i liczebności okręgów wyborczych w celu zapewnienia zbliżonej siły głosu. Frekwencja wyborcza w trakcie wyborów z 1987 r. wynosiła 75,4%, a w 1992 r. – 76,9% uprawnionych do głosowania. Udział w wyborach nie jest obowiązkowy.

Okresowe przeglądy prawa wyborczego, pod kątem wprowadzenia nieodzownych zmian, dokonywane są na forum Konferencji Spikera (Speaker’s Conference). Jest to obradująca pod przewodnictwem spikera komisja parlamentarna, której skład osobowy odzwierciedla układ partyjny w izbie. Wnioski prac komisji kierowane są do premiera w formie listu spikera. W praktyce parlamentarnej XX w. Konferencja Spikera została zwołana pięciokrotnie.

651 (659 w 1997 r.) jednomandatowych okręgów wyborczych. Co 10 lat jeśli zachodzi potrzeba (np. gdy zmieni się liczba ludności) dochodzi do korekty granic w okręgach wyborczych. Jednak zasadniczy trzon okręgów nie jest zmieniony. \

Dwie osoby występują z kandydaturą: promotor (osoba występująca z kandydaturą) oraz seconder (zastępca). Na deklaracji oprócz ich podpisów musi być jeszcze osiem podpisów wyborców z danego okręgu. Kandydat zobowiązany jest wpłacić kaucję £ 500, która przepadnie jeśli nie uzyska on 5% głosów w okręgu wyborczym.

Po rejestracji wpisywany jest na listę kandydatów, na której może zamieścić do sześciu słów określające jego poglądy, np. konserwatysta.

Jest tyko jedna tura głosowania – kandydat, który uzyska największą ilość głosów wygrywa.

Gdy oboje kandydaci uzyskają identyczną ilość głosów to w komisji wyborczej dochodzi do losowania.

Każda partia ma „swoje” okręgi wyborcze – od dawna wygrywa w nich tam tylko jedna partia.

Okręgi marginalne – od tych okręgów zależy ostateczne zwycięstwo danej partii, ponieważ nie ma tam pewnych zwycięzców.

W Wielkiej Brytanii jest klasyczny system dwupartyjny. Obecnie słabnie poparcie dla konserwatystów i rządzącej Partii Pracy. Ten elektorat przejmują Liberalni Demokraci.

    • Kampanie wyborcze trwają zaledwie trzy tygodnie – od momentu rozwiązania Izby Gmin do dnia wyborów.

    • pracuje na rocznych sesjach – ok. 170 - 175 posiedzeń dziennych. Uroczystego otwarcia nowej sesji parlamentu dokonuje monarcha, który do zgromadzonych w Sali Izby Lordów parlamentarzystów z obydwu izb wygłasza mowę tronową (Speach from the Throne) będącą w istocie programem polityki rządu na najbliższy rok. Sesję parlamentarną zamyka instytucja prorogacji, czyli odroczenia sesji (prorogation) uroczyście ogłaszana parlamentarzystom z obydwu izb w sali Izby Lordów, również w formie królewskiej proklamacji. Zakończenie sesji przerywa bieg wszystkich prac nad nie ukończonymi projektami ustaw publicznych.

    • quorum – 40 deputowanych.

  2. Organizacja wewnętrzna

    • przewodniczącym jest spiker (Speaker) wybierany na pierwszym posiedzeniu Izby tuż po mowie tronowej. Działa przez całą kadencję. Nie ma uzasadnienia aby go zmieniać. Zazwyczaj spiker pełni swój urząd dość długo (15 – 20 lat). Jest członkiem partii mającej większość, ale jest absolutnie bezstronny. W swojej pracy nie może być motywowany poglądami politycznymi. Zajmuje się sprawami regulaminowymi. Panuje nad porządkiem obrad. Udziela i odbiera prawo głosu. Jego rozstrzygnięcia są indywidualne i nie odwoływalne. Podejmuje decyzje regulaminowe a nie polityczne.

    • spikerowi pomagają trzej zastępcy. Jeden z nich przewodniczy komisji budżetowej.

    • każda z partii ma swój lub parlamentarny.

    • na czele partii większościowej stoi premier, ale z racji swoich funkcji nie może być codziennie w parlamencie. Dlatego istnieje funkcja Lidera Izby (Leader of the House), który zastępuje premiera w przywództwie partii w Izbie Gmin. Lider Izby jest najbliższym współpracownikiem premiera. Otrzymuje od niego wskazówki. Zasiada w rządzie i posiada tytuł Lorda Przewodniczącego Tajnej Rady (pilnowanie następcy tronu).

    • lider opozycji jest mianowany przez monarchę i nosi tytuł Lidera Mniejszości JKM. Tworzy on „gabinet cieni” (shadow cabinet), który jest alternatywnym gabinetem. Dlatego wyborcy nie będą zaskoczeni kto zostanie kolejnym premierem jeśli wybory wygra opozycja. Lider opozycji otrzymuje połowę uposażenia premiera. Podobnie jest z członkami „gabinetu cieni”, którzy otrzymują połowę pensji swoich odpowiedników w realnym rządzie.

    • rzecznik dyscypliny partyjnej kieruje posłami aby głosowali zwarcie. Dyscyplina partyjna w Wielkiej Brytanii jest bardzo duża. Kiedy poseł wyłamie się z odpowiedniego głosowania to partia wykluczy go ze swoich szeregów. Nie zostanie ponownie wystawiony w wyborach.

Termin whip wywodzi się ze słownictwa łowieckiego i pierwotnie oznaczał naganiacza (whip lub whippers) sfory psów myśliwskich. Na gruncie terminologii ustrojowej obrazowo wyraża to porządkujące i dyscyplinujące funkcje parlamentarnych rzeczników dyscypliny partyjnej.

Każdego tygodnia w piątek rano posłowie otrzymują od głównego whipa program prac izby na przyszły tydzień. Zawiadomienie o tym (nosi także nazwę „whip”) zawiera oznaczenie skali ważności poszczególnych punktów programu obrad wyrażone podkreśleniami (od 1 do 3 linii), a ponadto określa wagę obecności posła w trakcie debaty jako: oczekiwanej (requested), koniecznej (necessary) i bezwzględnej (essential).

  1. komisje

    • Komisja Całej Izby (Committee of the Whole House) działa gdy zaistniała potrzeba przyśpieszenia prac nad ważną ustawą lub ustawami. Jest to debata niesformalizowana bez udziału spikera ponieważ według tradycji historycznej spiker był strażnikiem wpływów monarchy w Izbie. Był nominowany przez monarchę.

    • komisje podstawowe (stałe; standing committees) jako instytucje pojawiły się na trwałe w parlamencie na początku obecnego stulecia. Zadania komisji podstawowych związane są przede wszystkim z funkcją ustawodawczą parlamentu. Polegają one na rozpatrywaniu projektów ustaw publicznych, kierowanych do komisji na określonym etapie postępowania ustawodawczego. W zależności od zadań zlecanych komisjom podstawowym w Izie Gmin tworzone są:

  1. zwyczajne komisje podstawowe,

  2. komisje podstawowe drugiego czytania,

  3. komisje ds. prowincji Zjednoczonego Królestwa

  4. specjalne komisje podstawowe.

Nominacji członków dokonuje Komisja Selekcyjna, zawsze w odniesieniu do konkretnego projektu ustawy. Komisje podstawowe, z wyjątkiem komisji ds. prowincji, nie mają własnych nazw, lecz oznaczone są kolejnymi literami alfabetu łacińskiego tworząc np. Komisję Podstawową A, B, C itd. W trakcie sesji tworzy się zwykle do 10 komisji tego rodzaju. Jako ciała powoływane tylko do rozpatrywania konkretnego projektu ustawodawczego komisje podstawowe nie mają oznaczonej kadencji. Obrady komisji podstawowych są z zasady jawne.

- Wielka Komisja Szkocka (Scottish Grand Committee)

- Wielka Komisja Walijska (Welsh Grand Committee)

- Komisja ds. Irlandii Północnej (Northern Ireland Committee).

Są to komisje o właściwości ograniczonej do terytorium jednej z prowincji Zjednoczonego Królestwa. Projekty ustaw dotyczące Szkocji kierowane są do Wielkiej Komisji Szkockiej. Projekty regulacji prawnych odnoszących się do pozostałych komisji kierowane są do odpowiedniej komisji.

  1. funkcje

    • ustawodawcza

    • kontrola i ocena prac rządu i administracji

Rzadko się zdarza przegłosowanie wotum nieufności dla rządu. Ostatni taki przypadek wystąpił w 1974 r. gdzie o upadku rządu zadecydował jeden głos.

2) Izba Lodów obecnie przechodzi transformację. Stara zasada na której dotychczas działała okazała się współcześnie niefunkcjonalna. Nowe zasady działania Izby są obecnie tworzone.

Do 1999 r. wśród członków Izby przeważali lordowie dziedziczni (hereditary peers). Ustawa z XI 1999 r. pozbawia lordów dziedzicznych prawa do zasiadania w Izbie Lordów. Wyjątkiem jest odstępstwo dla 92 lordów dziedzicznych, najbardziej aktywnych, którzy mają pełnić swoje funkcje do ostatecznej reformy.

Specjalna Komisja do reformy Izby Lordów przedstawiła siedem propozycji reform. Wśród projektów znalazły się pomysły:

- elekcji całej Izby w wyborach powszechnych,

- aby część członków Izby miałaby pochodzić z wyborów powszechnych, a część z nominacji premiera,

- aby wszystkich członków nominował premier.

Tonny Blair, wbrew swojej partii, był za ostatnim pomysłem. Jednak w II 2003 r. wszystkie projekty został odrzucone.

Izba Lordów pracuje na sesjach rocznych. Na mocy przyjętej w 1660 r. normy regulaminowej posiedzeniom Izby Lordów przewodniczy z urzędu lord kanclerz (Lord Chancellor). Będąc spikerem izby wyższej lord kanclerz jest równocześnie członkiem gabinetu kierującym resortem sprawiedliwości, a ponadto najwyższym funkcjonariuszem państwowym angielskiego sądownictwa. Urząd lorda kanclerza jest symbolem powiązań i wzajemnego oddziaływania na siebie wszystkich trzech władz, tak charakterystycznego dla strojowego mechanizmu w systemie parlamentarnym. Kandydata do sprawowania tej funkcji rekomenduje premier, jednak bez obowiązku konsultowania się w tej kwestii z izbą.

W porównaniu ze spikerem Izby Gmin lord kanclerz jako przewodniczący Izby Lordów ma o wiele mniejszy zakres obowiązków. Honorowo pojmowane rygory dyskusji zwalniają go od przestrzegania porządku obrad, przywoływania mówców do porządku, kierowania dyskusją, udzielania głosu. Taki pasywny model przewodniczenia sprowadza się do czynności ceremonialno-protokolarnych, takich jak ogłoszenie decyzji, wyników głosowania, mianowanie sekretarzy izby, itp.

Jako spiker izby wyższej lord kanclerz zasiada w trakcie przewodniczenia jej obradom na usytuowanej przy końcu głównej osi Sali posiedzeń kanapie, tradycyjnie nazywanej woolsack (dosłownie wór wełny). Z tyłu za nim złożona jest buława (srebrny buzdygan ze złoconymi ornamentami długości około 1,5 m) symbolizująca władzę monarchy, na mocy której izba zbiera się na sesji. Jako wysoki rangą członek gabinetu, który często i aktywnie uczestniczy w debatach i głosowaniach na terenie izby, lord kanclerz nie jest związany rygorem apolityczności. Zwalnia też sprawowany urząd w Izie Lordów wraz z ustąpieniem rządu. W razie nieobecności lorda kanclerza, w przewodniczeniu obradom zastępuje go któryś z czterech zastępców

Pod względem historycznej tradycji i parlamentarnego protokołu w ścisłym związku z urzędem lorda kanclerza pozostają ponadto urzędnicy izby: sekretarz Parlamentu (Clerk of Parliaments) oraz wypełniający ważne obowiązki ceremonialne parlamentarny woźny (Gentelman Ucher of the Blach Rod). Współcześnie odpowiada on przede wszystkim za bezpieczeństwo i porządek na terenie izby.

Sposób wyłaniania Izby Lordów odbiega od kanonów demokratycznych i opiera się na zasadach dziedziczenia i mianowania. Wedle danych z 1992 r. prawo zasiadania w izbie miało 1211 parów, z tego 777 lordów dziedzicznych, 26 lordów duchownych, 20 lordów prawa i 386 lordów dożywotnich.

Najbardziej zróżnicowana jest kategoria lordów dziedzicznych (hereditary peers). Tworzą ją parowie Anglii, Szkocji, Wielkiej Brytanii i Zjednoczonego Królestwa. Parowie Anglii i Szkocji wywodzą się z czasów sprzed zawiązania unii realnej obu królestw z 1707 r. Tytuł para Wielkiej Brytanii nadawany był w okresie między unią z 1707 r. a zawarciem unii z Irlandią z 1800 r. Tytuł dziedziczony z nadania po tej ostatniej dacie to par Zjednoczonego Królestwa. Ustawa o parostwie z 1936 r. wprowadziła możliwość zrzeczenia się dziedzicznego tytułu lordowskiego (np. dla zasiadania w Izbie Gmin).

Przepisy tej ustawy przyznawały również wszystkim kobietom – dziedziczkom tytułu para – prawo zasiadania w Izie Lordów. W przypadku kobiet dziedziczenie tytułu lordowskiego nie było równoznaczne z prawem zasiadania w Izbie Lordów. Wyłomu w tej sprawie dokonała ustawa o parostwie dożywotnim z 1958 r., przyznając prawo do zasiadania w izbie kobietom piastującym godność para dożywotniego. I tak np. w sesji parlamentarnej 1987/88 na ogólną liczbę 1198 parów, kobiety zajmowały 68 foteli w Izbie Lordów, w tym 20 jako dziedziczki tytułu lordowskiego i 48 legitymujących się parostwem dożywotnim.

Lordowie duchowni (spiritual lords) są hierarchowie Kościoła anglikańskiego: arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchesteru. Do grupy tej należy ponadto 21 innych biskupów anglikańskich zasiadających w Izbie tylko w okresie sprawowania urzędu i powoływanych w kolejności starszeństwa.

Lordowie prawa (lord sof appeal potocznie law lords) powoływani są przez monarchę na mocy ustaw o sądownictwie apelacyjnym z 1876 i 1877 r. Mianowani są dożywotnio spośród doświadczonych praktyków wymiaru sprawiedliwości, do wypełniania funkcji sądowych izby.

Ostatnią kategorię parów tworzą lordowie dożywotni (life peers). Godność tę wprowadziła ustawa z 1958 r. Otrzymują ją, po rekomendacji premiera, z mianowania monarchy, kobiety i mężczyźni zasłużeni w życiu publicznym państwa.

  1. funkcje

    • ustawodawcza:

- inicjatywa ustawodawcza (bardzo rzadko realizowana)

- weto zawieszające. W skrajnym przypadku nawet na około jednego roku. Może zostać przełamane w Izbie Gmin poprzez ponowne uchwalenie ustawy na kolejnej sesji.

Decydują o zasadności impeachmentu. Z wnioskiem występuje Izba Gmin, a jego zasadność stwierdza Izba Lordów.

1806 r. – ostatnia procedura impeachmentu

Zgoda Izby Lordów jest niezbędna przy przedłużeniu kadencji Izby Gmin. W historii były dwa przypadki przedłużenia kadencji parlamentu. Pierwszy w czasie I wojny światowej (do 7 lat i 10 miesięcy), drugi – podczas II wojny światowej (do 9 lat i 7 miesięcy).


Wyszukiwarka