Główne zagadnienia z ćwiczeń z Higieny i Epidemiologii obowiązujące na egzamin:

1. Ryzyko względne, definicja, obliczanie, interpretacja.

Jest iloraz prawdopodobieństwa wystąpienia danego skutku(daje cechy) w grupie eksperymentalnej, w której zastosowano określoną interwencję (np. zabieg chirurgiczny lub terapia farmakologiczna badanym lekiem) i tego prawdopodobieństwa w grupie kontrolnej. Ryzyko względne odnosi się do związków przyczynowo-skutkowych i oznacza część ryzyka pozostałą po interwencji.

Przykład

Badanie ryzyka względnego zachorowania na raka płuc w dwóch grupach badanych, palących tytoń i niepalących.

a- Liczba chorych w grupie palących

b- Liczba chorych w grupie niepalących

m- Liczba palących ogółem

n- Liczba niepalących ogółem

Chorych Ogółem

Palący 18 88

Niepalący 2 136

a = 18, m = 88, b = 2, i n = 136

Prawdopodobieństwo zachorowania na raka płuc wśród palaczy było 20,45%, a wśród niepalących 1,47%. Ryzyko względne (hazard względny) zachorowania na raka związanego z paleniem tytoniu wynosi

RR= (a/m)/(b/n)= 13,9

co oznacza, że palacze (w przykładzie) są 14-krotnie bardziej narażeni na raka płuc, aniżeli niepalący.

2. Mierniki stanu zdrowia pozytywne.

Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji.

Przyrost naturalny obliczymy wzorem: Pn=U-Z. Występujące we wzorze wartości zazwyczaj podawane są jako wartości względne, tzn. przeliczane na 1000 mieszkańców i wtedy określane są jako: stopa albo współczynnik przyrostu naturalnego, rodność i umieralność.

Pn = U – Z (u = urodzenia Z = zgony) Sp = Pn/N gdzie N =1000

Współczynnik dzietności współczynnik określający liczbę urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat).

Współczynnik płodności określa średnią liczbę dzieci rodzonych przez jedną kobietę w danym społeczeństwie. Największy współczynnik występuje w krajach afrykańskich np. w Nigrze powyżej 4, najniższy w Europie poniżej 2.

3. Mierniki struktury demograficznej (rodność, płodność, przyrost naturalny).

Rodność - Jest to natężenie urodzeń w badanej zbiorowości, obejmującej osoby obojga płci, w określonym czasie.

Płodność - ludzi to zdolność do poczęcia istoty ludzkiej.

Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji.

Przyrost naturalny obliczymy wzorem: Pn=U-Z. Występujące we wzorze wartości zazwyczaj podawane są jako wartości względne, tzn. przeliczane na 1000 mieszkańców i wtedy określane są jako: stopa albo współczynnik przyrostu naturalnego, rodność i umieralność.

Pn = U – Z (u = urodzenia Z = zgony) Sp = Pn/N gdzie N =1000

4. Mierniki pośrednie:

a) umieralności ogólnej, liczba zgonów w stosunku do ogólnej liczby ludności na określonym terenie, stwierdzona w określonym przedziale czasu (miesiąc, rok): wyrażana współczynnikiem; umieralność dotycząca części populacji np. grup płci lub wieku lub określonej choroby nazywamy szczegółową lub specyficzną

b) swoistej umieralności, z podziałem na grupy społeczne i takie tam

c) umieralności proporcjonalnej, Wskaźnik określający proporcję liczby zgonów z powodu danej choroby w stosunku do liczby zgonów ogółem

d) śmiertelności- liczba zgonów z powodu danej choroby w stosunku do liczby chorych na tę chorobę, przeważnie określana w odsetkach

e) Współczynnik umieralności niemowląt : stosunek liczby zgonów niemowląt (tj. dzieci w wieku 0-1 roku) w danym przedziale czasowym do liczby urodzeń żywych; jeden ze wskaźników oceny stanu zdrowia populacji .Wyróżnia się umieralność wczesną niemowląt (do 27. dnia życia) oraz późną (między 28. dniem a 11. miesiącem)

f) współczynnik umieralności okołoporodowej, czyli urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku 0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych. W 2011 r. w Polsce kształtował się na poziomie ok. 6,7

g) Chorobowości- liczba chorych na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności na określonym terenie, stwierdzona w określonym dniu lub określonym przedziale czasu (przeważnie w okresie roku), wyrażana współczynnikiem. Chorobowość dotycząca części populacji, np. grup płci i wieku nazywa się szczegółową lub specyficzną

h) Zachorowalności- liczba nowych zachorowań na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności w określonym przedziale czasu ( miesiąc, rok), wyrażana współczynnikiem, może być szczegółowa – specyficzna

5. Obliczanie tendencji zachorowalności.

l.nowych zachorowań/ populacja narażona na ryzyko zachorowania na początku okresu badania x1000

5. Struktura umieralności w Polsce

Wstępne dane wskazują, że w 2008 r. zmarło ponad 379 tys. osób, co oznacza o 2 tys. więcej niż w 2007 r.; współczynnik umieralności pozostał bez zmian na poziomie 9,9‰. W ogólnej liczbie osób zmarłych ok. 47% stanowią kobiety.

W latach 1992–1998 obserwowany był systematyczny spadek umieralności; od 1999 r. nastąpił wzrost – rejestrowano ok. 360-380 tys. zgonów rocznie. Także w ostatnich latach liczba zgonów nieznacznie wzrastała, ale tempo tego wzrostu jest w miarę stabilne – co można przyjąć za początek procesu stabilizacji poziomu umieralności w Polsce.

Przyczyny

Głównymi przyczynami zgonów w Polsce są choroby układu krążenia i choroby nowotworowe; stanowią one ponad 70% wszystkich zgonów, trzecią grupą przyczyn są urazy i zatrucia – prawie 7%.

W zakresie umieralności z powodu chorób układu krążenia od kilku lat obserwuje się istotną poprawę. W pierwszej połowie lat 90. choroby te były przyczyną ponad 52% ogółu zgonów; na początku tego stulecia – prawie 48%, zaś w 2007 r. stanowiły 45,4% wszystkich przyczyn. Wśród kobiet umieralność w wyniku chorób układu krążenia jest zdecydowanie wyższa, ich udział w ogólnej liczbie zgonów wśród kobiet wynosi prawie 52%, a wśród mężczyzn ok. 40%.

Stopniowo zmniejsza się także odsetek zgonów powodowanych urazami i zatruciami, które obecnie stanowią 6,6% wszystkich zgonów, wobec 7,6% na początku lat 90. W tym przypadku także występuje duże zróżnicowanie umieralności według płci; wśród mężczyzn urazy i zatrucia stanowią 9,6% przyczyn, a wśród kobiet ok. 3,5%.

Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo szybki wzrost liczby zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi, przy jednoczesnym wzroście liczby nowych zachorowań. W 1990 r. nowotwory złośliwe były przyczyną prawie 19% zgonów, w 2000 r. stanowiły 23%, a obecnie 24,6% wszystkich przyczyn (wśród mężczyzn stanowią niewiele ponad 26%; wśród kobiet – ponad 23%).

6. Sytuacja epidemiologiczna w Polsce, czynniki ryzyka, zasady niefarmakologicznego leczenia: nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, cukrzycy, choroby wrzodowej.

Zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością:
Jednym z prostszych sposobów oceny stopnia nadwagi i otyłości jest obliczanie tzw. wskaźnika masy ciała - wystarczy znać masę ciała w kilogramach oraz wzrost w metrach. Należy zastosować wzór:

Zmianę diety, polegającą na ograniczeniu spożycia tłuszczu, soli oraz na wprowadzeniu warzyw, owoców i ryb.
Poniżej przedstawiono podstawowe zasady zdrowej diety, których powinien przestrzegać chory.

1. Zaprzestanie dosalania pokarmów - zastąpienie soli innymi przyprawami, np. pieprzem czy przyprawami korzennymi.

2. Jedzenie dużych ilości owoców i warzyw, zwłaszcza świeżych i bogatych w potas (bananów, pomidorów, ziemniaków, fasoli, grochu i szpinaku).

3. Spożywanie zup przygotowanych z warzyw.

4. Najbardziej wskazane jest spożywanie mięsa z drobiu, gotowanych (a nie smażonych!) ryb, gruboziarnistych kasz i ryżu.

5. Desery składające się z sałatek owocowych, budyni przygotowanych na chudym mleku.

6. Spożywanie w ramach śniadań i kolacji pieczywa pełnoziarnistego lub chrupkiego, płatków kukurydzianych, chudego sera i jogurtów, białka jajek.

7. Zdrowe są orzechy włoskie i migdały.

8. Zalecane jest picie mleka niskotłuszczowego, soków z warzyw, herbaty bez dodatku cukru; nie trzeba całkowicie eliminować kawy - wystarczy pić ją rzadziej, niezbyt mocną, najlepiej z chudym mlekiem bez śmietanki.

9. Unikanie bogatego w sól kuchenną jedzenia typu fast food, a także chrupek, chipsów, krakersów, słonych paluszków.

Choroby wrzodowej to dieta:

Od czasu wprowadzenia skutecznych leków oraz szerokiego wprowadzenia leczenia eradykacyjnego dieta odgrywa marginalną rolę w leczeniu choroby wrzodowej. Produkty nasilające dolegliwości: kawa, herbata, napoje gazowane, potrawy ciężkostrawne, cebula, pikantne przyprawy, smażone oraz tłuste potrawy, Produkty dopuszczalne: twarożki, chude, gotowane mięso, kisiel, galaretki, kasza ,ciasto, nie zawierające tłuszczów, jasne, czerstwe pieczywo, kawa zbożowa (kawa "Inka") Należy zaprzestać palenia papierosów – utrudnia gojenie wrzodu i powoduje zwiększone ryzyko jego nawrotu. W miarę możliwości należy unikać przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych – w razie konieczności leczenia przeciwbólowego lekiem o stosunkowo najmniejszej toksyczności dla nabłonka żołądka jest paracetamol.

Zwiększenie aktywności fizycznej (zwłaszcza: spacer, pływanie, jazda na rowerze).

Ograniczenie spożycia alkoholu. Zaniechanie palenia tytoniu.

7.Cukrzycy:

kontrolowana aktywność fizyczna w cukrzycy typu 2 
Wysiłek fizyczny jest nieodłączną częścią prawidłowego leczenia chorych na cukrzycę. 
Regularnie i właściwie stosowany pomaga poprawić wartości dobowego profilu glikemii oraz utrzymać lub osiągnąć właściwą masę ciała. Zalecenia PTD obejmują: 
— rozpoczynanie wysiłku fizycznego od umiarkowanej aktywności uzależnionej od indywidualnych możliwości pacjenta; 
— regularne podejmowanie wysiłku fizycznego, co najmniej co 2–3 dni, najlepiej codziennie; 
— rozpoczynanie wysiłku fizycznego od wykonania trwających 5–10 minut ćwiczeń wstępnych oraz zakończenie ćwiczeniami uspokajającymi; 
— określenie intensywności wysiłku fizycznego każdorazowo przez lekarza na podstawie indywidualnego obrazu klinicznyego; 
— najbardziej odpowiednią formą wysiłku fizycznego w grupie chorych na cukrzycę typu 2 w wieku podeszłym i/lub nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer 3–5 razy w tygodniu 

Dieta 

8. Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy t.2

Oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo i po posiłkach

Test na wykrycie obecności glukozy w moczu

Oznaczenie stężenia hemoglobiny glikolowanej (HbA1c)

Badanie moczu i osocza krwi pod kątem obecności ciał ketonowych

Patofizjologiczne badanie krwi w celu wykrycia ewentualnej obecności przeciwciał przeciwjądrowych

Krzywa glikemiczna (OGTT – test doustnego obciążenia glukozą)

Reakcja pacjenta na podanie insuliny

9.Pojęcia z zakresu epidemiologii chorób zakaźnych:

Zasiedlenie: opanowanie przez organizmy żywe terenu, w którym wcześniej nie występowały. Zasiedlane mogą być tereny dziewicze lub częściowo zajęte przez inne organizmy. W pierwszym etapie pojawiają się gatunki o szerokim zakresie tolerancji na czynniki środowiskowe. Mając duży potencjał rozrodczy, dużą szybkość rozrodu i łatwość rozprzestrzeniania się, a przy tym wpływając na środowisko abiotyczne, umożliwiają osiedlanie się innych gatunków.

źródło zakażenia pierwotne i wtórne

Pierwotne :

organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym:

- występują drobnoustroje chorobotwórcze

- rozmnażają się

- dostają się do otaczającego środowiska

Wtórne :
Źródło zakażenia wtórne – mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe, w którym występują drobnoustroje chorobotwórcze, które dostają się tu ze źródeł pierwotnych i rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach. Drobnoustroje te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności środowiska. 

zakażenie

wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.

rezerwuar

elementy przyrody ożywionej i nieożywionej zakażone/skażone patogenami, z których istnieje możliwość przeniesienia zarazków (zakażenia) na rośliny, zwierzęta lub ludzi. Rezerwuar jest dla danych zarazków środowiskiem, w którym się rozmnażają.

Przykłady:

koń jest rezerwuarem dla laseczek tężca Clostridium tetani,

człowiek jest rezerwuarem dla wirusów HIV,

gryzonie są rezerwuarem dla pałeczek dżumy Yersinia pestis.

nosicielstwo

to stan w którym u nosiciela (człowieka lub zwierzęcia) po przechorowaniu choroby zakaźnej lub w wyniku bezobjawowego zakażenia utrzymuje się obecność czynnika zakaźnego mimo braku objawów chorobowych

ognisko epidemii

ściśle określone miejsce wystąpienia epidemii

, nadzór epidemiologiczny Nadzór epidemiologiczny (n.e.) stanowi ciągłe, systematyczne zbieranie danych dotyczących chorób lub zakażeń w określonej populacji.

, dochodzenie epidemiologiczne wykrywanie przyczyn, źródeł i mechanizmów szerzenia się choroby.

10.Choroby zakaźne transmisyjne

Choroby transmisyjne stanowią własną grupę chorób zakaźnych odzwierciedlającą zmiany klimatyczne, migracje zwierząt i przenoszących drobnoustroje wektorów. Trwają również nieustanne badania, związane z potencjalną patogennością dla człowieka przenoszonych tą drogą zakażeń. Liczne gatunki mikroorganizmów, początkowo

chorobotwórczych jedynie dla zwierząt, okazały się być zagrożeniem również dla ludzi a

status innych w wielu przypadkach pozostaje nadal niewyjaśniony. Wirus WNV utrzymuje się wśród populacji ptaków, przenosząc się na pozostałe gatunki poprzez ukąszenia zakażonych komarów z rodziny Culicidae. Wiele Zakaleń o przebiegu subklinicznym jest

niediagnozowanych. Aspekt ekonomiczny Zakaleń WNV ma ogromne znaczenie szczególnie u koni sportowych

Choroby kwarantannowe-Wykaz chorób, które uzasadniają podjęcie decyzji o wydaleniu obywatela Unii Europejskiej lub członka rodziny niebędącego obywatelem Unii Europejskiej 
z powodu zagrożenia dla zdrowia publicznego 

1.	Cholera
2.	Dżuma
3.	Żółta gorączka oraz inne wirusowe gorączki krwotoczne
4.	Zespół ostrej niewydolności oddechowej SARS
5.	Gruźlica w okresie prątkowania
6.	Nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie

choroby odzwierzęce, zoonozy – zakaźne lub pasożytnicze choroby zwierząt, bądź przez zwierzęta tylko roznoszone, przenoszące się na człowieka poprzez kontakt bezpośredni lub surowce pochodzenia zwierzęcego, rzadziej drogą powietrzną (np. toksoplazmoza, bruceloza, wścieklizna, ptasia grypa i inne).

Nad zapobieganiem się szerzeniu chorób zakaźnych zwierząt czuwają lekarze weterynarii, natomiast leczeniem chorób odzwierzęcych u człowieka trudnią się lekarze chorób zakaźnych

Choroby tropikalne jakie są każdy winien to wyklinić

11. Elementy łańcucha infekcji: czynnik zakaźny, przenoszenie, gospodarz, środowisko.

Czynnik zakaźny to patogen, którego wniknięcie do organizmu wywołuje chorobę w postaci objawowej lub bezobjawowej.

Droga szerzenia, inaczej droga zakażenia – to sposób i mechanizm przenoszenia zakażenia.

Rodzaje:

Istnieją różne podziały, między którymi występują zazwyczaj niewielkie różnice. Oto jeden z nich:

przeniesienie bezpośrednie

bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym (także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne). Przeniesienie z jednej osoby na drugą, które nie są w relacji matka - dziecko nosi nazwę przeniesienia horyzontalnego.

bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem

zakażenia własnymi pasożytami np. owsika

zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:

drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka, toksoplazmoza)

w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie opryszczkowe

karmienie piersią

przeniesienie pośrednie

zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)

kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym

przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)

droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)

kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.:ospa wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie, grypa, angina, gruźlica, odra, różyczka

inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu przez dłuższy czas

wektory – żywi przedstawiciele : stawonogi (muchy, komary, wszy, pchły), gryzonie.

zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki

Gospodarz- wiadomo

Środowisko- bezwzględnie stwierdzam, że środowisko ma ogromny wpływ na szerzenie się wszelkiego rodzaju choróbska.

ŁAŃCUCH EPIDEMICZNY

1. źródła zakażenia:

• środowisko szpitalne (materace, pościel, ręczniki, sprzęt i aparatura medyczna, leki, pokarm, przedmioty do utrzymania higieny szpitalnej, urządzenia wodno – kanalizacyjne, klimatyzacyjne),

• sam pacjent (zakażenia endogenne – czynnikiem etiologicznym jest własna flora),

• inny pacjent (zakażony lub skolonizowany),

• personel medyczny (nosiciel).

2. drogi szerzenia się zakażenia

• przez ręce personelu,

• przez kontakt bezpośredni (narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, pościel, baseny, wzierniki, cewniki, klamki drzwi),

• przez źle wyjałowiony sprzęt medyczny,

• przez używanie brudnych ubrań ochronnych,

• przez transfuzję,

• przez przeszczep narządów,

• przez zanieczyszczona wodę, pożywienie, roztwory i płyny medyczne,

• powietrzno-pyłkowa (cząstki kurzu z wytrzymałymi na wysychanie bakteriami lub przetrwalnikami grzybów).

3. czynniki ryzyka zakażeń

• Zależne od pacjenta

• skrajność wieku (osoby najmłodsze i najstarsze),

• zaburzenia odporności,

• długotrwała antybiotykoterapia,

• diagnostyka inwazyjna,

• choroby towarzyszące (np: cukrzyca, choroby nowotworowe),

• uszkodzenie skóry (też odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,

• długotrwałe lub częste pobyty w szpitalu,

• niedożywienie,

• stres szpitalny.

• Zależne od szpitala

• zły stan techniczny szpitala,

• stosowanie terapii wielolekowej,

• stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,

• złe warunki sanitarno-higieniczne,

• zbyt zagęszczone sale chorych,

• niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,

• stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych,

• niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.

12. Etapy opracowania ogniska epidemii.

1. Otrzymanie wstępnego sygnału

2. Potwierdzenia wystąpienia epidemii

3. Potwierdzenie diagnozy

4. Stworzenie odpowiedniego zespółu do opracowania ogniska

5. Zastosowanie bezpośrednich działań przeciwepidemicznych i zaradczych

6. Opracowanie definicji przypadku i wyszukiwanie kolejnych przypadków

7. Opis przypadków w kategoriach czasu miejsca i osoby

8. Sformułowanie hipotez odnośnie źródła, czynnika oraz dróg szerzenia się

9. Testowanie hipotezy

10. Zastosowanie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych

11. Sporządzenie raportu

13. Profilaktyka swoista i nieswoista chorób zakaźnych.

Profilaktyka swoista

• Polega na stosowaniu:

• Prognostyki, czyli wcześniejszego prowadzenia badań serologicznych i na ich podstawie przewidywania wybuchu epidemii

• Szczepień ochronnych na terenie kraju lub danego obszaru

• Surowic odpornościowych

Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzania lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:

-izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli

-poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie

-izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt

-kontrolowania osób pracujących z żywnością

-przetwarzania żywności i wody

-kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.

-używania sterylnego sprzętu medycznego

-utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego

-przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych

-przestrzegania higieny osobistej

-używania środków ochrony osobistej

-prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji

-dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów

14. Wirusowe zapalenia wątroby, tężec, różyczka, odra, krztusiec, borelioza z Lyme, dur brzuszny, dury rzekome A,B,C , tularemia, wąglik, zgorzel gazowa, botulismus, dżuma, cholera, bruceloza, SARS, wirusowe gorączki krwotoczne, żółta gorączka, dur powrotny, ospa prawdziwa, malaria, dur wysypkowy– występowanie, patogen, przenoszenie, rezerwuar, objawy, zapobieganie, diagnostyka, inkubacja.

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY

• Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) jest chorobą zakaźną charakteryzująca się pierwotnym uszkodzeniem wątroby jako podstawowym narządowym wykładnikiem zakażenia jednym z wirusów hepatotropowych: HAV, HBV, HCV, HDV, HEV, HGV, TTV.

Występowanie

• Wirusowe zapalenia wątroby są problemem zdrowotnym dotyczacym wszystkich krajów na świecie. Od kilkunastu lat w krajach rozwinietych zmniejsza się zapadalność na wzw A i B, a wzrasta liczba wykrywanych zachorowań na wzw C.

Patogen

• Rezerwuarem i źródłem zakażenia wirusami hepatotropowymi są osoby chore na ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby oraz bezobjawowi nosiciele.

Drogi szerzenia i wrota zakażenia

• naruszenie ciągłości tkanek (zabiegi operacyjne, inwazyjne procedury diagnostyczne, zabiegi stomatologiczne, iniekcje, przetaczanie krwi i jej pochodnych, pobieranie krwi, tatuaże, przekłuwanie uszu, ciała

• droga kontaktów seksualnych i wertykalna

• droga feralno- oralna poprzez zakażone produkty spożywcze, wodę

Inkubacja

• Występowanie ostrego wzw A, B, E trwa najkrócej 4 tygodnie, średnio 1-3 miesiące. Zakażenie HCV 6-30 lat.

Początek choroby

• - okres zwiastunów: zespoły rzekomogrypowe, niestrawność, gorączkowe, alergiczne, stawowe

• - zmęczenie, anoreksja, wstręt do papierosów, bóle w prawym podżebrzu

• - faza żółtaczkowa (ciemne zabarwienie moczu i odbarwienie stolca), świąd skóry

Postacie

• Ostra faza choroby: zażółcenie skóry i białkówek, powiększenie wątroby i jej bolesność

• Postać nawrotowa: bóle stawowe, kłębuszkowe zapalenie nerek, krioglobulinemia

Rokowanie

• Nieleczone przewlekłe wzw zmierzają do marskości i niewydolności wątroby, rozwoju raka pierwotnego wątroby, 70-85% zakażeń HCV przebiega pod postacią pierwotnie przewlekłą, z czego 3-10% rozwija marskość po 15-20 latach od zakażenia. Wirus HCV, tak jak wcześniej HBV, uznany został za karcinogen I rzędu.

Różnicowanie

• Inne przyczyny uszkodzeń wątroby:

• - zakaźne (zimnica, posocznica)

• - toksyczne( alkohol, leki, grzyby trujące)

• - mechaniczne (niedrożność dróg żółciowych)

• - choroby nowotworowe

Tężec – Tetanus

• Choroba zakaźna, bakteryjna, przebiegająca ze wzmożoną pobudliwością i skurczami mięśni

Występowanie

• Choroba ta występuje na cały świecie.

Patogen

• Laseczka beztlenowa, Gram-dodatnia. Bakteria ta bytuje przede wszystkim w kurzu oraz w przewodzie pokarmowym zwierząt.

Inkubacja

• Okres wylegania kilka dni lub nawet kilka miesięcy

Początek choroby

• Pojawiają się objawy nieswoiste, jak:

• - mrowienia, drętwienie

• wzmożona potliwość i napięcie mięśni zwłaszcza żwaczy, co prowadzi do szczękościsku.

Objawy

• bolesne skurcz mięśni – tzw. Prężenia

• łukowate wychylenie (opistotonus), co może być przyczyną złamań kręgosłupa

• szczękościsk

Rokowanie

• Śmiertelność noworodków określa się na 50% , wciągnięcie w proces chorobowy mięśni oddechowych rokuje źle.

Różnicowanie

• - z zapaleniem stawów żuchwowych

• - z zatruciem strychniną

• - z padaczką

Diagnostyka

• Na podstawie obrazu klinicznego

Leczenie

• - leki uspakajające i zwiotczajace

• - spokój

• - ograniczenie dopływu bodźców dźwiękowych i świetlnych

• - podanie surowicy przeciwtężcowej (antytoksyna) lub immunoglobuliny ludzkiej przeciwtężcowej

• - antybiotyki

Zapobieganie

• Uodpornienie czynne poprzez podanie anatoksyny, czyli szczepionki przeciwtężcowej

Zapobieganie przedekspozycyjne

• Polega na stosowaniu szczepionki skojarzonej z anatoksyną błoniczą i przeciwkrztuścową (Di Per Te) według kalendarzyka szczepień.

Zapobieganie poekspozycyjne

• Obowiązuje po zranieniu z zanieczyszczeniem ziemią. Należy bardzo dokładnie opracować ranę, stosować antybiotyki.

RÓŻYCZKA – RUBELLA

• Zakaźna choroba wysypkowa wywoływana przez wirusy różyczki.

Występowanie

• Wirusy różyczki występują endemicznie na całym świecie. Największa zachorowalność na różyczkę w Polsce występuje wiosną i dotyczy głównie dzieci od 5 do 9 lat

Patogen

• Wirus występuje głównie w wydzielinie dróg oddechowych osób zakażonych. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Okres największej zakaźności zaczyna się 10 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa maksymalnie do 15 dni od momentu jej wystąpienia. Osoby szczepione nie są zakaźne dla otoczenia, mimo obecności wirusa w górnych drogach oddechowych.

Inkubacja

• 12-23 dni, przeciętnie 18 dni

Początek choroby

• Wiele zakażeń przebiega bezobjawowo. Objawy prodromalne takie jak gorączka, osłabienie, utrata apetytu występują głównie u osób dorosłych i trwają kilka dni.

Objawy

• - wysypka plamisto-grudkowa początkowo występuje na twarzy, a po upływie 24 godzin na skórze całego ciała

• - powiększenie węzłów chłonnych (zausznych, podpotylicznych, szyjnych)

Wady

• W Europie wady wrodzone związane z różyczką przebytą przez kobiety w ciąży występują 1 na 1000 urodzeń i stanowią 5 – 10% wszystkich wad wrodzonych.

Objawy wrodzonej różyczki

• - niska masa urodzeniowa

• - głuchotaa

• - krótkowzroczność

• - wrodzone wady serca

Rokowanie

• Dobre wśród dzieci i osób dorosłych. W różyczce wrodzonej rokowanie zleży od rodzaju wady.

Różnicowanie z:

• - odrą

• -płonicą

• -toksoplazmozą

• -mononukleozą zakaźną

Diagnostyka

• - obecność swoistych przeciwciał IgM u kobiet ciężarnych

Leczenie

• - objawowe

Zapobieganie

• - szczepienia

• W Polsce od 1988 roku szczepieniami objęte są dziewczęta w 13 roku życia.

• U kobiet w pierwszym trymestrze ciąży, narażonych na kontakt z różyczką

ODRA – MORBILLI

• Ostra choroba wysypkowa wieku dziecięcego o cyklicznym przebiegu. Patognomoniczna cechą odry jest pojawienie się wysypki za uszami.

Występowanie

• Choroba występuje na całym świecie. Charakteryzuje się sezonowością. Szczyt zachorowań w Polsce przypada na marzec i kwiecień. Zachorowanie endemiczne obserwuje się głównie w krajach o dużym przyroście naturalnym. W krajach Trzeciego Świata występuje przede wszystkim u dzieci poniżej 2 roku życia. W krajach o wysokim standardzie życia zachorowania występują co 2-3 lata. Chorują głównie dzieci od 3 do 5 roku życia.

Patogen

• Infekcja przenoszona drogą kropelkową. Wrotami zakażenia sa drogi oddechowe.

Inkubacja

• 10 – 14 dni, dłuższa u dorosłych, krótsza u dzieci

Początek choroby

• Nagły. 2 – 3 dni po okresie inkubacji, przed pojawieniem się wysypki, może wystąpić nieżyt spojówek i błony śluzowej nosa, gardła i dróg oddechowych: kaszel, bóle mięśni, gorączka.

• Na wysokości zębów trzonowych obserwuje się drobne, białawe grudki tak zwane plamki Koplika.

Objawy

• - wysypka na twarzy (głównie za uszami i na czole), następnie na tułowiu i kończynach

• - gorączka około 40°C

• - objawy zapalenia krtani, oskrzeli i płuc

Rokowanie

• Choroba przebiega najczęściej w postaci łagodnej. W niektórych krajach tropikalnych odra bywa chorobą groźną.

Niebezpieczne powikłania

• - zapalenie płuc z niewydolnością oddechowo- krążeniową

• - zapalenie mięśnia sercowego

• - zapalenie ucha środkowego

• Najbardziej niebezpieczne są powikłania mózgowe pod postacią podostrego stwardniejącego zapalenia mózgu (ZESS), zapalenie spojówek z owrzodzeniami rogówki, mogące prowadzić nawet do ślepoty.

Różnicowanie z:

• - ospą wietrzną

• - różyczką

• - szkarlatyną

Diagnostyka

• - rozpoznanie na podstawie typowego obrazu klinicznego

• - badanie serologiczne: testy immunoenzymatyczne, odczyn wiązania dopełniacza.

Leczenie

• Wyłącznie objawowe

Zapobieganie

• - bierne, poekspozycyjne- podawanie immunoglobuliny ludzkiej

• - czynne – stosowanie szczepionki

KRZTUSIEC - PERTUSIS

• Krztusiec jest szczególnie zakaźną chorobą układu oddechowego, która występuje na całym świecie.

Występowanie

• W Polsce po wprowadzeniu szczepień ochronnych zmniejszyła się liczba zachorowań.

Patogen

• Czynnik wywołujący krztusiec jest pałeczką Gram-ujemną, która charakteryzuje się dużą zmiennością formy od otoczkowych i zjadliwych do bezotoczkowych i niezjadliwych.

• Źródłem zakażenia i rezerwuarem tego patogenu jest wyłącznie człowiek.

• Pałeczki krztuśca bytują w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych, a toksyna krztuścowa rozprzestrzenia się drogą krwi. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni.

Inkubacja

• 6 - 21 dni, przeciętnie 7 – 10 dni

Początek choroby

• Powolny, trwa od 1 do 2 tygodni i jest wynikiem stanu zapalnego błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej i tchawicy.

Objawy

• Kaszel napadowy od 2 do 4 tygodni (jest skutkiem działania toksyn uwalnianych z rozpadających się komórek bakteryjnych). Napady kaszlu głównie nocą z zanoszeniem się jako tzw. Pianie.

Rokowanie

• Dobre, niekiedy kaszel może utrzymać się 6 – 12 miesięcy

Różnicowanie z:

• - zapaleniem oskrzeli

• - obecnością ciała obcego w drogach oddechowych

• - torbielą włóknistą krtani

Diagnostyka

• - badania wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej

• - testy serologiczne

Leczenie

• - antybiotyki

• - kortykosteroidy

Zapobieganie

• - izolacja chorych w okresie zakaźności krztuśca

• - uodpornienie czynne – poprzez szczepienie ochronne

DUR BRZUSZNY – TYPHUS ABDOMINALIS

• Ostra choroba zakaźna o różnorodnym obrazie klinicznym oraz charakterystycznym torze gorączkowym, wywołana przez pałeczki Salmonella typhi

Występowanie

• Występuje na cały świecie. Najwięcej zachorowań rejestruje się w krajach rozwijających się. Zwykle zwiększenie liczby zachorowań na dur brzuszny na danym terenie ma związek z klęskami żywiołowymi (powodzie, trzęsienie ziemi) oraz wojnami.

Patogen

• Czynnikiem etiologicznym są pałeczki duru brzusznego. Są to bakterie Gram- ujemne, wyposażone w aparat rzęskowy, dzięki któremu wykazują się ruchliwością. Pałeczki są chorobotwórcze tylko dla człowieka.

• Źródłem zakażenia jest człowiek – chory lub nosiciel, który wydala zarazki wraz z kałem lub moczem.

• Zakażenie następuje na drodze pokarmowej przez zanieczyszczoną wydalinami wodę lub żywność.

• Ważną role w biernym przenoszeniu zarazków odgrywają muchy.

• Istotą choroby jest przedostawanie się bakterii przez grudki chłonne jelita cienkiego do węzłów chłonnych krezkowych, skąd po namnożeniu wnikają do krwi.

Inkubacja

• 7-21 dni, najczęściej 10-14 dni

Początek choroby

• Powolny, niecharakterystyczny: ogolne osłabienie, utrata apetytu, bóle głowy, bóle stawowo-mięśniowe, bóle brzucha

Objawy

• Dur brzuszny charakteryzuje się typowymi dla tej choroby torem gorączkowym, w którym można wyróżnić 5 okresów;

• 1. okres narastania objawów (gorączka wzrasta codziennie o 0,5-1°C) trwa 7 dni

• 2. okres pełnego rozwoju choroby. Gorączka jest stała 39°-40°C trwa 14-21 dni

• 3. okres chwiejny – dobowe wahania temperatury mogą wynosić do 3 °C, trwa około 7 dni

• 4. okres obniżania się gorączki

• 5. okres zdrowienia – temperatura ciała wraca do normy, trwa kilka tygodni

• W stadium pełnego rozwoju choroby pojawiają się:

• - zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (spowolnienie, zaburzenie świadomości)

• - wzdęcia brzucha, zaparcia

• - na skórze brzucha i dolnej części klatki piersiowej – wysypka (różyczka durowa) w postaci 3-5 drobnych, różowych plamek

• Objawem patognomonicznym jest blednięcie wykwitów przy ucisku. Wysypka utrzymuje się 3-5 dni.

Rokowanie

• Dobre – w przypadku zastosowania leczenia przyczynowego

Różnicowanie z

• - posocznicą

• - zapaleniem płuc o różnej etiologii

• - zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowym

Diagnostyka

• - badania bakteriologiczne krwi, kału, moczu

• - testy serologiczne:

• a/ odczyn Widala

• b/ odczyn hemaglutynacji biernej

Leczenie – antybiotybiotyki

Zapobieganie – uodpornienie czynne szczepionką

DURY RZEKOME A,B,C – PARATYPHUS A,B,C

• Ostre choroby zakaźne wywołane przez pałeczki duru rzekomego

Występowanie

• Dur rzekomy typu A występuje w południowo-wschodniej Azji, typu C na Bliskim Wschodzie i w obszarze śródziemnomorskim, dur rzekomy B na całym świecie i w Polsce.

Patogeneza

• Choroby te wywołują pałeczki duru rzekomego Salmonella paratyphi A, B,C. Pałeczki typu A i B są chorobotwórcze tylko dla ludzi, typu C dotyczą również zwierząt, głównie gryzoni.

• Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, zwykle przez żywność (mleko, mięso, jaja) zanieczyszczona odchodami chorych i nosicieli oraz wodą. Bakterie te namnażają się początkowo w układzie chłonnym przewodu pokarmowego, skąd przedostają się do krążenia ustrojowego.

Inkubacje

• Około 10 dni, może przedłużać się do 3 tygodni

Początek

• Podstępny z gorączką, bólami mięśni, gwałtownymi bólami głowy

Objawy

• Przebieg podobny jest do duru brzusznego, zwykle łagodniejszy, o krótszym okresie trwania i rzadszych powikłaniach.

• Obserwuje się:

• - gorączkę

• - splenomegalię

• - zaparcia stolca

• - bradykardię

• Dur rzekomy typu B przebiega z obfitą wysypką plamisto-grudkową, zwykle występującą na brzuchu i klatce piersiowej.

• Dur rzekomy typu C występuje pod postacią ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego.

Rokowanie – dobre

Różnicowanie

• - dur brzuszny

• - gruźlica

• - zimnica

• - kolagenoza

Diagnostyka

• - wywiad epidemiologiczny

• - obraz kliniczny

• badania bakteriologiczne krwi (w pierwszych 7-10 dniach),kału i moczu (przez 3 tygodnie)

• - badania serologiczne, w tym tradycyjny odczyn Widala po 14 dniu choroby.

Leczenie

• - konieczna hospitalizacja

• Antybiotykoterapia

• - wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo- zasadowej

Zapobieganie

• - unikanie zwłaszcza w podróży, nieprzegotowanej wody, lodu, surowych warzyw, jajek, skorupiaków

• - istnieją szczepienia ochronne, dostępne w nielicznych krajach (USA, Niemcy), w Polsce nie stosowane.

BORELIOZA Z LYME – LYME BORRELIOSIS

• Jest to krętkowica przenoszona przez kleszcze wywołująca objawy skórne, stawowe, neurologiczne i sercowe

Występowanie

• USA oraz w Europie Środkowej i Wschodniej. W Polsce najwiecej zachorowań obserwuje się w województwie podlaskim i warmińsko- mazurskim

Patogen

• Rezerwuarem są zwierzęta wolno żyjące (głównie ssaki) stanowiące źródło zakażenia kleszczy, które przenoszą zakażenie na człowieka i inne zwierzęta.

• Ryzyko przeniesienia zakażenia w pierwszej dobie kontaktu z zakażonym kleszczem narasta po 24 godzinach, osiągając szczyt po 72 godzinach

Inkubacja

• 3 dni – do 3 miesięcy

Objawy

• 1. rumień pełzający do 5 cm (3 dni – 3 miesiące)

• 2. zapalenie stawów (obrzęki i ból) występuje do 6 miesięcy po zakażeniu, głównie stawy kolanowe, zwykle jednostronnie

• 3. u 5% chorych zajęcie mięśnia sercowego (blok przedsionkowo – komorowy)

• 4. zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych, uszkodzenie nerwu twarzowego, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu

• 5. uszkodzenie nerwów obwodowych i parestezje

• 6. przewlekłe zanikowe zapalenie dystalnych części kończyn połączone ze ścieńczeniem naskórka – obraz skóry starczej

Rokowanie

• Prawidłowo antybiotykoterapia przeprowadzona we właściwym stadium choroby daje szanse na pełne wyeliminowanie zakażenia

Różnicowanie

• - ze zmianami zwyrodniałymi

• - neuroboreliozą o innej etiologii

Diagnostyka

• - wykrywanie przeciwciał – metoda immunoenzymatyczna

Leczenie

• - antybiotykoterapia 21 dni

Zapobieganie

• – osłona ciała podczas przebywania w rejonach endemicznych

• - wczesne mechaniczne usuwanie kleszczy

TOKSOPLAZMOZA – TOXOPSMOSIS

• Odzwierzeca parazytoza

• Wywołana przez pierwotniaki Toxoplasma gondii

• Występowanie

  • Powszechne -Ludzie i zwierzęta na całym świecie

• Patogen

  • Toxoplasma gondii – pierwotniaki występujące u ptaków i ssaków, ale tylko u człowieka wywołują objawy choroby

HIV i AIDS w Polsce - dane od początku epidemii (1985 r.)
do końca października 2009 roku

• 12 627 zakażonych ogółem
  co najmniej 5 507 zakażonych w związku z używaniem narkotyków
  2 296 zachorowań na AIDS
  1 022 chorych zmarło

•  

• W październiku 2009r. poinformowano o uprzednio niezgłoszonych:

•  48 - zakażeniach obywateli polskich, wśród których było:

•   2 -  zakażonych w związku z używaniem narkotyków w iniekcjach, 

•   1 -  osoba zakażona drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych,
    4 -  mężczyzn homo lub biseksualnych,
    1 -  dzieci matek zakażonych HIV,
    0 -  zakażenia jatrogenne,
  40 -  osoby bez informacji o drodze zakażenia.
   

• Wśród nowo wykrytych zakażonych było 40 osób płci męskiej i 7 płci żeńskiej (brak danych o płci 1 osoba). Zakażeni byli w wieku 20 - 59 lat.

• W połowie grudnia 2009r. jest około 4337 pacjentów leczonych ARV.

Tularemia

• Jest to choroba zakażna pochodzenia odzwierzęcego, wywoływana przez drobnoustroje ( Francisella tularensis ).

Występowanie

• Przeważnie na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego – w Europie, Azji, Japonii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i w Meksyku.

• W Polsce endemiczne ogniska tularemii występują głównie w północnej części kraju.

• Rezerwuarem zarazków w przyrodzie jest wiele gatunków zwierząt: ssaków, ptaków, owadów, płazów, a także ryb. Najczęściej są to: króliki, zające, wiewiórki, chomiki, świstaki, lisy, wilki, nutrie oraz ptactwo domowe.

• W Polsce źródłem zakażenia sa przede wszystkim zające, więc zachorowania na tularemię obserwuje się głównie wśród myśliwych oraz członków ich rodzin.

• Możliwość –przenoszenia zakażenia drogą inhalacyjną sprawia, iż pałeczki tularemii coraz częściej są uznawane jako potencjalnie groźna broń biologiczna.

Patogen

• Czynnikiem etiologicznym choroby jest Gram-ujemna pałeczka tularemii.

• Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu bezpośredniego z zakażonymi zwierzętami, poprzez wodę lub żywność zanieczyszczoną wydalinami zwierząt.

• Źródłem zakażenia może być również materiał biologiczny pochodzenia zwierzęcego.

• Przenosicielami zarazków mogą być kleszcze.

Wrota zakażenia to:

• Skóra spojówki błony śluzowe dróg oddechowych

• przewód pokarmowy Inkubacja - 3-5 dni, maksymalnie do 10 dni

• Początek choroby:

• Rozpoczyna się nagle: ogólne osłabienie, gorączka, dreszcze, nasilone bóle głowy, bóle stawowo-mięśniowe

• Objawy:

• Po wniknięciu bakterii do organizmu, namnażają się w okolicznych węzłach chłonnych i drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych przedostają się do różnych narządów, w których powodują nacieki zapalne.

• Postacie tularemii

• - skórne

• - węzłowe

• - oczne

• - ustno-gardłowe

• - oskrzelowo-płucne

• - żołądkowo-jelitowe

• - wrzodziejąco - gruczołowe

• - trzewne

Rokowanie

Ze względu na zastosowanie antybiotyków rokowanie jest dobre

Różnicowanie: z

- mononukleozą zakaźną

- toksoplazmozą

- choroba kociego pazura

• W rozpoznaniu należy uwzględnić dane epidemiologiczne np.: pobyt w terenie endemicznym, kontakt ze zwierzętami lub materiałem pochodzenia zwierzęcego, kontakt z kleszczami.

• Diagnostyka

- badania serologiczne (testy immunofluorescencyjne)

- wykrywanie materiału genetycznego bakterii techniką PCR

- hodowla bakterii na specjalnych podłożach

• Leczenie – antybiotyki

Zapobieganie

- unikanie kontaktu z gryzoniami oraz kleszczami

- stosowanie odpowiedniej diety ochronnej podczas prac polowych oraz leśnych

- zachowanie szczególnej ostrożności podczas kontaktu z materiałem pochodzenia

zwierzęcego.

Wąglik (Anthrax)

• Jest to ostra, zakaźna choroba odzwierzęca przebiegająca głównie pod postacią skórną, tzw. czarna krosta.

• Występowanie

• Choroba ta występuje na całym świecie. Rezerwuarem są zwierzęta roślinożerne. Do zachorowania człowieka dochodzi w środowiskach przemysłowych. Zachorowalność na wąglik zmniejsza się w krajach rozwiniętych. Endemicznie występuje w Afryce, Azji, Ameryce Południowej. W Polsce wąglik notowany jest sporadycznie.

• Patogen

• Laseczka wąglika jest Gram-dodatnia. W obecności tlenu wytwarza formy przetrwalnikowe umiejscowione centralnie wewnątrz laseczki. Postacie zarodnikujące charakteryzują się opornością na środki dezynfekujące, temperaturę niską poniżej 10°C i wysoką powyżej 40°C oraz wpływ środowiska. Zarodniki w sprzyjających warunkach mogą przetrwać nawet kilkadziesiąt lat, zachowując pełną zdolność do zakażania. Rezerwuarem tych bakterii są zwierzęta roślinożerne.

• Inkubacja – 2 – 7 dni

Początek choroby

- nagły, po kilku dniach nieswoistych dolegliwości pojawiają się charakterystyczne objawy

• Objawy

Około 95% przypadków choroby stanowi - postać skórna, zwana czarną krostą

- 5% płucna

- sporadycznie jelitowa

• Miejsce

Objawy wąglika skórnego występują na odsłoniętych powierzchniach ciała: dłonie, twarz, szyja

Początkowo powstaje grudka, która powiększa się w ciągu 24-48 godzin, tworząc pęcherzyk, krostę a następnie owrzodzenie o średnicy 1-3 cm z charakterystycznym centrum wypełnionym masami martwiczymi i obrzękiem otaczającej skóry. Po 7-14 dniach owrzodzenie ulega wygojeniu, pozostawiając trwałą bliznę.

Cechą typową zmian skórnych spowodowanych wąglikiem jest bezbolesność. Powiększeniu ulegają okoliczne węzły chłonne.

• Postać płucna: przebiega dwufazowo

I faza – występują nieswoiste objawy rzekomo grypowe: jak suchy kaszel, bóle mięśniowe, osłabienie. Po 2-4 dniach stan chorego przejściowo poprawia się.

II faza – objawia się nagłymi zaburzeniami oddychania, którym towarzyszy hipoksja (wzrasta częstość tętna, oddechów i temperatura ciała)

• Postać jelitowa

Rozpoczyna się gorączką, wymiotami, chudnięciem. Pojawiają się fusowate wymioty, krwista biegunka, posocznica i wstrząs. Zmiany umiejscawiają się najczęściej w jelicie ślepym. Chory może umrzeć w czasie 2-5 dni.

• Rokowanie

Niepomyślnie rokuje 20% nieleczonych skórnych postaci wąglika.

Postacie płucne, nawet te niepowikłane, niemal zawsze rokują źle. Postać płucna i jelitowa powikłane posocznicą zazwyczaj kończą się zgonem.

• Różnicowanie:

z różą,

zapaleniem płuc

biegunkami i etiologii bakteryjnej i wirusowej

czyrakami,

półpaścem

• Diagnostyka

• metoda Elisa – stwierdzenie przeciwciał

• metoda PCR – czuła i swoista metoda

• preparat bezpośredni z owrzodzenia i krwi

• Leczenie – antybiotyki

• Zapobieganie

• Profilaktyka zakażenia u ludzi jest ściśle związana z nadzorem weterynaryjnym chorych zwierząt (niszczenie zwłok padłych zwierząt – spalanie, zakopywanie na głębokości co najmniej 2 metrów). Dezynfekcja zakażonej odzieży, wełny i sierści parami formaldehydu

• Osoby narażone na środowiskowy kontakt z zakażonym materiałem zwierzęcym powinny być szczepione. Szczepienia są skuteczne w około 92% przypadków.

• Wiele państw prowadzi badania nad wykorzystaniem wąglika jako broni biologicznej.

Zgorzel gazowa (gangrena)

• Zgorzel gazowa to gwałtownie rozwijająca się zagrażająca życiu martwica tkanek miękkich z ogólnoustrojową toksemią na skutek zakażenia beztlenowymi laseczkami z rodzaju clostridium.

• Występowanie

Zachorowania na całym świecie

Stanowią zakażenia przyranne na skutek urazów, jako powikłania po zabiegach diagnostycznych i chirurgicznych .

• Patogen

Gram- dodatnie laseczki występujące w: glebie, osadach dennych mórz i oceanów, w przewodzie pokarmowym ludzi zwierząt kręgowych

Istotnym czynnikiem predysponującym do rozwoju zgorzeli gazowej są rany tłuczone, miażdżone, kłute, szarpane, zanieczyszczone ziemią

• Inkubacja

Osiem minut od zanieczyszczenia sporami rany do rozwoju form wegetatywnych. Pierwsze objawy mogą wystąpić już po 6 godzinach.

• Początek choroby:

nagły ból w okolicy zakażonej rany

wrażenie ciężaru, ucisku

• Objawy

• w okolicy zakażonej po 6-10 godzinach obrzek i zblednienie skóry

• tworzą się krwotoczne pęcherze i sącząca treść o słodkawym zapachu ( tzw. posoka)

• przy ucisku okolicy rany wyczuwa się obecność gazu jako crepitatio – trzeszczenie, jest to najbardziej typowy objaw zgorzeli gazowej

• objawy toksemii wielonarządowej

• Rokowania

• Zależy od postaci klinicznej oraz od czasu wdrożenia właściwego postępowania. Chirurgiczne usunięcie martwych tkanek wraz ze stosowaniem antybiotyków oraz hiperbarii tlenowej zmniejsza śmiertelność do 20-25%

• Diagnostyka

• badanie treści wydobywającej się z rany i jej barwienie ujawnia obecność Gram – dodatnich bakterii

• hodowla w warunkach bezwzględnie beztlenowych

• Leczenie

• w przypadku martwicy mięśni niezbędne jest jak najszybsze usunięcie zmienionych tkanek

• chemioterapeutyka

• Zapobieganie

• rola właściwego chirurgicznego opracowania rany, czyli usunięcie martwych tkanek,

nacięcie skóry i tkanki podskórnej

• skuteczny drenaż celem udostępnienia dopływu tlenu

Zatrucie jadem kiełbasianym (botulinismus, botulinizm)

• Jest to groźna toksoinfekcja wywołana neurotoksynami wykazującymi powinowactwo do układu cholinergicznego, czego wynikiem jest symetryczny, postępujący niedowład mięśni

• Występowanie

• Na całym świecie. Pojawia się gdzie stosowane są nieprawidłowe metody przechowywania żywności oraz domowe sposoby pasteryzacji produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego w tzw. Wekach

• Powodem zachorowania może być spożycie produktów konserwowanych lub pakowanych próżniowo np.. żółtych serów, wędlin, ryb, jaj.

• Patogen

• Toksyny A,B,C1, C2, D, E, F, G wytwarzane są przez Gram-dodatnie laseczki

• Bombaż, czyli rozdęcie konserw wywołany jest obecnością gazów wytwarzanych na skutek proteolizy.

• Inkubacja

• Okres wylęgania choroby wynosi kilka dni, ale w przypadkach skrajnych objawy zatrucia mogą wystąpić już po kilku godzinach.

• Początek choroby

• Choroba rozpoczyna się nudnościami i wymiotami a także biegunką

• Objawy

• - zaburzenia widzenia (widzenie przez mgłę, dwojenie)

• - suchość w ustach, zaparcia - zaburzenia w połykaniu - zatrzymanie moczu

• - niedrożność porażenna jelit i mięśni oddechowych zagrażające bezpośrednio

• życiu

• Rokowanie

• Im krótszy okres wylegania choroby, tym gorsze bywa rokowanie. Porażenie mięśni oddechowych rokuje bardzo niepomyślnie.

• Różnicowanie

• Uwzględnić należy zatrucia pochodnymi atropinowymi, alkoholem metylowym

• Diagnostyka

• - wykrycie toksyn we krwi

• - próba biologiczna na zwierzętach

• Leczenie

• Rozpocząć jak najwcześniej

• Podać surowicę przeciwbotulinową po uprzednim wykonaniu próby uczuleniowej

• Dostępne są surowice

• - monowalentne A,B,E

• - poliwalentne A+B, A+B+E

• Chorym którzy nie spożywali ryb, należy podać surowicę przeciw jadowi kiełbasianemu typu A i B

• W przypadku spożycia ryb podaje się dodatkowo surowicę typu E

• Aktualnie dostępna jest w Polsce jedynie poliwalentna (A+B+E) surowica końska.

• Zapobieganie

• zwracać uwagę na skuteczną pasteryzację konserw i przetworów owocowo-warzywnych

• unikać spożywania pokarmów nieświeżych

• nie karmić miodem pszczelim niemowląt i małych dzieci

• gotowanie produktów spożywczych w temperaturze 100°C przez 10 minut inaktywuje neurotoksyny.

Dżuma (pestis)

• To ostra ,gorączkowa choroba zakaźna o bardzo ciężkim przebiegu, szerząca się wśród zwierząt, przenoszona na ludzi przez pchły.

• Występowanie

• Stwierdzona w Azji, Afryce, Ameryce. W Polsce nie występuje od 250 lat. Może być zawleczona przez turystów poza tereny endemiczne. Może być także bronią biologiczną.

• Patogen

• Gram- pałeczka. Na ludzi zakażenie jest przenoszone przez pchły szczurze. Chorzy z postacią płucną dżumy zakażają innych drogą kropelkową

• Inkubacja 5-7 dni

• Początek choroby:

• - nagła wysoka gorączka

• - bóle pleców

• - zaburzenia orientacji

• - senność

• Objawy

• - powiększenie i bolesność węzłów chłonnych (pachwinowych, pachowych, szyjnych)

• - powiększenie wątroby i śledziony

• Postać płucna dochodzić może do ostrej niewydolności oddechowej z nasiloną dusznością z obfitą wydzieliną – plwociną często krwistą

• Rokowanie

• Dżuma płucna jest jedną z najcięższych i najbardziej zaraźliwych chorób ludzi. Nie leczona postać jest śmiertelna w 50% przypadków

• Różnicowanie: z zapaleniami płuc i posocznicami i innej etiologii

• Diagnostyka

• Badanie plwociny i krwi, odczyny hemaglutynacji biernej, precypitacji i wiązania dopełniacza

• Leczenie

• W przypadku podejrzenia dżumy leczenie powinno być rozpoczęte natychmiast. Stosuje się antybiotyki

• Zapobieganie

• Obecnie trwają prace nad wyprodukowaniem szczepionki.

Cholera

• Jest to ostra choroba zakaźna charakteryzująca się intensywną biegunką i wymiotami, prowadząca do niebezpiecznego odwodnienia organizmu.

• Występowanie

• Rzadko występuje w krajach rozwiniętych, natomiast stanowi poważny problem krajów rozwijających się : Ameryki Południowej, Bangladeszu, Indii.

• Towarzyszy kataklizmom: trzęsieniom ziemi, powodziom.

• Patogen

• Gram-ujemny przecinkowiec. Bakterie posiadają zdolność wytwarzania silnej enterotoksyny, będącej przyczyną intensywnej, groźnej dla życia biegunki typu sekrecyjnego

• Inkubacja

• Najczęściej 1-3 doby, może być wydłużona do 5-6 dni

• Początek choroby - nagły

• Objawy:

• 1.postać poronna objawia się nieżytem żołądkowo-jelitowym

• 2.postać typowa objawia się:

• a/ nagłą obfitą biegunką bez parcia, która jest wodnisto-brunatna, nastepnie staje się wodnista z białawym zabarwieniem, przypomina odwar po ugotowaniu ryżu („stolec ryżowaty”)

• b/ wymiotami

• Prowadzi to do szybkiego odwodnienia organizmu. Stan ten objawia się :

• - suchością jamy ustnej

• - pragnieniem

• - głos staje się piskliwy

• - skóra nieelastyczna

• - zaostrzają się rysy twarzy

• - powstają duże zaburzenia elektrolitowe

• Rokowanie

• Niepewne. W 3-5 dniu choroby może chory zginąć. Choroba jest szczególnie groźna dla małych dzieci oraz osób starszych.

• Różnicowanie

• - z zakażeniami bakteryjnymi wywołanymi przez pałeczki Shigella i Salmonella oraz Escherichia coli

• - z Rota – Entero- i Parwowirusami

• Diagnostyka

• Badanie mikroskopowe świeżego kału lub wymiocin, które uwidacznia charakterystyczny świdrowaty ruch bakterii ustający po podaniu swoistej surowicy.

• Badaniem potwierdzającym zakażenie jest hodowla na podłożach selektywnych (bulion peptonowy, agar z tiosiarczanem, cytrynian)

• Leczenie

• Podstawową metodą jest jak najszybsze nawodnienie chorego wraz z uzupełnieniem elektrolitowym:

• - roztwór glukozy zawierający elektrolity podawany dożylnie

• - w przypadkach ciężkich – antybiotyki

• Zapobieganie

• - dbanie o higienę

• - spożywanie tylko gotowanych jarzyn i owoców morza oraz picie pasteryzowanych napojów

Bruceloza

• Jest zoonozą powodującą liczne uszkodzenia wielonarządowe.

• Proces choroby przebiega:

• - ostro

• - przewlekle

• Występowanie

• - Europa – państwa basenu Morza Śródziemnego

• - Kraje arabskie

• - Stany Zjednoczone

• - Meksyk

• - Peru Argentyna

• W Polsce w roku 2000 wykazano występowanie zakażenia typem II u 1,8% zajęcy i 12,3% dzików.

• Patogen

• Przyczyną choroby są pałeczki Gram-ujemne

• Rezerwuarem tych bakterii a jednocześnie źródłem zakażenia ludzi są zwierzęta: owoce, kozy i bydło, czasami dziki, jelenie i bizony. Bakterie wydalane są z mlekiem, moczem i kałem zwierząt.

• Zakażenie człowieka następuje poprzez:

• - uszkodzoną skórę

• - lub drogą pokarmową

• Namnażanie bakterii występuje w węzłach chłonnych, które następnie przedostają się do narządów bogatych w komórki układu siateczkowo - śródbłonkowego.

• Inkubacja 5- 21 dni

• Początek choroby

• - nagłe bóle głowy

• - gorączka z dreszczami

• Objawy

• - bóle stawów i kręgosłupa lędźwiowego

• - sztywność poranna

• - zaburzenia snu

• Bruceloza może przebiegać jako postać zagrażająca życiu

• - neurobruceloza

• - zapalenie wsierdzia

• - ropień ośrodkowego układu nerwowego

• Rokowanie

• Liczne uszkodzenia wielonarządowe mogą prowadzić do trwałego inwalidztwa

• Różnicowanie

• - z boreliozą

• - z chorobą reumatyczną

• Diagnostyka

• - testy aglutynacyjne – Wrighta (zawiesina pałeczek)

• - odczyny wiązania dopełniacza Burneta i Coombsa

• - testy Elisa – są one najbardziej swoiste

• Leczenie

• - objawowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne, psychotropowe, nasenne)

• - przyczynowe (antybiotyki + leki niszczące bakterie)

SARS – zespół ostrej niewydolności oddechowej Severe Acute Respiratory Syndrome

• SARS jest gwałtownie przebiegającą chorobą wirusową, objawiającą się zapaleniem płuc z często współistniejącą niewydolnością oddechową, która u około 8% chorych kończy się niepomyślnie.

• Występowanie

• Pierwsze przypadki SARS rozpoznano w Chinach pod koniec 2002r. Choroba rozprzestrzeniała się bardzo szybko do wielu krajów Azji: Hongkongu, Wietnamu, Tajwanu, Singapuru a drogą lotnicza przedostała się do Ameryki Północnej, Kanady i krajów Europy: Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii.

• Patogen

• Przyczyną choroby są koronawirusy. Wirusy przenoszone są bezpośrednio od człowieka do człowieka. Dostają się do organizmu drogą inhalacyjną z cząsteczkami wody lub kurzu. Wykrywane są w wydzielinie z dróg oddechowych, krwi, pocie, moczu i stolcu. Aktualnie nie stwierdza się nosicielstwa SARS.

• Inkubacja -od kilku godzin do 10 dni

• Początek choroby

• - gorączka powyżej 38°C

• - kaszel, duszność

• Objawy

• - wydzielina z nosa

• - bóle gardła

• - dreszcze i bóle głowy

• - bóle i uczucie sztywności mięśni

• Rokowanie

• Bardzo poważne wśród chorych, u których rozwija się niewydolność oddechowa. Zgony dotyczą około 8% chorych.

• Różnicowanie

• - z wirusowymi infekcjami grypopodobnymi, grypą

• Epidemiologiczne kryteria rozpoznania

• Pobyt lub tylko przejazd tranzytowy przez kraj w którym występują zachorowania na SARS albo kontakt z chorym na SARS. Istotny jest odstęp pomiędzy podróżą do kraju występowania SARS lub kontaktu z chorym na SARS dłuższy niż 10 dni.

• Diagnostyka

• - wykrycie w surowicy swoistych przeciwciał anty-SARS-CoV (testy Elisa lub IFA)

• - stwierdzenie obecności wirusów w hodowlach tkankowych

• Wykluczeniem choroby jest nieobecność przeciwciał anty – SARS-COV po 28 dniach lub więcej od wystąpienia objawów choroby.

• W badaniach morfologicznych chorych na SARS obserwuje się

• - limfopenię

• - małopłytkowść

• - wzrost aktywności fosfatazy kreatyninowej, dehydrogenazy mleczanowej

• - aminotransferaz asparginianowej i alaninowej.

• Leczenie

• I objawowe:

• - wspomagające krążenie

• - wyrównjace gospodarkę wodno- elekrolitową i kwasowo-zasadową

• - glikokortykostereoidy

• II zakażenia bakteryjne towarzyszące często chorobie podstawowej – antybiotykoterapia

• III przyczynowe: leki wirusowe

• Zapobieganie

• - rozwaga wyjazdów do krajów, w których występuje SARS

• - chorzy hospitalizowani powinni być izolowani w pomieszczeniach wyposażonych w system podciśnienia

• - osoby kontaktujące się z chorymi powinni używać masek ochronnych oraz odzieży specjalnej

• - skrupulatne przestrzeganie zasad higieny osobistej

• W Polsce pełny system zabezpieczający pobyt chorych i bezpieczeństwo personelu obsługującego zainstalowano w Instytucie Chorób Zakaźnych przy ul. Wolskiej w Warszawie

Wirusowe gorączki krwotoczne

• Mianem wirusowej gorączki krwotocznej – VHF (viral memorrhagic fever) określa się ciężką chorobę ogólnoustrojową, przebiegającą z uszkodzeniem układu naczyniowego, prowadzącym do zaburzenia homeostazy organizmu i ( najczęściej) towarzyszącymi objawami skazy krwotocznej.

• Wirusowe gorączki krwotoczne bardziej rozpowszechnione są w krajach subtropikalnych i tropikalnych.

• Są chorobami odzwierzęcymi, których rezerwuar zakażenia znajduje się w środowisku naturalnym zwierząt dziko żyjących, szczególnie gryzoni i małp.

• Zarażenie przenoszone jest przez komary i kleszcze drogą kropelkową albo przez bezpośredni kontakt z materiałem zakaźnym.

• W przebiegu zakażenia niektórymi z wirusów, odpowiedzialnych za gorączki krwotoczne, choroba może się przenosić z człowieka (chorego) na człowieka , dotycz to szczególnie gorączek afrykańskich:

• - Lassa

• - Marburg i Ebola

• - krymsko- kongijskiej wirusowej gorączki krwotocznej CCHF

• - oraz tzw. Postaci miejskich gorączek arbowirusowych

• Przebieg kliniczny

• - okres wylęgania 3-21 dni (średnio-7 dni)

• - początek jest ostry

• - wysoka gorączka (4-5 dni) (39-41°C)

• - tzw. Uczucie rozbicia

• - dreszcze

• - bóle głowy i mięśni, okolicy krzyżowej

• - kaszel

• - bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka

• W fazie drugiej choroby dołączą się objawy skazy krwotocznej, z krwawieniami z różnych narządów i układów, związane z uszkodzeniem i wzrostem przepuszczalności ścian drobnych naczyń krwionośnych.

• W tej fazie występują objawy niewydolności nerek, hipotensja oraz zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.

• Rokowanie

• Rokowanie jest zależne od:

• - rozległości, lokalizacji i nasilenia skazy krwotocznej

• - występowanie powikłań ogólnoustrojowych np.: wstrząsu

• - stopnia nasilenia patologii narządowych (np.: niewydolności nerek)

• - chorób pierwotnie współistniejących

• Śmiertelność w wirusowych gorączkach krwotocznych jest wysoka, osiąga wartość 50% a nawet 90% (gorączka Ebola i choroba Marburg)

• Profilaktyka

• 1. osoby udające się w rejony tropikalne i subtropikalne powinny zostać szczepione przeciwko gorączce krwotocznej

• 2. unikanie kontaktu z gatunkami będącymi znanym rezerwuarem zakażenia – głównie gryzoniami

• 3. kontrola populacji stawonogów, uniknięcie ukąszenia przez owady (stosowanie moskitierów oraz siatek w oknach)

• 4. stosowanie właściwej odzieży (długie rękawy i nogawki wieczorami)

• 5. przestrzeganie podstawowych rygorów sanitarnych

• a/ unikanie kontaktu z chorymi, ich wydalinami i płynami ustrojowymi

• b/ ścisła izolacja chorych i ich kontaktu

• c/ ścisłe przestrzeganie zasad higieny podczas opieki nad chorymi, a w tym prawidłowe stosowanie sprzętu ochrony osobistej, sprzętu jednorazowego użytku oraz środków dezynfekcyjnych

• d/ zgodne z przepisami utylizacje odpadów niebezpiecznych oraz zużytego sprzętu jednorazowego użytku

• e/ właściwa dezynfekcja sprzętu wielorazowego użytku

• 6. chemioprofilaktyka po ekspozycji na patogen

• Leczenie

• 1. kontrola bilansu płynów i uzupełnienie poziomu elektrolitów

• 2. leczenie przeciwwstrząsowe

• 3. leczenie powikłań: skazy krwotocznej, niewydolności nerek, zaburzeń neurologicznych, płucno- oddechowych

Żółta gorączka (febra, YF, yellow fever)

• Choroba występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej głównie w centralnej i zachodniej Afryce oraz południowej i środkowej Ameryce.

• Czynnikiem etiologicznym jest wirus żółtej gorączki (YF) należący do rodziny Flaoivividae, rodzaj Flavivirus.

• Postacie gorączki

• 1. forma miejska, z której rezerwuarem zakażenia jest człowiek, a wektorem komar z rodzaju Aedes

• 2. forma leśna klasyczna, w której rezerwuarem zakażenia są naczelne, a wektorami komary z rodzaju Haemagogus

• Okres wylęgania

• 3 – 6 dni, a początek choroby jest nagły , bez zwiastunów

• Objawy

• - złe samopoczucie, ogólne rozbicie

• - gorączka do 40°C z dreszczami

• - bóle głowy ból gałek ocznych

• Przypadki ciężkie – przebieg zakażenia jest 3- fazowy

• 1. objawy ogólne, które mogą ulegać remisji w ciągu 1-2 dni, kiedy temperatura ciała normalizuje się

• 2. ponowny wzrost gorączki przebiega zwykle z towarzyszącą żółtaczką

• 3. objawy skazy krwotocznej (wymioty krwawe, krwawienia do przewodu pokarmowego, wybroczyny i wylewy do błon śluzowych i narządów wewnętrznych oraz niewydolność nerek. Wystąpienie tych objawów jest niepomyślne rokowniczo.

• W przypadkach łagodnych dominuje jednofazowy przebieg choroby, a objawy ustępują po około 1 tygodniu.

• Do zgonów dochodzi najczęściej w trakcie 3 fazy choroby (4-9 dzień).

• Rozpoznanie

• - dodatnie odczyny serologiczne

• - izolacje wirusa z krwi chorego

• - zmiany w obrazie krwi – leukopenia, wzrost poziomu bilirubuny, wzrost transaminaz, wydłużenie czasu krzepnięcia, wydłużenie czasu protrombinowego

• Leczenie

• - objawowe w szpitalu

• W ciężkich przypadkach konieczne jest intensywne i zdecydowane leczenie powikłań choroby oraz prawidłowa pielegnacja.

• Zwalczanie i profilaktyka

• Zapobieganie i zwalczanie regulują przepisy o zwalczaniu chorób zakaźnych w Polsce oraz Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne. Zapobiegawczo stosuje się szczepionkę z żywego atenuowanego wirusa, podawana podskórnie, która zapewnia odporność na 10 lat. Ważność szczepienia w kontaktach międzynarodowych liczy się od 10 dnia po pierwszym szczepieniu i następnego dnia po szczepieniach kolejnych. Fakt zaszczepienia przeciwko żółtej febrze podlega obowiązkowi wpisu do Międzynarodowego Świadectwa Zdrowia.

Dur powrotny (febris reccurens)

• Endemiczna choroba gorączkowa wywołana przez krętki przenoszone przez wszy i kleszcze

• Występowanie

• Gorączka powrotna występuje w krajach Afryki, Azji oraz Ameryce Środkowej i Południowej, skąd może być zawleczona do Europy

• Patogen

• Krętki Borrelia przenoszone są przez wirusy oraz przez kleszcze. Dostają się do organizmu człowieka wraz ze śliną owada lub w wyniku wtarcia jego szczątków w uszkodzoną skórę.

• Inkubacja

• 5 15 dni od chwili zakażenia

• Początek choroby

• Występuje nagle – gorączka około 40°C, dreszcze, gwałtowne bóle mięśniowe

• Objawy

• - gorączka 5 – 7 dni o charakterze ciągłym po czym ustępuje na 2-5 dni i ponownie powraca. Zwykle występuje 3-10 epizodów gorączkowych, każdy następny krótszy od wcześniejszych.

• Rokowanie

• Uosób nieleczonych śmiertelność wynosi 2-10 %

• Różnicowanie

• - posocznica - dur brzuszny - choroba Denego

• - choroby nowotworowe - AIDS

• Diagnostyka

• - obecność krętków we krwi obwodowej pobranej podczas gorączki

• - testy serologiczne

• Leczenie

• - antybiotyki

• Zapobieganie

• - brak możliwości czynnego i biernego uodpornienia

• - stosowanie repelentów zapewnia ochronę indywidualnie

Ospa prawdziwa (Variola vera)

• Choroba zakwalifikowana do grupy chorób kwarantannowych. Umowna data eradykacji tej ciężkiej choroby zakaźnej przyjmuje się 26 X 1978r.

• Źródłem zakażenia ospą prawdziwą jest człowiek. Zakażenie przenosi się na drodze kropelkowej i kontaktowej przez:

• - złuszczony naskórek

• - treść pęcherzyków i krost

• - strup

• - przedmioty osobiste i ubrania (skażone koce i odzież)

• Okres wylegania 7-17 dni (średnio !2)

• Przebieg kliniczny

• 1. okres wiremii

• 2. okres wysypkowy

• Objawy

• - nagłe uczucie rozbicia

• - wysoka gorączka sięgajaca 40°C

• - bóle głowy karku,kończyn, stawów, krzyża (w nocy), jąder u mężczyzn

• - objawy infekcji wirusowej ( nieżyt gardła, nosa, oskrzeli)

• - 2-3 dzień na skórze wysypka plamista – grudkowa na twarzy ( okolice czoła, nosa, wargi górnej), owłosina skóra głowy, przedramion, pas barkowy ud i podudzi

• Wykwity wykazują tendencję do zlewania się, tworzą się owrzodzenia, strupy i blizny

• Rozpoznanie

• - badanie serologiczne i badanie wirusologiczne( wykonuje się w wytypowanych laboratoriach na świecie), próby biologiczne

• Materiał zakaźny (krew, treść pęcherzyków i krost, strupy, wymazy, popłuczyny)

• Leczenie

• Objawowe, ze szczególnym uwzględnieniem zabiegów pielęgnacyjnych oraz intensywnych działań mających na celu zapobieżenie rozwojowi powikłań.

• W związku z rozkwitem światowego terroryzmu istnieje obecnie realne ryzyko wykorzystania wirusa ospy prawdziwej jako środka ataku bioterrorystycznego i w związku z czym powrócił problem szczepień ochronnych społeczeństwa.

Malaria

• Jest chorobą wywołana przez 4 gatunki zarodźców

• - Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy)

• - Plasmodium malariae (zarodziec pasmowaty)

• - Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty)

• - Plasmodium ovale (zarodziec owalus)

• Są to pierwotniaki pasożytujące u człowieka w wątrobie i krwinkach czerwonych krwi obwodowej

• W krajach europejskich spotykana w Turcji i Grecji i południowych republikach byłego Związku Radzieckiego

• Około 40% ludności świata żyje w rejonach endemicznego występowania choroby (2-2,5 mld narażonych na zachorowanie)

• Na zimnice rocznie zapada 300-500 mln ludzi z czego 1,5-2,7 mln umiera

• W Polsce notuje się rocznie kilkadziesiąt przypadków zachorowań, dotyczących osób powracających z pracy i sporadycznie żołnierzy misji pokojowych.

• Malaria przenoszona jest przez samice komarów, w których ciele zachodzi cykl rozwojowy. Człowiek zostaje zarażony w trakcie ssania krwi przez samicę widliszka.

• Przebieg kliniczny

• Napad malarii przebiega w trzech fazach:

• 1/ faza zimna – uczucie zimna, dreszcze

• 2/ faza gorąca – gorączka powyżej 40°C, uczucie goraca, suchość skóry i błon śluzowych, zaburzenia świadomości, śpiączka, bóle brzucha związane z powiększeniem śledziony

• 3/ faza ustępowania objawów – gwałtowne obniżenie temperatury ze zlewnymi potami

• W przypadku zarażenia zarodźcem ruchliwym i owalnym napady występują co 48 godzin (trzeciaczka), zarodziec pasmowaty powoduje czwartaczkę (napady co 72 godzin), natomiast w zarażeniu sierpowatym napady są nieregularne.

• Zagrożenia dla życia stanowią objawy takie, jak:

• - śpiączka, napady drgawkowe, objawy ogniskowe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (malaria mózgowa)

• - ciężka niedokrwistość (normocytarna, normochromiczna)

• - zaburzenia w układzie krzepnięcia ze skazą krwotoczną małopłytkową lub DJC

• - niewydolność serca, obrzęk płuc

• - ostra niewydolność nerek z hemoglobinurią (objaw czarnego moczu)

• - wstrząs, kwasica, hipoglikemia

• Głównym mechanizmem jest rozpad zarażonych erytrocytów (wywołujący charakterystyczny napad gorączkowy)

• Niszczone są również prawidłowe erytrocyty i płytki krwi.

• Istotna rolę w patogenezie zmian narządowych odgrywa uogólnione reakcje zapalne stymulowane aktywacją cytokin odpowiedzialnych za tworzenie przeciwciał. Dochodzi do zaburzeń w przepływie krwi przez poszczególne, istotne dla życia narządy.

• Diagnostyka

• - obecność pasożyta w preparacie krwi wykonanym metodą grubej kropli i zabarwiony odczynnikiem Giemsy

• - testy diagnostyczne ( wykorzystujące technikę immunochromatograficznego oznaczania antygenów

• Leczenie

• - antybiotyki

• - terapia objawowa w przypadku występowania ciężkich, zagrażających życiu powikłań

• - preparaty przeciwzimniczne

• Profilaktyka

• 1. kształtowanie świadomości zdrowotnej (szkolenia)

• 2. eliminacja wektorów (zwalczanie stawonogów do pomieszczeń- stosowanie siatek okiennych i moskitierów nad łóżkiem)

• 3. stosowanie repelentów – odstraszanie komarów (stosowanie indywidualnych środków odstraszających na odsłonięte części ciała w godzinach aktywności komarów

• 4. chemioprofilaktyka – profilaktyczne podawanie leków zapobiegających wystąpieniu zachorowania

Dur wysypkowy (typhus exanthematicus)

• Choroba zakaźna, przebiegająca ostro, wywołana przez riketsje, wystepuje jak dur epidemiczny, przenoszony przez wszy odzieżowe oraz pod postacią nawrotów u osób uprzednio zakażonych

• Występowanie

• - towarzyszy klęskom żywiołowym

• - sprzyja zimna pora roku, bieda, stłoczenie ludzi, rzadkie zmiany bielizny, zaniedbania higieny osobistej

• Aktualnie dur wysypkowy epidemiczny występuje endemicznie w krajach Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej.

• Patogen

• Rickettsia prowazekii, bakteria bytująca śródkomórkowo. Rezerwuarem i źródłem inwazji bywa zakażony człowiek oraz południowo- amerykańska latająca wiewiórka.

• Do zakażenia człowieka dochodzi podczas żerowania w skórze człowieka wszy odzieżowej ludzkiej, przez wtarcie kału.

• Możliwe jest także zakażenie przez spojówkę oka.

• Patogen nie przenosi się z człowieka na człowieka. Prawdopodobne jest zakażenie przez wszy wiewiórek i muchy.

• Rickettsia prowazekii jest brana pod uwagę jako czynnik potencjalnie bioterrorystyczny.

• Inkubacja - około 1 tygodnia

• Początek choroby - nagły

• Objawy:

• - choroba rozpoczyna się gorączką, dreszczami, gwałtownymi bólami głowy i mięśni

• - około 5 doby pojawia się wysypka w zgięciach łokciowych i górnej części tułowia, szerząca się odśrodkowo

• - po kilku dniach zmiany staja się plamisto-grudkowe, ciemnieją, obejmując prawie całe ciało, oprócz twarzy, dłoni i stóp.

• Rokowanie

• - u dzieci choroba ma przebieg łagodniejszy

• - u chorych powyżej sześćdziesiątego roku życia śmiertelność może sięgać 40-50%

• Różnicowanie

• - posocznica meningokokowa

• - ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• - kiła

• Diagnostyka

• - obraz kliniczny

• - współistniejąca wszawica

• - odczyny serologiczne (odczyn wiązania dopełniacza)

• - test immunofluorescencji

• - odczyn Weil- Felixa (odczyn aglutynacji z pałeczką odmieńca OX19)

• Leczenie

• - antybiotyki

• Zapobieganie

• - zwalczanie wszawicy

• - szczepienia ochronne

15. Zakażenia szpitalne egzo- i endogenne – różnica, statystyki.

egzogenne

• to każde zakażenie, które nie było stwierdzane

• lub nie było w okresie wylęgania przy przyjęciu do szpitala,

• wystąpiło w czasie pobytu w szpitalu – lub w okresie wylęgania – po wypisaniu do domu.

• W większości przypadków przyjmuje się za szpitalne te zakażenia, które wystąpiły po 48 godzinach od przyjęcia lub wypisu ze szpitala.

• Dla zakażeń o dłuższym okresie wylęgania przyjmuje się dłuższe terminy (HBV, HCV, HIV, gruźlica- od 2 tygodni do wielu lat)

• Zakażenia egzogenne są wywołane przez florę szpitalną nabytą od innego pacjenta, najczęściej za pośrednictwem

  1. personelu medycznego (zakażenia krzyżowe)

  2. lub z innych źródeł (sprzęt medyczny, płyny, żywność).

endogenne

• każde zakażenie, które nie było stwierdzane lub nie było w okresie wylęgania przy przyjęciu do szpitala,

• wystąpiło w okresie pobytu w szpitalu i zostało spowodowane przez florę własną pacjenta.

  • Najczęściej przyczyną tych zakażeń są zabiegi medyczne, które powodują przenie Drogi moczowe-30-40%

  • Zapalenia płuc-18-31%

  • Rany 11-16%

  • Posocznica 1-15%

  • Skóra 6-14%

  • Drogi rodne 4%

  • OUN 0,3%

  • sienie flory własnej pacjenta w inne miejsce organizmu.

16. Łańcuch epidemiczny zakażeń szpitalnych.

1. źródła zakażenia:

• środowisko szpitalne (materace, pościel, ręczniki, sprzęt i aparatura medyczna, leki, pokarm, przedmioty do utrzymania higieny szpitalnej, urządzenia wodno – kanalizacyjne, klimatyzacyjne),

• sam pacjent (zakażenia endogenne – czynnikiem etiologicznym jest własna flora),

• inny pacjent (zakażony lub skolonizowany),

• personel medyczny (nosiciel).

2. drogi szerzenia się zakażenia

• przez ręce personelu,

• przez kontakt bezpośredni (narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, pościel, baseny, wzierniki, cewniki, klamki drzwi),

• przez źle wyjałowiony sprzęt medyczny,

• przez używanie brudnych ubrań ochronnych,

• przez transfuzję,

• przez przeszczep narządów,

• przez zanieczyszczona wodę, pożywienie, roztwory i płyny medyczne,

• powietrzno-pyłkowa (cząstki kurzu z wytrzymałymi na wysychanie bakteriami lub przetrwalnikami grzybów).

• Zależne od pacjenta

  • skrajność wieku (osoby najmłodsze i najstarsze),

  • zaburzenia odporności,

  • długotrwała antybiotykoterapia,

  • diagnostyka inwazyjna,

  • choroby towarzyszące (np: cukrzyca, choroby nowotworowe),

  • uszkodzenie skóry (też odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,

  • długotrwałe lub częste pobyty w szpitalu,

  • niedożywienie,

  • stres szpitalny.

• Zależne od szpitala

  • zły stan techniczny szpitala,

  • stosowanie terapii wielolekowej,

  • stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,

  • złe warunki sanitarno-higieniczne,

  • zbyt zagęszczone sale chorych,

  • niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,

  • stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych,

  • niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.

17.Najczęstsze zakażenia szpitalne bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze.

Częstość zakażeń szpitalnych w zależności od lokalizacji infekcji

• Drogi moczowe-30-40%

• Zapalenia płuc-18-31%

• Rany 11-16%

• Posocznica 1-15%

• Skóra 6-14%

• Drogi rodne 4%

• OUN 0,3%

zakażenie układu moczowego

• najczęstsze zakażenia szpitalne (oprócz szpitali pediatrycznych)

• najczęściej drogą wstępującą

• głównie zakażenia endogenne (własna florą jelitową – E. coli)

• rzadko przez ręce personelu medycznego jako zakażenia egzogenne

• 70% występuje podczas cewnikowania pęcherza-ryzyko ok. 5% chorych na dzień pozostawienia cewnika

• U ok. 3% rozwija się posocznica

• Sprzyja zastój moczu (przerost prostaty, wady wrodzone, zaburzenia neurologiczne, guzy)

BAKTERYJNE

• ziarniniaki Gram-dodatnie:

o gronkowce koagulazoujemne (Staphylococcus saprophiticus, S. epidermidis)-zakażenia krwi

o gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)-miejsca operacyjne

o enterokoki (Enterococcus faecalis, E. faecium)-układ moczowy

• Pałeczki Gram-ujemne:

o Enterobacteriaceae (Enterobacter, Serratia, Klebsiella)-układ moczowy

o pałeczki niefermentujące (Pseudomonas, Acinetobacter)-centralne wkłucia żylne

o Legionella pneumophila-układ oddechowy

• Beztlenowe laseczki Gram-dodatnie

• Clostridium difficile-przewód pokarmowy

WIRUSOWE

• egzogenne

  • występują w postaci mniejszych lub większych epidemii oddziałowych,

• endogenne

  • reaktywacja latentnego zakażenia lub nosicielstwa wirusowego

    • głównie dotyczą pacjentów ze zmniejszona odpornością

• zakażenia układu oddechowego

przebieg infekcji zależy głównie od układu odpornościowego gospodarza.

Do zakażeń dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub za pośrednictwem brudnych rąk.

Ze względu na dużą śmiertelność u chorych z niedoborami odporności oraz u niemowląt z rozsianymi zakażeniami HSV lub VZV konieczne jest stosowanie odpowiedniego leczenia przeciwwirusowego.

o Czynniki etiologiczne to:

wirusy grypy i paragrypy,

adenowirusy,

enterowirusy,

CMV, EBV, HSV,

wirus odry, świnki, różyczki

• zakażenia żołądkowo-jelitowe

dochodzi do zakażeń na drodze feralno-oralnej za pośrednictwem brudnych rąk.

Większość zakażeń ma przebieg łagodny, samoograniczający się i nie wymaga swoistego leczenia.

Czynniki etiologiczne to:

- enterowirusy (polio, Coxackie A i B, wirusy Echo),

- adenowirusy, rotawirusy, astrowirusy,

- WZW typ E, WZW typ A.

PASOŻYTNICZE

• W naszych warunkach klimatycznych pasożytnicze zakażenia szpitalne są najczęściej wywoływane przez pierwotniaki, takie jak:

  • Toxoplazma gondii – głównie zakażenia endogenne, rzadko egzogenne (krew, przeszczepy),

  • Pneumocystis carinii – głównie zakażenia endogenne, rzadziej egzogenne (noworodki, niemowlęta),

  • Cryptosporidium sp. – głównie zakażenia egzogenne, biegunki,

  • Giardia lamblia – głównie zakażenia egzogenne, biegunki i inne schorzenia przewodu pokarmowego,

  • Trichomonas vaginalis – zakażenia egzogenne, noworodki podczas porodu,

GRZYBICZE

• W ostatnich latach częstość występowania grzybic zwiększyła się o 300%,

• obejmując swoim zasięgiem około 10-40% ludności świata.

• Szacuje się, że około 15% populacji ludzkiej przechodzi w ciągu swojego życia, często nawet o tym nie wiedząc, jakąś formę powierzchownego zakażenia grzybiczego.

• W Polsce uważa się obecnie, że chorzy z grzybicą stanowią 10% wszystkich pacjentów leczonych ambulatoryjnie w poradniach dermatologicznych.

• Dane epidemiologiczne wskazują, że po roku 1990 liczba grzybiczych zakażeń szpitalnych zwiększyła się do ponad 17%.

• W trakcie hospitalizacji umiera około 29% chorych z fungemią.

Informacje o hałasie brałem z Wikipedii

18. Parametry charakteryzujące hałas szkodliwy.

natężenie hałasu	reakcja organizmu
ok. 70 dB	niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie
powyżej 75 dB	rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenie pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia
Od 90 dB	Osłabienie i ubytek słuchu
Od 120 dB	Niebezpieczeństwo mechanicznego uszkodzenia słuchu
130 dB	Granica bólu

Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego.

19. Ostry uraz akustyczny, przewlekły uraz akustyczny

1. Ostry uraz akustyczny spowodowany jest dźwiękiem o bardzo wysokim natężeniu (eksplozja, huk powyżej 130 dB), który powoduje uraz ciśnieniowy.

Skutkiem tego są zaburzenia krążenia w naczyniach kapilarnych ucha wewnętrznego, spadek ciśnienia parcjalnego tlenu (pO2) w płynach ucha wewnętrznego, który może doprowadzić do częściowo odwracalnego uszkodzenia narządu Cortiego. Innym powikłaniem może być pęknięcie błony bębenkowej.

Objawami ostrego urazu akustycznego są:

• ból ucha

• głuchota

• szum uszny

• krwawienie z ucha

Leczenie w pierwszej dobie po urazie polega na podawaniu dekstranu małocząsteczkowego. Ponadto w przypadku uszkodzenia błony bębenkowej wykonuje się tympanoplastykę.

1. Przewlekły uraz akustyczny jest trwałym uszkodzeniem słuchu wskutek długotrwałej ekspozycji na umiarkowany hałas (ok.80-85 dB). Nasilenie objawów zależy od natężenia dźwięku, czasu ekspozycji i indywidualnej wrażliwości na hałas.

Objawy obejmują:

• uczucie ciśnienia w uchu i głowie

• szumy uszne

• zaburzenia koncentracji

• obniżenie wrażliwości na bodźce o częstotliwości powyżej 4 kHz – typowy objaw odbiorczego uszkodzenia słuchu.

Leczenie zależy od stopnia uszkodzenia słuchu. Przy znacznych zaburzeniach może być konieczne protezowanie narządu słuchu.

20. Zawodowe uszkodzenie słuchu.

Zgodnie z aktualnie obowiązującym wykazem chorób zawodowych¹ zawodowe uszkodzenie słuchudefiniowane jest jako: „Obustronny trwały² odbiorczy³ ubytek słuchu⁴  typu ślimakowego⁵ lub czuciowo-nerwowego⁶ spowodowany hałasem⁷, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz”.

¹ Pozycja 21 Załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. 
  (DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869).
² Uszkodzenie jest nieodwracalne.
³ Przewodzenie dźwięku od jego źródła przez ucho zewnętrzne (małżowina uszna i przewód 
  słuchowy zewnętrzny) oraz ucho środkowe (błona bębenkowa, łańcuch kosteczek słuchowych)
  są niezaburzone.Upośledzony jest natomiast odbiór dźwięku, tj. proces polegający na zamianie
  bodźca dźwiękowego w impuls elektryczny, który zachodzi w uchu wewnętrznym.
⁴ Ubytek słuchu = podwyższenie progu słuchu.
⁵ Uszkodzone są wybiórczo komórki słuchowe zewnętrzne ślimaka.
⁶ Uszkodzone są komórki słuchowe zewnętrzne, inne struktury ślimaka oraz wtórnie 
   dendryty nerwu słuchowego i komórki zwoju spiralnego. Do tych zmian dochodzi
   na przestrzeni wielu lat narażenia na hałas.
⁷ Ubytek słuchu ma charakter odbiorczy — ślimakowy lub czuciowo-nerwowy, a kształt krzywej 
   audiometrycznej jest typowy dla uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem (krzywa
   audiometryczna opadająca powyżej 2 kHz, z załamkiem, tj. najgłębszym ubytkiem słuchu 
   dla 4–6 kHz). Konieczne jest przy tym wykazanie związku niedosłuchu z wieloletnim 
   narażeniem na hałas w miejscu pracy, przekraczającym wartość NDN (najwyższego 
   dopuszczalnego natężenia), tj. 85 dB(A).

21. SKUTKI HAŁASU DLA ORGANIZMU:

ok. 70 dB- niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie

powyżej 75 dB- rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze,zaburzenia pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia

od 90 dB osłabienie i ubytek słuchu

od 120 dB niebezpieczeństwo mechaniczne uszkodzenia słuchu

130 dB granica bólu

Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne (np. za wysokie, lub za niskie), a także drażniące w inny sposób (np. jednostajne, długotrwałe, przenikliwe, rozpraszające, mające miejsce w nieodpowiednim miejscu lub czasie itd.) mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa (a bodźce akustyczne odbierane są przez ucho nawet w czasie snu), tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego.

Wpływ hałasu na organizm człowieka i jego skutki Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego można podzielić na dwa rodzaje: wpływ hałasu na narząd słuchu pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy oraz zmysły człowieka).             Szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu powodują następujące jego cechy i okoliczności narażenia: równoważny poziom dźwięku A (dla hałasu nieustalonego) lub poziom dźwięku A (dla hałasu ustalonego) przekraczający 80 dB; bodźce słabsze nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym nieprzerwanym działaniu Tabela - Ryzyko utraty słuchu w zależności od równoważnego poziomu dźwięku A i czasu narażenia (ISO 1999:1975) Równoważny poziom dźwięku A, dB Ryzyko utraty słuchu, % Czas narażania, lata 5 mniejsze od 80 0 85 1 90 4 95 7 100 12 105 18 110 26 115 36 długi czas działania hałasu; skutki działania hałasu kumulują się w czasie; zależą one od dawki energii akustycznej, przekazanej do organizmu w określonym przedziale czasu, ciągła ekspozycja na hałas jest bardziej szkodliwa niż przerywana; nawet krótkotrwałe przerwy umożliwiają bowiem procesy regeneracyjne słuchu, hałas impulsowy jest szczególnie szkodliwy; charakteryzuje się on tak szybkim narastaniem ciśnienia akustycznego do dużych wartości, że mechanizmy obronne narządu słuchu zapobiegające wnikaniu energii akustycznej do ucha nie zdołają zadziałać, widmo hałasu z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich. Hałas o takim widmie jest dla słuchu bardziej niebezpieczny, niż hałas o widmie, w którym maksymalna energia zawarta jest w zakresie niskich częstotliwości; wynika to z charakterystyki czułości ucha ludzkiego, która jest największa w zakresie częstotliwości 3 ÷ 5 kHz, szczególna, indywidualna podatność na uszkadzający wpływ działania hałasu; zależy ona od cech dziedzicznych oraz nabytych np. w wyniku przebytych chorób. Skutki wpływu hałasu na organ słuchu dzieli się na: upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia, w wyniku długotrwałego narażenia na hałas, o równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB. uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu, będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130 ÷ 140 dB Podwyższenie progu może być odwracalne (tzw. czasowe przesunięcie progu) lub trwałe (trwały ubytek słuchu). Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słyszenia o wielkości co najmniej 45dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz, stanowią kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu, jako choroby zawodowej. Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego - trwałe, nie dające się rehabilitować inwalidztwo - znajduje się od lat na czołowym miejscu na liście chorób zawodowych.             Pozasłuchowe skutki działania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Anatomiczne połączenie nerwowej drogi słuchowej z korą mózgową umożliwia bodźcom słuchowym oddziaływanie na inne ośrodki w mózgowiu (zwłaszcza ośrodkowy układ nerwowy i układ gruczołów wydzielania wewnętrznego), a w konsekwencji na stan i funkcje wielu narządów wewnętrznych. Doświadczalnie wykazano, że wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu mogą występować po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 dB. Słabsze bodźce akustyczne (o poziomie 55 ÷ 75 dB) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę i zmniejszać jej wydajność. Można stwierdzić, że pozasłuchowe skutki działania hałasu są uogólnioną odpowiedzią organizmu na działanie hałasu, jako stresora przyczyniającego się do rozwoju różnego typu chorób (np. choroba ciśnieniowa, choroba wrzodowa, nerwice i inne). Wśród pozasłuchowych skutków działania hałasu, należy jeszcze wymienić jego wpływ na zrozumiałość i maskowanie mowy czy dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie (o poziomie 80 ÷ 90 dB) i maskowanie sygnałów ostrzegawczych nie tylko zwiększa uciążliwość warunków pracy i zmniejsza jej wydajność, lecz może być również przyczyną wypadków przy pracy. Kryterium zrozumiałości mowy stanowi jedno z ważniejszych kryteriów oceny hałasu w środowisku.

22.

POMIAR I OCENA WIELKOŚCI CHARAKTERYZUJĄCYCH HAŁAS W ŚRODOWISKU - OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z NARAŻENIEM NA HAŁAS Ze względu na cel (określenie emisji hałasu maszyn lub ocena narażenia ludzi) metody pomiarów hałasu dzieli się na: metody pomiarów hałasu maszyn metody pomiarów hałasu w miejscach przebywania ludzi (na stanowiskach pracy). Metody pomiarów hałasu maszyn stosuje się w celu określania wielkości charakteryzujących emisję hałasu maszyn, rozpatrywanych jako oddzielne źródła hałasu w ustalonych warunkach doświadczalnych i eksploatacyjnych. Zgodnie z dyrektywami europejskimi wielkościami tymi są: poziom mocy akustycznej lub poziom ciśnienia akustycznego emisji na stanowisku pracy maszyny lub w innych określonych miejscach. Wybór wielkości zależy od wartości emisji hałasu. Poziom mocy akustycznej powinien być podany, gdy uśredniony poziom ciśnienia akustycznego emisji skorygowany charakterystyką częstotliwościową A (zwany równoważnym poziomem dźwięku A) na stanowisku pracy maszyny przekracza 85 dB. Metody pomiarów i oceny hałasu w miejscach przebywania ludzi stosuje się w celu ustalenia stanu narażenia na hałas na stanowiskach pracy i w określonych miejscach przebywania ludzi względem źródeł hałasu, niezależnie od ich rodzaju i liczby. Wyniki pomiarów hałasu służą przede wszystkim do porównania istniejących warunków akustycznych z warunkami określonymi przez normy i przepisy higieniczne, a także do oceny i wyboru planowanych lub realizowanych przedsięwzięć ograniczających hałas. Metoda pomiaru wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy są określane w normach: PN-EN ISO 9612:2009, PN-N-01307:1994 i PN-ISO 1999:2000. Do pomiaru wielkości charakteryzujących wszystkie rodzaje hałasu (ustalonego, nieustalonego i impulsowego) powinny być stosowane dozymetry hałasu lub całkujące mierniki poziomu dźwięku klasy dokładności 1 lub 2, spełniającej wymagania normy PN-IEC EN 61672-1:2005 i PN-EN IEC 61252:2000). Pomiary wielkości charakteryzujących hałas mogą być wykonywane w ciągu dnia roboczego w wybranych okresach typowej ekspozycji (metodą próbkowania) lub lub podczas wykonywania określonych zadań i czynności. Tryb i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania wyników oraz sposób ich udostępnienia pracownikom określa rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej. Ocenę narażenia na hałas i ocenę ryzyka zawodowego związanego z tym narażeniem przeprowadza się na podstawie porównania wyników pomiarów wielkości charakteryzujących hałas z wartościami najwyższych dopuszcalnych natężeń (NDN) i wartościami progów działania, przy których pracodawca jest zobowiązany podjąć określone działania prewencyjne. Wartości dopuszczalne hałasu w środowisku pracy (wartości NDN), ustalone ze względu na ochronę słuchu, określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej. Wartości te wynoszą:: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (LEX,8h) nie powinien przekraczać 85 dB, a odpowiadająca mu ekspozycja dzienna nie powinna przekraczać 3,64·103 Pa2·s; lub - wyjątkowo w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu - poziom ekspozycji na hałas odniesiony do przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy (LEX,W) nie powinien przekraczać wartości 85 dB, a odpowiadająca mu ekspozycja tygodniowa nie powinna przekraczać wartości 18,2 · 103 Pa2 · s; maksymalny poziom dźwięku A (LAmax) nie powinien przekraczać 115 dB; szczytowy poziom dźwięku C (LCpeak) nie powinien przekraczać 135 dB. Wartości progów działania określa rozporządzenie ministra gospodarki i pracy  w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażaniem na hałas lub drgania mechaniczne. Wartości te wynoszą: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy - 80 dB; szczytowy poziom dźwięku C - 135 dB. Podane wyżej wartości normatywne obowiązują, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych (np. na stanowisku pracy młodocianego - LEX,8h = 80 dB, na stanowisku pracy kobiety w ciąży - LEX,8h = 65 dB). Stan narażenia i źródła hałasu w środowisku pracy Według danych GUS blisko 40% pracowników zatrudnionych w Polsce w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi pracuje w hałasie ponadnormatywnym - o poziomie ekspozycji powyżej 85 dB (dane te nie są pełne, gdyż badania GUS obejmują w przedsiębiorstw o liczbie zatrudnionych powyżej 9). Najbardziej narażeni są pracownicy zatrudnieni w zakładach zajmujących się następującymi rodzajami działalności (określonymi według Europejskiej Klasyfikacji Działalności); działalnością produkcyjną (zwłaszcza produkcją metali, drewna i wyrobów z metali), górnictwem , budownictwem oraz transportem. Przyjmując, że głównymi źródłami hałasu, które występują na stanowiskach pracy są maszyny, urządzenia lub procesy technologiczne, można wyróżnić następujące podstawowe grupy źródeł hałasu: maszyny stanowiące źródło energii, np. silniki spalinowe (maksymalne poziomy dźwięku A do 125 dB), sprężarki (do 113 dB) narzędzia i silniki pneumatyczne, np. ręczne narzędzia pneumatyczne: młotki, przecinaki, szlifierki (do 134 dB) maszyny do rozdrabniania, kruszenia, przesiewania, przecinania, oczyszczania, np. młyny kulowe (do 120 dB), sita wibracyjne (do 119 dB), kruszarki (do 119 dB), kraty wstrząsowe (do 115 dB), piły tarczowe do metalu (do 115 dB) maszyny do obróbki plastycznej, np. młoty mechaniczne (do 122 dB), prasy (do 115 dB) obrabiarki skrawające do metalu, np. szlifierki, automaty tokarskie, wiertarki (do 104 dB) obrabiarki skrawające do drewna, np. dłutownice (do 108 dB), strugarki (do 101 dB), frezarki (do 101 dB), piły tarczowe (do 99 dB) maszyny włókiennicze, np. przewijarki (do 114 dB), krosna (do 112 dB), przędzarki (do 110 dB), rozciągarki (do 104 dB), skręcarki (do 104 dB), zgrzeblarki (do 102 dB) urządzenia przepływowe, np. zawory (do 120 dB), wentylatory (do 114 dB) urządzenia transportu wewnątrzzakładowego, np. suwnice, przenośniki, przesypy, podajniki (do 112 dB).

23. Zespół wibracyjny- patrz Maśliński.

Skutki oddziaływania drgań mechanicznych na organizm człowieka Drgania mechaniczne przenoszone z układów drgających do organizmu człowieka mogą negatywnie oddziaływać bezpośrednio na poszczególne tkanki i naczynia krwionośne, bądź też mogą spowodować wzbudzenie do drgań całego ciała lub jego części, a nawet struktur komórkowych. Długotrwałe narażenie człowieka na drgania może wywołać, szereg zaburzeń w organizmie, doprowadzając w konsekwencji do trwałych, nieodwracalnych zmian chorobowych, przy czym rodzaj tych zmian zależny jest od rodzaju drgań, na które eksponowany jest człowiek (ogólne czy miejscowe).           Narażenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez kończyny górne powoduje głównie zmiany chorobowe w układach: krążenia krwi (naczyniowym) nerwowym kostno-stawowym. Przeprowadzone na dużych grupach pracowniczych badania epidemiologiczne wykazały ścisły związek przyczynowy między zmianami chorobowymi stwierdzanymi w wymienionych układach a występowaniem mechanicznych drgań miejscowych w środowisku pracy. Stąd zespół tych zmian, zwany zespołem wibracyjnym, został uznany w wielu krajach, w tym również w Polsce, za chorobę zawodową. Według danych zebranych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, zespół wibracyjny w 2001 r. stanowił w Polsce 3,4 % wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych i znajdował się na liście tych chorób na 7 miejscu po chorobach narządu głosu, zawodowym uszkodzeniu słuchu, pylicach płuc, chorobach zakaźnych i inwazyjnych, chorobach skóry oraz przewlekłych chorobach oskrzeli. Z analizy struktury i zapadalności na choroby zawodowe w Polsce w ostatnich pięciu latach wynika, że co roku orzekanych jest kilkaset nowych przypadków zespołu wibracyjnego. Najczęściej rejestrowaną jego postacią jest postać naczyniowa, charakteryzująca się napadowymi zaburzeniami krążenia krwi w palcach rąk. Występujące wówczas napadowe skurcze naczyń krwionośnych objawiają się blednięciem opuszki jednego lub więcej palców i stąd pochodzi jedno z potocznych określeń tej postaci zespołu wibracyjnego jako "choroby białych palców". Ostatnio równie często rejestrowany jest zespół wibracyjny w postaci kostno-stawowej i nerwowej. Występują także postacie mieszane. Zmiany w układzie nerwowym powstałe na skutek działania drgań miejscowych to głównie zaburzenia czucia dotyku, wibracji, temperatury, a także dolegliwości w postaci drętwienia czy mrowienia palców i rąk. Jeżeli narażenie na drgania jest kontynuowane, zmiany pogłębiają się, prowadząc do obniżenia zdolności do pracy i innych czynności życiowych. Zmiany w układzie kostno-stawowym ręki powstają głównie na skutek drgań miejscowych o częstotliwościach mniejszych od 30 Hz. Obserwuje się m.in. zniekształcenia szpar stawowych, zwapnienia torebek stawowych, zmiany okostnej, zmiany w utkaniu kostnym. Zespól wibracyjny stanowi istotny problem nie tylko w Polsce, ale też we wszystkich krajach Europy, a także w USA i Japonii. Na drgania mechaniczne działające na organizm człowieka przez kończyny górne narażeni są głównie operatorzy wszelkiego rodzaju ręcznych narzędzi wibracyjnych stosowanych powszechnie w przemyśle maszynowym, hutniczym, stoczniowym, przetwórczym, a także w leśnictwie, rolnictwie, kamieniarstwie, górnictwie i budownictwie. Zatem obszar potencjalnego zagrożenia pracowników tym rodzajem drgań jest bardzo rozległy. Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o działaniu ogólnym dotyczą zwłaszcza: układu kostnego narządów wewnętrznych człowieka. W układzie kostnym chorobowe zmiany powstają głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, rzadziej w odcinku szyjnym. Zespół bólowy kręgosłupa będący następstwem zmian chorobowych, a występujący u osób narażonych zawodowo na drgania ogólne został uznany w niektórych krajach (np. w Belgii i w Niemczech) za chorobę zawodową, podobnie jak zespół wibracyjny będący następstwem działania drgań miejscowych. Zaburzenia w czynnościach narządów wewnętrznych pojawiające się na skutek działania drgań ogólnych, są głównie wynikiem pobudzenia poszczególnych narządów do drgań rezonansowych (częstotliwości drgań własnych większości narządów zawierają się w zakresie 2 ÷ 18 Hz). Najlepiej udokumentowane są niekorzystne zmiany w czynnościach narządów układu pokarmowego, w tym głównie żołądka i przełyku, ale badania dużych grup narażonych zawodowo na drgania ogólne wskazują, że zaburzenia występują również, m.in. w narządzie przedsionkowo-ślimakowym, narządach układu rozrodczego, narządach klatki piersiowej, narządach jamy nosowo-gardłowej. Na drgania mechaniczne o ogólnym działaniu na organizm są narażeni przede wszystkim kierowcy, motorniczowie, maszyniści, operatorzy maszyn budowlanych i drogowych. W tych przypadkach drgania są przenoszone do organizmu z siedzisk pojazdów przez miednicę, plecy i boki. Zawodowa ekspozycja na drgania ogólne często dotyczy też pracowników obsługujących w pozycji stojącej maszyny i urządzenia stacjonarne eksploatowane w różnych pomieszczeniach pracy. W takim przypadku drgania przenikają do organizmu pracownika przez jego stopy z drgającego podłoża, na którym usytuowane jest stanowisko pracy, a skutki działania tych drgań są podobne jak drgań transmitowanych z siedzisk. Skutkom biologicznym oddziaływania drgań miejscowych i ogólnych na organizm człowieka, towarzyszą zazwyczaj tzw. skutki funkcjonalne. Zalicza się do nich m.in.: zwiększenie czasu reakcji ruchowej zwiększenie czasu reakcji wzrokowej zakłócenia w koordynacji ruchów nadmierne zmęczenie bezsenność rozdrażnienie osłabienie pamięci. Niekorzystne zmiany funkcjonalne prowadzą do obniżenia efektywności i jakości wykonywanej pracy, a czasami w ogóle ją uniemożliwiają. Wg danych statystycznych z ostatnich lat liczba osób zatrudnionych w Polsce w warunkach narażenia na drgania wynosi ok. 100 tys. W warunkach zagrożenia drganiami, tj. przy przekroczonych wartościach dopuszczalnych, ustalonych ze względu na ochronę zdrowia, pracuje ok. 40 tys. osób. Uwzględniając powszechność występowania drgań mechanicznych w środowisku pracy oraz wynikające z tego skutki, konieczne są pomiary tego czynnika na stanowiskach pracy, w celu oceny zawodowego ryzyka utraty zdrowia wynikającego z ekspozycji na drgania oraz podejmowanie działań ograniczających występujące ryzyko. 24. Profilaktyka medyczna pracy przy wibracjach Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi Minimalizowanie zagrożeń powodowanych drganiami mechanicznymi może być realizowane różnymi metodami. Najogólniej metody te można podzielić na metody techniczne i metody organizacyjno-administracyjne. W grupie metod technicznych można rozróżnić: minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (zmniejszanie wibroaktywności źródeł) wprowadzenie dodatkowych układów redukujących drgania minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań aktywną redukcję drgań Zmniejszenie wibroaktywności źródeł można osiągnąć ingerując w ich konstrukcję (minimalizacja luzów, poprawa wyrównoważenia elementów wirujących, eliminacja wzajemnych uderzeń elementów współpracujących i ich właściwy montaż, właściwe mocowanie maszyn do podłoża - fundamentowanie itp.). Działanie dodatkowych układów redukujących polega na przejmowaniu przez nie energii drgań maszyny lub urządzenia o określonych częstotliwościach (eliminatory drgań, dynamiczne tłumiki drgań). Tłumienie drgań na drodze ich propagacji uzyskuje się np. przez wprowadzenie dylatacji między fundamentami maszyn i urządzeń i otoczeniem, stosowanie materiałów wibroizolacyjnych w różnej postaci (maty, podkładki, specjalne wibroizolatory), a także przez stosowanie środków ochrony indywidualnej. Do technicznych metod ograniczania zagrożenia powodowanego drganiami mechanicznymi zalicza się także automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań. Metody te pozwalają oddalić pracowników z obszarów zagrożonych drganiami mechanicznymi, zmniejszają zatem ryzyko utraty zdrowia na skutek oddziaływania drgań. Metody aktywnej redukcji drań należą do najbardziej nowoczesnych i efektywnych sposób ograniczania lub eliminowania drgań mechanicznych. Redukcję drgań tymi metodami uzyskuje się poprzez zastosowanie w miejscach zagrożonych drganiami dodatkowych układów mechanicznych. Aktywne sterowanie zapewnia dostosowanie się ich na bieżąco do warunków (drgań wytwarzanych przez źródło), tak aby efekt redukcji w każdej chwili był jak największy. Metody organizacyjno-administracyjne ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi to główni: skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań szkolenia pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach powodowanych ekspozycją na drgania oraz w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i narzędzi. Metody organizacyjno-administracyjne powinny być stosowane zwłaszcza tam, gdzie brak jest możliwości ograniczenia zagrożeń metodami technicznymi. W minimalizacji zagrożeń drganiami mechanicznymi niebagatelna rolę odgrywa także profilaktyka medyczna. Ma ona na celu eliminowanie przy zatrudnianiu na stanowiska operatorów maszyn i narzędzi drgających osób, których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy, gdyż odchylenia te pod wpływem drgań mogą ulegać pogłębieniu. W stosunku do osób już pracujących w warunkach narażenia na drgania, powinny być prowadzone badania okresowe w celu możliwie wczesnego wykrywania ewentualnych zmian chorobowych i przesuwania tych pracowników na stanowiska pracy bez narażenia na drgania. Zakres i częstotliwość wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników narażonych w miejscu pracy na działanie różnych czynników, w tym także drgań mechanicznych, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r., Nr 69, poz. 332, Dz.U. z 2001 r., Nr 128, poz. 1405). W praktyce w walce z zagrożeniami powodowanymi drganiami mechanicznymi najlepsze rezultaty daje stosowanie kilku wymienionych metod jednocześnie. Środki ochrony indywidualnej opracowane przez CIOP-PIB z zakresu ochrony przed czynnikami mechanicznymi: - Rękawice wielofunkcyjne chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi, termicznymi i wodą - Antywibracyjne rękawice ochronne AV-1

25. OŚWIETLENIE, NORMY

OBWIESZCZENIA MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 169, poz. 1650)

Rozdział 2 Oświetlenie § 25. W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy. § 26. 1. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. 2. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. § 27. 1. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1. 2. Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapewnione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku. § 28. W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne o odpowiednim natężeniu, zgodnie z Polską Normą. § 28a.13) Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia. § 29. 1. Okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgotności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy należy zainstalować rynienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli. 2. Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać dostateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony dogodny i bezpieczny dostęp. 3. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy. 4. Okna i świetliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, należy wyposażyć w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.

Polskie Normy dot. oświetlenia- patrz załączone pliki w pdf.

26.

3 kategorie czynników biologicznych, które mogą być użyte jako broń biologiczna:

A: Patogeny wywołujące śmiertelne choroby, łatwo rozprzestrzeniające się, zakażenie przez kontakt bezpośredni, duża chorobowość i śmiertelność, efekt psychologiczny (panika), które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego i w związku z tym wymagają stałego nadzoru:

• wirus ospy prawdziwej

• Bacillus anthracis (wąglik)

• Yersinia pestis (dżuma)

• Francisella tularensis (tularemia)

• egzotoksyna Clostridium botulinum (botulina, jad kiełbasiany)

• Filoviridae: wirusy gorączek krwotocznych - wirus Ebola, wirus Marburg

• Arenaviridae: wirus gorączki Lassa, wirusy krwotocznych gorączek południowo-amerykańskich - wirus Junin, Mapucho, Sabial

B: Czynniki wywołujące groźne choroby o umiarkowanej śmiertelności, łatwe rozprzestrzenianie, dosyć duża chorobowość, wymagające ścisłego nadzoru:

• Coxiella burnetii (gorączka Q)

• bakterie z rodzaju Brucella (brucelozy)

• Burkholderia mallei (nosacizna)

• gronkowcowa enterotoksyna B

• toksyna ε Clostridium perfringens

• rycyna

• alfawirusy: wenezuelskie zaplanie mózgu

• bakterie z rodzaju Salmonella

• Shigella dysenteriae

• Escherichia coli O157:H7

• Vibrio cholerae

• Cryptosporidium parvum

C: Nowo pojawiające się patogeny lub patogeny uzyskane na drodze inżynierii genetycznej, łatwa dostępność, łatwość produkcji, duża chorobowość i śmiertelność, znaczący wpływ na zdrowie publiczne:

• wirus Nipah

• Bunyaviridae: wirus Hanta

• wirus żółtej febry

• wielooporne szczepy Mycobacterium tuberculosis

• wirus kleszczowego zapalenia mózgu

• wirus kleszczowej gorączki krwotocznej

27. Zaletami broni biologicznej dla terrorystów są:

1. Niskie koszty wytworzenia. Na podstawie analizy przeprowadzonej w 1969 r. przez ekspertów dla ONZ stwierdzono, że koszt wywołania tych samych strat w ludności cywilnej przy użyciu broni:

• konwencjonalnej- wynosi 2000$/km²

• atomowej- 800$/km²

• chemicznej- 600$/km²

• biologicznej- 1$/km²

2. Dostępność. Wiele czynników biologicznych występuje naturalnie w środowisku
(np. Bacillus anthracis, Francisella tularensis, Clostridium botulinum).

3. Produkcję można łatwo ukryć. Może być prowadzona w zwykłym laboratorium lub zakładach przemysłu farmaceutycznego.

4. Masowość rażenia. Szacuje się, że rozpylenie wąglika nad Waszyngtonem w sprzyjających warunkach atmosferycznych doprowadziłoby do śmierci 300 tys.-3 mln osób. Dla porównania głowica atomowa o mocy 1 Mt zabiłaby ok. 700 tys.-1,9 mln ludzi.

5. Trudności z wykryciem ataku. Sprzęt do wykrywania broni biologicznej w czasie rzeczywistym nie jest tak powszechny, jak rentgenoradiometry do wykrywania promieniowania, czy przyrządy chemicznego rozpoznania do wykrywania bojowych środków trujących.

6. Łatwość rozprzestrzeniania się czynników zakaźnych. Użycie broni biologicznej nie jest trudne, skutki jej użycia nie są natychmiast zauważalne, są niewidoczne i opóźnione w działaniu ze względu na okres inkubacji (wystąpienie symptomów może wystąpić od kilku godzin do kilku tygodni).

28. Chimera środka biologicznego to środek biologiczny, w którym może być zapisana w kodzie genetycznym charakterystyka różnych patogenów.

• Rozprzestrzenienie się w postaci aerozolu chimery środka biologicznego z wirusa Ebola i ospy powoduje 100% śmiertelności. Kolejnym przykładem jest wirus wytworzony z jądra wirusa HIV otoczonego proteinami wirusa Ebola – nowa hybryda miała zdolność infekcji tkanki płucnej.

29. Normy żywienia – ilość energii i niezbędnych składników odżywczych, które organizm zdrowego człowieka, zależnie od wieku, płci, aktywności fizycznej, warunków bytowych i pracy, powinien otrzymać codziennie w postaci spożytych dań i posiłków, prawidłowo zestawionych i przygotowanych.

Dla każdego składnika odżywczego wyróżnia się następujące rodzaje norm żywienia:

1. Zapotrzebowanie przeciętne lub średnie – to ilości dostateczne do zrównoważonego bilansu energii i składników odżywczych dla ok. 50% przedstawicieli danej grupy żywieniowej, znajdujących się w typowych warunkach bytowania.

2. Zapotrzebowanie grupowe lub fizjologiczne zapotrzebowanie grupy ludności – to ilości składników odżywczych i energii, wystarczające na pokrycie potrzeb 97,5% ludności w danej grupie żywieniowej.

3. Zalecane spożycie – to ilości pokrywające fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu każdego przedstawiciela grupy żywieniowej z marginesem bezpieczeństwa, uwzględniającym osobników o szczególnie dużym zapotrzebowaniu (normy zalecane mogą uwzględniać rezerwy związane z przyzwyczajeniami i nawykami żywieniowymi).

Grupa żywieniowa – grup składająca się z osobników zdrowych, prawidłowo odżywionych, o średnich współczynnikach antropometrycznych, żyjących w przeciętnych dla danego kraju warunkach klimatycznych. W skład grupy żywieniowej wchodzą osoby tej samej płci, z tego samego przedziału wiekowego, o zbliżonych wydatkach energetycznych i zapotrzebowaniu na składniki odżywcze.

Normy wyżywienia (racje pokarmowe) stanowią podstawę do planowania żywienia ludności.

Racje pokarmowe – zestawy produktów z różnych grup, pokrywające dzienne zapotrzebowanie na energię i wszystkie niezbędne składniki odżywcze da jednej osoby.

Racje pokarmowe ustalono na czterech poziomach ekonomicznych:

• Poziom A – racje pokarmowa warunkowo dostateczna lub ledwie wystarczająca. To najtańsza racja pokarmowa, o stosunkowo małych rezerwach składników odżywczych. Poziom ten może być stosowany czasowo w żywieniu ludzi dorosłych (po 20 r.ż.) z wyłączeniem kobiet ciężarnych i karmiących.

• Poziom B – racja pokarmowa dostateczna o umiarkowanym koszcie, zapewniająca prawidłową podaż wszystkich składników odżywczych i energii. Bazuje na ziemniakach i warzywach okopowych, tańszych gatunkach mięs i przetworów mięsnych (stosowana gł. w zakładach zamkniętego żywienia zbiorowego).

• Poziom C – racja pokarmowa pełnowartościowa o średnio wysokim koszcie. Racja na tym poziomie jest bardziej kosztowna od racji poziomu B, bazuje na droższych produktach. Zawiera więcej serów, wysokogatunkowych mięs i wędlin, szersza gama owoców i warzyw. Skład surowcowy tej racji umożliwia przygotowanie atrakcyjniejszych i bardziej urozmaiconych potraw i posiłków.

• Poziom D – racja docelowa o najwyższym koszcie. Zawiera największe rezerwy składników odżywczych.

Zapotrzebowanie człowieka na energię (całkowita przemiana materii) – jest wyznaczone przez łączny poziom wszystkich przemian energetycznych organizmu. Składa się na nie wydatek na podstawową przemianę materii w optymalnych warunkach otoczenia na czczo oraz przemiana ponadpodstawowa związana z aktywnością fizyczną i umysłową, utrzymaniem stałej ciepłoty ciała (w warunkach odbiegających od komfortu mikroklimatycznego i psychicznego), a także swoiste dynamiczne działanie pokarmu.

Procentowy, dobowy udział składników energetycznych pożywienia:

• białka 9-13%

• tłuszcze 29-33%

• węglowodany 57-61%

W prawidłowym żywieniu racja pokarmowa powinna:

Dostarczać odpowiedniej ilości energii, prawidłowo rozłożonej na posiłki i składniki energetyczne pożywienia.

Zapewnić prawidłową podaż błonnika, witamin, biopierwiastków, zachowując korzystne (z biologicznego punktu widzenia) proporcje między nimi.

Być urozmaicona, rozłożona na posiłki spożywane regularnie, przygotowane zgodnie z wymaganiami sanitarno-epidemiologicznymi, z zachowaniem maksymalnej wartości odżywczej.

Sposób żywienia – to kulturowo i społecznie znormalizowany zespół zachowań, dotyczący odżywiania się człowieka.

Obejmuje:

- wybór produktów żywnościowych,

- ich ilość,

- sposób przygotowania do spożycia,

- rozdział na posiłki,

- regularność posiłków,

- preferencje w zakresie stosowanych przypraw itp.

Jakościowe metody oceny żywienia

1. Punktowa ocena jadłospisów dziennych i tygodniowych.

Stosowana na ogół w ramach krótkotrwałych kontroli i wizytacji zakładów żywienia zamkniętego. Ocena dotyczy ilości spożywanych posiłków, przerw między nimi oraz częstotliwości spożywania tzw. produktów ochronnych (tzn. obfitujących w istotne dla zdrowia składniki pokarmowe).

2. Wywiady lub ankiety.

Metoda ta dotyczy spożycia żywności w ostatnich 24 godzinach lub obejmuje tzw. historię żywienia (najczęściej 1-2 miesięcy). Jest przydatna do badań epidemiologicznych w zakresie zwyczajów żywieniowych, dotyczących trybu żywienia i metod przygotowania posiłków oraz częstości spożywania określonych produktów i potraw.

Ilościowe metody oceny żywności

A. Pośrednie

• Metoda bilansów żywności.

Możliwa do oceny spożycia produktów spożywczych w skali całego kraju. Dostarcza informacji o podaży żywności na podstawie danych o produkcji krajowej, eksporcie, imporcie, ruchu zapasów. Uwzględnione zostają produkty zużyte przez przemysł na cele nieżywnościowe, zaopatrzenie rolnictwa w materiał siewny i paszę oraz straty w gospodarce. Uzyskane informacje, uwzględniając liczbę ludności kraju, dają obraz spożycia statystycznego obywatela. Metoda nie uwzględnia strat żywności w gospodarstwach domowych.

• Metoda budżetów gospodarstw domowych.

Polega na bilansie żywności w losowo wybranych rodzinach, nie uwzględniając spożycia w zakładach zbiorowego żywienia, strat technologicznych oraz odpadów kuchennych. Dzięki niej można śledzić długookresowe trendy żywieniowe w wybranych grupach społecznych, lub zawodowych w różnych regionach kraju.

• Metoda raportów magazynowych.

Opiera się na analizie wydanych produktów spożywczych w odniesieniu do liczby osób korzystających z zakładu zbiorowego żywienia.

B. Bezpośrednie

1. Metody wagowe:

   1. ścisłe – waży się wszystkie składniki użyte do przygotowania potraw i posiłków oraz wydawane porcje i pozostawione resztki stołowe,

   2. inwentarzowe – waży się gotowe potrawy bezpośrednio przed konsumpcją oraz resztki stołowe.

2. Metody analityczne:

Badanie składu i wartości energetycznej prób posiłków metodami fizykochemicznymi:

1. metoda podwójnej próby,

2. średnia całodziennej racji pokarmowej.

Metody te uwzględniają straty składników pokarmowych w wyniku obróbki kulinarnej i technologicznej, wprowadzając tzw. wskaźniki pomniejszające ilość składników odżywczych o wartość straconą. Oceny sposobu żywienia dokonuje się przez porównanie uzyskanych wyników z normami żywienia.

30. Stan odżywienia – to oceniany klinicznie (badaniem przedmiotowym i klinicznym) zespół cech strukturalnych, funkcjonalnych i biochemicznych, które powstały jako efekt sposobu żywienia się. Najczęściej ocenia się: wysokość i masę ciała, grubość podskórnej tkanki tłuszczowej, rozwój mięśni, wygląd tkanek powierzchniowych, lokalizację i wymiary narządów wewnętrznych, poziom niektórych składników w płynach ustrojowych, wydzielinach i wydalinach.

Sposoby oceny stanu odżywienia:

• Badania lekarskie.

Mają na celu wychwycenie osób ze zmianami na poziomie klinicznym, będącymi następstwami wadliwego żywienia.

• Badania antropometryczne.

Są szczególnie przydatne w ocenie stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Polegają na określeniu proporcji ciała i jego rozwoju oraz porównaniu z normami odpowiednimi dla płci i wieku. Na ich podstawie pośrednio ocenia się wpływ czynników żywieniowych na rozwój fizyczny człowieka.

• Badania biochemiczne.

Polegają najczęściej na określaniu określonych wskaźników we krwi i moczu oraz odniesieniu uzyskanych wartości do norm.

31. Naturalne substancje szkodliwe występujące w żywności.

substancje występujące w niektórych produktach roślinnych lub zwierzęcych na skutek naturalnych reakcji metabolicznych określonych gatunków roślin lub zwierząt, w wyjątkowych przypadkach również w wyniku stosowanych w przetwórstwie żywności procesów mikrobiologicznych.

a) amygdalina – glukozyd cyjanogenny występujący w migdałach, pestkach wiśni, śliw, brzoskwiń, moreli.

b) solanina – glikozyd steroidowy, występuje w ziemniakach i zielonych pomidorach.

c) toksyczność bobu – fawizm – występuje u osób z genetycznie uwarunkowanym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej w erytrocytach.

d) substancje o właściwościach wolotwórczych – występuje w rzepaku i kapuście.

e) kwas erukowy – występuje w oleju rzepakowym.

f) kwas szczawiowy – występuje w szpinaku, szczawiu, rabarbarze, kakao, herbacie.

g) kwas fitynowy – występuje w mąkach grubego przemiału żyta, pszenicy i ryżu, orzechach, utrudnia wchłanianie z przewodu pokarmowego Ca, Fe, Mg, Zn.

h) tyramina – występuje w serach dojrzewających.

i) saksytoksyna – wytwarzana przez plankton i kumuluje się w skorupiakach.

32. BMI (body mass index) = masa ciała/wzrost² BMI[kg/m²]

Norma: kraje rozwinięte BMI = 20÷25 kg/m²

kraje rozwijające się BMI = 18,5÷25 kg/m²

1^o otyłości = 25÷30 kg/m²

2^o otyłości = 30÷40 kg/m²

3^o otyłości > 40 kg/m²

wskaźnik WHR (związany z rozłożeniem tłuszczu):

WHR = obwód talii / obwód okolicy krętarzowej

• ♀ >0,8 ♂>1,0 - otyłość trzewna, centralna, brzuszna, androidalna – lokalizacja tłuszczu w okolicy brzusznej oraz w jamie brzusznej,

• ♀ <0,8 ♂<1,0 – otyłość obwodowa, pośladkowo-udowa, ginoidalna,

33. Do czego prowadzi nadmierna podaż tłuszczów, cukrów, soli, białek zwierzęcych, niedobory jodu, żelaza, wapnia, błonnika.

Nadmierna podaż tłuszczów

1. NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

• działanie hipertensyjne

• sprzyjają zakrzepom

• uszkadzają śródbłonek naczyniowy – powstawanie blaszki miażdżycowej

• zwiększają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen

• mogą powodować zaburzenia rytmu – uwalniają wewnątrzkomórkowy potas

* podaż na poziomie 0-10% energii

2. WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

1. kwasy nienasycone ω-6

• działanie hipotensyjne

• obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi, przede wszystkim we frakcji LDL

• działanie antyagregacyjne

• obniżają zawartość kwasu arachidonowego w płytkach krwi

• zmniejszają syntezę trombosanu

* podaż nie powinna przekraczać 7% energii

1. kwasy nienasycone ω-3

• działanie hipotensyjne

• działanie antyagregacyjne

• obniżają poziom trójglicerydów w surowicy i we frakcji VLDL

3. KWASY TŁUSZCZOWE JEDNONIENASYCONE

• obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi oraz we frakcji LDL – wzrasta aktywność receptorów na hepatocytach

• wpływają na zwrotny transport cholesterolu i jego metabolizm komórkowy

• podaż 10-15% energii

Nadmierna podaż białek zwierzęcych

Białka zwierzęce zawierają 2-3 krotnie więcej metioniny niż białka roślinne. To łącznie z niedoborem wit. B₂, B₆, B₁₂ prowadzi do podwyższenia poziomu homocysteiny w surowicy.

Homocysteinemia prowadzi do:

- powikłań zakrzepowo zatorowych

- rozwoju zmian miażdżycowych przez:

* bezpośrednią aktywację procesów krzepnięcia poprzez układ płytkowy i układ fibrynogenu

* uszkadzający wpływ na śródbłonek

Poziom homocysteiny w osoczu dodatnio koreluje z poziomem cholesterolu, trójglicerydów oraz wskaźnikiem WHR.

Nadmierna podaż cukrów

• prowadzi do otyłości

• zachwianie równowagi między ośrodkiem głodu i sytości (zaburzenie syntezy serotoniny)

• upośledzenie wydzielania hormonów trzustkowych i kory nadnerczy

- cukrzyca w przypadku hipoinsulinemii i hiperglikemii

- hipoglikemia w przypadku hiperinsulinemii (brak adrenaliny lub spadek aktywności receptorów dla insuliny)

• wzrost poziomu trójglicerydów w surowicy krwi

• spożycie sacharozy może powodować niedobory wit. B₁, B₂, B₆

• stanowią surowiec energetyczny dla bakterii płytki nazębnej

• działają drażniąco na przewód pokarmowy, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego

Nadmierna podaż soli

• zapotrzebowanie dobowe wynosi 500-1000 mg

• obniża w organizmie ilości K i Mg

• powoduje przemieszczenie wody do łożyska naczyniowego i zaburza transport jonów

• wzrasta wrażliwość naczyń na bodźce skurczowe (wzrost ilości Na w kom. mięśniowych)  nadciśnienie tętnicze

• wywołuje zanikowe zaplenienie błony śluzowej żołądka  metaplazja  rak żołądka

Niedobory jodu

• zapotrzebowanie dobowe 150 mg, min. 50 mg

• w Polsce oprócz pasa nadmorskiego niedobory jodu występują na całym terenie

• prowadzi do wola i kretynizmu

• profilaktyka: spożywanie rzepy, fasoli, czosnku, cebuli, truskawek, rzeżuchy, ryb morskich i produktów pochodzenia morskiego, soli jodowanej

• wpływ protekcyjny na czynność tarczycy mają: białka, wit. A, Mg, Se, Zn, Cu

• zawartość jodu w tarczycy zmniejszają: sole Ca, As, Li, Mn, nadmiar fluorków i tłuszczów

Niedobory żelaza

• zapotrzebowanie dobowe ok. 6,25 mg/100kcal

• niedobór Fe manifestuje się spadkiem stężenia ferrytyny, hemoglobiny i hematokrytu

• grupy narażone na wystąpienie niedoborów: dziewczęta w wieku 13-15 lat, kobiety w wieku reprodukcyjnym, osoby starsze

• na wzrost wchłaniania Fe wpływa wit. C, A, warzywa, owoce; na spadek min. duża ilość herbaty

Niedobory wapnia

• proporcja Ca:P w racji żywieniowej dla dzieci i młodzieży 2:1, dla dorosłych 1:1

• zachwianie gospodarki wapniowo-fosforanowej

• nasilenie demineralizacji kości

• zaburzenie procesów kalcyfikacji

• osteoporoza, nowotwory jelita grubego, niedokrwienna choroba serca

• profilaktyka: wzrost częstości spożycia mleka i jego przetworów jak najmniej przetworzonych

Niska podaż błonnika

• choroby nienowotworowe jelita grubego: choroba uchyłkowa, żylaki odbytu, zaparcia

• rak jelita grubego: niedobór błonnika + wysoka podaż cholesterolu, tłuszczu i białka zwierzęcego

• pęcznienie błonnika w jelicie  pobudzenie ośrodków sytości w międzymózgowiu  uczucie sytości

• wiąże lipidy, zmniejsza ich absorbcję i przyspiesza obieg  zmniejszone odkładanie tłuszczu w tkankach  zapobiega otyłości

• obniża litogenność żółci poprzez obniżenie stężenia kwasu deoksycholowego i wzrost stężenia kwasu chenodeoksycholowego  zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych

• zwiększa zużycie cholesterolu, przyspiesza jego obieg  obniża stężenie cholesterolu we krwi

• wpływa na przemiany tłuszczów w ścianach tętnic

• zmniejsza poposiłkowe stężenie glukozy we krwi, wpływa na wewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą czynność trzustki  skutecznie zapobiega cukrzycy typu II

• tworząc kompleksy ze sterolami przyspiesza złuszczanie komórek śluzówki jelita  przyspieszenie jej regeneracji

34. Działanie toksyczne ołowiu, kadmu, rtęci.

kadm, miedź – uszkodzenie cewek nerkowych, białkomocz, cukromocz, mocznica

cynk, kobalt, nikiel – uszkodzenie wątroby

arsen, antymon, bizmut, żelazo, mangan, złoto – uszkodzenie naczyń włosowatych

miedź, ołów, tal, kadm, rtęć, cynk – uszkodzenie mięśnia sercowego

- kadm, kobalt, nikiel, arsen, pierwiastki promieniotwórcze –działanie rakotwórcze

35. Działanie nienasyconych kwasów tł. – pokrywa się z zagadnieniem nr 33.

36.Ogólne zasady zdrowego żywienia.

10 zasad prawidłowego żywienia

1. urozmaicenie diety w produkty z różnych grup.

2 .codziennej aktywności fizycznej (zaleca sięco najmniej 60 minut dziennie)

3 .produktów zbożowe jadłospis,powinien zawierać co najmniej 5 porcji

produktów zbożowych. Z tej grupy należy wybierać artykuły z tzw.

grubego przemiału, które są bogatsze w składniki odżywcze. Zawierają więcej witamin, szczególnie witamin z grupy B (tiaminy, ryboflawiny, niacyny, kwasu foliowego), składników mineralnych (magnezu, cynku), błonnika pokarmowego. Oprócz pieczywa pełnoziarnistego (ciemnego- razowego, typu graham), poleca się także ryż pełnoziarnisty nie łuskany

(brązowy), oraz kaszę gryczaną i jęczmienną, razowy makaron.

4.dotyczy grupy: mleko i produkty mleczne.

źródłem wapnia w diecie, zawiera również witaminy A, D i B2 i białko

mleka można zastępowaćproduktami mlecznymi takimi jak jogurty, kefiry, maślanka, lub serami twarogowymi lub podpuszczkowymi żółtymi czy pleśniowymi.

5 .dotyczy grupy: mięso, drób, ryby, jaja i nasiona roślin strączkowych, orzechy.

Produkty mięsne, ryby, jaja źródłem pełnowartościowego białka, żelaza, cynku oraz witamin z grupy B. Ponieważ nasiona roślin strączkowych i orzechy są również

źródłem wartościowego białka.Z produktów mięsnych należy wybierać

gatunki o małej zawartości tłuszczu (wołowina, cielęcina). Ryby morskie, takie jak makrela, śledź i sardynka warto spożywać ze względu na zawartość w nich korzystnych dla zdrowia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega 3 i witaminy D.

6. Warzywa i owoce (co najmniej 5porcji dziennie). różnorodne warzywa (m.in. warzywa zielone: np. sałata, brokuły, szpinak czy warzywa pomarańczowe:np. marchew, pomidory,dynia).Warzywa i owoce dostarczają składników mineralnych i witamin oraz flawonoidów, są głównym źródłem witamin antyoksydacyjnych (witamin C, E, karotenów), są też źródłem błonnika pokarmowego, który reguluje czynności przewodu

pokarmowego. Ale zawierają duże ilości cukrów prostych, których spożycie powinno być ograniczane. Dlatego też należy spożywać więcej warzyw niż owoców.

7.dotyczy tłuszczów.Większość tłuszczu w diecie powinna pochodzić z ryb, orzechów i

tłuszczów roślinnych takich jak np. olej rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek. Tłuszcze powinny stanowić jedynie dodatek do potraw. Do smażenia poleca się stosowanie oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego bogatego w zdrowe jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Należy również ograniczyć produkty zawierające dużo cholesterolu (głównie podroby) i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych (wyroby ciastkarskie,cukiernicze, margaryny twarde, żywność typu fastfood).

8.Należy ograniczać słodycze

9.ograniczanie spożycia soli kuchennej czyli chlorku sodowego (NaCl) do 5 gramówdziennie (ilość ta obejmuje sól z produktów rynkowych i z dosalania potraw,łącznie). 5 g soli w przybliżeniu odpowiada płaskiej łyżeczce od herbaty.

10. ogromną rolę odgrywa odpowiednia podaż płynów.

W prawidłowo zestawionej diecie wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej powinna

obejmować wszystkie składniki potrzebne organizmowi w tym ok. 15 % białek, 55 % cukrów

i 30 % tłuszczów.Racjonalna dieta dorosłego człowieka jest różnorodna i zapewnia dziennie 2000-3000 kalorii.

Zgodnie z piramidą zdrowia (optymalny model żywienia)podstawę w diecie powinny stanowić produkty zbożowe (makarony, pieczywo i ryż) - mają

pokrywać 40 %. dziennego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Znacznie mniej,

bo 25 %., powinny dostarczyć warzywa i owoce. Mleko i jego przetwory zgodnie z

piramidą stanowią 20 %. dziennego zapotrzebowania energetycznego, a mięso, wędliny,

drób i jaja - 10 %. Najmniej pożądane w diecie są tłuszcze zwierzęce.

Zaleca się spożywanie do pięciu posiłków dziennie, a jeśli nie ma takiej możliwości, to przynajmniej do trzech. Bardzo długie odstępy pomiędzy nimi źle wpływają bowiem na przemiany, spada wtedy poziom cukru we krwi i zwiększa się uczucie głodu.

Procentowo przy spożyciu trzech posiłków dziennie śniadanie powinno stanowić 30-35% racji pokarmowej, obiad 35-40% i kolacja 25%.

Jeśli dzień będzie składał się z pięciu posiłków, to śniadanie wynosić musi 25-30%, obiad 35-40%, kolacja 15-20%, zaś drugie śniadanie i podwieczorek po 5-10% racji pokarmowej.

37.Zatrucia pokarmowe (Salmonellozy, Gronkowcowe zatrucia pokarmowe)-bytowanie, jak można się zarazić, jak unikać.

Salmonelloza to choroba zakaźna układu pokarmowego spowodowana zakażeniem

bakterią chorobotwórczą z rodzaju Salmonella wywołująca zapalenia jelita cienkiego

i grubego.

Naturalnym miejscem bytowania tych bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt

dzikich i hodowlanych. Bakterie te wydalane z kałem, w warunkach sprzyjających, tj. ciepło,

wilgoć, obecność białka, mogą egzystować poza organizmem żywym nawet przez kilka

miesięcy , np. w glebie ok. 3 m-cy, w wodzie – od kilku dni do kilku tygodni,

a w wysuszonych produktach spożywczych przez czas nieograniczony.

Człowiek zakaża się najczęściej:

- poprzez żywność zanieczyszczoną odchodami zakażonych zwierząt, np. drobiu, myszy, itp.;

- poprzez produkty żywnościowe pochodzące od zwierząt zakażonych (jaja, mięso, czasami

surowe mleko);

- od zakażonych zwierząt i ludzi wydalających z kałem pałeczki Salmonella. Główną przyczyną zatruć pokarmowych jest używanie surowych jaj do ciast

nie poddawanych pieczeniu itp.

Po około 12-24 godzinach dochodzi do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.

Należą do nich:

· kurczowe bóle brzucha

· biegunka

· gorączka

· wymioty

Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, leków przeciwbiegunkowych

oraz nawadnianiu.

Metody uniknięcia zachorowań, o których trzeba pamiętać:

- mycie rąk po wyjściu z ubikacji i przed przygotowaniem i spożywaniem posiłków;

- utrzymywanie w czystości pomieszczeń, sprzętów kuchennych i naczyń stołowych;

- przechowywanie żywności w niskiej temperaturze;

- zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu żywności;

- należy całkowicie rozmrozić drób, mięsa i ich przetwory przed przystąpieniem

do ich smażenia, pieczenia i gotowania;

- skrupulatne przestrzeganie rygorów technologicznych, które jeśli nie likwidują bakterii,

to znacząco ograniczają ich namnażanie się;

- poddawanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie, duszenie),

które jest najłatwiejszym sposobem zniszczenia bakterii;

- wydzielenie miejsca w lodówce na surowy drób, mięso i jaja, tak aby nie stykały

się z innymi produktami, nie poddawanymi obróbce termicznej;

- mycie owoców i warzyw przed spożyciem;

- unikanie spożywania lodów i ciastek pochodzących od nieznanych wytwórców;

- spożywanie potraw bezpośrednio po przygotowaniu lub szybkie ich schłodzenie

i przechowywanie w niskiej temperaturze;

- tępienie owadów i gryzoni przenoszących zarazki.

GRONKOWCOWE ZATRUCIA POKARMOWE

Bytowania : najbardziej zagrażającą człowiekowi odmianą gronkowca jest gronkowiec złocisty, odpowiedzialny za większość zakażeń. Jego największe siedlisko występuje w naturalnej florze bakteryjnej człowieka, w tym w jamie nosowo – gardłowej, w okolicach odbytu i drogach rodnych.

Gronkowce (Staphylococcus aureus) – bakterie wywołujące to zatrucie, występują powszechnie w przyrodzie i szybko rozmnażają się w produktach uprzednio ugotowanych. Zatrucia pokarmowe spowodowane gronkowcem złocistym Staphylococcus aureus są szczególnie częste w okresie letnim. Wynikają ze spożywania pokarmów (np. mięsa, mleka i jego produktów, kremów jajecznych) niewłaściwie przechowywanych, np. rozmrożonych i ponownie zamrożonych lody, produktów spożywczych długo przetrzymywanych w temperaturze pokojowej lub wskutek niewłaściwej higieny przy przygotowywaniu posiłków. Zatrucia pokarmowe są wynikiem spożycia egzotoksyn gronkowcowych obecnych w pokarmie już przed jego przyjęciem. Szybkie ich wchłanianie w obrębie żołądka wywołuje nudności i wymioty, które często powodują usunięcie źródła zakażenia. Toksyny gronkowcowe są ciepłostałe, więc gotowanie nie powoduje ich zniszczenia. Gronkowce rozmnażają się w warunkach wysokiego stężenia białka, soli lub cukru, bez koniecznej obecności innych współorganizmów.
Objawy chorobowe występują zwykle po 2-6 godzinach od spożycia zakażonej żywności. Gronkowcowe zatrucie pokarmowe charakteryzuje się gwałtownymi wymiotami, biegunką, bólami brzucha, nudnościami, zimnymi potami oraz uczuciem osłabienia.

Metody uniknięcia zachorowania:

- przestrzeganie czystości i zasad higieny

- odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (nieżyty gardła, nosa, ropne zmiany na rękach)

- przechowywanie produktów w niskiej temperaturze

Gronkowcowe zatrucie pokarmowe - profilaktyka

-Osoby produkujące żywność (kremy, ciasta, lody) muszą szczególnie dbać o higienę i zachować ostrożność - ropiejący palec czy czyrak na twarzy wystarczy, by zatruć lody, a przy okazji wielu ludzi. Należy tez pamiętać, aby wędliny o krótkiej trwałości zawsze kupować świeże i przechowywać krótko. Mięso, wędliny, warzywa i owoce, które łatwo się psują, należy przechowywać w lodówce osobno. Nie zaleca się także spożywać potraw niedopieczonych czy niedogotowanych. Nie wolno ponownie zamrażać produktów, a mięso i drób rozmrażamy tuż przed przygotowaniem potrawy. Łatwo psujące produkty należy przechowywać w lodówce, bowiem temperatura 30–45°C sprzyja mnożeniu się drobnoustrojów

38.Włośnica

Włośnica, trychinoza, trichinelloza (łac. trichinosis, trichinellosis, ang. trichinosis, trichinellosis) – ciężka choroba pasożytnicza, spowodowana zarażeniem człowieka lub zwierzęcia włośniem krętym (Trichinella spiralis).

Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie zarażonego mięsa. Odpowiednio długie gotowanie mięsa lub właściwa obróbka termiczna chroni przed zarażeniem. Nie jest możliwe zarażenie od chorej osoby. Larwy włośnia osiągają u człowieka dojrzałość w jelicie cienkim, samice rodzą żywe larwy, które drogą krwionośną trafiają do mięśni, gdzie ulegają otorbieniu (powstają cysty) i z czasem zwapnieniu.

Objawy uzależnione są od stopnia inwazji i charakteryzują się m.in. wysoką gorączką, bolesnością mięśni, bólami brzucha, biegunką i charakterystycznym dla ludzi obrzękiem twarzy (reakcja alergiczna). We krwi stwierdza się wysoką leukocytozę i eozynofilię. Choroba może być śmiertelna.

Możliwe są ciężkie powikłania: zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis), zapalenie płuc (pneumonia), zapalenie mózgu (encephalitis).

Leczenie

Lekiem z wyboru jest mebendazol (300 mg p.o. 3 x dziennie przez 3 dni, następnie 500 mg 3 x dziennie przez 10 dni). Lekiem drugiego rzutu jest albendazol (400 mg p.o. 2 x dziennie przez 10-14 dni). Zaleca się nie stosować albendazolu w I trymestrze ciąży, a jeżeli jest to możliwe, nie stosować go u ciężarnych w ogóle. Antyhelmintyki można podawać łącznie z prednizonem w celu ograniczania objawów (dawka stopniowo zmniejszana po upływie 3-5 dni).

Sposoby zapobiegania włośnicy:

badanie trichinoskopowe metodą kompresorową(obecnie coraz rzadziej stosowane, głównie przy uboju na użytek własny),

badanie trichinoskopowe metodą wytrawiania (znacznie dokładniejsza od kompresorowej, obowiązkowa przy produkcji przemysłowej i badaniu dziczyzny)

zamrażanie mięsa,

staranne gotowanie lub smażenie mięsa,

naświetlanie promieniowaniem X.

39. Substancje konserwujące: azotany i azotyny, dwutlenek siarki, kwas benzoesowy i jego sole.

Kwas benzoesowy E 210 i jego sole: benzoesan sodu E211

benzoesan potasu E 212

benzoesan wapnia E 213

Kwas benzoesowy jest substancją krystaliczną, bez zapachu. Stosowany jest najczęściej w kwaśnych produktach – np.: soki, przeciery i pulpy owocowe, syropy, sosy, sałatki gotowe do spożycia, marynaty, przetwory owocowe, warzywne, rybne, majonezy, musztarda, napoje bezalkoholowe. Wykazuje działanie hamujące w stosunku do drożdży i pleśni.

Kwas benzoesowy i jego sole często spożywane w środkach spożywczych przez osoby wrażliwe, chorujące na astmę, katar sienny lub alergie skórne, mogą spowodować zaostrzenie stanów chorobowych.

Benzoesany nie kumulują się w organizmie i są wydalane z moczem.

Benzoesany występują również w środowisku naturalnym – szczególnie w jagodach, żurawinie, grzybach, cynamonie, goździkach oraz niektórych produktach mlecznych jako efekt fermentacji bakteryjnej.

Bezwodnik kwasu siarkawego ( dwutlenek siarki) E 220 i siarczyny

Dwutlenek siarki jest jednym z konserwantów stosowanym najwcześniej – bo już w starożytnej Grecji i Egipcie.

Dwutlenek siarki jest gazem drażniącym, bezbarwnym. W połączeniu z wodą tworzy kwas siarkawy, który łatwo utlenia się wykazując działanie redukujące.

Ich działanie konserwujące uzależnione jest od stężenia, temperatury, a także w dużym stopniu od pH. Dwutlenek siarki i jego sole zapobiegają rozwojowi drobnoustrojów (bakterii mlekowych i octowych), wykazują też silne działanie na pleśnie.

Unieczynniając liczne enzymy znajdują zastosowanie jako przeciwutleniacze zapobiegając ciemnieniu owoców czy warzyw podczas obierania. Mogą też być czynnikiem wybielającym suszonych owoców i białych warzyw.

Stosuje się je w utrwalaniu półprzetworów i przetworów tj. pulpy, soki owocowe, warzywa w occie, oleju lub solance, w browarnictwie, winiarstwie.

Znajdują również zastosowanie do odkażania pomieszczeń i opakowań np. beczek w przemyśle winiarskim. Stosowanie dwutlenku siarki i jego soli do konserwowania żywności budzi pewne zastrzeżenia , ponieważ u osób uczulonych mogą wywołać reakcje alergiczne, powodować podrażnienie przewodu pokarmowego. Dopuszczalne dzienne spożycie – 5 mg/kg masy ciała.

- Azotyn potasu E 249 - Azotyn sodu E 250

- Azotan sodu E 251 - Azotan potasu E 252

Azotany jak i azotyny i ich sole są krystalicznymi substancjami sypkimi.

Azotyny sodowy i potasowy są stosowane do konserwowania przetworów mięsnych (peklowanie). Sól peklująca oprócz tego, że nadaje przetworom mięsnym charakterystyczne różowe zabarwienie (nitrozomioglobina), poprawia i utrwala ich smak, jednocześnie przedłuża trwałość zapobiegając rozwojowi niektórych drobnoustrojów np. Clostridium botulinum, wytwarzającego bardzo silną toksynę biologiczną (tzw. jad kiełbasiany).

Azotyny w dawkach przekraczających dopuszczalne normy, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) mogą być przyczyną zatruć ludzi. Występują zaburzenia w wymianie tlenowej krwi, następuje niedotlenienie tkanek, organów, następujie sinica, która jest objawem methemoglobinemii, w przewodzie pokarmowym mogą tworzyć się N-nitrozoaminy i inne połączenia N-nitrozowe podejrzewane o działanie rakotwórcze.

dopuszczalne dzienne spożycie– 0,1 mg/kg masy ciała

Azotyny są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, dlatego wszelkie produkty dla nich przeznaczone są pod ścisłą kontrolą.

Azotany sodu i potasu są przede wszystkim substancjami współdziałającymi w konserwowaniu i utrwalaniu barwy przetworów mięsnych, ponieważ wykazują słabe działanie antybakteryjne, skierowane głównie na beztlenowce. Jednakże ze względu na to, że mogą brać udział w tworzeniu nitrozoamin ich stosowanie znacznie ograniczono.

dopuszczalne dzienne spożycie–5 mg/kg masy ciała

Azotyny i azotany występują w przyrodzie w postaci pokładów naturalnych (azotany) lub jako produkty rozkładu organicznych substancji azotowych (azotyny). Mogą też znajdować się w glebie w wyniku nawożenia nawozami mineralnymi, czy pochodzić ze ścieków.

W pożywieniu człowieka źródłem azotanów i azotynów mogą być rośliny jadalne np.: sałata, rzodkiewka, marchew, pietruszka oraz skażona woda.

W tym przypadku stwierdzane zawartości azotanów czy azotynów traktowane są jak zanieczyszczenia, które w dużych dawkach mogą powodować podobne objawy zatruć jak azotany czy azotyny dodawane do żywności w procesach produkcji.

W świeżych warzywach zawartości azotanów są bardzo małe, jednakże podczas

przechowywania następuje przekształcenie azotanów w azotyny.

Azotany i azotyny dodawane są również do serów twardych, półtwardych i półmiękkich, analogów serów bazujących na produktach mlecznych oraz do marynowanych śledzi i szprotów.

40.Przeciwutleniacze stosowane w celu zapobiegania jełczeniu tłuszczów: butylohydroksyanizol, estry kwasu galusowego, tokoferole naturalne

Tokoferole naturalne (koncentrat) E 306

Tokoferole naturalne jak i syntetyczne są oleistą cieczą prawie bez zapachu. Tokoferole naturalne otrzymywane są z oleju: sojowego, ryżowego, kukurydzianego czy bawełnianego. Odporne są na działanie światła, kwasów i zasad, jednakże bardzo łatwo ulęgają utlenieniu. Tracą aktywność w procesie mrożenia.

Tokoferole naturalne głównie pełnią funkcję fizjologiczną jako witamina E.

Stosowane są w środkach spożywczych tj. margaryna, białe pieczywo, pieczywo cukiernicze, wędliny, pasztety mięsne.

Witamina E odgrywa też ważną rolę w organizmie człowieka biorąc udział w tworzeniu włókien mięśni, naczyń, włókien elastycznych i kolagenowych. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaniku mięśni, nadciśnienia, choroby wrzodowej, a także w niektórych chorobach skórnych.

Butylohydroksyanizol (BHA)
    Stanowi on mieszaninę 90-95% 3-tetr-4-hydroksyanizolu i około 5% 2-tetr-butylo-4-hydroksyanizolu. Dobrze rozpuszcza się w olejach i tłuszczach, i jest nierozpuszczalny w wodzie. Jest efektywnym przeciwutleniaczem w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego, a nieco mniej w olejach roślinnych. Ogranicza jełczenie tłuszczów oraz chroni przed utlenianiem witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe aromaty i barwniki. Wykazuje efekt „carry through”. Działa synergicznie z BHT i galusanami. Stosowany jest również do impregnowania materiałów opakowaniowych. Działa również hamująco na rozwój niektórych pleśni i bakterii. Stosuje się go w produkcji olejów i tłuszczów jadalnych, tłuszczu mlecznego, aromatów i olejków eterycznych, płatków śniadaniowych oraz innych przetworów zbożowych, przetworów z ziemniaków, pieczywa cukierniczego, ciast, marcepanu, koncentratów zup i bulionów oraz gum do żucia.

Kwas galusowy (nazwa systematyczna – kwas 3,4,5-trihydroksybenzoesowy) – organiczny związek chemiczny, hydroksykwas aromatyczny. Bezbarwne, rozpuszczalne w wodzie kryształy. Kompleksuje jony żelaza(III) (Fe³⁺), dając związki o intensywnym ciemnym zabarwieniu.

Galusany: propylu, oktylu, dodecylu
    Galusan propylu (E310) jest estrem n-propylowym kwasu 3,4,5,-trihydroksybenzoesowego, otrzymanym na drodze estryfi kacji kwasu galusowego alkoholem propylowym. Trudno rozpuszcza się w olejach i tłuszczach, a znacznie lepiej w wodzie, co ogranicza jego zastosowanie w produktach tłuszczowych. Wykazuje również ograniczoną stabilność termiczną, szczególnie w środowisku alkalicznym. Najczęściej jest stosowany z BHT i BHA, z którymi działa synergicznie. Galusan oktylu (E 311) wykazuje również ograniczoną rozpuszczalność w tłuszczach. Najlepiej rozpuszczalnym w olejach jest galusan dodecylu (E 312), ale jego efektywność przeciwutleniająca jest najmniejsza. Galusany wykorzystywane są w produkcji olejów, tłuszczów jadalnych, żywności typu „fast food”, gumy do żucia, płatków śniadaniowych i innych przetworów zbożowych, past serowych, puree ziemniaczanego, pasztetów oraz przetworów mięsnych.

41. Zanieczyszczenia techniczne w żywności: detergenty, wwa, mykotoksyny.

Zanieczyszczeniami technicznymi są substancje obce, które w toku produkcji lub obrotu przenikają do środków spożywczych albo pozostają na ich powierzchni, mimo zastosowania prawidłowych technicznych metod produkcji i wprowadzania do obrotu. przypadkowe subst , które przedostały się lub przeniknęły do środowiska spożywczego, używek i subst dodatkowych dozwolony w sposób niezamierzony, albo znajdują się na powierzchni tych artykułów wskutek nieprzestrzegania zasad higieny lub niewłaściwego postępowania z tymi artykułami w czasie produkcji i obrotu

Inna klasyfikacja zanieczyszczeń

-chemiczne

-biologiczne

-fizyczne

BIOLOGICZNE- bakterie, pleśniaki, pasożyty, szkodniki. Subst szkodliwe powstające w procesie obróbki technologicznej.

Mikotoksyny są produktami wtórnego metabolizmu różnych rodzajów grzybów strzępkowych, zwanych „pleśniami”, należących do rodzajów Aspergillus, Penicillinum i Fusarium. Mikotoksyny są źródłem zanieczyszczenia żywności pochodzenia roślinnego. Mikotoksyny charakteryzują się ostrym działaniem toksycznym o właściwościach: mutagennych, teratogennych, estrogennych oraz onkogennych. Mogą powstawać w szerokiej gamie artykułów rolnych i w różnych warunkach środowiskowych, na całej kuli ziemskiej.

Przykłady: Aflatoksyny, Ochratoksyna, Patulina, Fumonizyny, Zearalenon,

WWA- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, chlorowane di i trifenyle, subst z przedmiotów kontaktujących się z żywnością, leki weterynaryjne. Kancerogenne.

BENZOAPIREN- ma działanie mutagenne i rakotwórcze. Jest szczególnie toksyczny, dość rozpowszechniony

CHLOROWANE DI –I- TRIFENYLE- są stosowane min. Do wyrobu opakowań i uszczelniaczy do łączenia rur. Istnieje możliwość przenikania do wody i przez łańcuch pokarmowy do żywności i organizmu człowieka

Zanieczyszczenia chemiczne migrujące do opakowań z tworzyw sztucznych- w tworzywach tych są nieprzereagowane składniki niskocząsteczkowe, które mogą migrować do żywności i stwarzać zagrożenie dla zdrowia

O tych detergentach nic nie mogłam znaleźć, jeśli ma ktoś jakieś informacje na ich temat, to uprzejmie proszę o podzielenie się nimi :D

42. Badanie żywności: próba alkoholowa, neutralizacja mleka, wykrywanie zafałszowania żywności, badanie świeżości mięsa.

1. Próba alkoholowa , na świeżość mleka, zmieszać w próbówce 5ml mleka i 5 ml alkoholu 70% i silnie skłócić. Ścięcie mleka świadczy o jego nadmiernej kwasowości. Czułość tej próby można zwiększyć stosując 5ml mleka i 10 ml alkoholu. Jest to podwójna prpóba alkoholowa

2. Neutralizacja mleka, badanie na obecność środków konserwujących. Do 10ml mleka dodać 10 ml alkoholu etylowego i kilka kropel kwasu rozolowego, jeżeli w mleku był nadmiar sody, wystąpi wyraźne różowe zabarwienie.

3. Wykrywanie zafałszowania żywności, np. badanie na obecność dodatku wody; oznaczenie ciężaru właściwego mleka, wynosi on 1,027-1,035. W mleku normalnym nie powinien być niższy niż 1,030. Jest on funkcją ciężaru właściwego tłuszczu 0,93 i c.wł. częśći stałych bez tłuszczu 1,5. Dodatek wody do mleka obniżony jego c.wł. poniżej normy nasuwa podejrzenie dodatku wody mleka.

4. Badanie na obecność skrobi w kiełbie; na plasterek wędliny dodać kilka kropli płynu Lugola, czarne zabarwienie=skrobia

5. Badanie mięsa na świeżość z tlenkiem magnezu; do krystalizatora o średnicy 5cm nasypać MgO cienką warstwę, na to 2g mięsa i ponownie MgO. Całość zwilżyć aq.dest. Do zewnętrznej strony przykrywki przykleić zwilżony papierek lakmusowy czerwony i nakryć krystalizator. W obecności nieświeżego mięsa wydziela się amoniak, który powoduje niebieszczenie się papierka. Jeżeli zmieni zabarwienie przed upływem 10’ istnieje prawdopodobieństwo, że jest zepsute.

43. Badanie laboratoryjne wody: miano coli, zanieczyszczenia żelazem, chlorkami, azotynami, amoniakiem.

1. Miano coli – jest to najmniejsza objętość wody badanej, z której da się wyhodować kolonie tych bakterii (gratis: Wskaźnik coli – jest to liczba koloni tych bakterii wyhodowanych z danej objętości wody badanej; NPL (najbardziej prawdopodobna liczba) coli – to liczba koloni tych bakterii wyhodowanych ze 100 cm3 wody badanej)

2. Próbne chlorowanie, do 3 zlewek dodajemy 1% rr wapna chlorowanego (1kropla-2-3), po upływie 30 min dodajemy kolejno 5%rr kw.siarkowego(VI), 4krople KI, 4krople skrobi, mieszamy, niebieskie zabarwienie świadczy o tym, że w danej zlewce był wolny chlor. Oznaczamy miareczkując 0,7%rr tiosiarczanu sodu do chwili odbarwienia. 1 ml 0,7%tiosiarczanu sodu=20kropli zużytego w czasie miareczkowania=1mg wolnego chloru. Nadmiar wolnego chloru (X)na 1l wody obliczamy X= 5T/20, gdzie T to ilość zużytych kropli tiosiarczanu sodu

3. Oznaczanie żelaza, Fe w wodzie przeważnie pochodzenia mineralnego, ale czasem może pochodzić ze ścieków i korozji rur. Dlatego nagłe zmiany zawartości żelaza w wodzie mogą być wskaźnikiem jej zanieczyszczenia. Próba orientacyjna- do probówki nalewamy wodę, zakwaszamy HCl i dodajemy kilka kropel 10% rr rodanku potasu (KSCN)

4. Oznaczanie chlorków, w wodzie występuje zawsze pewna ilość chlorków- pochodzenie mineralne, czasami organiczne. Chlorki nie są czynnikiem szkodliwym, przeciwnie umiarkowana ich zawartość oddziałuje korzystnie na organizm. Próba orientacyjna- do badanej wody (5m) dodajemy 3-5kropli 10%rr AgNO3. W obecności chlorków azotan srebra tworzy w śr. Kwaśnym zmętnienie barwy białej lub osad .

5. Oznaczenie amoniaku, dobra woda nie powinna zawierać amoniaku, ani jego związków. Wykrycie jego w wodzie może wskazywać w sposób pośredni na możliwość jej zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi z grupy jelitowej. Próba orientacyjna- 10ml badanej wody dodajemy 5 kropli odczynnika Nesslera, mieszamy między dłońmi i po 5 min obserwujemy. W wypadku zawartości amoniaku=woda żółta, przy większej il. Brunatno-żółta.

6. Oznaczanie azotynów, woda do celów spożywczych nie powinna zawierać azotynów. Obecność ich jak i amoniaku świadczy o zanieczyszczeniu substancjami organicznymi. Równoczesne stwierdzenie amoniaku i azotynów świadczy o jej stałym zanieczyszczeniu. Wyjątkowo azotyny w wodzie mogą być pochodzenia mineralnego. Próba oreintacyjna- do pobówki z 10 ml wody dodajemy odczynnik Grissa, mieszamy, podgrzewamy w ciepłej wodzie i obserwujemy po 5 min. W razie obecności azotynów woda zabarwia się na różowo, tym intensywniej, im większa jest ich zawartość

44. Zawartość wody w organizmie.

ZAWARTOŚĆ WODY W POSZCZEGÓLNYCH TAKANKACH ORGANIZMU:

skóra 71%

tkanka łączna 60%

tkanka tłuszczowa 30%

mięśnie 80%

szara substancja mózgowa 85%

kości 30%

serce 77%

wątroba 73%

płuca 80%

Woda w organizmie ludzkim stanowi od 45% - 75% masy ciała. Ciekawostka- 24tyg płód=88,6%; noworodek=75-80%; 6-12mc=60-65%; powyżej 12r.ż=54-60%; wiek podeszły=46-50%

45. Stan hipotonii , hipertonii.

STAN HIPOTONII – zmniejszenie objętości płynu pozakomórkowego przez nadmierne przechodzenie wody do wnętrza komórki czy też wydalanie jej na zewnątrz ustroju.

Charakteryzuje się: - odwodnieniem

- suchością błon śluzowych

- spadkiem napięcia skóry

- obniżeniem ciśnienia śródgałkowego

- skąpomoczem

- spadkiem ciśnienia krwi

- przyspieszeniem tętna

- zapaścią naczyniową

STAN HIPERTONII – występuje, gdy płyny ustrojowe przemieszczają się z wnętrza komórek do przestrzeni pozakomórkowej.

Charakteryzuje się: - zmniejszonym poceniem się

- gorączką

- pobudzeniem psychicznym

- halucynacjami

- drgawkami

- porażeniem ośrodka oddechowego

- śmiercią

Dobowy bilans wodny organizmu ludzkiego wynosi przeciętnie 2,5 litra. Oznacza to, że ilość dostarczonej wody powinna się równać ilości wody wydalonej.

46. Bilans wodny.

Dobowy bilans wodny organizmu ludzkiego wynosi przeciętnie 2,5 litra. Oznacza to, że ilość dostarczonej wody powinna się równać ilości wody wydalonej.

pobór wody w ml	dobowa utrata wody w ml
woda preformowana a. płyny 1500 b. pokarmy stałe lub półstałe 700 woda oksydacyjna 300 RAZEM 2500	parowanie niewyczuwalne a. utrata przez płuca 400 b. utrata przez skórę 500 2. mocz 1500 3. kał 100 RAZEM 2500

Woda oksydacyjna powstaje w organizmie w wyniku metabolizmu:

100g węglowodanów uzyskuje się 60 ml wody

100g tłuszczów uzyskuje się 109 ml wody

100g białek uzyskuje się 44 ml wody

Parowanie niewyczuwalne wzmaga się przy wzroście ciepłoty ciała i wynosi 500 ml na każdy stopień powyżej 37^oC.

47. Odwodnienie, homeostaza.

Woda jest potrzebna organizmowi do wszystkich procesów biologicznych. Niedostateczna jej podaż prowadzi do odwodnienia.

• odwodnienie łagodne – niedobór wody około 5% jej zawartości ogólnej

• odwodnienie średnie – niedobór wody około 10% jej zawartości ogólnej

• odwodnienie ciężkie – niedobór wody około 15% jej zawartości ogólnej

Dla prawidłowych przemian energetycznych i metabolicznych w ustroju człowieka konieczne jest utrzymywanie w organizmie stałego składu i objętości płynów ustrojowych tzw. homeostazy. Polega ona na:

- izohydrii – utrzymanie stałego stężenia jonów OH

- izotonii - utrzymanie stałego ciśnienia osmotycznego

- izojonii – utrzymanie stałego składu płynów ustrojowych

- izowolemii – utrzymanie fizjologicznych wielkości przestrzeni wodnych

48. Choroby zakaźne, związki toksyczne przenoszone ze ściekami komunalnymi mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Przyczyną chorób zakaźnych mogą być następujące czynniki etiologiczne:

wiroidy zakażające tylko rośliny

wirusy

priony

bakterie

riketsje

grzyby

Podział chorób zakaźnych

choroby bakteryjne

choroby wirusowe

grzybice

riketsjozy

choroby prionowe (zakaźne encefalopatie gąbczaste (TSE))

jadzice - choroby wywołane przez jady

Choroby bakteryjne

Angina Błonica Botulizm Bruceloza Cholera Czerwonka bakteryjna (Shigelloza) Dur brzuszny i paradury Dżuma Zakażenie Escherichia coli Gruźlica	Zakażenie Helicobacter pylori Kiła Krztusiec Nosacizna Płonica (dawniej szkarlatyna) Rzeżączka Salmonellozy Tężec Trąd Tularemia Wąglik

Grzybice

Aspergiloza Blastomykoza Chromomikoza Dermatofitozy Drożdżyca (blastomykoza) Histoplazmoza	Kandydoza Kokcydioidomikoza Kryptokokoza Kryptosporydioza Maduromykoza Mukormykoza Sporotrychoza

Leptospirozy –choroby wywołane przez krętki

• Choroba Weila

• Choroba z Lyme (borelioza)

• Gorączka błotna

Choroby wywołane przez priony

• Kuru

• Choroba Creutzfeldta-Jakoba

• Gąbczaste zwyrodnienie mózgu (BSE)

Choroby wywołane przez riketsje

• Dur plamisty

• Gorączka okopowa

• Gorączka Q

Choroby wirusowe

Choroba Heinego i Medina Grypa Mononukleoza zakaźna Odra Opryszczka zwykła Ospa prawdziwa Ospa wietrzna i półpasiec Pryszczyca	Różyczka SARS Nagminne zapalenie przyusznic ("świnka") Wirusowe gorączki krwotoczne Wirusowe zapalenie wątroby Wścieklizna Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)

Profilaktyka chorób zakaźnych - Zapobiegawczo stosuje się szereg metod postępowania, które mają na celu przerwanie łańcucha epidemicznego. Są to metody oparte na wieloletniej, a nawet wielowiekowej obserwacji szerzenia się i przebiegu chorób zakaźnych, a także na współczesnych osiągnięciach doświadczalnych

Ścieki komunalne – dostają się do rzek i stanowią zagrożenie zarówno chorobami zakaźnymi jak i związkami toksycznymi w nich zawartymi.

1)Choroby zakaźne:

- zarazki duru brzusznego (Salmonella typhi)

- zarazki krętkowicy (Leptospira)

- zarazki czerwonki bakteryjnej (Shigella)

- HAV, HEV

- wirusowe zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu

- zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (Poliovirus hominis)

- jaja glisty ludzkiej (Ascaris lumbricoides)

- jaja włosogłówki ludzkiej (Trichuris trichiura)

- przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae)

2)Związki toksyczne:

- detergenty – działanie alergizujące, uszkadzają wątrobę i śluzówkę przewodu pokarmowego, ułatwiają wchłanianie innych trucizn z przewodu pokarmowego.

- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – mają właściwości rakotwórcze

- azotany i azotyny – mogą posiadać właściwości rakotwórcze, sprzyjają wystąpieniu nadciśnienia tętniczego i zawałów mięśnia sercowego, utleniają jon żelazawy do żelazowego- powstaje methemoglobina

49.Zagrożenia metalami ciężkimi, które mogą dostać się do wód wraz ze ściekami przemysłowymi.

miedź – uszkodzenie cewek nerkowych, białkomocz, cukromocz, mocznica

cynk, kobalt, nikiel – uszkodzenie wątroby

arsen, antymon, bizmut, żelazo, mangan, złoto – uszkodzenie naczyń włosowatych

miedź, ołów, tal, kadm, rtęć, cynk – uszkodzenie mięśnia sercowego

kadm, kobalt, nikiel, arsen, pierwiastki promieniotwórcze –działanie rakotwórcze

50. Etapy uzdatniania wody do picia.

Wyróżnia się 4 etapy uzdatniania wody do picia i na potrzeby gospodarcze:

1. Oczyszczanie

- sedymentacja zanieczyszczeń w odstojnikach

- napowietrzanie

- filtrowanie na filtrach pospiesznych

2. Usuwanie substancji zbędnych poprzez napowietrzanie – praktycznie pozwala na usunięcie z wody tylko nadmiaru żelaza i manganu.

3. Wzbogacanie w substancje pożądane

4. Dezynfekcja – ma na celu unieszkodliwienie drobnoustrojów w niej zawartych, mogących powodować choroby zakaźne.

metody fizyczne

- promieniowanie UV

- ultradźwięki

- promieniowanie jonizujące

- filtrowanie na filtrach glinowo – iłowych

metody chemiczne

- ozonowanie

- chlorowanie

51. Wymagania sanitarne, jakim powinna odpowiadać woda do picia:

• bezbarwna, klarowna, bez zapachu, o orzeźwiającym smaku i temperaturze 7 – 11^oC

• wolna od wszelkich zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów powodujących choroby zakaźne, szczególnie przewodu pokarmowego

• w dostatecznej ilości i łatwo dostępna

• zawierająca dostateczne ilości makro- i mikroelementów

• zabezpieczona przed zanieczyszczeniem z zewnątrz

w 100cm3 nie może być ani jednej bakterii grupy coli typu fekalnego

 wskaźnik coli w 100cm3 wody lub NPL bakterii grupy coli nie może przekraczać 1

 liczba kolonii na agarze odżywczym po 72h w temp. :

 37OC nie może przekraczać 10/1cm3 wody

•  24OC nie może przekraczać 50/1cm3 wody

52. OKRESY ONTOGENEZY CZŁOWIEKA:

1. Okres prenatalny (wewnątrzłonowy) – 40 tyg. (=/- 2 tyg.);

2. Okres postnatalny:

a) okres noworodkowy – do 28 dnia życia;

b) okres niemowlęcy – do ukończenia 12 miesiąca życia;

c) okres wczesnego dzieciństwa – 2-3 rok życia;

d) okres przedszkolny – 4-6 rok życia;

e) okres szkolny – 7 –15 rok życia

- okres dojrzewania płciowego (różnica chłopcy i dziewczynki ok. 2 lat);

f) okres młodzieńczy – 16 –20 rok życia;

g) okres dojrzałości i starzenia się;

W odniesieniu do okresu noworodkowego i niemowlęcego szczególną uwagę należy zwrócić na dzieci przedwcześnie urodzone (wiek skorygowany, często też odrębne tabele norm, siatki centylowe, itp.);

53

Zespół metaboliczny dorosłych:

Kryteria według IDF z 2005 roku

• otyłość brzuszna (obwód talii u pochodzących z Europy mężczyzn ≥ 94 cm, natomiast u kobiet ≥ 80 cm) i dodatkowo współistnienie co najmniej 2 z poniższych odchyleń:

  • trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie dyslipidemii

  • cholesterol HDL

    • < 40 mg/dl u mężczyzn

    • < 50 mg/dl u kobiet

    • lub leczenie dyslipidemii

  • ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego

  • glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2

Kryteria według NCEP-ATP III z 2001 roku z późniejszą modyfikacją (2004)^[3][4]

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej trzech z poniższych nieprawidłowości:

• otyłość brzuszna określana jako obwód talii

  • ≥ 88 cm u kobiet

  • ≥ 102 cm u mężczyzn

• glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl

• ciśnienie tętnicze

  • ≥ 130 mmHg skurczowe

  • lub ≥ 85 mmHg rozkurczowe

• trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub terapia hipertrójglicerydemii

• cholesterol HDL

  • < 40 mg/dl u mężczyzn

  • < 50 mg/dl u kobiet

Zespół metaboliczny u dzieci

Trójglicerydy >98 mg/dl

HDL < 50

Ciśnienie > 90 centyla

Obwód talii > 75 centyla

Glukoza < 110

54-55 na podstawie siatek centylowych- to ćwiczenie z ostatnich zajęc

56. Ocena ciśnienia tętniczego u dzieci: siatki centylowe SBP i DBP.

Ciśnienie u dzieci dzielimy na następujące stany:

• stan prawidłowy < 90 centyl SBP i/lub DBP

• stan przednadciśnieniowy 90-95 centyl SBP i/lub DBP

• stan nadciśnienia I st. 95-99 centyl SBP i/lub DBP

• stan nadciśnienia II st. >99 centyl SBP i/lub DBP

57. Postępowanie diagnostyczne w nadciśnieniu tętniczym u dzieci i młodzieży.

Rozpoznanie nadciśnienia wymaga stwierdzenia podwyższonego ciśnienia tętniczego podczas kilku wizyt, czasem w odstępach kilkutygodniowych lub kilkumiesięcznych (nie dotyczy to ciężkiego nadciśnienia). Jeżeli pomiar ciśnienia tętniczego wykazał wartości odpowiadające co najmniej 90. centylowi, pomiar należy powtórzyć podczas tej samej wizyty i obliczyć średnią dla SCT i RCT. Jeżeli natomiast stwierdzono wartości odpowiadające co najmniej 95. centylowi, pomiar należy powtórzyć co najmniej podczas 2 niezależnych wizyt. Dodatkowo wyliczamy BMI i określamy centyl. Jeżeli podejżewamy reakcję ”białego fartucha”jako powód nadciśnienia przy badaniu, można rozważyć całodobowy pomiar ambulatoryjny metodą Holtera.

58. Zmiany starcze w organizmie.

Do zmian starczych w organizmie zaliczymy:

wrost % udziału tkanki tłuszczowej

spadek % udziału wodyj

spadek przesączania kłębuszkowego

spadek gęstości kości

spadek czynności wątroby

spadek wchłaniania Wit. D

spadek szybkości przewodzenia miocytów

spadek liczby miocytów

wzrost masy mięśnia lewej komory

wrost odkładania się lipidów w ścianach tętnic

spadek pojemności życiowej płuc

spadek maksymalnej pojemności oddechowej

spadek sprawności limfocytów T

spadek napięcia mięśni

osłabienie odruchów

atrofia mózgu

skrócenie 4tej fazy snu

59. Profilaktyka dietetyczna przedwczesnego starzenia się.

Dieta zakazów:

• dieta ubogokaloryczna – nie przekraczająca potrzeb bilansu energetycznego służącego utrzymaniu masy należnej;

• dieta ubogobiałkowa (1g/kg masy należnej ciała) – ograniczenie ilości białka zwierzęcego;

• ograniczenie ilości cukrów prostych, zastąpienie cukrami złożonymi i włóknikiem;

• ograniczenie ilości tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu;

• dieta kobiet po menopauzie powinna zawierać produkty z dużą zawartością Ca lub należy podawać Ca w ilościach 800-1500 mg/dobę.

Dieta nakazów:

• dieta zawierająca Zn, Cu, Se, Ca, Mg, wit. A, E, C – antyoksydanty (profilaktyka nowotworów jelit i płuc);

• dieta powinna być dostosowana indywidualnie dla każdego człowieka pod względem ilościowym i jakościowym, uwzględniać jego potrzeby (w tym preferencje smakowe) i możliwości finansowe.

60. Aktywność fizyczna ludzi starszych.

Ćwiczenia fizyczne dla ludzi starszych powinny być:

• niezbyt obciążające układ sercowo-naczyniowy

• prowadzące do wzrostu masy i siły tk. mięśniowej i koścca

• interesujące (większe szanse na satysfakcję i regularne ćwiczenie)

• przeprowadzane w towarzystwie

• bezpieczne, łatwe i wygodne

• dostosowane do możliwości

• stopniowo i delikatnie zyskiwać na intensywności

• uzupełnione poprzez dogłębną obserwację własnego ciała i konsultacje z lekarzem