Główne zagadnienia z ćwiczeń z Higieny i Epidemiologii obowiązujące na egzamin:
1. Ryzyko względne, definicja, obliczanie, interpretacja.
Jest iloraz prawdopodobieństwa wystąpienia danego skutku(daje cechy) w grupie eksperymentalnej, w której zastosowano określoną interwencję (np. zabieg chirurgiczny lub terapia farmakologiczna badanym lekiem) i tego prawdopodobieństwa w grupie kontrolnej. Ryzyko względne odnosi się do związków przyczynowo-skutkowych i oznacza część ryzyka pozostałą po interwencji.
Przykład
Badanie ryzyka względnego zachorowania na raka płuc w dwóch grupach badanych, palących tytoń i niepalących.
a- Liczba chorych w grupie palących
b- Liczba chorych w grupie niepalących
m- Liczba palących ogółem
n- Liczba niepalących ogółem
Chorych Ogółem
Palący 18 88
Niepalący 2 136
a = 18, m = 88, b = 2, i n = 136
Prawdopodobieństwo zachorowania na raka płuc wśród palaczy było 20,45%, a wśród niepalących 1,47%. Ryzyko względne (hazard względny) zachorowania na raka związanego z paleniem tytoniu wynosi
RR= (a/m)/(b/n)= 13,9
co oznacza, że palacze (w przykładzie) są 14-krotnie bardziej narażeni na raka płuc, aniżeli niepalący.
2. Mierniki stanu zdrowia pozytywne.
Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji.
Przyrost naturalny obliczymy wzorem: Pn=U-Z. Występujące we wzorze wartości zazwyczaj podawane są jako wartości względne, tzn. przeliczane na 1000 mieszkańców i wtedy określane są jako: stopa albo współczynnik przyrostu naturalnego, rodność i umieralność.
Pn = U – Z (u = urodzenia Z = zgony) Sp = Pn/N gdzie N =1000
Współczynnik dzietności współczynnik określający liczbę urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat).
Współczynnik płodności określa średnią liczbę dzieci rodzonych przez jedną kobietę w danym społeczeństwie. Największy współczynnik występuje w krajach afrykańskich np. w Nigrze powyżej 4, najniższy w Europie poniżej 2.
3. Mierniki struktury demograficznej (rodność, płodność, przyrost naturalny).
Rodność - Jest to natężenie urodzeń w badanej zbiorowości, obejmującej osoby obojga płci, w określonym czasie.
Płodność - ludzi to zdolność do poczęcia istoty ludzkiej.
Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji.
Przyrost naturalny obliczymy wzorem: Pn=U-Z. Występujące we wzorze wartości zazwyczaj podawane są jako wartości względne, tzn. przeliczane na 1000 mieszkańców i wtedy określane są jako: stopa albo współczynnik przyrostu naturalnego, rodność i umieralność.
Pn = U – Z (u = urodzenia Z = zgony) Sp = Pn/N gdzie N =1000
4. Mierniki pośrednie:
a) umieralności ogólnej, liczba zgonów w stosunku do ogólnej liczby ludności na określonym terenie, stwierdzona w określonym przedziale czasu (miesiąc, rok): wyrażana współczynnikiem; umieralność dotycząca części populacji np. grup płci lub wieku lub określonej choroby nazywamy szczegółową lub specyficzną
b) swoistej umieralności, z podziałem na grupy społeczne i takie tam
c) umieralności proporcjonalnej, Wskaźnik określający proporcję liczby zgonów z powodu danej choroby w stosunku do liczby zgonów ogółem
d) śmiertelności- liczba zgonów z powodu danej choroby w stosunku do liczby chorych na tę chorobę, przeważnie określana w odsetkach
e) Współczynnik umieralności niemowląt : stosunek liczby zgonów niemowląt (tj. dzieci w wieku 0-1 roku) w danym przedziale czasowym do liczby urodzeń żywych; jeden ze wskaźników oceny stanu zdrowia populacji .Wyróżnia się umieralność wczesną niemowląt (do 27. dnia życia) oraz późną (między 28. dniem a 11. miesiącem)
f) współczynnik umieralności okołoporodowej, czyli urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku 0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych. W 2011 r. w Polsce kształtował się na poziomie ok. 6,7
g) Chorobowości- liczba chorych na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności na określonym terenie, stwierdzona w określonym dniu lub określonym przedziale czasu (przeważnie w okresie roku), wyrażana współczynnikiem. Chorobowość dotycząca części populacji, np. grup płci i wieku nazywa się szczegółową lub specyficzną
h) Zachorowalności- liczba nowych zachorowań na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności w określonym przedziale czasu ( miesiąc, rok), wyrażana współczynnikiem, może być szczegółowa – specyficzna
5. Obliczanie tendencji zachorowalności.
l.nowych zachorowań/ populacja narażona na ryzyko zachorowania na początku okresu badania x1000
5. Struktura umieralności w Polsce
Wstępne dane wskazują, że w 2008 r. zmarło ponad 379 tys. osób, co oznacza o 2 tys. więcej niż w 2007 r.; współczynnik umieralności pozostał bez zmian na poziomie 9,9‰. W ogólnej liczbie osób zmarłych ok. 47% stanowią kobiety.
W latach 1992–1998 obserwowany był systematyczny spadek umieralności; od 1999 r. nastąpił wzrost – rejestrowano ok. 360-380 tys. zgonów rocznie. Także w ostatnich latach liczba zgonów nieznacznie wzrastała, ale tempo tego wzrostu jest w miarę stabilne – co można przyjąć za początek procesu stabilizacji poziomu umieralności w Polsce.
Przyczyny
Głównymi przyczynami zgonów w Polsce są choroby układu krążenia i choroby nowotworowe; stanowią one ponad 70% wszystkich zgonów, trzecią grupą przyczyn są urazy i zatrucia – prawie 7%.
W zakresie umieralności z powodu chorób układu krążenia od kilku lat obserwuje się istotną poprawę. W pierwszej połowie lat 90. choroby te były przyczyną ponad 52% ogółu zgonów; na początku tego stulecia – prawie 48%, zaś w 2007 r. stanowiły 45,4% wszystkich przyczyn. Wśród kobiet umieralność w wyniku chorób układu krążenia jest zdecydowanie wyższa, ich udział w ogólnej liczbie zgonów wśród kobiet wynosi prawie 52%, a wśród mężczyzn ok. 40%.
Stopniowo zmniejsza się także odsetek zgonów powodowanych urazami i zatruciami, które obecnie stanowią 6,6% wszystkich zgonów, wobec 7,6% na początku lat 90. W tym przypadku także występuje duże zróżnicowanie umieralności według płci; wśród mężczyzn urazy i zatrucia stanowią 9,6% przyczyn, a wśród kobiet ok. 3,5%.
Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo szybki wzrost liczby zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi, przy jednoczesnym wzroście liczby nowych zachorowań. W 1990 r. nowotwory złośliwe były przyczyną prawie 19% zgonów, w 2000 r. stanowiły 23%, a obecnie 24,6% wszystkich przyczyn (wśród mężczyzn stanowią niewiele ponad 26%; wśród kobiet – ponad 23%).
6. Sytuacja epidemiologiczna w Polsce, czynniki ryzyka, zasady niefarmakologicznego leczenia: nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, cukrzycy, choroby wrzodowej.
Zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością:
Jednym z prostszych sposobów oceny stopnia nadwagi i otyłości jest obliczanie tzw. wskaźnika masy ciała - wystarczy znać masę ciała w kilogramach oraz wzrost w metrach. Należy zastosować wzór:Zmianę diety, polegającą na ograniczeniu spożycia tłuszczu, soli oraz na wprowadzeniu warzyw, owoców i ryb.
Poniżej przedstawiono podstawowe zasady zdrowej diety, których powinien przestrzegać chory.
Zaprzestanie dosalania pokarmów - zastąpienie soli innymi przyprawami, np. pieprzem czy przyprawami korzennymi.
Jedzenie dużych ilości owoców i warzyw, zwłaszcza świeżych i bogatych w potas (bananów, pomidorów, ziemniaków, fasoli, grochu i szpinaku).
Spożywanie zup przygotowanych z warzyw.
Najbardziej wskazane jest spożywanie mięsa z drobiu, gotowanych (a nie smażonych!) ryb, gruboziarnistych kasz i ryżu.
Desery składające się z sałatek owocowych, budyni przygotowanych na chudym mleku.
Spożywanie w ramach śniadań i kolacji pieczywa pełnoziarnistego lub chrupkiego, płatków kukurydzianych, chudego sera i jogurtów, białka jajek.
Zdrowe są orzechy włoskie i migdały.
Zalecane jest picie mleka niskotłuszczowego, soków z warzyw, herbaty bez dodatku cukru; nie trzeba całkowicie eliminować kawy - wystarczy pić ją rzadziej, niezbyt mocną, najlepiej z chudym mlekiem bez śmietanki.
Unikanie bogatego w sól kuchenną jedzenia typu fast food, a także chrupek, chipsów, krakersów, słonych paluszków.
Choroby wrzodowej to dieta:
Od czasu wprowadzenia skutecznych leków oraz szerokiego wprowadzenia leczenia eradykacyjnego dieta odgrywa marginalną rolę w leczeniu choroby wrzodowej. Produkty nasilające dolegliwości: kawa, herbata, napoje gazowane, potrawy ciężkostrawne, cebula, pikantne przyprawy, smażone oraz tłuste potrawy, Produkty dopuszczalne: twarożki, chude, gotowane mięso, kisiel, galaretki, kasza ,ciasto, nie zawierające tłuszczów, jasne, czerstwe pieczywo, kawa zbożowa (kawa "Inka") Należy zaprzestać palenia papierosów – utrudnia gojenie wrzodu i powoduje zwiększone ryzyko jego nawrotu. W miarę możliwości należy unikać przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych – w razie konieczności leczenia przeciwbólowego lekiem o stosunkowo najmniejszej toksyczności dla nabłonka żołądka jest paracetamol.
Zwiększenie aktywności fizycznej (zwłaszcza: spacer, pływanie, jazda na rowerze).
Ograniczenie spożycia alkoholu. Zaniechanie palenia tytoniu.
7.Cukrzycy:
kontrolowana aktywność fizyczna w cukrzycy typu 2
Wysiłek fizyczny jest nieodłączną częścią prawidłowego leczenia chorych na cukrzycę.
Regularnie i właściwie stosowany pomaga poprawić wartości dobowego profilu glikemii oraz utrzymać lub osiągnąć właściwą masę ciała. Zalecenia PTD obejmują:
— rozpoczynanie wysiłku fizycznego od umiarkowanej aktywności uzależnionej od indywidualnych możliwości pacjenta;
— regularne podejmowanie wysiłku fizycznego, co najmniej co 2–3 dni, najlepiej codziennie;
— rozpoczynanie wysiłku fizycznego od wykonania trwających 5–10 minut ćwiczeń wstępnych oraz zakończenie ćwiczeniami uspokajającymi;
— określenie intensywności wysiłku fizycznego każdorazowo przez lekarza na podstawie indywidualnego obrazu klinicznyego;
— najbardziej odpowiednią formą wysiłku fizycznego w grupie chorych na cukrzycę typu 2 w wieku podeszłym i/lub nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer 3–5 razy w tygodniuDieta
8. Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy t.2
Oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo i po posiłkach
Test na wykrycie obecności glukozy w moczu
Oznaczenie stężenia hemoglobiny glikolowanej (HbA1c)
Badanie moczu i osocza krwi pod kątem obecności ciał ketonowych
Patofizjologiczne badanie krwi w celu wykrycia ewentualnej obecności przeciwciał przeciwjądrowych
Krzywa glikemiczna (OGTT – test doustnego obciążenia glukozą)
Reakcja pacjenta na podanie insuliny
9.Pojęcia z zakresu epidemiologii chorób zakaźnych:
Zasiedlenie: opanowanie przez organizmy żywe terenu, w którym wcześniej nie występowały. Zasiedlane mogą być tereny dziewicze lub częściowo zajęte przez inne organizmy. W pierwszym etapie pojawiają się gatunki o szerokim zakresie tolerancji na czynniki środowiskowe. Mając duży potencjał rozrodczy, dużą szybkość rozrodu i łatwość rozprzestrzeniania się, a przy tym wpływając na środowisko abiotyczne, umożliwiają osiedlanie się innych gatunków.
źródło zakażenia pierwotne i wtórne
Pierwotne :
organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym:
- występują drobnoustroje chorobotwórcze
- rozmnażają się
- dostają się do otaczającego środowiska
Wtórne :
Źródło zakażenia wtórne – mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe, w którym występują drobnoustroje chorobotwórcze, które dostają się tu ze źródeł pierwotnych i rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach. Drobnoustroje te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności środowiska.
zakażenie
wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.
rezerwuar
elementy przyrody ożywionej i nieożywionej zakażone/skażone patogenami, z których istnieje możliwość przeniesienia zarazków (zakażenia) na rośliny, zwierzęta lub ludzi. Rezerwuar jest dla danych zarazków środowiskiem, w którym się rozmnażają.
Przykłady:
koń jest rezerwuarem dla laseczek tężca Clostridium tetani,
człowiek jest rezerwuarem dla wirusów HIV,
gryzonie są rezerwuarem dla pałeczek dżumy Yersinia pestis.
nosicielstwo
to stan w którym u nosiciela (człowieka lub zwierzęcia) po przechorowaniu choroby zakaźnej lub w wyniku bezobjawowego zakażenia utrzymuje się obecność czynnika zakaźnego mimo braku objawów chorobowych
ognisko epidemii
ściśle określone miejsce wystąpienia epidemii
, nadzór epidemiologiczny Nadzór epidemiologiczny (n.e.) stanowi ciągłe, systematyczne zbieranie danych dotyczących chorób lub zakażeń w określonej populacji.
, dochodzenie epidemiologiczne wykrywanie przyczyn, źródeł i mechanizmów szerzenia się choroby.
10.Choroby zakaźne transmisyjne
Choroby transmisyjne stanowią własną grupę chorób zakaźnych odzwierciedlającą zmiany klimatyczne, migracje zwierząt i przenoszących drobnoustroje wektorów. Trwają również nieustanne badania, związane z potencjalną patogennością dla człowieka przenoszonych tą drogą zakażeń. Liczne gatunki mikroorganizmów, początkowo
chorobotwórczych jedynie dla zwierząt, okazały się być zagrożeniem również dla ludzi a
status innych w wielu przypadkach pozostaje nadal niewyjaśniony. Wirus WNV utrzymuje się wśród populacji ptaków, przenosząc się na pozostałe gatunki poprzez ukąszenia zakażonych komarów z rodziny Culicidae. Wiele Zakaleń o przebiegu subklinicznym jest
niediagnozowanych. Aspekt ekonomiczny Zakaleń WNV ma ogromne znaczenie szczególnie u koni sportowych
Choroby kwarantannowe-Wykaz chorób, które uzasadniają podjęcie decyzji o wydaleniu obywatela Unii Europejskiej lub członka rodziny niebędącego obywatelem Unii Europejskiej
z powodu zagrożenia dla zdrowia publicznego
1. | Cholera |
---|---|
2. | Dżuma |
3. | Żółta gorączka oraz inne wirusowe gorączki krwotoczne |
4. | Zespół ostrej niewydolności oddechowej SARS |
5. | Gruźlica w okresie prątkowania |
6. | Nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie |
choroby odzwierzęce, zoonozy – zakaźne lub pasożytnicze choroby zwierząt, bądź przez zwierzęta tylko roznoszone, przenoszące się na człowieka poprzez kontakt bezpośredni lub surowce pochodzenia zwierzęcego, rzadziej drogą powietrzną (np. toksoplazmoza, bruceloza, wścieklizna, ptasia grypa i inne).
Nad zapobieganiem się szerzeniu chorób zakaźnych zwierząt czuwają lekarze weterynarii, natomiast leczeniem chorób odzwierzęcych u człowieka trudnią się lekarze chorób zakaźnych
Choroby tropikalne jakie są każdy winien to wyklinić
11. Elementy łańcucha infekcji: czynnik zakaźny, przenoszenie, gospodarz, środowisko.
Czynnik zakaźny to patogen, którego wniknięcie do organizmu wywołuje chorobę w postaci objawowej lub bezobjawowej.
Droga szerzenia, inaczej droga zakażenia – to sposób i mechanizm przenoszenia zakażenia.
Rodzaje:
Istnieją różne podziały, między którymi występują zazwyczaj niewielkie różnice. Oto jeden z nich:
przeniesienie bezpośrednie
bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym (także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne). Przeniesienie z jednej osoby na drugą, które nie są w relacji matka - dziecko nosi nazwę przeniesienia horyzontalnego.
bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem
zakażenia własnymi pasożytami np. owsika
zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:
drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka, toksoplazmoza)
w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie opryszczkowe
karmienie piersią
przeniesienie pośrednie
zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)
kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym
przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)
droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)
kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.:ospa wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie, grypa, angina, gruźlica, odra, różyczka
inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu przez dłuższy czas
wektory – żywi przedstawiciele : stawonogi (muchy, komary, wszy, pchły), gryzonie.
zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki
Gospodarz- wiadomo
Środowisko- bezwzględnie stwierdzam, że środowisko ma ogromny wpływ na szerzenie się wszelkiego rodzaju choróbska.
ŁAŃCUCH EPIDEMICZNY
1. źródła zakażenia:
• środowisko szpitalne (materace, pościel, ręczniki, sprzęt i aparatura medyczna, leki, pokarm, przedmioty do utrzymania higieny szpitalnej, urządzenia wodno – kanalizacyjne, klimatyzacyjne),
• sam pacjent (zakażenia endogenne – czynnikiem etiologicznym jest własna flora),
• inny pacjent (zakażony lub skolonizowany),
• personel medyczny (nosiciel).
2. drogi szerzenia się zakażenia
• przez ręce personelu,
• przez kontakt bezpośredni (narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, pościel, baseny, wzierniki, cewniki, klamki drzwi),
• przez źle wyjałowiony sprzęt medyczny,
• przez używanie brudnych ubrań ochronnych,
• przez transfuzję,
• przez przeszczep narządów,
• przez zanieczyszczona wodę, pożywienie, roztwory i płyny medyczne,
• powietrzno-pyłkowa (cząstki kurzu z wytrzymałymi na wysychanie bakteriami lub przetrwalnikami grzybów).
3. czynniki ryzyka zakażeń
• Zależne od pacjenta
• skrajność wieku (osoby najmłodsze i najstarsze),
• zaburzenia odporności,
• długotrwała antybiotykoterapia,
• diagnostyka inwazyjna,
• choroby towarzyszące (np: cukrzyca, choroby nowotworowe),
• uszkodzenie skóry (też odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,
• długotrwałe lub częste pobyty w szpitalu,
• niedożywienie,
• stres szpitalny.
• Zależne od szpitala
• zły stan techniczny szpitala,
• stosowanie terapii wielolekowej,
• stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,
• złe warunki sanitarno-higieniczne,
• zbyt zagęszczone sale chorych,
• niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,
• stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych,
• niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.
12. Etapy opracowania ogniska epidemii.
1. Otrzymanie wstępnego sygnału
2. Potwierdzenia wystąpienia epidemii
3. Potwierdzenie diagnozy
4. Stworzenie odpowiedniego zespółu do opracowania ogniska
5. Zastosowanie bezpośrednich działań przeciwepidemicznych i zaradczych
6. Opracowanie definicji przypadku i wyszukiwanie kolejnych przypadków
7. Opis przypadków w kategoriach czasu miejsca i osoby
8. Sformułowanie hipotez odnośnie źródła, czynnika oraz dróg szerzenia się
9. Testowanie hipotezy
10. Zastosowanie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych
11. Sporządzenie raportu
13. Profilaktyka swoista i nieswoista chorób zakaźnych.
Profilaktyka swoista
• Polega na stosowaniu:
• Prognostyki, czyli wcześniejszego prowadzenia badań serologicznych i na ich podstawie przewidywania wybuchu epidemii
• Szczepień ochronnych na terenie kraju lub danego obszaru
• Surowic odpornościowych
Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzania lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:
-izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli
-poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie
-izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt
-kontrolowania osób pracujących z żywnością
-przetwarzania żywności i wody
-kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.
-używania sterylnego sprzętu medycznego
-utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego
-przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych
-przestrzegania higieny osobistej
-używania środków ochrony osobistej
-prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji
-dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów
14. Wirusowe zapalenia wątroby, tężec, różyczka, odra, krztusiec, borelioza z Lyme, dur brzuszny, dury rzekome A,B,C , tularemia, wąglik, zgorzel gazowa, botulismus, dżuma, cholera, bruceloza, SARS, wirusowe gorączki krwotoczne, żółta gorączka, dur powrotny, ospa prawdziwa, malaria, dur wysypkowy– występowanie, patogen, przenoszenie, rezerwuar, objawy, zapobieganie, diagnostyka, inkubacja.
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY
Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) jest chorobą zakaźną charakteryzująca się pierwotnym uszkodzeniem wątroby jako podstawowym narządowym wykładnikiem zakażenia jednym z wirusów hepatotropowych: HAV, HBV, HCV, HDV, HEV, HGV, TTV.
Występowanie
Wirusowe zapalenia wątroby są problemem zdrowotnym dotyczacym wszystkich krajów na świecie. Od kilkunastu lat w krajach rozwinietych zmniejsza się zapadalność na wzw A i B, a wzrasta liczba wykrywanych zachorowań na wzw C.
Patogen
Rezerwuarem i źródłem zakażenia wirusami hepatotropowymi są osoby chore na ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby oraz bezobjawowi nosiciele.
Drogi szerzenia i wrota zakażenia
naruszenie ciągłości tkanek (zabiegi operacyjne, inwazyjne procedury diagnostyczne, zabiegi stomatologiczne, iniekcje, przetaczanie krwi i jej pochodnych, pobieranie krwi, tatuaże, przekłuwanie uszu, ciała
droga kontaktów seksualnych i wertykalna
droga feralno- oralna poprzez zakażone produkty spożywcze, wodę
Inkubacja
Występowanie ostrego wzw A, B, E trwa najkrócej 4 tygodnie, średnio 1-3 miesiące. Zakażenie HCV 6-30 lat.
Początek choroby
- okres zwiastunów: zespoły rzekomogrypowe, niestrawność, gorączkowe, alergiczne, stawowe
- zmęczenie, anoreksja, wstręt do papierosów, bóle w prawym podżebrzu
- faza żółtaczkowa (ciemne zabarwienie moczu i odbarwienie stolca), świąd skóry
Postacie
Ostra faza choroby: zażółcenie skóry i białkówek, powiększenie wątroby i jej bolesność
Postać nawrotowa: bóle stawowe, kłębuszkowe zapalenie nerek, krioglobulinemia
Rokowanie
Nieleczone przewlekłe wzw zmierzają do marskości i niewydolności wątroby, rozwoju raka pierwotnego wątroby, 70-85% zakażeń HCV przebiega pod postacią pierwotnie przewlekłą, z czego 3-10% rozwija marskość po 15-20 latach od zakażenia. Wirus HCV, tak jak wcześniej HBV, uznany został za karcinogen I rzędu.
Różnicowanie
Inne przyczyny uszkodzeń wątroby:
- zakaźne (zimnica, posocznica)
- toksyczne( alkohol, leki, grzyby trujące)
- mechaniczne (niedrożność dróg żółciowych)
- choroby nowotworowe
Tężec – Tetanus
Choroba zakaźna, bakteryjna, przebiegająca ze wzmożoną pobudliwością i skurczami mięśni
Występowanie
Choroba ta występuje na cały świecie.
Patogen
Laseczka beztlenowa, Gram-dodatnia. Bakteria ta bytuje przede wszystkim w kurzu oraz w przewodzie pokarmowym zwierząt.
Inkubacja
Okres wylegania kilka dni lub nawet kilka miesięcy
Początek choroby
Pojawiają się objawy nieswoiste, jak:
- mrowienia, drętwienie
wzmożona potliwość i napięcie mięśni zwłaszcza żwaczy, co prowadzi do szczękościsku.
Objawy
bolesne skurcz mięśni – tzw. Prężenia
łukowate wychylenie (opistotonus), co może być przyczyną złamań kręgosłupa
szczękościsk
Rokowanie
Śmiertelność noworodków określa się na 50% , wciągnięcie w proces chorobowy mięśni oddechowych rokuje źle.
Różnicowanie
- z zapaleniem stawów żuchwowych
- z zatruciem strychniną
- z padaczką
Diagnostyka
Na podstawie obrazu klinicznego
Leczenie
- leki uspakajające i zwiotczajace
- spokój
- ograniczenie dopływu bodźców dźwiękowych i świetlnych
- podanie surowicy przeciwtężcowej (antytoksyna) lub immunoglobuliny ludzkiej przeciwtężcowej
- antybiotyki
Zapobieganie
Uodpornienie czynne poprzez podanie anatoksyny, czyli szczepionki przeciwtężcowej
Zapobieganie przedekspozycyjne
Polega na stosowaniu szczepionki skojarzonej z anatoksyną błoniczą i przeciwkrztuścową (Di Per Te) według kalendarzyka szczepień.
Zapobieganie poekspozycyjne
Obowiązuje po zranieniu z zanieczyszczeniem ziemią. Należy bardzo dokładnie opracować ranę, stosować antybiotyki.
RÓŻYCZKA – RUBELLA
Zakaźna choroba wysypkowa wywoływana przez wirusy różyczki.
Występowanie
Wirusy różyczki występują endemicznie na całym świecie. Największa zachorowalność na różyczkę w Polsce występuje wiosną i dotyczy głównie dzieci od 5 do 9 lat
Patogen
Wirus występuje głównie w wydzielinie dróg oddechowych osób zakażonych. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Okres największej zakaźności zaczyna się 10 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa maksymalnie do 15 dni od momentu jej wystąpienia. Osoby szczepione nie są zakaźne dla otoczenia, mimo obecności wirusa w górnych drogach oddechowych.
Inkubacja
12-23 dni, przeciętnie 18 dni
Początek choroby
Wiele zakażeń przebiega bezobjawowo. Objawy prodromalne takie jak gorączka, osłabienie, utrata apetytu występują głównie u osób dorosłych i trwają kilka dni.
Objawy
- wysypka plamisto-grudkowa początkowo występuje na twarzy, a po upływie 24 godzin na skórze całego ciała
- powiększenie węzłów chłonnych (zausznych, podpotylicznych, szyjnych)
Wady
W Europie wady wrodzone związane z różyczką przebytą przez kobiety w ciąży występują 1 na 1000 urodzeń i stanowią 5 – 10% wszystkich wad wrodzonych.
Objawy wrodzonej różyczki
- niska masa urodzeniowa
- głuchotaa
- krótkowzroczność
- wrodzone wady serca
Rokowanie
Dobre wśród dzieci i osób dorosłych. W różyczce wrodzonej rokowanie zleży od rodzaju wady.
Różnicowanie z:
- odrą
-płonicą
-toksoplazmozą
-mononukleozą zakaźną
Diagnostyka
- obecność swoistych przeciwciał IgM u kobiet ciężarnych
Leczenie
- objawowe
Zapobieganie
- szczepienia
W Polsce od 1988 roku szczepieniami objęte są dziewczęta w 13 roku życia.
U kobiet w pierwszym trymestrze ciąży, narażonych na kontakt z różyczką
ODRA – MORBILLI
Ostra choroba wysypkowa wieku dziecięcego o cyklicznym przebiegu. Patognomoniczna cechą odry jest pojawienie się wysypki za uszami.
Występowanie
Choroba występuje na całym świecie. Charakteryzuje się sezonowością. Szczyt zachorowań w Polsce przypada na marzec i kwiecień. Zachorowanie endemiczne obserwuje się głównie w krajach o dużym przyroście naturalnym. W krajach Trzeciego Świata występuje przede wszystkim u dzieci poniżej 2 roku życia. W krajach o wysokim standardzie życia zachorowania występują co 2-3 lata. Chorują głównie dzieci od 3 do 5 roku życia.
Patogen
Infekcja przenoszona drogą kropelkową. Wrotami zakażenia sa drogi oddechowe.
Inkubacja
10 – 14 dni, dłuższa u dorosłych, krótsza u dzieci
Początek choroby
Nagły. 2 – 3 dni po okresie inkubacji, przed pojawieniem się wysypki, może wystąpić nieżyt spojówek i błony śluzowej nosa, gardła i dróg oddechowych: kaszel, bóle mięśni, gorączka.
Na wysokości zębów trzonowych obserwuje się drobne, białawe grudki tak zwane plamki Koplika.
Objawy
- wysypka na twarzy (głównie za uszami i na czole), następnie na tułowiu i kończynach
- gorączka około 40°C
- objawy zapalenia krtani, oskrzeli i płuc
Rokowanie
Choroba przebiega najczęściej w postaci łagodnej. W niektórych krajach tropikalnych odra bywa chorobą groźną.
Niebezpieczne powikłania
- zapalenie płuc z niewydolnością oddechowo- krążeniową
- zapalenie mięśnia sercowego
- zapalenie ucha środkowego
Najbardziej niebezpieczne są powikłania mózgowe pod postacią podostrego stwardniejącego zapalenia mózgu (ZESS), zapalenie spojówek z owrzodzeniami rogówki, mogące prowadzić nawet do ślepoty.
Różnicowanie z:
- ospą wietrzną
- różyczką
- szkarlatyną
Diagnostyka
- rozpoznanie na podstawie typowego obrazu klinicznego
- badanie serologiczne: testy immunoenzymatyczne, odczyn wiązania dopełniacza.
Leczenie
Wyłącznie objawowe
Zapobieganie
- bierne, poekspozycyjne- podawanie immunoglobuliny ludzkiej
- czynne – stosowanie szczepionki
KRZTUSIEC - PERTUSIS
Krztusiec jest szczególnie zakaźną chorobą układu oddechowego, która występuje na całym świecie.
Występowanie
W Polsce po wprowadzeniu szczepień ochronnych zmniejszyła się liczba zachorowań.
Patogen
Czynnik wywołujący krztusiec jest pałeczką Gram-ujemną, która charakteryzuje się dużą zmiennością formy od otoczkowych i zjadliwych do bezotoczkowych i niezjadliwych.
Źródłem zakażenia i rezerwuarem tego patogenu jest wyłącznie człowiek.
Pałeczki krztuśca bytują w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych, a toksyna krztuścowa rozprzestrzenia się drogą krwi. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni.
Inkubacja
6 - 21 dni, przeciętnie 7 – 10 dni
Początek choroby
Powolny, trwa od 1 do 2 tygodni i jest wynikiem stanu zapalnego błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej i tchawicy.
Objawy
Kaszel napadowy od 2 do 4 tygodni (jest skutkiem działania toksyn uwalnianych z rozpadających się komórek bakteryjnych). Napady kaszlu głównie nocą z zanoszeniem się jako tzw. Pianie.
Rokowanie
Dobre, niekiedy kaszel może utrzymać się 6 – 12 miesięcy
Różnicowanie z:
- zapaleniem oskrzeli
- obecnością ciała obcego w drogach oddechowych
- torbielą włóknistą krtani
Diagnostyka
- badania wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej
- testy serologiczne
Leczenie
- antybiotyki
- kortykosteroidy
Zapobieganie
- izolacja chorych w okresie zakaźności krztuśca
- uodpornienie czynne – poprzez szczepienie ochronne
DUR BRZUSZNY – TYPHUS ABDOMINALIS
Ostra choroba zakaźna o różnorodnym obrazie klinicznym oraz charakterystycznym torze gorączkowym, wywołana przez pałeczki Salmonella typhi
Występowanie
Występuje na cały świecie. Najwięcej zachorowań rejestruje się w krajach rozwijających się. Zwykle zwiększenie liczby zachorowań na dur brzuszny na danym terenie ma związek z klęskami żywiołowymi (powodzie, trzęsienie ziemi) oraz wojnami.
Patogen
Czynnikiem etiologicznym są pałeczki duru brzusznego. Są to bakterie Gram- ujemne, wyposażone w aparat rzęskowy, dzięki któremu wykazują się ruchliwością. Pałeczki są chorobotwórcze tylko dla człowieka.
Źródłem zakażenia jest człowiek – chory lub nosiciel, który wydala zarazki wraz z kałem lub moczem.
Zakażenie następuje na drodze pokarmowej przez zanieczyszczoną wydalinami wodę lub żywność.
Ważną role w biernym przenoszeniu zarazków odgrywają muchy.
Istotą choroby jest przedostawanie się bakterii przez grudki chłonne jelita cienkiego do węzłów chłonnych krezkowych, skąd po namnożeniu wnikają do krwi.
Inkubacja
7-21 dni, najczęściej 10-14 dni
Początek choroby
Powolny, niecharakterystyczny: ogolne osłabienie, utrata apetytu, bóle głowy, bóle stawowo-mięśniowe, bóle brzucha
Objawy
Dur brzuszny charakteryzuje się typowymi dla tej choroby torem gorączkowym, w którym można wyróżnić 5 okresów;
1. okres narastania objawów (gorączka wzrasta codziennie o 0,5-1°C) trwa 7 dni
2. okres pełnego rozwoju choroby. Gorączka jest stała 39°-40°C trwa 14-21 dni
3. okres chwiejny – dobowe wahania temperatury mogą wynosić do 3 °C, trwa około 7 dni
4. okres obniżania się gorączki
5. okres zdrowienia – temperatura ciała wraca do normy, trwa kilka tygodni
W stadium pełnego rozwoju choroby pojawiają się:
- zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (spowolnienie, zaburzenie świadomości)
- wzdęcia brzucha, zaparcia
- na skórze brzucha i dolnej części klatki piersiowej – wysypka (różyczka durowa) w postaci 3-5 drobnych, różowych plamek
Objawem patognomonicznym jest blednięcie wykwitów przy ucisku. Wysypka utrzymuje się 3-5 dni.
Rokowanie
Dobre – w przypadku zastosowania leczenia przyczynowego
Różnicowanie z
- posocznicą
- zapaleniem płuc o różnej etiologii
- zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowym
Diagnostyka
- badania bakteriologiczne krwi, kału, moczu
- testy serologiczne:
a/ odczyn Widala
b/ odczyn hemaglutynacji biernej
Leczenie – antybiotybiotyki
Zapobieganie – uodpornienie czynne szczepionką
DURY RZEKOME A,B,C – PARATYPHUS A,B,C
Ostre choroby zakaźne wywołane przez pałeczki duru rzekomego
Występowanie
Dur rzekomy typu A występuje w południowo-wschodniej Azji, typu C na Bliskim Wschodzie i w obszarze śródziemnomorskim, dur rzekomy B na całym świecie i w Polsce.
Patogeneza
Choroby te wywołują pałeczki duru rzekomego Salmonella paratyphi A, B,C. Pałeczki typu A i B są chorobotwórcze tylko dla ludzi, typu C dotyczą również zwierząt, głównie gryzoni.
Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, zwykle przez żywność (mleko, mięso, jaja) zanieczyszczona odchodami chorych i nosicieli oraz wodą. Bakterie te namnażają się początkowo w układzie chłonnym przewodu pokarmowego, skąd przedostają się do krążenia ustrojowego.
Inkubacje
Około 10 dni, może przedłużać się do 3 tygodni
Początek
Podstępny z gorączką, bólami mięśni, gwałtownymi bólami głowy
Objawy
Przebieg podobny jest do duru brzusznego, zwykle łagodniejszy, o krótszym okresie trwania i rzadszych powikłaniach.
Obserwuje się:
- gorączkę
- splenomegalię
- zaparcia stolca
- bradykardię
Dur rzekomy typu B przebiega z obfitą wysypką plamisto-grudkową, zwykle występującą na brzuchu i klatce piersiowej.
Dur rzekomy typu C występuje pod postacią ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego.
Rokowanie – dobre
Różnicowanie
- dur brzuszny
- gruźlica
- zimnica
- kolagenoza
Diagnostyka
- wywiad epidemiologiczny
- obraz kliniczny
badania bakteriologiczne krwi (w pierwszych 7-10 dniach),kału i moczu (przez 3 tygodnie)
- badania serologiczne, w tym tradycyjny odczyn Widala po 14 dniu choroby.
Leczenie
- konieczna hospitalizacja
Antybiotykoterapia
- wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo- zasadowej
Zapobieganie
- unikanie zwłaszcza w podróży, nieprzegotowanej wody, lodu, surowych warzyw, jajek, skorupiaków
- istnieją szczepienia ochronne, dostępne w nielicznych krajach (USA, Niemcy), w Polsce nie stosowane.
BORELIOZA Z LYME – LYME BORRELIOSIS
Jest to krętkowica przenoszona przez kleszcze wywołująca objawy skórne, stawowe, neurologiczne i sercowe
Występowanie
USA oraz w Europie Środkowej i Wschodniej. W Polsce najwiecej zachorowań obserwuje się w województwie podlaskim i warmińsko- mazurskim
Patogen
Rezerwuarem są zwierzęta wolno żyjące (głównie ssaki) stanowiące źródło zakażenia kleszczy, które przenoszą zakażenie na człowieka i inne zwierzęta.
Ryzyko przeniesienia zakażenia w pierwszej dobie kontaktu z zakażonym kleszczem narasta po 24 godzinach, osiągając szczyt po 72 godzinach
Inkubacja
3 dni – do 3 miesięcy
Objawy
1. rumień pełzający do 5 cm (3 dni – 3 miesiące)
2. zapalenie stawów (obrzęki i ból) występuje do 6 miesięcy po zakażeniu, głównie stawy kolanowe, zwykle jednostronnie
3. u 5% chorych zajęcie mięśnia sercowego (blok przedsionkowo – komorowy)
4. zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych, uszkodzenie nerwu twarzowego, zaburzenia widzenia, zaburzenia słuchu
5. uszkodzenie nerwów obwodowych i parestezje
6. przewlekłe zanikowe zapalenie dystalnych części kończyn połączone ze ścieńczeniem naskórka – obraz skóry starczej
Rokowanie
Prawidłowo antybiotykoterapia przeprowadzona we właściwym stadium choroby daje szanse na pełne wyeliminowanie zakażenia
Różnicowanie
- ze zmianami zwyrodniałymi
- neuroboreliozą o innej etiologii
Diagnostyka
- wykrywanie przeciwciał – metoda immunoenzymatyczna
Leczenie
- antybiotykoterapia 21 dni
Zapobieganie
– osłona ciała podczas przebywania w rejonach endemicznych
- wczesne mechaniczne usuwanie kleszczy
TOKSOPLAZMOZA – TOXOPSMOSIS
Odzwierzeca parazytoza
Wywołana przez pierwotniaki Toxoplasma gondii
Występowanie
Powszechne -Ludzie i zwierzęta na całym świecie
Patogen
Toxoplasma gondii – pierwotniaki występujące u ptaków i ssaków, ale tylko u człowieka wywołują objawy choroby
HIV i AIDS w Polsce - dane od początku epidemii (1985 r.)
do końca października 2009 roku
12 627 zakażonych ogółem
co najmniej 5 507 zakażonych w związku z używaniem narkotyków
2 296 zachorowań na AIDS
1 022 chorych zmarło
W październiku 2009r. poinformowano o uprzednio niezgłoszonych:
48 - zakażeniach obywateli polskich, wśród których było:
2 - zakażonych w związku z używaniem narkotyków w iniekcjach,
1 - osoba zakażona drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych,
4 - mężczyzn homo lub biseksualnych,
1 - dzieci matek zakażonych HIV,
0 - zakażenia jatrogenne,
40 - osoby bez informacji o drodze zakażenia.
Wśród nowo wykrytych zakażonych było 40 osób płci męskiej i 7 płci żeńskiej (brak danych o płci 1 osoba). Zakażeni byli w wieku 20 - 59 lat.
W połowie grudnia 2009r. jest około 4337 pacjentów leczonych ARV.
Tularemia
Jest to choroba zakażna pochodzenia odzwierzęcego, wywoływana przez drobnoustroje ( Francisella tularensis ).
Występowanie
Przeważnie na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego – w Europie, Azji, Japonii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i w Meksyku.
W Polsce endemiczne ogniska tularemii występują głównie w północnej części kraju.
Rezerwuarem zarazków w przyrodzie jest wiele gatunków zwierząt: ssaków, ptaków, owadów, płazów, a także ryb. Najczęściej są to: króliki, zające, wiewiórki, chomiki, świstaki, lisy, wilki, nutrie oraz ptactwo domowe.
W Polsce źródłem zakażenia sa przede wszystkim zające, więc zachorowania na tularemię obserwuje się głównie wśród myśliwych oraz członków ich rodzin.
Możliwość –przenoszenia zakażenia drogą inhalacyjną sprawia, iż pałeczki tularemii coraz częściej są uznawane jako potencjalnie groźna broń biologiczna.
Patogen
Czynnikiem etiologicznym choroby jest Gram-ujemna pałeczka tularemii.
Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu bezpośredniego z zakażonymi zwierzętami, poprzez wodę lub żywność zanieczyszczoną wydalinami zwierząt.
Źródłem zakażenia może być również materiał biologiczny pochodzenia zwierzęcego.
Przenosicielami zarazków mogą być kleszcze.
Wrota zakażenia to:
Skóra spojówki błony śluzowe dróg oddechowych
przewód pokarmowy Inkubacja - 3-5 dni, maksymalnie do 10 dni
Początek choroby:
Rozpoczyna się nagle: ogólne osłabienie, gorączka, dreszcze, nasilone bóle głowy, bóle stawowo-mięśniowe
Objawy:
Po wniknięciu bakterii do organizmu, namnażają się w okolicznych węzłach chłonnych i drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych przedostają się do różnych narządów, w których powodują nacieki zapalne.
Postacie tularemii
- skórne
- węzłowe
- oczne
- ustno-gardłowe
- oskrzelowo-płucne
- żołądkowo-jelitowe
- wrzodziejąco - gruczołowe
- trzewne
Rokowanie
Ze względu na zastosowanie antybiotyków rokowanie jest dobre
Różnicowanie: z
- mononukleozą zakaźną
- toksoplazmozą
- choroba kociego pazura
W rozpoznaniu należy uwzględnić dane epidemiologiczne np.: pobyt w terenie endemicznym, kontakt ze zwierzętami lub materiałem pochodzenia zwierzęcego, kontakt z kleszczami.
Diagnostyka
- badania serologiczne (testy immunofluorescencyjne)
- wykrywanie materiału genetycznego bakterii techniką PCR
- hodowla bakterii na specjalnych podłożach
Leczenie – antybiotyki
Zapobieganie
- unikanie kontaktu z gryzoniami oraz kleszczami
- stosowanie odpowiedniej diety ochronnej podczas prac polowych oraz leśnych
- zachowanie szczególnej ostrożności podczas kontaktu z materiałem pochodzenia
zwierzęcego.
Wąglik (Anthrax)
Jest to ostra, zakaźna choroba odzwierzęca przebiegająca głównie pod postacią skórną, tzw. czarna krosta.
Występowanie
Choroba ta występuje na całym świecie. Rezerwuarem są zwierzęta roślinożerne. Do zachorowania człowieka dochodzi w środowiskach przemysłowych. Zachorowalność na wąglik zmniejsza się w krajach rozwiniętych. Endemicznie występuje w Afryce, Azji, Ameryce Południowej. W Polsce wąglik notowany jest sporadycznie.
Patogen
Laseczka wąglika jest Gram-dodatnia. W obecności tlenu wytwarza formy przetrwalnikowe umiejscowione centralnie wewnątrz laseczki. Postacie zarodnikujące charakteryzują się opornością na środki dezynfekujące, temperaturę niską poniżej 10°C i wysoką powyżej 40°C oraz wpływ środowiska. Zarodniki w sprzyjających warunkach mogą przetrwać nawet kilkadziesiąt lat, zachowując pełną zdolność do zakażania. Rezerwuarem tych bakterii są zwierzęta roślinożerne.
Inkubacja – 2 – 7 dni
Początek choroby
- nagły, po kilku dniach nieswoistych dolegliwości pojawiają się charakterystyczne objawy
Objawy
Około 95% przypadków choroby stanowi - postać skórna, zwana czarną krostą
- 5% płucna
- sporadycznie jelitowa
Miejsce
Objawy wąglika skórnego występują na odsłoniętych powierzchniach ciała: dłonie, twarz, szyja
Początkowo powstaje grudka, która powiększa się w ciągu 24-48 godzin, tworząc pęcherzyk, krostę a następnie owrzodzenie o średnicy 1-3 cm z charakterystycznym centrum wypełnionym masami martwiczymi i obrzękiem otaczającej skóry. Po 7-14 dniach owrzodzenie ulega wygojeniu, pozostawiając trwałą bliznę.
Cechą typową zmian skórnych spowodowanych wąglikiem jest bezbolesność. Powiększeniu ulegają okoliczne węzły chłonne.
Postać płucna: przebiega dwufazowo
I faza – występują nieswoiste objawy rzekomo grypowe: jak suchy kaszel, bóle mięśniowe, osłabienie. Po 2-4 dniach stan chorego przejściowo poprawia się.
II faza – objawia się nagłymi zaburzeniami oddychania, którym towarzyszy hipoksja (wzrasta częstość tętna, oddechów i temperatura ciała)
Postać jelitowa
Rozpoczyna się gorączką, wymiotami, chudnięciem. Pojawiają się fusowate wymioty, krwista biegunka, posocznica i wstrząs. Zmiany umiejscawiają się najczęściej w jelicie ślepym. Chory może umrzeć w czasie 2-5 dni.
Rokowanie
Niepomyślnie rokuje 20% nieleczonych skórnych postaci wąglika.
Postacie płucne, nawet te niepowikłane, niemal zawsze rokują źle. Postać płucna i jelitowa powikłane posocznicą zazwyczaj kończą się zgonem.
Różnicowanie:
z różą,
zapaleniem płuc
biegunkami i etiologii bakteryjnej i wirusowej
czyrakami,
półpaścem
Diagnostyka
metoda Elisa – stwierdzenie przeciwciał
metoda PCR – czuła i swoista metoda
preparat bezpośredni z owrzodzenia i krwi
Leczenie – antybiotyki
Zapobieganie
Profilaktyka zakażenia u ludzi jest ściśle związana z nadzorem weterynaryjnym chorych zwierząt (niszczenie zwłok padłych zwierząt – spalanie, zakopywanie na głębokości co najmniej 2 metrów). Dezynfekcja zakażonej odzieży, wełny i sierści parami formaldehydu
Osoby narażone na środowiskowy kontakt z zakażonym materiałem zwierzęcym powinny być szczepione. Szczepienia są skuteczne w około 92% przypadków.
Wiele państw prowadzi badania nad wykorzystaniem wąglika jako broni biologicznej.
Zgorzel gazowa (gangrena)
Zgorzel gazowa to gwałtownie rozwijająca się zagrażająca życiu martwica tkanek miękkich z ogólnoustrojową toksemią na skutek zakażenia beztlenowymi laseczkami z rodzaju clostridium.
Występowanie
Zachorowania na całym świecie
Stanowią zakażenia przyranne na skutek urazów, jako powikłania po zabiegach diagnostycznych i chirurgicznych .
Patogen
Gram- dodatnie laseczki występujące w: glebie, osadach dennych mórz i oceanów, w przewodzie pokarmowym ludzi zwierząt kręgowych
Istotnym czynnikiem predysponującym do rozwoju zgorzeli gazowej są rany tłuczone, miażdżone, kłute, szarpane, zanieczyszczone ziemią
Inkubacja
Osiem minut od zanieczyszczenia sporami rany do rozwoju form wegetatywnych. Pierwsze objawy mogą wystąpić już po 6 godzinach.
Początek choroby:
nagły ból w okolicy zakażonej rany
wrażenie ciężaru, ucisku
Objawy
w okolicy zakażonej po 6-10 godzinach obrzek i zblednienie skóry
tworzą się krwotoczne pęcherze i sącząca treść o słodkawym zapachu ( tzw. posoka)
przy ucisku okolicy rany wyczuwa się obecność gazu jako crepitatio – trzeszczenie, jest to najbardziej typowy objaw zgorzeli gazowej
objawy toksemii wielonarządowej
Rokowania
Zależy od postaci klinicznej oraz od czasu wdrożenia właściwego postępowania. Chirurgiczne usunięcie martwych tkanek wraz ze stosowaniem antybiotyków oraz hiperbarii tlenowej zmniejsza śmiertelność do 20-25%
Diagnostyka
badanie treści wydobywającej się z rany i jej barwienie ujawnia obecność Gram – dodatnich bakterii
hodowla w warunkach bezwzględnie beztlenowych
Leczenie
w przypadku martwicy mięśni niezbędne jest jak najszybsze usunięcie zmienionych tkanek
chemioterapeutyka
Zapobieganie
rola właściwego chirurgicznego opracowania rany, czyli usunięcie martwych tkanek,
nacięcie skóry i tkanki podskórnej
skuteczny drenaż celem udostępnienia dopływu tlenu
Zatrucie jadem kiełbasianym (botulinismus, botulinizm)
Jest to groźna toksoinfekcja wywołana neurotoksynami wykazującymi powinowactwo do układu cholinergicznego, czego wynikiem jest symetryczny, postępujący niedowład mięśni
Występowanie
Na całym świecie. Pojawia się gdzie stosowane są nieprawidłowe metody przechowywania żywności oraz domowe sposoby pasteryzacji produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego w tzw. Wekach
Powodem zachorowania może być spożycie produktów konserwowanych lub pakowanych próżniowo np.. żółtych serów, wędlin, ryb, jaj.
Patogen
Toksyny A,B,C1, C2, D, E, F, G wytwarzane są przez Gram-dodatnie laseczki
Bombaż, czyli rozdęcie konserw wywołany jest obecnością gazów wytwarzanych na skutek proteolizy.
Inkubacja
Okres wylęgania choroby wynosi kilka dni, ale w przypadkach skrajnych objawy zatrucia mogą wystąpić już po kilku godzinach.
Początek choroby
Choroba rozpoczyna się nudnościami i wymiotami a także biegunką
Objawy
- zaburzenia widzenia (widzenie przez mgłę, dwojenie)
- suchość w ustach, zaparcia - zaburzenia w połykaniu - zatrzymanie moczu
- niedrożność porażenna jelit i mięśni oddechowych zagrażające bezpośrednio
życiu
Rokowanie
Im krótszy okres wylegania choroby, tym gorsze bywa rokowanie. Porażenie mięśni oddechowych rokuje bardzo niepomyślnie.
Różnicowanie
Uwzględnić należy zatrucia pochodnymi atropinowymi, alkoholem metylowym
Diagnostyka
- wykrycie toksyn we krwi
- próba biologiczna na zwierzętach
Leczenie
Rozpocząć jak najwcześniej
Podać surowicę przeciwbotulinową po uprzednim wykonaniu próby uczuleniowej
Dostępne są surowice
- monowalentne A,B,E
- poliwalentne A+B, A+B+E
Chorym którzy nie spożywali ryb, należy podać surowicę przeciw jadowi kiełbasianemu typu A i B
W przypadku spożycia ryb podaje się dodatkowo surowicę typu E
Aktualnie dostępna jest w Polsce jedynie poliwalentna (A+B+E) surowica końska.
Zapobieganie
zwracać uwagę na skuteczną pasteryzację konserw i przetworów owocowo-warzywnych
unikać spożywania pokarmów nieświeżych
nie karmić miodem pszczelim niemowląt i małych dzieci
gotowanie produktów spożywczych w temperaturze 100°C przez 10 minut inaktywuje neurotoksyny.
Dżuma (pestis)
To ostra ,gorączkowa choroba zakaźna o bardzo ciężkim przebiegu, szerząca się wśród zwierząt, przenoszona na ludzi przez pchły.
Występowanie
Stwierdzona w Azji, Afryce, Ameryce. W Polsce nie występuje od 250 lat. Może być zawleczona przez turystów poza tereny endemiczne. Może być także bronią biologiczną.
Patogen
Gram- pałeczka. Na ludzi zakażenie jest przenoszone przez pchły szczurze. Chorzy z postacią płucną dżumy zakażają innych drogą kropelkową
Inkubacja 5-7 dni
Początek choroby:
- nagła wysoka gorączka
- bóle pleców
- zaburzenia orientacji
- senność
Objawy
- powiększenie i bolesność węzłów chłonnych (pachwinowych, pachowych, szyjnych)
- powiększenie wątroby i śledziony
Postać płucna dochodzić może do ostrej niewydolności oddechowej z nasiloną dusznością z obfitą wydzieliną – plwociną często krwistą
Rokowanie
Dżuma płucna jest jedną z najcięższych i najbardziej zaraźliwych chorób ludzi. Nie leczona postać jest śmiertelna w 50% przypadków
Różnicowanie: z zapaleniami płuc i posocznicami i innej etiologii
Diagnostyka
Badanie plwociny i krwi, odczyny hemaglutynacji biernej, precypitacji i wiązania dopełniacza
Leczenie
W przypadku podejrzenia dżumy leczenie powinno być rozpoczęte natychmiast. Stosuje się antybiotyki
Zapobieganie
Obecnie trwają prace nad wyprodukowaniem szczepionki.
Cholera
Jest to ostra choroba zakaźna charakteryzująca się intensywną biegunką i wymiotami, prowadząca do niebezpiecznego odwodnienia organizmu.
Występowanie
Rzadko występuje w krajach rozwiniętych, natomiast stanowi poważny problem krajów rozwijających się : Ameryki Południowej, Bangladeszu, Indii.
Towarzyszy kataklizmom: trzęsieniom ziemi, powodziom.
Patogen
Gram-ujemny przecinkowiec. Bakterie posiadają zdolność wytwarzania silnej enterotoksyny, będącej przyczyną intensywnej, groźnej dla życia biegunki typu sekrecyjnego
Inkubacja
Najczęściej 1-3 doby, może być wydłużona do 5-6 dni
Początek choroby - nagły
Objawy:
1.postać poronna objawia się nieżytem żołądkowo-jelitowym
2.postać typowa objawia się:
a/ nagłą obfitą biegunką bez parcia, która jest wodnisto-brunatna, nastepnie staje się wodnista z białawym zabarwieniem, przypomina odwar po ugotowaniu ryżu („stolec ryżowaty”)
b/ wymiotami
Prowadzi to do szybkiego odwodnienia organizmu. Stan ten objawia się :
- suchością jamy ustnej
- pragnieniem
- głos staje się piskliwy
- skóra nieelastyczna
- zaostrzają się rysy twarzy
- powstają duże zaburzenia elektrolitowe
Rokowanie
Niepewne. W 3-5 dniu choroby może chory zginąć. Choroba jest szczególnie groźna dla małych dzieci oraz osób starszych.
Różnicowanie
- z zakażeniami bakteryjnymi wywołanymi przez pałeczki Shigella i Salmonella oraz Escherichia coli
- z Rota – Entero- i Parwowirusami
Diagnostyka
Badanie mikroskopowe świeżego kału lub wymiocin, które uwidacznia charakterystyczny świdrowaty ruch bakterii ustający po podaniu swoistej surowicy.
Badaniem potwierdzającym zakażenie jest hodowla na podłożach selektywnych (bulion peptonowy, agar z tiosiarczanem, cytrynian)
Leczenie
Podstawową metodą jest jak najszybsze nawodnienie chorego wraz z uzupełnieniem elektrolitowym:
- roztwór glukozy zawierający elektrolity podawany dożylnie
- w przypadkach ciężkich – antybiotyki
Zapobieganie
- dbanie o higienę
- spożywanie tylko gotowanych jarzyn i owoców morza oraz picie pasteryzowanych napojów
Bruceloza
Jest zoonozą powodującą liczne uszkodzenia wielonarządowe.
Proces choroby przebiega:
- ostro
- przewlekle
Występowanie
- Europa – państwa basenu Morza Śródziemnego
- Kraje arabskie
- Stany Zjednoczone
- Meksyk
- Peru Argentyna
W Polsce w roku 2000 wykazano występowanie zakażenia typem II u 1,8% zajęcy i 12,3% dzików.
Patogen
Przyczyną choroby są pałeczki Gram-ujemne
Rezerwuarem tych bakterii a jednocześnie źródłem zakażenia ludzi są zwierzęta: owoce, kozy i bydło, czasami dziki, jelenie i bizony. Bakterie wydalane są z mlekiem, moczem i kałem zwierząt.
Zakażenie człowieka następuje poprzez:
- uszkodzoną skórę
- lub drogą pokarmową
Namnażanie bakterii występuje w węzłach chłonnych, które następnie przedostają się do narządów bogatych w komórki układu siateczkowo - śródbłonkowego.
Inkubacja 5- 21 dni
Początek choroby
- nagłe bóle głowy
- gorączka z dreszczami
Objawy
- bóle stawów i kręgosłupa lędźwiowego
- sztywność poranna
- zaburzenia snu
Bruceloza może przebiegać jako postać zagrażająca życiu
- neurobruceloza
- zapalenie wsierdzia
- ropień ośrodkowego układu nerwowego
Rokowanie
Liczne uszkodzenia wielonarządowe mogą prowadzić do trwałego inwalidztwa
Różnicowanie
- z boreliozą
- z chorobą reumatyczną
Diagnostyka
- testy aglutynacyjne – Wrighta (zawiesina pałeczek)
- odczyny wiązania dopełniacza Burneta i Coombsa
- testy Elisa – są one najbardziej swoiste
Leczenie
- objawowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne, psychotropowe, nasenne)
- przyczynowe (antybiotyki + leki niszczące bakterie)
SARS – zespół ostrej niewydolności oddechowej Severe Acute Respiratory Syndrome
SARS jest gwałtownie przebiegającą chorobą wirusową, objawiającą się zapaleniem płuc z często współistniejącą niewydolnością oddechową, która u około 8% chorych kończy się niepomyślnie.
Występowanie
Pierwsze przypadki SARS rozpoznano w Chinach pod koniec 2002r. Choroba rozprzestrzeniała się bardzo szybko do wielu krajów Azji: Hongkongu, Wietnamu, Tajwanu, Singapuru a drogą lotnicza przedostała się do Ameryki Północnej, Kanady i krajów Europy: Francji, Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii.
Patogen
Przyczyną choroby są koronawirusy. Wirusy przenoszone są bezpośrednio od człowieka do człowieka. Dostają się do organizmu drogą inhalacyjną z cząsteczkami wody lub kurzu. Wykrywane są w wydzielinie z dróg oddechowych, krwi, pocie, moczu i stolcu. Aktualnie nie stwierdza się nosicielstwa SARS.
Inkubacja -od kilku godzin do 10 dni
Początek choroby
- gorączka powyżej 38°C
- kaszel, duszność
Objawy
- wydzielina z nosa
- bóle gardła
- dreszcze i bóle głowy
- bóle i uczucie sztywności mięśni
Rokowanie
Bardzo poważne wśród chorych, u których rozwija się niewydolność oddechowa. Zgony dotyczą około 8% chorych.
Różnicowanie
- z wirusowymi infekcjami grypopodobnymi, grypą
Epidemiologiczne kryteria rozpoznania
Pobyt lub tylko przejazd tranzytowy przez kraj w którym występują zachorowania na SARS albo kontakt z chorym na SARS. Istotny jest odstęp pomiędzy podróżą do kraju występowania SARS lub kontaktu z chorym na SARS dłuższy niż 10 dni.
Diagnostyka
- wykrycie w surowicy swoistych przeciwciał anty-SARS-CoV (testy Elisa lub IFA)
- stwierdzenie obecności wirusów w hodowlach tkankowych
Wykluczeniem choroby jest nieobecność przeciwciał anty – SARS-COV po 28 dniach lub więcej od wystąpienia objawów choroby.
W badaniach morfologicznych chorych na SARS obserwuje się
- limfopenię
- małopłytkowść
- wzrost aktywności fosfatazy kreatyninowej, dehydrogenazy mleczanowej
- aminotransferaz asparginianowej i alaninowej.
Leczenie
I objawowe:
- wspomagające krążenie
- wyrównjace gospodarkę wodno- elekrolitową i kwasowo-zasadową
- glikokortykostereoidy
II zakażenia bakteryjne towarzyszące często chorobie podstawowej – antybiotykoterapia
III przyczynowe: leki wirusowe
Zapobieganie
- rozwaga wyjazdów do krajów, w których występuje SARS
- chorzy hospitalizowani powinni być izolowani w pomieszczeniach wyposażonych w system podciśnienia
- osoby kontaktujące się z chorymi powinni używać masek ochronnych oraz odzieży specjalnej
- skrupulatne przestrzeganie zasad higieny osobistej
W Polsce pełny system zabezpieczający pobyt chorych i bezpieczeństwo personelu obsługującego zainstalowano w Instytucie Chorób Zakaźnych przy ul. Wolskiej w Warszawie
Wirusowe gorączki krwotoczne
Mianem wirusowej gorączki krwotocznej – VHF (viral memorrhagic fever) określa się ciężką chorobę ogólnoustrojową, przebiegającą z uszkodzeniem układu naczyniowego, prowadzącym do zaburzenia homeostazy organizmu i ( najczęściej) towarzyszącymi objawami skazy krwotocznej.
Wirusowe gorączki krwotoczne bardziej rozpowszechnione są w krajach subtropikalnych i tropikalnych.
Są chorobami odzwierzęcymi, których rezerwuar zakażenia znajduje się w środowisku naturalnym zwierząt dziko żyjących, szczególnie gryzoni i małp.
Zarażenie przenoszone jest przez komary i kleszcze drogą kropelkową albo przez bezpośredni kontakt z materiałem zakaźnym.
W przebiegu zakażenia niektórymi z wirusów, odpowiedzialnych za gorączki krwotoczne, choroba może się przenosić z człowieka (chorego) na człowieka , dotycz to szczególnie gorączek afrykańskich:
- Lassa
- Marburg i Ebola
- krymsko- kongijskiej wirusowej gorączki krwotocznej CCHF
- oraz tzw. Postaci miejskich gorączek arbowirusowych
Przebieg kliniczny
- okres wylęgania 3-21 dni (średnio-7 dni)
- początek jest ostry
- wysoka gorączka (4-5 dni) (39-41°C)
- tzw. Uczucie rozbicia
- dreszcze
- bóle głowy i mięśni, okolicy krzyżowej
- kaszel
- bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka
W fazie drugiej choroby dołączą się objawy skazy krwotocznej, z krwawieniami z różnych narządów i układów, związane z uszkodzeniem i wzrostem przepuszczalności ścian drobnych naczyń krwionośnych.
W tej fazie występują objawy niewydolności nerek, hipotensja oraz zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.
Rokowanie
Rokowanie jest zależne od:
- rozległości, lokalizacji i nasilenia skazy krwotocznej
- występowanie powikłań ogólnoustrojowych np.: wstrząsu
- stopnia nasilenia patologii narządowych (np.: niewydolności nerek)
- chorób pierwotnie współistniejących
Śmiertelność w wirusowych gorączkach krwotocznych jest wysoka, osiąga wartość 50% a nawet 90% (gorączka Ebola i choroba Marburg)
Profilaktyka
1. osoby udające się w rejony tropikalne i subtropikalne powinny zostać szczepione przeciwko gorączce krwotocznej
2. unikanie kontaktu z gatunkami będącymi znanym rezerwuarem zakażenia – głównie gryzoniami
3. kontrola populacji stawonogów, uniknięcie ukąszenia przez owady (stosowanie moskitierów oraz siatek w oknach)
4. stosowanie właściwej odzieży (długie rękawy i nogawki wieczorami)
5. przestrzeganie podstawowych rygorów sanitarnych
a/ unikanie kontaktu z chorymi, ich wydalinami i płynami ustrojowymi
b/ ścisła izolacja chorych i ich kontaktu
c/ ścisłe przestrzeganie zasad higieny podczas opieki nad chorymi, a w tym prawidłowe stosowanie sprzętu ochrony osobistej, sprzętu jednorazowego użytku oraz środków dezynfekcyjnych
d/ zgodne z przepisami utylizacje odpadów niebezpiecznych oraz zużytego sprzętu jednorazowego użytku
e/ właściwa dezynfekcja sprzętu wielorazowego użytku
6. chemioprofilaktyka po ekspozycji na patogen
Leczenie
1. kontrola bilansu płynów i uzupełnienie poziomu elektrolitów
2. leczenie przeciwwstrząsowe
3. leczenie powikłań: skazy krwotocznej, niewydolności nerek, zaburzeń neurologicznych, płucno- oddechowych
Żółta gorączka (febra, YF, yellow fever)
Choroba występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej głównie w centralnej i zachodniej Afryce oraz południowej i środkowej Ameryce.
Czynnikiem etiologicznym jest wirus żółtej gorączki (YF) należący do rodziny Flaoivividae, rodzaj Flavivirus.
Postacie gorączki
1. forma miejska, z której rezerwuarem zakażenia jest człowiek, a wektorem komar z rodzaju Aedes
2. forma leśna klasyczna, w której rezerwuarem zakażenia są naczelne, a wektorami komary z rodzaju Haemagogus
Okres wylęgania
3 – 6 dni, a początek choroby jest nagły , bez zwiastunów
Objawy
- złe samopoczucie, ogólne rozbicie
- gorączka do 40°C z dreszczami
- bóle głowy ból gałek ocznych
Przypadki ciężkie – przebieg zakażenia jest 3- fazowy
1. objawy ogólne, które mogą ulegać remisji w ciągu 1-2 dni, kiedy temperatura ciała normalizuje się
2. ponowny wzrost gorączki przebiega zwykle z towarzyszącą żółtaczką
3. objawy skazy krwotocznej (wymioty krwawe, krwawienia do przewodu pokarmowego, wybroczyny i wylewy do błon śluzowych i narządów wewnętrznych oraz niewydolność nerek. Wystąpienie tych objawów jest niepomyślne rokowniczo.
W przypadkach łagodnych dominuje jednofazowy przebieg choroby, a objawy ustępują po około 1 tygodniu.
Do zgonów dochodzi najczęściej w trakcie 3 fazy choroby (4-9 dzień).
Rozpoznanie
- dodatnie odczyny serologiczne
- izolacje wirusa z krwi chorego
- zmiany w obrazie krwi – leukopenia, wzrost poziomu bilirubuny, wzrost transaminaz, wydłużenie czasu krzepnięcia, wydłużenie czasu protrombinowego
Leczenie
- objawowe w szpitalu
W ciężkich przypadkach konieczne jest intensywne i zdecydowane leczenie powikłań choroby oraz prawidłowa pielegnacja.
Zwalczanie i profilaktyka
Zapobieganie i zwalczanie regulują przepisy o zwalczaniu chorób zakaźnych w Polsce oraz Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne. Zapobiegawczo stosuje się szczepionkę z żywego atenuowanego wirusa, podawana podskórnie, która zapewnia odporność na 10 lat. Ważność szczepienia w kontaktach międzynarodowych liczy się od 10 dnia po pierwszym szczepieniu i następnego dnia po szczepieniach kolejnych. Fakt zaszczepienia przeciwko żółtej febrze podlega obowiązkowi wpisu do Międzynarodowego Świadectwa Zdrowia.
Dur powrotny (febris reccurens)
Endemiczna choroba gorączkowa wywołana przez krętki przenoszone przez wszy i kleszcze
Występowanie
Gorączka powrotna występuje w krajach Afryki, Azji oraz Ameryce Środkowej i Południowej, skąd może być zawleczona do Europy
Patogen
Krętki Borrelia przenoszone są przez wirusy oraz przez kleszcze. Dostają się do organizmu człowieka wraz ze śliną owada lub w wyniku wtarcia jego szczątków w uszkodzoną skórę.
Inkubacja
5 15 dni od chwili zakażenia
Początek choroby
Występuje nagle – gorączka około 40°C, dreszcze, gwałtowne bóle mięśniowe
Objawy
- gorączka 5 – 7 dni o charakterze ciągłym po czym ustępuje na 2-5 dni i ponownie powraca. Zwykle występuje 3-10 epizodów gorączkowych, każdy następny krótszy od wcześniejszych.
Rokowanie
Uosób nieleczonych śmiertelność wynosi 2-10 %
Różnicowanie
- posocznica - dur brzuszny - choroba Denego
- choroby nowotworowe - AIDS
Diagnostyka
- obecność krętków we krwi obwodowej pobranej podczas gorączki
- testy serologiczne
Leczenie
- antybiotyki
Zapobieganie
- brak możliwości czynnego i biernego uodpornienia
- stosowanie repelentów zapewnia ochronę indywidualnie
Ospa prawdziwa (Variola vera)
Choroba zakwalifikowana do grupy chorób kwarantannowych. Umowna data eradykacji tej ciężkiej choroby zakaźnej przyjmuje się 26 X 1978r.
Źródłem zakażenia ospą prawdziwą jest człowiek. Zakażenie przenosi się na drodze kropelkowej i kontaktowej przez:
- złuszczony naskórek
- treść pęcherzyków i krost
- strup
- przedmioty osobiste i ubrania (skażone koce i odzież)
Okres wylegania 7-17 dni (średnio !2)
Przebieg kliniczny
1. okres wiremii
2. okres wysypkowy
Objawy
- nagłe uczucie rozbicia
- wysoka gorączka sięgajaca 40°C
- bóle głowy karku,kończyn, stawów, krzyża (w nocy), jąder u mężczyzn
- objawy infekcji wirusowej ( nieżyt gardła, nosa, oskrzeli)
- 2-3 dzień na skórze wysypka plamista – grudkowa na twarzy ( okolice czoła, nosa, wargi górnej), owłosina skóra głowy, przedramion, pas barkowy ud i podudzi
Wykwity wykazują tendencję do zlewania się, tworzą się owrzodzenia, strupy i blizny
Rozpoznanie
- badanie serologiczne i badanie wirusologiczne( wykonuje się w wytypowanych laboratoriach na świecie), próby biologiczne
Materiał zakaźny (krew, treść pęcherzyków i krost, strupy, wymazy, popłuczyny)
Leczenie
Objawowe, ze szczególnym uwzględnieniem zabiegów pielęgnacyjnych oraz intensywnych działań mających na celu zapobieżenie rozwojowi powikłań.
W związku z rozkwitem światowego terroryzmu istnieje obecnie realne ryzyko wykorzystania wirusa ospy prawdziwej jako środka ataku bioterrorystycznego i w związku z czym powrócił problem szczepień ochronnych społeczeństwa.
Malaria
Jest chorobą wywołana przez 4 gatunki zarodźców
- Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy)
- Plasmodium malariae (zarodziec pasmowaty)
- Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty)
- Plasmodium ovale (zarodziec owalus)
Są to pierwotniaki pasożytujące u człowieka w wątrobie i krwinkach czerwonych krwi obwodowej
W krajach europejskich spotykana w Turcji i Grecji i południowych republikach byłego Związku Radzieckiego
Około 40% ludności świata żyje w rejonach endemicznego występowania choroby (2-2,5 mld narażonych na zachorowanie)
Na zimnice rocznie zapada 300-500 mln ludzi z czego 1,5-2,7 mln umiera
W Polsce notuje się rocznie kilkadziesiąt przypadków zachorowań, dotyczących osób powracających z pracy i sporadycznie żołnierzy misji pokojowych.
Malaria przenoszona jest przez samice komarów, w których ciele zachodzi cykl rozwojowy. Człowiek zostaje zarażony w trakcie ssania krwi przez samicę widliszka.
Przebieg kliniczny
Napad malarii przebiega w trzech fazach:
1/ faza zimna – uczucie zimna, dreszcze
2/ faza gorąca – gorączka powyżej 40°C, uczucie goraca, suchość skóry i błon śluzowych, zaburzenia świadomości, śpiączka, bóle brzucha związane z powiększeniem śledziony
3/ faza ustępowania objawów – gwałtowne obniżenie temperatury ze zlewnymi potami
W przypadku zarażenia zarodźcem ruchliwym i owalnym napady występują co 48 godzin (trzeciaczka), zarodziec pasmowaty powoduje czwartaczkę (napady co 72 godzin), natomiast w zarażeniu sierpowatym napady są nieregularne.
Zagrożenia dla życia stanowią objawy takie, jak:
- śpiączka, napady drgawkowe, objawy ogniskowe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (malaria mózgowa)
- ciężka niedokrwistość (normocytarna, normochromiczna)
- zaburzenia w układzie krzepnięcia ze skazą krwotoczną małopłytkową lub DJC
- niewydolność serca, obrzęk płuc
- ostra niewydolność nerek z hemoglobinurią (objaw czarnego moczu)
- wstrząs, kwasica, hipoglikemia
Głównym mechanizmem jest rozpad zarażonych erytrocytów (wywołujący charakterystyczny napad gorączkowy)
Niszczone są również prawidłowe erytrocyty i płytki krwi.
Istotna rolę w patogenezie zmian narządowych odgrywa uogólnione reakcje zapalne stymulowane aktywacją cytokin odpowiedzialnych za tworzenie przeciwciał. Dochodzi do zaburzeń w przepływie krwi przez poszczególne, istotne dla życia narządy.
Diagnostyka
- obecność pasożyta w preparacie krwi wykonanym metodą grubej kropli i zabarwiony odczynnikiem Giemsy
- testy diagnostyczne ( wykorzystujące technikę immunochromatograficznego oznaczania antygenów
Leczenie
- antybiotyki
- terapia objawowa w przypadku występowania ciężkich, zagrażających życiu powikłań
- preparaty przeciwzimniczne
Profilaktyka
1. kształtowanie świadomości zdrowotnej (szkolenia)
2. eliminacja wektorów (zwalczanie stawonogów do pomieszczeń- stosowanie siatek okiennych i moskitierów nad łóżkiem)
3. stosowanie repelentów – odstraszanie komarów (stosowanie indywidualnych środków odstraszających na odsłonięte części ciała w godzinach aktywności komarów
4. chemioprofilaktyka – profilaktyczne podawanie leków zapobiegających wystąpieniu zachorowania
Dur wysypkowy (typhus exanthematicus)
Choroba zakaźna, przebiegająca ostro, wywołana przez riketsje, wystepuje jak dur epidemiczny, przenoszony przez wszy odzieżowe oraz pod postacią nawrotów u osób uprzednio zakażonych
Występowanie
- towarzyszy klęskom żywiołowym
- sprzyja zimna pora roku, bieda, stłoczenie ludzi, rzadkie zmiany bielizny, zaniedbania higieny osobistej
Aktualnie dur wysypkowy epidemiczny występuje endemicznie w krajach Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej.
Patogen
Rickettsia prowazekii, bakteria bytująca śródkomórkowo. Rezerwuarem i źródłem inwazji bywa zakażony człowiek oraz południowo- amerykańska latająca wiewiórka.
Do zakażenia człowieka dochodzi podczas żerowania w skórze człowieka wszy odzieżowej ludzkiej, przez wtarcie kału.
Możliwe jest także zakażenie przez spojówkę oka.
Patogen nie przenosi się z człowieka na człowieka. Prawdopodobne jest zakażenie przez wszy wiewiórek i muchy.
Rickettsia prowazekii jest brana pod uwagę jako czynnik potencjalnie bioterrorystyczny.
Inkubacja - około 1 tygodnia
Początek choroby - nagły
Objawy:
- choroba rozpoczyna się gorączką, dreszczami, gwałtownymi bólami głowy i mięśni
- około 5 doby pojawia się wysypka w zgięciach łokciowych i górnej części tułowia, szerząca się odśrodkowo
- po kilku dniach zmiany staja się plamisto-grudkowe, ciemnieją, obejmując prawie całe ciało, oprócz twarzy, dłoni i stóp.
Rokowanie
- u dzieci choroba ma przebieg łagodniejszy
- u chorych powyżej sześćdziesiątego roku życia śmiertelność może sięgać 40-50%
Różnicowanie
- posocznica meningokokowa
- ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- kiła
Diagnostyka
- obraz kliniczny
- współistniejąca wszawica
- odczyny serologiczne (odczyn wiązania dopełniacza)
- test immunofluorescencji
- odczyn Weil- Felixa (odczyn aglutynacji z pałeczką odmieńca OX19)
Leczenie
- antybiotyki
Zapobieganie
- zwalczanie wszawicy
- szczepienia ochronne
15. Zakażenia szpitalne egzo- i endogenne – różnica, statystyki.
egzogenne
to każde zakażenie, które nie było stwierdzane
lub nie było w okresie wylęgania przy przyjęciu do szpitala,
wystąpiło w czasie pobytu w szpitalu – lub w okresie wylęgania – po wypisaniu do domu.
W większości przypadków przyjmuje się za szpitalne te zakażenia, które wystąpiły po 48 godzinach od przyjęcia lub wypisu ze szpitala.
Dla zakażeń o dłuższym okresie wylęgania przyjmuje się dłuższe terminy (HBV, HCV, HIV, gruźlica- od 2 tygodni do wielu lat)
Zakażenia egzogenne są wywołane przez florę szpitalną nabytą od innego pacjenta, najczęściej za pośrednictwem
personelu medycznego (zakażenia krzyżowe)
lub z innych źródeł (sprzęt medyczny, płyny, żywność).
endogenne
każde zakażenie, które nie było stwierdzane lub nie było w okresie wylęgania przy przyjęciu do szpitala,
wystąpiło w okresie pobytu w szpitalu i zostało spowodowane przez florę własną pacjenta.
Najczęściej przyczyną tych zakażeń są zabiegi medyczne, które powodują przenie Drogi moczowe-30-40%
Zapalenia płuc-18-31%
Rany 11-16%
Posocznica 1-15%
Skóra 6-14%
Drogi rodne 4%
OUN 0,3%
sienie flory własnej pacjenta w inne miejsce organizmu.
16. Łańcuch epidemiczny zakażeń szpitalnych.
1. źródła zakażenia:
środowisko szpitalne (materace, pościel, ręczniki, sprzęt i aparatura medyczna, leki, pokarm, przedmioty do utrzymania higieny szpitalnej, urządzenia wodno – kanalizacyjne, klimatyzacyjne),
sam pacjent (zakażenia endogenne – czynnikiem etiologicznym jest własna flora),
inny pacjent (zakażony lub skolonizowany),
personel medyczny (nosiciel).
2. drogi szerzenia się zakażenia
przez ręce personelu,
przez kontakt bezpośredni (narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, pościel, baseny, wzierniki, cewniki, klamki drzwi),
przez źle wyjałowiony sprzęt medyczny,
przez używanie brudnych ubrań ochronnych,
przez transfuzję,
przez przeszczep narządów,
przez zanieczyszczona wodę, pożywienie, roztwory i płyny medyczne,
powietrzno-pyłkowa (cząstki kurzu z wytrzymałymi na wysychanie bakteriami lub przetrwalnikami grzybów).
Zależne od pacjenta
skrajność wieku (osoby najmłodsze i najstarsze),
zaburzenia odporności,
długotrwała antybiotykoterapia,
diagnostyka inwazyjna,
choroby towarzyszące (np: cukrzyca, choroby nowotworowe),
uszkodzenie skóry (też odleżyny), uszkodzenia błon śluzowych,
długotrwałe lub częste pobyty w szpitalu,
niedożywienie,
stres szpitalny.
Zależne od szpitala
zły stan techniczny szpitala,
stosowanie terapii wielolekowej,
stosowanie empirycznej antybiotykoterapii,
złe warunki sanitarno-higieniczne,
zbyt zagęszczone sale chorych,
niedostateczna opieka i pielęgnacja chorych,
stosowanie nieodpowiednich środków dezynfekcyjnych,
niewiedza personelu dotycząca istoty zakażeń szpitalnych.
17.Najczęstsze zakażenia szpitalne bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze.
Częstość zakażeń szpitalnych w zależności od lokalizacji infekcji
Drogi moczowe-30-40%
Zapalenia płuc-18-31%
Rany 11-16%
Posocznica 1-15%
Skóra 6-14%
Drogi rodne 4%
OUN 0,3%
zakażenie układu moczowego
najczęstsze zakażenia szpitalne (oprócz szpitali pediatrycznych)
najczęściej drogą wstępującą
głównie zakażenia endogenne (własna florą jelitową – E. coli)
rzadko przez ręce personelu medycznego jako zakażenia egzogenne
70% występuje podczas cewnikowania pęcherza-ryzyko ok. 5% chorych na dzień pozostawienia cewnika
U ok. 3% rozwija się posocznica
Sprzyja zastój moczu (przerost prostaty, wady wrodzone, zaburzenia neurologiczne, guzy)
BAKTERYJNE
• ziarniniaki Gram-dodatnie:
o gronkowce koagulazoujemne (Staphylococcus saprophiticus, S. epidermidis)-zakażenia krwi
o gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)-miejsca operacyjne
o enterokoki (Enterococcus faecalis, E. faecium)-układ moczowy
• Pałeczki Gram-ujemne:
o Enterobacteriaceae (Enterobacter, Serratia, Klebsiella)-układ moczowy
o pałeczki niefermentujące (Pseudomonas, Acinetobacter)-centralne wkłucia żylne
o Legionella pneumophila-układ oddechowy
• Beztlenowe laseczki Gram-dodatnie
Clostridium difficile-przewód pokarmowy
WIRUSOWE
egzogenne
występują w postaci mniejszych lub większych epidemii oddziałowych,
endogenne
reaktywacja latentnego zakażenia lub nosicielstwa wirusowego
głównie dotyczą pacjentów ze zmniejszona odpornością
• zakażenia układu oddechowego
przebieg infekcji zależy głównie od układu odpornościowego gospodarza.
Do zakażeń dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub za pośrednictwem brudnych rąk.
Ze względu na dużą śmiertelność u chorych z niedoborami odporności oraz u niemowląt z rozsianymi zakażeniami HSV lub VZV konieczne jest stosowanie odpowiedniego leczenia przeciwwirusowego.
o Czynniki etiologiczne to:
wirusy grypy i paragrypy,
adenowirusy,
enterowirusy,
CMV, EBV, HSV,
wirus odry, świnki, różyczki
• zakażenia żołądkowo-jelitowe
dochodzi do zakażeń na drodze feralno-oralnej za pośrednictwem brudnych rąk.
Większość zakażeń ma przebieg łagodny, samoograniczający się i nie wymaga swoistego leczenia.
Czynniki etiologiczne to:
- enterowirusy (polio, Coxackie A i B, wirusy Echo),
- adenowirusy, rotawirusy, astrowirusy,
- WZW typ E, WZW typ A.
PASOŻYTNICZE
W naszych warunkach klimatycznych pasożytnicze zakażenia szpitalne są najczęściej wywoływane przez pierwotniaki, takie jak:
Toxoplazma gondii – głównie zakażenia endogenne, rzadko egzogenne (krew, przeszczepy),
Pneumocystis carinii – głównie zakażenia endogenne, rzadziej egzogenne (noworodki, niemowlęta),
Cryptosporidium sp. – głównie zakażenia egzogenne, biegunki,
Giardia lamblia – głównie zakażenia egzogenne, biegunki i inne schorzenia przewodu pokarmowego,
Trichomonas vaginalis – zakażenia egzogenne, noworodki podczas porodu,
GRZYBICZE
W ostatnich latach częstość występowania grzybic zwiększyła się o 300%,
obejmując swoim zasięgiem około 10-40% ludności świata.
Szacuje się, że około 15% populacji ludzkiej przechodzi w ciągu swojego życia, często nawet o tym nie wiedząc, jakąś formę powierzchownego zakażenia grzybiczego.
W Polsce uważa się obecnie, że chorzy z grzybicą stanowią 10% wszystkich pacjentów leczonych ambulatoryjnie w poradniach dermatologicznych.
Dane epidemiologiczne wskazują, że po roku 1990 liczba grzybiczych zakażeń szpitalnych zwiększyła się do ponad 17%.
W trakcie hospitalizacji umiera około 29% chorych z fungemią.
Informacje o hałasie brałem z Wikipedii
18. Parametry charakteryzujące hałas szkodliwy.
natężenie hałasu | reakcja organizmu |
---|---|
ok. 70 dB | niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie |
powyżej 75 dB | rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenie pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia |
Od 90 dB | Osłabienie i ubytek słuchu |
Od 120 dB | Niebezpieczeństwo mechanicznego uszkodzenia słuchu |
130 dB | Granica bólu |
Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego.
19. Ostry uraz akustyczny, przewlekły uraz akustyczny
Ostry uraz akustyczny spowodowany jest dźwiękiem o bardzo wysokim natężeniu (eksplozja, huk powyżej 130 dB), który powoduje uraz ciśnieniowy.
Skutkiem tego są zaburzenia krążenia w naczyniach kapilarnych ucha wewnętrznego, spadek ciśnienia parcjalnego tlenu (pO2) w płynach ucha wewnętrznego, który może doprowadzić do częściowo odwracalnego uszkodzenia narządu Cortiego. Innym powikłaniem może być pęknięcie błony bębenkowej.
Objawami ostrego urazu akustycznego są:
ból ucha
głuchota
szum uszny
krwawienie z ucha
Leczenie w pierwszej dobie po urazie polega na podawaniu dekstranu małocząsteczkowego. Ponadto w przypadku uszkodzenia błony bębenkowej wykonuje się tympanoplastykę.
Przewlekły uraz akustyczny jest trwałym uszkodzeniem słuchu wskutek długotrwałej ekspozycji na umiarkowany hałas (ok.80-85 dB). Nasilenie objawów zależy od natężenia dźwięku, czasu ekspozycji i indywidualnej wrażliwości na hałas.
Objawy obejmują:
uczucie ciśnienia w uchu i głowie
szumy uszne
zaburzenia koncentracji
obniżenie wrażliwości na bodźce o częstotliwości powyżej 4 kHz – typowy objaw odbiorczego uszkodzenia słuchu.
Leczenie zależy od stopnia uszkodzenia słuchu. Przy znacznych zaburzeniach może być konieczne protezowanie narządu słuchu.
20. Zawodowe uszkodzenie słuchu.
Zgodnie z aktualnie obowiązującym wykazem chorób zawodowych1 zawodowe uszkodzenie słuchudefiniowane jest jako: „Obustronny trwały2 odbiorczy3 ubytek słuchu4 typu ślimakowego5 lub czuciowo-nerwowego6 spowodowany hałasem7, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz”.
1 Pozycja 21 Załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r.
(DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869).
2 Uszkodzenie jest nieodwracalne.
3 Przewodzenie dźwięku od jego źródła przez ucho zewnętrzne (małżowina uszna i przewód
słuchowy zewnętrzny) oraz ucho środkowe (błona bębenkowa, łańcuch kosteczek słuchowych)
są niezaburzone.Upośledzony jest natomiast odbiór dźwięku, tj. proces polegający na zamianie
bodźca dźwiękowego w impuls elektryczny, który zachodzi w uchu wewnętrznym.
4 Ubytek słuchu = podwyższenie progu słuchu.
5 Uszkodzone są wybiórczo komórki słuchowe zewnętrzne ślimaka.
6 Uszkodzone są komórki słuchowe zewnętrzne, inne struktury ślimaka oraz wtórnie
dendryty nerwu słuchowego i komórki zwoju spiralnego. Do tych zmian dochodzi
na przestrzeni wielu lat narażenia na hałas.
7 Ubytek słuchu ma charakter odbiorczy — ślimakowy lub czuciowo-nerwowy, a kształt krzywej
audiometrycznej jest typowy dla uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem (krzywa
audiometryczna opadająca powyżej 2 kHz, z załamkiem, tj. najgłębszym ubytkiem słuchu
dla 4–6 kHz). Konieczne jest przy tym wykazanie związku niedosłuchu z wieloletnim
narażeniem na hałas w miejscu pracy, przekraczającym wartość NDN (najwyższego
dopuszczalnego natężenia), tj. 85 dB(A).
21. SKUTKI HAŁASU DLA ORGANIZMU:
ok. 70 dB- niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie
powyżej 75 dB- rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze,zaburzenia pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia
od 90 dB osłabienie i ubytek słuchu
od 120 dB niebezpieczeństwo mechaniczne uszkodzenia słuchu
130 dB granica bólu
Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne (np. za wysokie, lub za niskie), a także drażniące w inny sposób (np. jednostajne, długotrwałe, przenikliwe, rozpraszające, mające miejsce w nieodpowiednim miejscu lub czasie itd.) mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa (a bodźce akustyczne odbierane są przez ucho nawet w czasie snu), tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego.
|
22.
|
23. Zespół wibracyjny- patrz Maśliński.
|
25. OŚWIETLENIE, NORMY
|
|
Polskie Normy dot. oświetlenia- patrz załączone pliki w pdf.
26.
3 kategorie czynników biologicznych, które mogą być użyte jako broń biologiczna:
A: Patogeny wywołujące śmiertelne choroby, łatwo rozprzestrzeniające się, zakażenie przez kontakt bezpośredni, duża chorobowość i śmiertelność, efekt psychologiczny (panika), które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego i w związku z tym wymagają stałego nadzoru:
wirus ospy prawdziwej
Bacillus anthracis (wąglik)
Yersinia pestis (dżuma)
Francisella tularensis (tularemia)
egzotoksyna Clostridium botulinum (botulina, jad kiełbasiany)
Filoviridae: wirusy gorączek krwotocznych - wirus Ebola, wirus Marburg
Arenaviridae: wirus gorączki Lassa, wirusy krwotocznych gorączek południowo-amerykańskich - wirus Junin, Mapucho, Sabial
B: Czynniki wywołujące groźne choroby o umiarkowanej śmiertelności, łatwe rozprzestrzenianie, dosyć duża chorobowość, wymagające ścisłego nadzoru:
Coxiella burnetii (gorączka Q)
bakterie z rodzaju Brucella (brucelozy)
Burkholderia mallei (nosacizna)
gronkowcowa enterotoksyna B
toksyna ε Clostridium perfringens
rycyna
alfawirusy: wenezuelskie zaplanie mózgu
bakterie z rodzaju Salmonella
Shigella dysenteriae
Escherichia coli O157:H7
Vibrio cholerae
Cryptosporidium parvum
C: Nowo pojawiające się patogeny lub patogeny uzyskane na drodze inżynierii genetycznej, łatwa dostępność, łatwość produkcji, duża chorobowość i śmiertelność, znaczący wpływ na zdrowie publiczne:
wirus Nipah
Bunyaviridae: wirus Hanta
wirus żółtej febry
wielooporne szczepy Mycobacterium tuberculosis
wirus kleszczowego zapalenia mózgu
wirus kleszczowej gorączki krwotocznej
27. Zaletami broni biologicznej dla terrorystów są:
1. Niskie koszty wytworzenia. Na podstawie analizy przeprowadzonej w 1969 r. przez ekspertów dla ONZ stwierdzono, że koszt wywołania tych samych strat w ludności cywilnej przy użyciu broni:
konwencjonalnej- wynosi 2000$/km²
atomowej- 800$/km²
chemicznej- 600$/km²
biologicznej- 1$/km²
2. Dostępność. Wiele czynników biologicznych występuje naturalnie w środowisku
(np. Bacillus anthracis, Francisella tularensis, Clostridium botulinum).
3. Produkcję można łatwo ukryć. Może być prowadzona w zwykłym laboratorium lub zakładach przemysłu farmaceutycznego.
4. Masowość rażenia. Szacuje się, że rozpylenie wąglika nad Waszyngtonem w sprzyjających warunkach atmosferycznych doprowadziłoby do śmierci 300 tys.-3 mln osób. Dla porównania głowica atomowa o mocy 1 Mt zabiłaby ok. 700 tys.-1,9 mln ludzi.
5. Trudności z wykryciem ataku. Sprzęt do wykrywania broni biologicznej w czasie rzeczywistym nie jest tak powszechny, jak rentgenoradiometry do wykrywania promieniowania, czy przyrządy chemicznego rozpoznania do wykrywania bojowych środków trujących.
6. Łatwość rozprzestrzeniania się czynników zakaźnych. Użycie broni biologicznej nie jest trudne, skutki jej użycia nie są natychmiast zauważalne, są niewidoczne i opóźnione w działaniu ze względu na okres inkubacji (wystąpienie symptomów może wystąpić od kilku godzin do kilku tygodni).
28. Chimera środka biologicznego to środek biologiczny, w którym może być zapisana w kodzie genetycznym charakterystyka różnych patogenów.
Rozprzestrzenienie się w postaci aerozolu chimery środka biologicznego z wirusa Ebola i ospy powoduje 100% śmiertelności. Kolejnym przykładem jest wirus wytworzony z jądra wirusa HIV otoczonego proteinami wirusa Ebola – nowa hybryda miała zdolność infekcji tkanki płucnej.
29. Normy żywienia – ilość energii i niezbędnych składników odżywczych, które organizm zdrowego człowieka, zależnie od wieku, płci, aktywności fizycznej, warunków bytowych i pracy, powinien otrzymać codziennie w postaci spożytych dań i posiłków, prawidłowo zestawionych i przygotowanych.
Dla każdego składnika odżywczego wyróżnia się następujące rodzaje norm żywienia:
Zapotrzebowanie przeciętne lub średnie – to ilości dostateczne do zrównoważonego bilansu energii i składników odżywczych dla ok. 50% przedstawicieli danej grupy żywieniowej, znajdujących się w typowych warunkach bytowania.
Zapotrzebowanie grupowe lub fizjologiczne zapotrzebowanie grupy ludności – to ilości składników odżywczych i energii, wystarczające na pokrycie potrzeb 97,5% ludności w danej grupie żywieniowej.
Zalecane spożycie – to ilości pokrywające fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu każdego przedstawiciela grupy żywieniowej z marginesem bezpieczeństwa, uwzględniającym osobników o szczególnie dużym zapotrzebowaniu (normy zalecane mogą uwzględniać rezerwy związane z przyzwyczajeniami i nawykami żywieniowymi).
Grupa żywieniowa – grup składająca się z osobników zdrowych, prawidłowo odżywionych, o średnich współczynnikach antropometrycznych, żyjących w przeciętnych dla danego kraju warunkach klimatycznych. W skład grupy żywieniowej wchodzą osoby tej samej płci, z tego samego przedziału wiekowego, o zbliżonych wydatkach energetycznych i zapotrzebowaniu na składniki odżywcze.
Normy wyżywienia (racje pokarmowe) stanowią podstawę do planowania żywienia ludności.
Racje pokarmowe – zestawy produktów z różnych grup, pokrywające dzienne zapotrzebowanie na energię i wszystkie niezbędne składniki odżywcze da jednej osoby.
Racje pokarmowe ustalono na czterech poziomach ekonomicznych:
Poziom A – racje pokarmowa warunkowo dostateczna lub ledwie wystarczająca. To najtańsza racja pokarmowa, o stosunkowo małych rezerwach składników odżywczych. Poziom ten może być stosowany czasowo w żywieniu ludzi dorosłych (po 20 r.ż.) z wyłączeniem kobiet ciężarnych i karmiących.
Poziom B – racja pokarmowa dostateczna o umiarkowanym koszcie, zapewniająca prawidłową podaż wszystkich składników odżywczych i energii. Bazuje na ziemniakach i warzywach okopowych, tańszych gatunkach mięs i przetworów mięsnych (stosowana gł. w zakładach zamkniętego żywienia zbiorowego).
Poziom C – racja pokarmowa pełnowartościowa o średnio wysokim koszcie. Racja na tym poziomie jest bardziej kosztowna od racji poziomu B, bazuje na droższych produktach. Zawiera więcej serów, wysokogatunkowych mięs i wędlin, szersza gama owoców i warzyw. Skład surowcowy tej racji umożliwia przygotowanie atrakcyjniejszych i bardziej urozmaiconych potraw i posiłków.
Poziom D – racja docelowa o najwyższym koszcie. Zawiera największe rezerwy składników odżywczych.
Zapotrzebowanie człowieka na energię (całkowita przemiana materii) – jest wyznaczone przez łączny poziom wszystkich przemian energetycznych organizmu. Składa się na nie wydatek na podstawową przemianę materii w optymalnych warunkach otoczenia na czczo oraz przemiana ponadpodstawowa związana z aktywnością fizyczną i umysłową, utrzymaniem stałej ciepłoty ciała (w warunkach odbiegających od komfortu mikroklimatycznego i psychicznego), a także swoiste dynamiczne działanie pokarmu.
Procentowy, dobowy udział składników energetycznych pożywienia:
białka 9-13%
tłuszcze 29-33%
węglowodany 57-61%
W prawidłowym żywieniu racja pokarmowa powinna:
Dostarczać odpowiedniej ilości energii, prawidłowo rozłożonej na posiłki i składniki energetyczne pożywienia.
Zapewnić prawidłową podaż błonnika, witamin, biopierwiastków, zachowując korzystne (z biologicznego punktu widzenia) proporcje między nimi.
Być urozmaicona, rozłożona na posiłki spożywane regularnie, przygotowane zgodnie z wymaganiami sanitarno-epidemiologicznymi, z zachowaniem maksymalnej wartości odżywczej.
Sposób żywienia – to kulturowo i społecznie znormalizowany zespół zachowań, dotyczący odżywiania się człowieka.
Obejmuje:
- wybór produktów żywnościowych,
- ich ilość,
- sposób przygotowania do spożycia,
- rozdział na posiłki,
- regularność posiłków,
- preferencje w zakresie stosowanych przypraw itp.
Jakościowe metody oceny żywienia
Punktowa ocena jadłospisów dziennych i tygodniowych.
Stosowana na ogół w ramach krótkotrwałych kontroli i wizytacji zakładów żywienia zamkniętego. Ocena dotyczy ilości spożywanych posiłków, przerw między nimi oraz częstotliwości spożywania tzw. produktów ochronnych (tzn. obfitujących w istotne dla zdrowia składniki pokarmowe).
2. Wywiady lub ankiety.
Metoda ta dotyczy spożycia żywności w ostatnich 24 godzinach lub obejmuje tzw. historię żywienia (najczęściej 1-2 miesięcy). Jest przydatna do badań epidemiologicznych w zakresie zwyczajów żywieniowych, dotyczących trybu żywienia i metod przygotowania posiłków oraz częstości spożywania określonych produktów i potraw.
Ilościowe metody oceny żywności
A. Pośrednie
Metoda bilansów żywności.
Możliwa do oceny spożycia produktów spożywczych w skali całego kraju. Dostarcza informacji o podaży żywności na podstawie danych o produkcji krajowej, eksporcie, imporcie, ruchu zapasów. Uwzględnione zostają produkty zużyte przez przemysł na cele nieżywnościowe, zaopatrzenie rolnictwa w materiał siewny i paszę oraz straty w gospodarce. Uzyskane informacje, uwzględniając liczbę ludności kraju, dają obraz spożycia statystycznego obywatela. Metoda nie uwzględnia strat żywności w gospodarstwach domowych.
Metoda budżetów gospodarstw domowych.
Polega na bilansie żywności w losowo wybranych rodzinach, nie uwzględniając spożycia w zakładach zbiorowego żywienia, strat technologicznych oraz odpadów kuchennych. Dzięki niej można śledzić długookresowe trendy żywieniowe w wybranych grupach społecznych, lub zawodowych w różnych regionach kraju.
Metoda raportów magazynowych.
Opiera się na analizie wydanych produktów spożywczych w odniesieniu do liczby osób korzystających z zakładu zbiorowego żywienia.
B. Bezpośrednie
Metody wagowe:
ścisłe – waży się wszystkie składniki użyte do przygotowania potraw i posiłków oraz wydawane porcje i pozostawione resztki stołowe,
inwentarzowe – waży się gotowe potrawy bezpośrednio przed konsumpcją oraz resztki stołowe.
Metody analityczne:
Badanie składu i wartości energetycznej prób posiłków metodami fizykochemicznymi:
metoda podwójnej próby,
średnia całodziennej racji pokarmowej.
Metody te uwzględniają straty składników pokarmowych w wyniku obróbki kulinarnej i technologicznej, wprowadzając tzw. wskaźniki pomniejszające ilość składników odżywczych o wartość straconą. Oceny sposobu żywienia dokonuje się przez porównanie uzyskanych wyników z normami żywienia.
30. Stan odżywienia – to oceniany klinicznie (badaniem przedmiotowym i klinicznym) zespół cech strukturalnych, funkcjonalnych i biochemicznych, które powstały jako efekt sposobu żywienia się. Najczęściej ocenia się: wysokość i masę ciała, grubość podskórnej tkanki tłuszczowej, rozwój mięśni, wygląd tkanek powierzchniowych, lokalizację i wymiary narządów wewnętrznych, poziom niektórych składników w płynach ustrojowych, wydzielinach i wydalinach.
Sposoby oceny stanu odżywienia:
Badania lekarskie.
Mają na celu wychwycenie osób ze zmianami na poziomie klinicznym, będącymi następstwami wadliwego żywienia.
Badania antropometryczne.
Są szczególnie przydatne w ocenie stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Polegają na określeniu proporcji ciała i jego rozwoju oraz porównaniu z normami odpowiednimi dla płci i wieku. Na ich podstawie pośrednio ocenia się wpływ czynników żywieniowych na rozwój fizyczny człowieka.
Badania biochemiczne.
Polegają najczęściej na określaniu określonych wskaźników we krwi i moczu oraz odniesieniu uzyskanych wartości do norm.
31. Naturalne substancje szkodliwe występujące w żywności.
substancje występujące w niektórych produktach roślinnych lub zwierzęcych na skutek naturalnych reakcji metabolicznych określonych gatunków roślin lub zwierząt, w wyjątkowych przypadkach również w wyniku stosowanych w przetwórstwie żywności procesów mikrobiologicznych.
a) amygdalina – glukozyd cyjanogenny występujący w migdałach, pestkach wiśni, śliw, brzoskwiń, moreli.
b) solanina – glikozyd steroidowy, występuje w ziemniakach i zielonych pomidorach.
c) toksyczność bobu – fawizm – występuje u osób z genetycznie uwarunkowanym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej w erytrocytach.
d) substancje o właściwościach wolotwórczych – występuje w rzepaku i kapuście.
e) kwas erukowy – występuje w oleju rzepakowym.
f) kwas szczawiowy – występuje w szpinaku, szczawiu, rabarbarze, kakao, herbacie.
g) kwas fitynowy – występuje w mąkach grubego przemiału żyta, pszenicy i ryżu, orzechach, utrudnia wchłanianie z przewodu pokarmowego Ca, Fe, Mg, Zn.
h) tyramina – występuje w serach dojrzewających.
i) saksytoksyna – wytwarzana przez plankton i kumuluje się w skorupiakach.
32. BMI (body mass index) = masa ciała/wzrost2 BMI[kg/m2]
Norma: kraje rozwinięte BMI = 20÷25 kg/m2
kraje rozwijające się BMI = 18,5÷25 kg/m2
1o otyłości = 25÷30 kg/m2
2o otyłości = 30÷40 kg/m2
3o otyłości > 40 kg/m2
wskaźnik WHR (związany z rozłożeniem tłuszczu):
WHR = obwód talii / obwód okolicy krętarzowej
♀ >0,8 ♂>1,0 - otyłość trzewna, centralna, brzuszna, androidalna – lokalizacja tłuszczu w okolicy brzusznej oraz w jamie brzusznej,
♀ <0,8 ♂<1,0 – otyłość obwodowa, pośladkowo-udowa, ginoidalna,
33. Do czego prowadzi nadmierna podaż tłuszczów, cukrów, soli, białek zwierzęcych, niedobory jodu, żelaza, wapnia, błonnika.
Nadmierna podaż tłuszczów
NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE
działanie hipertensyjne
sprzyjają zakrzepom
uszkadzają śródbłonek naczyniowy – powstawanie blaszki miażdżycowej
zwiększają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen
mogą powodować zaburzenia rytmu – uwalniają wewnątrzkomórkowy potas
* podaż na poziomie 0-10% energii
2. WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE
kwasy nienasycone ω-6
działanie hipotensyjne
obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi, przede wszystkim we frakcji LDL
działanie antyagregacyjne
obniżają zawartość kwasu arachidonowego w płytkach krwi
zmniejszają syntezę trombosanu
* podaż nie powinna przekraczać 7% energii
kwasy nienasycone ω-3
działanie hipotensyjne
działanie antyagregacyjne
obniżają poziom trójglicerydów w surowicy i we frakcji VLDL
3. KWASY TŁUSZCZOWE JEDNONIENASYCONE
obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi oraz we frakcji LDL – wzrasta aktywność receptorów na hepatocytach
wpływają na zwrotny transport cholesterolu i jego metabolizm komórkowy
podaż 10-15% energii
Nadmierna podaż białek zwierzęcych
Białka zwierzęce zawierają 2-3 krotnie więcej metioniny niż białka roślinne. To łącznie z niedoborem wit. B2, B6, B12 prowadzi do podwyższenia poziomu homocysteiny w surowicy.
Homocysteinemia prowadzi do:
- powikłań zakrzepowo zatorowych
- rozwoju zmian miażdżycowych przez:
* bezpośrednią aktywację procesów krzepnięcia poprzez układ płytkowy i układ fibrynogenu
* uszkadzający wpływ na śródbłonek
Poziom homocysteiny w osoczu dodatnio koreluje z poziomem cholesterolu, trójglicerydów oraz wskaźnikiem WHR.
Nadmierna podaż cukrów
prowadzi do otyłości
zachwianie równowagi między ośrodkiem głodu i sytości (zaburzenie syntezy serotoniny)
upośledzenie wydzielania hormonów trzustkowych i kory nadnerczy
- cukrzyca w przypadku hipoinsulinemii i hiperglikemii
- hipoglikemia w przypadku hiperinsulinemii (brak adrenaliny lub spadek aktywności receptorów dla insuliny)
wzrost poziomu trójglicerydów w surowicy krwi
spożycie sacharozy może powodować niedobory wit. B1, B2, B6
stanowią surowiec energetyczny dla bakterii płytki nazębnej
działają drażniąco na przewód pokarmowy, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego
Nadmierna podaż soli
zapotrzebowanie dobowe wynosi 500-1000 mg
obniża w organizmie ilości K i Mg
powoduje przemieszczenie wody do łożyska naczyniowego i zaburza transport jonów
wzrasta wrażliwość naczyń na bodźce skurczowe (wzrost ilości Na w kom. mięśniowych) nadciśnienie tętnicze
wywołuje zanikowe zaplenienie błony śluzowej żołądka metaplazja rak żołądka
Niedobory jodu
zapotrzebowanie dobowe 150 mg, min. 50 mg
w Polsce oprócz pasa nadmorskiego niedobory jodu występują na całym terenie
prowadzi do wola i kretynizmu
profilaktyka: spożywanie rzepy, fasoli, czosnku, cebuli, truskawek, rzeżuchy, ryb morskich i produktów pochodzenia morskiego, soli jodowanej
wpływ protekcyjny na czynność tarczycy mają: białka, wit. A, Mg, Se, Zn, Cu
zawartość jodu w tarczycy zmniejszają: sole Ca, As, Li, Mn, nadmiar fluorków i tłuszczów
Niedobory żelaza
zapotrzebowanie dobowe ok. 6,25 mg/100kcal
niedobór Fe manifestuje się spadkiem stężenia ferrytyny, hemoglobiny i hematokrytu
grupy narażone na wystąpienie niedoborów: dziewczęta w wieku 13-15 lat, kobiety w wieku reprodukcyjnym, osoby starsze
na wzrost wchłaniania Fe wpływa wit. C, A, warzywa, owoce; na spadek min. duża ilość herbaty
Niedobory wapnia
proporcja Ca:P w racji żywieniowej dla dzieci i młodzieży 2:1, dla dorosłych 1:1
zachwianie gospodarki wapniowo-fosforanowej
nasilenie demineralizacji kości
zaburzenie procesów kalcyfikacji
osteoporoza, nowotwory jelita grubego, niedokrwienna choroba serca
profilaktyka: wzrost częstości spożycia mleka i jego przetworów jak najmniej przetworzonych
Niska podaż błonnika
choroby nienowotworowe jelita grubego: choroba uchyłkowa, żylaki odbytu, zaparcia
rak jelita grubego: niedobór błonnika + wysoka podaż cholesterolu, tłuszczu i białka zwierzęcego
pęcznienie błonnika w jelicie pobudzenie ośrodków sytości w międzymózgowiu uczucie sytości
wiąże lipidy, zmniejsza ich absorbcję i przyspiesza obieg zmniejszone odkładanie tłuszczu w tkankach zapobiega otyłości
obniża litogenność żółci poprzez obniżenie stężenia kwasu deoksycholowego i wzrost stężenia kwasu chenodeoksycholowego zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych
zwiększa zużycie cholesterolu, przyspiesza jego obieg obniża stężenie cholesterolu we krwi
wpływa na przemiany tłuszczów w ścianach tętnic
zmniejsza poposiłkowe stężenie glukozy we krwi, wpływa na wewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą czynność trzustki skutecznie zapobiega cukrzycy typu II
tworząc kompleksy ze sterolami przyspiesza złuszczanie komórek śluzówki jelita przyspieszenie jej regeneracji
34. Działanie toksyczne ołowiu, kadmu, rtęci.
kadm, miedź – uszkodzenie cewek nerkowych, białkomocz, cukromocz, mocznica
cynk, kobalt, nikiel – uszkodzenie wątroby
arsen, antymon, bizmut, żelazo, mangan, złoto – uszkodzenie naczyń włosowatych
miedź, ołów, tal, kadm, rtęć, cynk – uszkodzenie mięśnia sercowego
- kadm, kobalt, nikiel, arsen, pierwiastki promieniotwórcze –działanie rakotwórcze
35. Działanie nienasyconych kwasów tł. – pokrywa się z zagadnieniem nr 33.
36.Ogólne zasady zdrowego żywienia.
10 zasad prawidłowego żywienia
1. urozmaicenie diety w produkty z różnych grup.
2 .codziennej aktywności fizycznej (zaleca sięco najmniej 60 minut dziennie)
3 .produktów zbożowe jadłospis,powinien zawierać co najmniej 5 porcji
produktów zbożowych. Z tej grupy należy wybierać artykuły z tzw.
grubego przemiału, które są bogatsze w składniki odżywcze. Zawierają więcej witamin, szczególnie witamin z grupy B (tiaminy, ryboflawiny, niacyny, kwasu foliowego), składników mineralnych (magnezu, cynku), błonnika pokarmowego. Oprócz pieczywa pełnoziarnistego (ciemnego- razowego, typu graham), poleca się także ryż pełnoziarnisty nie łuskany
(brązowy), oraz kaszę gryczaną i jęczmienną, razowy makaron.
4.dotyczy grupy: mleko i produkty mleczne.
źródłem wapnia w diecie, zawiera również witaminy A, D i B2 i białko
mleka można zastępowaćproduktami mlecznymi takimi jak jogurty, kefiry, maślanka, lub serami twarogowymi lub podpuszczkowymi żółtymi czy pleśniowymi.
5 .dotyczy grupy: mięso, drób, ryby, jaja i nasiona roślin strączkowych, orzechy.
Produkty mięsne, ryby, jaja źródłem pełnowartościowego białka, żelaza, cynku oraz witamin z grupy B. Ponieważ nasiona roślin strączkowych i orzechy są również
źródłem wartościowego białka.Z produktów mięsnych należy wybierać
gatunki o małej zawartości tłuszczu (wołowina, cielęcina). Ryby morskie, takie jak makrela, śledź i sardynka warto spożywać ze względu na zawartość w nich korzystnych dla zdrowia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega 3 i witaminy D.
6. Warzywa i owoce (co najmniej 5porcji dziennie). różnorodne warzywa (m.in. warzywa zielone: np. sałata, brokuły, szpinak czy warzywa pomarańczowe:np. marchew, pomidory,dynia).Warzywa i owoce dostarczają składników mineralnych i witamin oraz flawonoidów, są głównym źródłem witamin antyoksydacyjnych (witamin C, E, karotenów), są też źródłem błonnika pokarmowego, który reguluje czynności przewodu
pokarmowego. Ale zawierają duże ilości cukrów prostych, których spożycie powinno być ograniczane. Dlatego też należy spożywać więcej warzyw niż owoców.
7.dotyczy tłuszczów.Większość tłuszczu w diecie powinna pochodzić z ryb, orzechów i
tłuszczów roślinnych takich jak np. olej rzepakowy, sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek. Tłuszcze powinny stanowić jedynie dodatek do potraw. Do smażenia poleca się stosowanie oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego bogatego w zdrowe jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Należy również ograniczyć produkty zawierające dużo cholesterolu (głównie podroby) i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych (wyroby ciastkarskie,cukiernicze, margaryny twarde, żywność typu fastfood).
8.Należy ograniczać słodycze
9.ograniczanie spożycia soli kuchennej czyli chlorku sodowego (NaCl) do 5 gramówdziennie (ilość ta obejmuje sól z produktów rynkowych i z dosalania potraw,łącznie). 5 g soli w przybliżeniu odpowiada płaskiej łyżeczce od herbaty.
10. ogromną rolę odgrywa odpowiednia podaż płynów.
W prawidłowo zestawionej diecie wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej powinna
obejmować wszystkie składniki potrzebne organizmowi w tym ok. 15 % białek, 55 % cukrów
i 30 % tłuszczów.Racjonalna dieta dorosłego człowieka jest różnorodna i zapewnia dziennie 2000-3000 kalorii.
Zgodnie z piramidą zdrowia (optymalny model żywienia)podstawę w diecie powinny stanowić produkty zbożowe (makarony, pieczywo i ryż) - mają
pokrywać 40 %. dziennego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Znacznie mniej,
bo 25 %., powinny dostarczyć warzywa i owoce. Mleko i jego przetwory zgodnie z
piramidą stanowią 20 %. dziennego zapotrzebowania energetycznego, a mięso, wędliny,
drób i jaja - 10 %. Najmniej pożądane w diecie są tłuszcze zwierzęce.
Zaleca się spożywanie do pięciu posiłków dziennie, a jeśli nie ma takiej możliwości, to przynajmniej do trzech. Bardzo długie odstępy pomiędzy nimi źle wpływają bowiem na przemiany, spada wtedy poziom cukru we krwi i zwiększa się uczucie głodu.
Procentowo przy spożyciu trzech posiłków dziennie śniadanie powinno stanowić 30-35% racji pokarmowej, obiad 35-40% i kolacja 25%.
Jeśli dzień będzie składał się z pięciu posiłków, to śniadanie wynosić musi 25-30%, obiad 35-40%, kolacja 15-20%, zaś drugie śniadanie i podwieczorek po 5-10% racji pokarmowej.
37.Zatrucia pokarmowe (Salmonellozy, Gronkowcowe zatrucia pokarmowe)-bytowanie, jak można się zarazić, jak unikać.
Salmonelloza to choroba zakaźna układu pokarmowego spowodowana zakażeniem
bakterią chorobotwórczą z rodzaju Salmonella wywołująca zapalenia jelita cienkiego
i grubego.
Naturalnym miejscem bytowania tych bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt
dzikich i hodowlanych. Bakterie te wydalane z kałem, w warunkach sprzyjających, tj. ciepło,
wilgoć, obecność białka, mogą egzystować poza organizmem żywym nawet przez kilka
miesięcy , np. w glebie ok. 3 m-cy, w wodzie – od kilku dni do kilku tygodni,
a w wysuszonych produktach spożywczych przez czas nieograniczony.
Człowiek zakaża się najczęściej:
- poprzez żywność zanieczyszczoną odchodami zakażonych zwierząt, np. drobiu, myszy, itp.;
- poprzez produkty żywnościowe pochodzące od zwierząt zakażonych (jaja, mięso, czasami
surowe mleko);
- od zakażonych zwierząt i ludzi wydalających z kałem pałeczki Salmonella. Główną przyczyną zatruć pokarmowych jest używanie surowych jaj do ciast
nie poddawanych pieczeniu itp.
Po około 12-24 godzinach dochodzi do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.
Należą do nich:
· kurczowe bóle brzucha
· biegunka
· gorączka
· wymioty
Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, leków przeciwbiegunkowych
oraz nawadnianiu.
Metody uniknięcia zachorowań, o których trzeba pamiętać:
- mycie rąk po wyjściu z ubikacji i przed przygotowaniem i spożywaniem posiłków;
- utrzymywanie w czystości pomieszczeń, sprzętów kuchennych i naczyń stołowych;
- przechowywanie żywności w niskiej temperaturze;
- zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu żywności;
- należy całkowicie rozmrozić drób, mięsa i ich przetwory przed przystąpieniem
do ich smażenia, pieczenia i gotowania;
- skrupulatne przestrzeganie rygorów technologicznych, które jeśli nie likwidują bakterii,
to znacząco ograniczają ich namnażanie się;
- poddawanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie, duszenie),
które jest najłatwiejszym sposobem zniszczenia bakterii;
- wydzielenie miejsca w lodówce na surowy drób, mięso i jaja, tak aby nie stykały
się z innymi produktami, nie poddawanymi obróbce termicznej;
- mycie owoców i warzyw przed spożyciem;
- unikanie spożywania lodów i ciastek pochodzących od nieznanych wytwórców;
- spożywanie potraw bezpośrednio po przygotowaniu lub szybkie ich schłodzenie
i przechowywanie w niskiej temperaturze;
- tępienie owadów i gryzoni przenoszących zarazki.
GRONKOWCOWE ZATRUCIA POKARMOWE
Bytowania : najbardziej zagrażającą człowiekowi odmianą gronkowca jest gronkowiec złocisty, odpowiedzialny za większość zakażeń. Jego największe siedlisko występuje w naturalnej florze bakteryjnej człowieka, w tym w jamie nosowo – gardłowej, w okolicach odbytu i drogach rodnych.
Gronkowce (Staphylococcus aureus) – bakterie wywołujące to zatrucie, występują powszechnie w przyrodzie i szybko rozmnażają się w produktach uprzednio ugotowanych. Zatrucia pokarmowe spowodowane gronkowcem złocistym Staphylococcus aureus są szczególnie częste w okresie letnim. Wynikają ze spożywania pokarmów (np. mięsa, mleka i jego produktów, kremów jajecznych) niewłaściwie przechowywanych, np. rozmrożonych i ponownie zamrożonych lody, produktów spożywczych długo przetrzymywanych w temperaturze pokojowej lub wskutek niewłaściwej higieny przy przygotowywaniu posiłków. Zatrucia pokarmowe są wynikiem spożycia egzotoksyn gronkowcowych obecnych w pokarmie już przed jego przyjęciem. Szybkie ich wchłanianie w obrębie żołądka wywołuje nudności i wymioty, które często powodują usunięcie źródła zakażenia. Toksyny gronkowcowe są ciepłostałe, więc gotowanie nie powoduje ich zniszczenia. Gronkowce rozmnażają się w warunkach wysokiego stężenia białka, soli lub cukru, bez koniecznej obecności innych współorganizmów.
Objawy chorobowe występują zwykle po 2-6 godzinach od spożycia zakażonej żywności. Gronkowcowe zatrucie pokarmowe charakteryzuje się gwałtownymi wymiotami, biegunką, bólami brzucha, nudnościami, zimnymi potami oraz uczuciem osłabienia.
Metody uniknięcia zachorowania:
- przestrzeganie czystości i zasad higieny
- odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (nieżyty gardła, nosa, ropne zmiany na rękach)
- przechowywanie produktów w niskiej temperaturze
Gronkowcowe zatrucie pokarmowe - profilaktyka
-Osoby produkujące żywność (kremy, ciasta, lody) muszą szczególnie dbać o higienę i zachować ostrożność - ropiejący palec czy czyrak na twarzy wystarczy, by zatruć lody, a przy okazji wielu ludzi. Należy tez pamiętać, aby wędliny o krótkiej trwałości zawsze kupować świeże i przechowywać krótko. Mięso, wędliny, warzywa i owoce, które łatwo się psują, należy przechowywać w lodówce osobno. Nie zaleca się także spożywać potraw niedopieczonych czy niedogotowanych. Nie wolno ponownie zamrażać produktów, a mięso i drób rozmrażamy tuż przed przygotowaniem potrawy. Łatwo psujące produkty należy przechowywać w lodówce, bowiem temperatura 30–45°C sprzyja mnożeniu się drobnoustrojów
38.Włośnica
Włośnica, trychinoza, trichinelloza (łac. trichinosis, trichinellosis, ang. trichinosis, trichinellosis) – ciężka choroba pasożytnicza, spowodowana zarażeniem człowieka lub zwierzęcia włośniem krętym (Trichinella spiralis).
Do zarażenia dochodzi przez zjedzenie zarażonego mięsa. Odpowiednio długie gotowanie mięsa lub właściwa obróbka termiczna chroni przed zarażeniem. Nie jest możliwe zarażenie od chorej osoby. Larwy włośnia osiągają u człowieka dojrzałość w jelicie cienkim, samice rodzą żywe larwy, które drogą krwionośną trafiają do mięśni, gdzie ulegają otorbieniu (powstają cysty) i z czasem zwapnieniu.
Objawy uzależnione są od stopnia inwazji i charakteryzują się m.in. wysoką gorączką, bolesnością mięśni, bólami brzucha, biegunką i charakterystycznym dla ludzi obrzękiem twarzy (reakcja alergiczna). We krwi stwierdza się wysoką leukocytozę i eozynofilię. Choroba może być śmiertelna.
Możliwe są ciężkie powikłania: zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis), zapalenie płuc (pneumonia), zapalenie mózgu (encephalitis).
Leczenie
Lekiem z wyboru jest mebendazol (300 mg p.o. 3 x dziennie przez 3 dni, następnie 500 mg 3 x dziennie przez 10 dni). Lekiem drugiego rzutu jest albendazol (400 mg p.o. 2 x dziennie przez 10-14 dni). Zaleca się nie stosować albendazolu w I trymestrze ciąży, a jeżeli jest to możliwe, nie stosować go u ciężarnych w ogóle. Antyhelmintyki można podawać łącznie z prednizonem w celu ograniczania objawów (dawka stopniowo zmniejszana po upływie 3-5 dni).
Sposoby zapobiegania włośnicy:
badanie trichinoskopowe metodą kompresorową(obecnie coraz rzadziej stosowane, głównie przy uboju na użytek własny),
badanie trichinoskopowe metodą wytrawiania (znacznie dokładniejsza od kompresorowej, obowiązkowa przy produkcji przemysłowej i badaniu dziczyzny)
zamrażanie mięsa,
staranne gotowanie lub smażenie mięsa,
naświetlanie promieniowaniem X.
Substancje konserwujące: azotany i azotyny, dwutlenek siarki, kwas benzoesowy i jego sole.
Kwas benzoesowy E 210 i jego sole: benzoesan sodu E211
benzoesan potasu E 212
benzoesan wapnia E 213
Kwas benzoesowy jest substancją krystaliczną, bez zapachu. Stosowany jest najczęściej w kwaśnych produktach – np.: soki, przeciery i pulpy owocowe, syropy, sosy, sałatki gotowe do spożycia, marynaty, przetwory owocowe, warzywne, rybne, majonezy, musztarda, napoje bezalkoholowe. Wykazuje działanie hamujące w stosunku do drożdży i pleśni.
Kwas benzoesowy i jego sole często spożywane w środkach spożywczych przez osoby wrażliwe, chorujące na astmę, katar sienny lub alergie skórne, mogą spowodować zaostrzenie stanów chorobowych.
Benzoesany nie kumulują się w organizmie i są wydalane z moczem.
Benzoesany występują również w środowisku naturalnym – szczególnie w jagodach, żurawinie, grzybach, cynamonie, goździkach oraz niektórych produktach mlecznych jako efekt fermentacji bakteryjnej.
Bezwodnik kwasu siarkawego ( dwutlenek siarki) E 220 i siarczyny
Dwutlenek siarki jest jednym z konserwantów stosowanym najwcześniej – bo już w starożytnej Grecji i Egipcie.
Dwutlenek siarki jest gazem drażniącym, bezbarwnym. W połączeniu z wodą tworzy kwas siarkawy, który łatwo utlenia się wykazując działanie redukujące.
Ich działanie konserwujące uzależnione jest od stężenia, temperatury, a także w dużym stopniu od pH. Dwutlenek siarki i jego sole zapobiegają rozwojowi drobnoustrojów (bakterii mlekowych i octowych), wykazują też silne działanie na pleśnie.
Unieczynniając liczne enzymy znajdują zastosowanie jako przeciwutleniacze zapobiegając ciemnieniu owoców czy warzyw podczas obierania. Mogą też być czynnikiem wybielającym suszonych owoców i białych warzyw.
Stosuje się je w utrwalaniu półprzetworów i przetworów tj. pulpy, soki owocowe, warzywa w occie, oleju lub solance, w browarnictwie, winiarstwie.
Znajdują również zastosowanie do odkażania pomieszczeń i opakowań np. beczek w przemyśle winiarskim. Stosowanie dwutlenku siarki i jego soli do konserwowania żywności budzi pewne zastrzeżenia , ponieważ u osób uczulonych mogą wywołać reakcje alergiczne, powodować podrażnienie przewodu pokarmowego. Dopuszczalne dzienne spożycie – 5 mg/kg masy ciała.
- Azotyn potasu E 249 - Azotyn sodu E 250
- Azotan sodu E 251 - Azotan potasu E 252
Azotany jak i azotyny i ich sole są krystalicznymi substancjami sypkimi.
Azotyny sodowy i potasowy są stosowane do konserwowania przetworów mięsnych (peklowanie). Sól peklująca oprócz tego, że nadaje przetworom mięsnym charakterystyczne różowe zabarwienie (nitrozomioglobina), poprawia i utrwala ich smak, jednocześnie przedłuża trwałość zapobiegając rozwojowi niektórych drobnoustrojów np. Clostridium botulinum, wytwarzającego bardzo silną toksynę biologiczną (tzw. jad kiełbasiany).
Azotyny w dawkach przekraczających dopuszczalne normy, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) mogą być przyczyną zatruć ludzi. Występują zaburzenia w wymianie tlenowej krwi, następuje niedotlenienie tkanek, organów, następujie sinica, która jest objawem methemoglobinemii, w przewodzie pokarmowym mogą tworzyć się N-nitrozoaminy i inne połączenia N-nitrozowe podejrzewane o działanie rakotwórcze.
dopuszczalne dzienne spożycie– 0,1 mg/kg masy ciała
Azotyny są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, dlatego wszelkie produkty dla nich przeznaczone są pod ścisłą kontrolą.
Azotany sodu i potasu są przede wszystkim substancjami współdziałającymi w konserwowaniu i utrwalaniu barwy przetworów mięsnych, ponieważ wykazują słabe działanie antybakteryjne, skierowane głównie na beztlenowce. Jednakże ze względu na to, że mogą brać udział w tworzeniu nitrozoamin ich stosowanie znacznie ograniczono.
dopuszczalne dzienne spożycie–5 mg/kg masy ciała
Azotyny i azotany występują w przyrodzie w postaci pokładów naturalnych (azotany) lub jako produkty rozkładu organicznych substancji azotowych (azotyny). Mogą też znajdować się w glebie w wyniku nawożenia nawozami mineralnymi, czy pochodzić ze ścieków.
W pożywieniu człowieka źródłem azotanów i azotynów mogą być rośliny jadalne np.: sałata, rzodkiewka, marchew, pietruszka oraz skażona woda.
W tym przypadku stwierdzane zawartości azotanów czy azotynów traktowane są jak zanieczyszczenia, które w dużych dawkach mogą powodować podobne objawy zatruć jak azotany czy azotyny dodawane do żywności w procesach produkcji.
W świeżych warzywach zawartości azotanów są bardzo małe, jednakże podczas
przechowywania następuje przekształcenie azotanów w azotyny.
Azotany i azotyny dodawane są również do serów twardych, półtwardych i półmiękkich, analogów serów bazujących na produktach mlecznych oraz do marynowanych śledzi i szprotów.
40.Przeciwutleniacze stosowane w celu zapobiegania jełczeniu tłuszczów: butylohydroksyanizol, estry kwasu galusowego, tokoferole naturalne
Tokoferole naturalne (koncentrat) E 306
Tokoferole naturalne jak i syntetyczne są oleistą cieczą prawie bez zapachu. Tokoferole naturalne otrzymywane są z oleju: sojowego, ryżowego, kukurydzianego czy bawełnianego. Odporne są na działanie światła, kwasów i zasad, jednakże bardzo łatwo ulęgają utlenieniu. Tracą aktywność w procesie mrożenia.
Tokoferole naturalne głównie pełnią funkcję fizjologiczną jako witamina E.
Stosowane są w środkach spożywczych tj. margaryna, białe pieczywo, pieczywo cukiernicze, wędliny, pasztety mięsne.
Witamina E odgrywa też ważną rolę w organizmie człowieka biorąc udział w tworzeniu włókien mięśni, naczyń, włókien elastycznych i kolagenowych. Znajduje zastosowanie w leczeniu zaniku mięśni, nadciśnienia, choroby wrzodowej, a także w niektórych chorobach skórnych.
Butylohydroksyanizol (BHA)
Stanowi on mieszaninę 90-95% 3-tetr-4-hydroksyanizolu i około 5% 2-tetr-butylo-4-hydroksyanizolu. Dobrze rozpuszcza się w olejach i tłuszczach, i jest nierozpuszczalny w wodzie. Jest efektywnym przeciwutleniaczem w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego, a nieco mniej w olejach roślinnych. Ogranicza jełczenie tłuszczów oraz chroni przed utlenianiem witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe aromaty i barwniki. Wykazuje efekt „carry through”. Działa synergicznie z BHT i galusanami. Stosowany jest również do impregnowania materiałów opakowaniowych. Działa również hamująco na rozwój niektórych pleśni i bakterii. Stosuje się go w produkcji olejów i tłuszczów jadalnych, tłuszczu mlecznego, aromatów i olejków eterycznych, płatków śniadaniowych oraz innych przetworów zbożowych, przetworów z ziemniaków, pieczywa cukierniczego, ciast, marcepanu, koncentratów zup i bulionów oraz gum do żucia.
Kwas galusowy (nazwa systematyczna – kwas 3,4,5-trihydroksybenzoesowy) – organiczny związek chemiczny, hydroksykwas aromatyczny. Bezbarwne, rozpuszczalne w wodzie kryształy. Kompleksuje jony żelaza(III) (Fe3+), dając związki o intensywnym ciemnym zabarwieniu.
Galusany: propylu, oktylu, dodecylu
Galusan propylu (E310) jest estrem n-propylowym kwasu 3,4,5,-trihydroksybenzoesowego, otrzymanym na drodze estryfi kacji kwasu galusowego alkoholem propylowym. Trudno rozpuszcza się w olejach i tłuszczach, a znacznie lepiej w wodzie, co ogranicza jego zastosowanie w produktach tłuszczowych. Wykazuje również ograniczoną stabilność termiczną, szczególnie w środowisku alkalicznym. Najczęściej jest stosowany z BHT i BHA, z którymi działa synergicznie. Galusan oktylu (E 311) wykazuje również ograniczoną rozpuszczalność w tłuszczach. Najlepiej rozpuszczalnym w olejach jest galusan dodecylu (E 312), ale jego efektywność przeciwutleniająca jest najmniejsza. Galusany wykorzystywane są w produkcji olejów, tłuszczów jadalnych, żywności typu „fast food”, gumy do żucia, płatków śniadaniowych i innych przetworów zbożowych, past serowych, puree ziemniaczanego, pasztetów oraz przetworów mięsnych.
41. Zanieczyszczenia techniczne w żywności: detergenty, wwa, mykotoksyny.
Zanieczyszczeniami technicznymi są substancje obce, które w toku produkcji lub obrotu przenikają do środków spożywczych albo pozostają na ich powierzchni, mimo zastosowania prawidłowych technicznych metod produkcji i wprowadzania do obrotu. przypadkowe subst , które przedostały się lub przeniknęły do środowiska spożywczego, używek i subst dodatkowych dozwolony w sposób niezamierzony, albo znajdują się na powierzchni tych artykułów wskutek nieprzestrzegania zasad higieny lub niewłaściwego postępowania z tymi artykułami w czasie produkcji i obrotu
Inna klasyfikacja zanieczyszczeń
-chemiczne
-biologiczne
-fizyczne
BIOLOGICZNE- bakterie, pleśniaki, pasożyty, szkodniki. Subst szkodliwe powstające w procesie obróbki technologicznej.
Mikotoksyny są produktami wtórnego metabolizmu różnych rodzajów grzybów strzępkowych, zwanych „pleśniami”, należących do rodzajów Aspergillus, Penicillinum i Fusarium. Mikotoksyny są źródłem zanieczyszczenia żywności pochodzenia roślinnego. Mikotoksyny charakteryzują się ostrym działaniem toksycznym o właściwościach: mutagennych, teratogennych, estrogennych oraz onkogennych. Mogą powstawać w szerokiej gamie artykułów rolnych i w różnych warunkach środowiskowych, na całej kuli ziemskiej.
Przykłady: Aflatoksyny, Ochratoksyna, Patulina, Fumonizyny, Zearalenon,
WWA- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, chlorowane di i trifenyle, subst z przedmiotów kontaktujących się z żywnością, leki weterynaryjne. Kancerogenne.
BENZOAPIREN- ma działanie mutagenne i rakotwórcze. Jest szczególnie toksyczny, dość rozpowszechniony
CHLOROWANE DI –I- TRIFENYLE- są stosowane min. Do wyrobu opakowań i uszczelniaczy do łączenia rur. Istnieje możliwość przenikania do wody i przez łańcuch pokarmowy do żywności i organizmu człowieka
Zanieczyszczenia chemiczne migrujące do opakowań z tworzyw sztucznych- w tworzywach tych są nieprzereagowane składniki niskocząsteczkowe, które mogą migrować do żywności i stwarzać zagrożenie dla zdrowia
O tych detergentach nic nie mogłam znaleźć, jeśli ma ktoś jakieś informacje na ich temat, to uprzejmie proszę o podzielenie się nimi :D
42. Badanie żywności: próba alkoholowa, neutralizacja mleka, wykrywanie zafałszowania żywności, badanie świeżości mięsa.
Próba alkoholowa , na świeżość mleka, zmieszać w próbówce 5ml mleka i 5 ml alkoholu 70% i silnie skłócić. Ścięcie mleka świadczy o jego nadmiernej kwasowości. Czułość tej próby można zwiększyć stosując 5ml mleka i 10 ml alkoholu. Jest to podwójna prpóba alkoholowa
Neutralizacja mleka, badanie na obecność środków konserwujących. Do 10ml mleka dodać 10 ml alkoholu etylowego i kilka kropel kwasu rozolowego, jeżeli w mleku był nadmiar sody, wystąpi wyraźne różowe zabarwienie.
Wykrywanie zafałszowania żywności, np. badanie na obecność dodatku wody; oznaczenie ciężaru właściwego mleka, wynosi on 1,027-1,035. W mleku normalnym nie powinien być niższy niż 1,030. Jest on funkcją ciężaru właściwego tłuszczu 0,93 i c.wł. częśći stałych bez tłuszczu 1,5. Dodatek wody do mleka obniżony jego c.wł. poniżej normy nasuwa podejrzenie dodatku wody mleka.
Badanie na obecność skrobi w kiełbie; na plasterek wędliny dodać kilka kropli płynu Lugola, czarne zabarwienie=skrobia
Badanie mięsa na świeżość z tlenkiem magnezu; do krystalizatora o średnicy 5cm nasypać MgO cienką warstwę, na to 2g mięsa i ponownie MgO. Całość zwilżyć aq.dest. Do zewnętrznej strony przykrywki przykleić zwilżony papierek lakmusowy czerwony i nakryć krystalizator. W obecności nieświeżego mięsa wydziela się amoniak, który powoduje niebieszczenie się papierka. Jeżeli zmieni zabarwienie przed upływem 10’ istnieje prawdopodobieństwo, że jest zepsute.
43. Badanie laboratoryjne wody: miano coli, zanieczyszczenia żelazem, chlorkami, azotynami, amoniakiem.
Miano coli – jest to najmniejsza objętość wody badanej, z której da się wyhodować kolonie tych bakterii (gratis: Wskaźnik coli – jest to liczba koloni tych bakterii wyhodowanych z danej objętości wody badanej; NPL (najbardziej prawdopodobna liczba) coli – to liczba koloni tych bakterii wyhodowanych ze 100 cm3 wody badanej)
Próbne chlorowanie, do 3 zlewek dodajemy 1% rr wapna chlorowanego (1kropla-2-3), po upływie 30 min dodajemy kolejno 5%rr kw.siarkowego(VI), 4krople KI, 4krople skrobi, mieszamy, niebieskie zabarwienie świadczy o tym, że w danej zlewce był wolny chlor. Oznaczamy miareczkując 0,7%rr tiosiarczanu sodu do chwili odbarwienia. 1 ml 0,7%tiosiarczanu sodu=20kropli zużytego w czasie miareczkowania=1mg wolnego chloru. Nadmiar wolnego chloru (X)na 1l wody obliczamy X= 5T/20, gdzie T to ilość zużytych kropli tiosiarczanu sodu
Oznaczanie żelaza, Fe w wodzie przeważnie pochodzenia mineralnego, ale czasem może pochodzić ze ścieków i korozji rur. Dlatego nagłe zmiany zawartości żelaza w wodzie mogą być wskaźnikiem jej zanieczyszczenia. Próba orientacyjna- do probówki nalewamy wodę, zakwaszamy HCl i dodajemy kilka kropel 10% rr rodanku potasu (KSCN)
Oznaczanie chlorków, w wodzie występuje zawsze pewna ilość chlorków- pochodzenie mineralne, czasami organiczne. Chlorki nie są czynnikiem szkodliwym, przeciwnie umiarkowana ich zawartość oddziałuje korzystnie na organizm. Próba orientacyjna- do badanej wody (5m) dodajemy 3-5kropli 10%rr AgNO3. W obecności chlorków azotan srebra tworzy w śr. Kwaśnym zmętnienie barwy białej lub osad .
Oznaczenie amoniaku, dobra woda nie powinna zawierać amoniaku, ani jego związków. Wykrycie jego w wodzie może wskazywać w sposób pośredni na możliwość jej zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi z grupy jelitowej. Próba orientacyjna- 10ml badanej wody dodajemy 5 kropli odczynnika Nesslera, mieszamy między dłońmi i po 5 min obserwujemy. W wypadku zawartości amoniaku=woda żółta, przy większej il. Brunatno-żółta.
Oznaczanie azotynów, woda do celów spożywczych nie powinna zawierać azotynów. Obecność ich jak i amoniaku świadczy o zanieczyszczeniu substancjami organicznymi. Równoczesne stwierdzenie amoniaku i azotynów świadczy o jej stałym zanieczyszczeniu. Wyjątkowo azotyny w wodzie mogą być pochodzenia mineralnego. Próba oreintacyjna- do pobówki z 10 ml wody dodajemy odczynnik Grissa, mieszamy, podgrzewamy w ciepłej wodzie i obserwujemy po 5 min. W razie obecności azotynów woda zabarwia się na różowo, tym intensywniej, im większa jest ich zawartość
44. Zawartość wody w organizmie.
ZAWARTOŚĆ WODY W POSZCZEGÓLNYCH TAKANKACH ORGANIZMU:
skóra 71%
tkanka łączna 60%
tkanka tłuszczowa 30%
mięśnie 80%
szara substancja mózgowa 85%
kości 30%
serce 77%
wątroba 73%
płuca 80%
Woda w organizmie ludzkim stanowi od 45% - 75% masy ciała. Ciekawostka- 24tyg płód=88,6%; noworodek=75-80%; 6-12mc=60-65%; powyżej 12r.ż=54-60%; wiek podeszły=46-50%
45. Stan hipotonii , hipertonii.
STAN HIPOTONII – zmniejszenie objętości płynu pozakomórkowego przez nadmierne przechodzenie wody do wnętrza komórki czy też wydalanie jej na zewnątrz ustroju.
Charakteryzuje się: - odwodnieniem
- suchością błon śluzowych
- spadkiem napięcia skóry
- obniżeniem ciśnienia śródgałkowego
- skąpomoczem
- spadkiem ciśnienia krwi
- przyspieszeniem tętna
- zapaścią naczyniową
STAN HIPERTONII – występuje, gdy płyny ustrojowe przemieszczają się z wnętrza komórek do przestrzeni pozakomórkowej.
Charakteryzuje się: - zmniejszonym poceniem się
- gorączką
- pobudzeniem psychicznym
- halucynacjami
- drgawkami
- porażeniem ośrodka oddechowego
- śmiercią
Dobowy bilans wodny organizmu ludzkiego wynosi przeciętnie 2,5 litra. Oznacza to, że ilość dostarczonej wody powinna się równać ilości wody wydalonej.
Bilans wodny.
Dobowy bilans wodny organizmu ludzkiego wynosi przeciętnie 2,5 litra. Oznacza to, że ilość dostarczonej wody powinna się równać ilości wody wydalonej.
pobór wody w ml | dobowa utrata wody w ml |
a. płyny 1500 b. pokarmy stałe lub półstałe 700
RAZEM 2500 |
a. utrata przez płuca 400 b. utrata przez skórę 500 2. mocz 1500 3. kał 100 RAZEM 2500 |
Woda oksydacyjna powstaje w organizmie w wyniku metabolizmu:
100g węglowodanów uzyskuje się 60 ml wody
100g tłuszczów uzyskuje się 109 ml wody
100g białek uzyskuje się 44 ml wody
Parowanie niewyczuwalne wzmaga się przy wzroście ciepłoty ciała i wynosi 500 ml na każdy stopień powyżej 37oC.
47. Odwodnienie, homeostaza.
Woda jest potrzebna organizmowi do wszystkich procesów biologicznych. Niedostateczna jej podaż prowadzi do odwodnienia.
odwodnienie łagodne – niedobór wody około 5% jej zawartości ogólnej
odwodnienie średnie – niedobór wody około 10% jej zawartości ogólnej
odwodnienie ciężkie – niedobór wody około 15% jej zawartości ogólnej
Dla prawidłowych przemian energetycznych i metabolicznych w ustroju człowieka konieczne jest utrzymywanie w organizmie stałego składu i objętości płynów ustrojowych tzw. homeostazy. Polega ona na:
- izohydrii – utrzymanie stałego stężenia jonów OH
- izotonii - utrzymanie stałego ciśnienia osmotycznego
- izojonii – utrzymanie stałego składu płynów ustrojowych
- izowolemii – utrzymanie fizjologicznych wielkości przestrzeni wodnych
Choroby zakaźne, związki toksyczne przenoszone ze ściekami komunalnymi mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.
Przyczyną chorób zakaźnych mogą być następujące czynniki etiologiczne:
wiroidy zakażające tylko rośliny
wirusy
priony
bakterie
riketsje
grzyby
Podział chorób zakaźnych
choroby bakteryjne
choroby wirusowe
grzybice
riketsjozy
choroby prionowe (zakaźne encefalopatie gąbczaste (TSE))
jadzice - choroby wywołane przez jady
Choroby bakteryjne
|
|
---|
Grzybice
|
|
---|
Leptospirozy –choroby wywołane przez krętki
Choroba Weila
Choroba z Lyme (borelioza)
Gorączka błotna
Choroby wywołane przez priony
Kuru
Choroba Creutzfeldta-Jakoba
Gąbczaste zwyrodnienie mózgu (BSE)
Choroby wywołane przez riketsje
Dur plamisty
Gorączka okopowa
Gorączka Q
Choroby wirusowe
|
|
---|
Profilaktyka chorób zakaźnych - Zapobiegawczo stosuje się szereg metod postępowania, które mają na celu przerwanie łańcucha epidemicznego. Są to metody oparte na wieloletniej, a nawet wielowiekowej obserwacji szerzenia się i przebiegu chorób zakaźnych, a także na współczesnych osiągnięciach doświadczalnych
Ścieki komunalne – dostają się do rzek i stanowią zagrożenie zarówno chorobami zakaźnymi jak i związkami toksycznymi w nich zawartymi.
1)Choroby zakaźne:
- zarazki duru brzusznego (Salmonella typhi)
- zarazki krętkowicy (Leptospira)
- zarazki czerwonki bakteryjnej (Shigella)
- HAV, HEV
- wirusowe zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu
- zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (Poliovirus hominis)
- jaja glisty ludzkiej (Ascaris lumbricoides)
- jaja włosogłówki ludzkiej (Trichuris trichiura)
- przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae)
2)Związki toksyczne:
- detergenty – działanie alergizujące, uszkadzają wątrobę i śluzówkę przewodu pokarmowego, ułatwiają wchłanianie innych trucizn z przewodu pokarmowego.
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – mają właściwości rakotwórcze
- azotany i azotyny – mogą posiadać właściwości rakotwórcze, sprzyjają wystąpieniu nadciśnienia tętniczego i zawałów mięśnia sercowego, utleniają jon żelazawy do żelazowego- powstaje methemoglobina
49.Zagrożenia metalami ciężkimi, które mogą dostać się do wód wraz ze ściekami przemysłowymi.
miedź – uszkodzenie cewek nerkowych, białkomocz, cukromocz, mocznica
cynk, kobalt, nikiel – uszkodzenie wątroby
arsen, antymon, bizmut, żelazo, mangan, złoto – uszkodzenie naczyń włosowatych
miedź, ołów, tal, kadm, rtęć, cynk – uszkodzenie mięśnia sercowego
kadm, kobalt, nikiel, arsen, pierwiastki promieniotwórcze –działanie rakotwórcze
Etapy uzdatniania wody do picia.
Wyróżnia się 4 etapy uzdatniania wody do picia i na potrzeby gospodarcze:
1. Oczyszczanie
- sedymentacja zanieczyszczeń w odstojnikach
- napowietrzanie
- filtrowanie na filtrach pospiesznych
2. Usuwanie substancji zbędnych poprzez napowietrzanie – praktycznie pozwala na usunięcie z wody tylko nadmiaru żelaza i manganu.
3. Wzbogacanie w substancje pożądane
Dezynfekcja – ma na celu unieszkodliwienie drobnoustrojów w niej zawartych, mogących powodować choroby zakaźne.
metody fizyczne
- promieniowanie UV
- ultradźwięki
- promieniowanie jonizujące
- filtrowanie na filtrach glinowo – iłowych
metody chemiczne
- ozonowanie
- chlorowanie
51. Wymagania sanitarne, jakim powinna odpowiadać woda do picia:
bezbarwna, klarowna, bez zapachu, o orzeźwiającym smaku i temperaturze 7 – 11oC
wolna od wszelkich zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów powodujących choroby zakaźne, szczególnie przewodu pokarmowego
w dostatecznej ilości i łatwo dostępna
zawierająca dostateczne ilości makro- i mikroelementów
zabezpieczona przed zanieczyszczeniem z zewnątrz
w 100cm3 nie może być ani jednej bakterii grupy coli typu fekalnego
wskaźnik coli w 100cm3 wody lub NPL bakterii grupy coli nie może przekraczać 1
liczba kolonii na agarze odżywczym po 72h w temp. :
37OC nie może przekraczać 10/1cm3 wody
24OC nie może przekraczać 50/1cm3 wody
52. OKRESY ONTOGENEZY CZŁOWIEKA:
Okres prenatalny (wewnątrzłonowy) – 40 tyg. (=/- 2 tyg.);
Okres postnatalny:
a) okres noworodkowy – do 28 dnia życia;
b) okres niemowlęcy – do ukończenia 12 miesiąca życia;
c) okres wczesnego dzieciństwa – 2-3 rok życia;
d) okres przedszkolny – 4-6 rok życia;
e) okres szkolny – 7 –15 rok życia
- okres dojrzewania płciowego (różnica chłopcy i dziewczynki ok. 2 lat);
f) okres młodzieńczy – 16 –20 rok życia;
g) okres dojrzałości i starzenia się;
W odniesieniu do okresu noworodkowego i niemowlęcego szczególną uwagę należy zwrócić na dzieci przedwcześnie urodzone (wiek skorygowany, często też odrębne tabele norm, siatki centylowe, itp.);
53
Zespół metaboliczny dorosłych:
Kryteria według IDF z 2005 roku
otyłość brzuszna (obwód talii u pochodzących z Europy mężczyzn ≥ 94 cm, natomiast u kobiet ≥ 80 cm) i dodatkowo współistnienie co najmniej 2 z poniższych odchyleń:
trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie dyslipidemii
< 40 mg/dl u mężczyzn
< 50 mg/dl u kobiet
lub leczenie dyslipidemii
ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego
glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2
Kryteria według NCEP-ATP III z 2001 roku z późniejszą modyfikacją (2004)[3][4]
Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej trzech z poniższych nieprawidłowości:
otyłość brzuszna określana jako obwód talii
≥ 88 cm u kobiet
≥ 102 cm u mężczyzn
glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl
ciśnienie tętnicze
≥ 130 mmHg skurczowe
lub ≥ 85 mmHg rozkurczowe
trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub terapia hipertrójglicerydemii
cholesterol HDL
< 40 mg/dl u mężczyzn
< 50 mg/dl u kobiet
Zespół metaboliczny u dzieci
Trójglicerydy >98 mg/dl
HDL < 50
Ciśnienie > 90 centyla
Obwód talii > 75 centyla
Glukoza < 110
54-55 na podstawie siatek centylowych- to ćwiczenie z ostatnich zajęc
56. Ocena ciśnienia tętniczego u dzieci: siatki centylowe SBP i DBP.
Ciśnienie u dzieci dzielimy na następujące stany:
stan prawidłowy < 90 centyl SBP i/lub DBP
stan przednadciśnieniowy 90-95 centyl SBP i/lub DBP
stan nadciśnienia I st. 95-99 centyl SBP i/lub DBP
stan nadciśnienia II st. >99 centyl SBP i/lub DBP
57. Postępowanie diagnostyczne w nadciśnieniu tętniczym u dzieci i młodzieży.
Rozpoznanie nadciśnienia wymaga stwierdzenia podwyższonego ciśnienia tętniczego podczas kilku wizyt, czasem w odstępach kilkutygodniowych lub kilkumiesięcznych (nie dotyczy to ciężkiego nadciśnienia). Jeżeli pomiar ciśnienia tętniczego wykazał wartości odpowiadające co najmniej 90. centylowi, pomiar należy powtórzyć podczas tej samej wizyty i obliczyć średnią dla SCT i RCT. Jeżeli natomiast stwierdzono wartości odpowiadające co najmniej 95. centylowi, pomiar należy powtórzyć co najmniej podczas 2 niezależnych wizyt. Dodatkowo wyliczamy BMI i określamy centyl. Jeżeli podejżewamy reakcję ”białego fartucha”jako powód nadciśnienia przy badaniu, można rozważyć całodobowy pomiar ambulatoryjny metodą Holtera.
58. Zmiany starcze w organizmie.
Do zmian starczych w organizmie zaliczymy:
wrost % udziału tkanki tłuszczowej
spadek % udziału wodyj
spadek przesączania kłębuszkowego
spadek gęstości kości
spadek czynności wątroby
spadek wchłaniania Wit. D
spadek szybkości przewodzenia miocytów
spadek liczby miocytów
wzrost masy mięśnia lewej komory
wrost odkładania się lipidów w ścianach tętnic
spadek pojemności życiowej płuc
spadek maksymalnej pojemności oddechowej
spadek sprawności limfocytów T
spadek napięcia mięśni
osłabienie odruchów
atrofia mózgu
skrócenie 4tej fazy snu
59. Profilaktyka dietetyczna przedwczesnego starzenia się.
Dieta zakazów:
dieta ubogokaloryczna – nie przekraczająca potrzeb bilansu energetycznego służącego utrzymaniu masy należnej;
dieta ubogobiałkowa (1g/kg masy należnej ciała) – ograniczenie ilości białka zwierzęcego;
ograniczenie ilości cukrów prostych, zastąpienie cukrami złożonymi i włóknikiem;
ograniczenie ilości tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu;
dieta kobiet po menopauzie powinna zawierać produkty z dużą zawartością Ca lub należy podawać Ca w ilościach 800-1500 mg/dobę.
Dieta nakazów:
dieta zawierająca Zn, Cu, Se, Ca, Mg, wit. A, E, C – antyoksydanty (profilaktyka nowotworów jelit i płuc);
dieta powinna być dostosowana indywidualnie dla każdego człowieka pod względem ilościowym i jakościowym, uwzględniać jego potrzeby (w tym preferencje smakowe) i możliwości finansowe.
60. Aktywność fizyczna ludzi starszych.
Ćwiczenia fizyczne dla ludzi starszych powinny być:
niezbyt obciążające układ sercowo-naczyniowy
prowadzące do wzrostu masy i siły tk. mięśniowej i koścca
interesujące (większe szanse na satysfakcję i regularne ćwiczenie)
przeprowadzane w towarzystwie
bezpieczne, łatwe i wygodne
dostosowane do możliwości
stopniowo i delikatnie zyskiwać na intensywności
uzupełnione poprzez dogłębną obserwację własnego ciała i konsultacje z lekarzem