Myślicielami greckimi, którzy jako pierwsi stworzyli myśl o polityce byli Sofiści (sofia= mądrość, V- IV w.p.n.e). Rozważania społeczno- polityczne oparli na trzech zasadach:

Laicyzm: laicyzacja= zeświecczenie. Sofiści dokonali laicyzacji pojęć społeczno- politycznych co oznacza, że zagadnienia społeczno- polityczne rozpatrywali w oderwaniu od dogmatów religijnych (nie patrzeli na to co jest w Świętych Księgach ale poszukiwali odpowiedzi na pytania gdzieś indziej).

Racjonalizm: łać. ratio= rozum. To kierowanie się rozumem. Sofiści uznali, że człowiek za pomocą rozumu jest w stanie rozwiązać problemy społeczno- polityczne ( wymyślić własne rozwiązania ustrojowe).

Relatywizm : względność. Według Sofistów ocena przyjętych rozwiązań społeczno- politycznych zależy od skutków jakie wywołują. Nie ma zatem charakteru bezwzględnego.

Protagoras z Abdery (ojciec sofistyki) za kryterium oceny uznał dobro człowieka.

Sofizm nie jest doktryną polityczną. To co łączy sofistów to nie poglądy polityczne tylko sposób patrzenia na politykę i metoda wyciągania wniosków (same wnioski mogą być jednak odmienne).

PLATON (427r.p.n.e – 347r.p.n.e)

Na bazie sofistyki następni myśliciele tworzą już doktryny polityczne. Pierwszym był Platon.

Filozofia- idealizm obiektywny: świat, w którym żyjemy stanowi odwzorowanie świata doskonałego. Zakładał, że istnieją 2 światy: realny (ten, w którym żyjemy) oraz świat doskonały. Świat realny jest odbiciem, odzwierciedleniem świata doskonałego.

Świat doskonały zawiera pierwowzory wszystkiego co występuje w naszym świecie- istot, bytów, rozwiązań z tym, że w świecie doskonałym występują one w idealnej postaci- a w naszym świecie są one zdegenerowane. W świecie doskonałym możemy odnaleźć m.in. idealnego człowieka, idealne rozwiązania społeczne i idealne państwo.

Platon przedstawia nam swoją wizję takich doskonałych rozwiązań pod nazwą idealne polis.

Społeczeństwo stanowi organizm, w którym każdy ma do spełnienia pewną funkcję. Ludzie podzieleni są na trzy kategorie:

- tych, którzy pracują

- tych, którzy wojują

- tych, którzy rządzą

Podział ten zdeterminowany jest charakterem jednostki (każdy z nas jest inny, kieruje się różnymi kryteriami w życiu):

- pracujący: kierują się potrzebami i namiętnościami

- wojujący: kierują się odwagą i dumą

- rządzący: kierują się mądrością

Charakter człowieka zależy od jego duszy:

- dusza żelazna: nastawia nas ku zaspokajaniu potrzeb, nadaje się do pracy

- dusza srebrna(impulsywna): warunkuje odwagę, nadaje się do walki

- dusza złota(inteligencja): warunkuje mądrość, nadaje się do rządzenia

ARYSTOTELES (384r.p.n.e – 324r.p.n.e)

Odrzucił idealizm Platona, Badał rzeczywistość poszukując doskonałości w istniejącym świecie. Uważał że w świecie panuje odwieczny porządek (harmonia), powszechny ład, w którym rzeczy i ludzie mają swoje miejsce. Arystoteles określił to mianem prawa natury. Zadaniem mędrca jest badanie prawa natury i odkrywanie jego prawideł. Czyni to poprzez wyciąganie ogólnych wniosków z otaczającej go rzeczywistości.

• Człowiek jest z natury istotą społeczną, a zatem jesteśmy stworzeni do życia w społeczeństwie. Państwo jest naturalnym tworem najlepiej zaspakajającym materialne i duchowe potrzeby człowieka.

• Społeczeństwo powinno być zorganizowane hierarchicznie. Każdy powinien realizować przynależne jego naturze funkcje społeczne.

• Władza powinna być sprawowana w sposób zorganizowany. Rządzący powinni rządzić w interesie ogółu. Realizacja zasad prawa natury w państwie stanowi gwarancję sprawiedliwości.

KLASYCZNY IDEAŁ POLITYKI

Państwem rządzi władca- mędrzec traktujący władzę jako posłannictwo.

Ideą przewodnią rządów jest czynienie sprawiedliwości czyli realizacja zasad naturalnego porządku w państwie.

Społeczeństwo jest zorganizowane hierarchicznie, każdy zajmuje w nim miejsce do którego został przez naturę powołany.

Człowiek dąży do doskonałości (zbawienia, mądrości).

Ergo: w zorganizowanym zgodnie z prawami natury państwie, pod sprawiedliwymi rządami władcy, w harmonijnym społeczeństwie człowiek może wieść życie, do którego został powołany przez naturę (Boga).

LIBERALIZM

Noccolo Machiavelli (1469- 1527).

Realizm polityczny: zarzucamy pytania o to jak powinno być, stawiamy pytanie o to jak jest.

- Właściwe pytanie o człowieka brzmi: jacy ludzie są?, już nie jacy powinni być. Ustrój polityczny tworzony jest na miarę człowieka, który jest (a nie jaki powinien być). Pytanie o naturę człowieka to pytanie jaki człowiek jest naprawdę?Człowiek jest z gruntu zepsuty, zły, bardziej skłonny do złego niż dobrego. A polityka musi uwzględniać ten fakt.

- Właściwe pytanie o państwo to nie pytanie jaki ustrój jest doskonały ale jaki ustrój najskuteczniej pozwoli zrealizować zamierzone cele? Zatem celem polityki nie jest realizacją ideału (doskonałego człowieka i państwa) ale dążenie do realizacji interesów (stworzenie państwa najlepiej zaspakajającego potrzeby, zapewniającego ład, porządek, bezpieczeństwo).

Tomasz Hobbes (1588- 1679)

Polityka w służbie natury człowieka. Naturę człowieka tworzą jego potrzeby i namiętności –wizja człowieka pragnącego, namiętnego, zachłannego.

Rozum podpowiada jak te pragnienia i namiętności osiągnąć (zaspokoić)

Cel państwa (polityki): poprzez zagłębianie ludzkiej natury, odkrycie prawdziwych, ponadczasowych pragnień człowieka i ich zaspokajanie.

W efekcie państwo powinno być skonstruowane by jak najlepiej odpowiadać na potrzeby człowieka. Ma służyć jego interesom.

Taką prawdziwą potrzebą człowieka dla realizacji, której stworzył państwo jest poczucie bezpieczeństwa. Państwo powinno być tak zorganizowane by człowiekowi pozwolić w spokoju realizować jego interesy.

LIBERALIZM KLASYCZNY

Za ojca liberalizmu uważa się Johna Locka (1632- 1704). Lock za Machiavellim i Hobbsem uznaje, że polityka ma służyć osiągnięciu celów realnych.Jaka jest natura człowieka?Człowiek rodzi się z pewnymi właściwościami (skłonnościami). Prawem jego natury jest strach o własne życie, chęć bycia wolnym i dążenie do posiadania mienia. W sposób naturalny człowiek będzie powyższych praw bronił. Stąd Lock wywodzi naturalne prawa człowieka:

- prawo do życia

- prawo do wolności

- prawo do własności

- prawo do obrony powyższych praw

Stan naturalny: (nie ma państwa, prawa, moralności), wszyscy jesteśmy:

- wolni (możemy robić co chcemy)

- równi (każdy ma do tego prawo).

stan naturalny winien być i zasadniczo jest stenem wolności i pomyślności. Ale ten stan rzeczy jest niebezpieczny, gdyż nie możemy być pewni swych praw. Lock jest realistą, a nie idealistą, nie poszukuje ideału i wie, że stan ten niesie za sobą niebezpieczeństwo (może dochodzić do konfliktów), człowiek nie jest istotą doskonałą, jest skłonny do nadużywania swych praw.

Państwo u Locka jest czymś niezależnym, nie ma wpływu na inne instytucje. Liberałowie nie lubią państwa. Najważniejsze to oddzielenie funkcji prawodawczej i wykonawczej.

LIBERALIZM EKONOMICZNY- Adam Smith (1723- 1790).

Wizja człowieka- homo economicus (człowiek gospodarny): człowiek to istota kierująca się indywidualnym poczuciem własnego interesu znajdującego się w świecie.

Wizja gospodarki:

- bogactwo narodu powstaje na wolnym rynku

- zapewnienie wolności gospodarczej jest aksjomatem dobrobytu

Państwo a gospodarka: zadaniem państwa jest ochrona wolnego rynku. Smith nie widzi potrzeby tworzenia silnego państwa, które ingerowałoby w gospodarkę, ma ono jedynie chronić wolny rynek. Jednak uznawał tę ingerencję państwa w gospodarkę. Ingerencja w gospodarkę jedynie w celu utrzymywania urządzeń i instytucji publicznych, prowadzenia robót publicznych w dziedzinach, w których zbyt małe dochody powodują, iż zaangażowanie prywatnych przedsiębiorców jest nieopłacalne.

LIBERALIZM TRYUMFUJĄCY

Jeremy Bentham (1748- 1832)- utylitaryzm.

Był on skrajnym indywidualistą: realnie istnieją tylko jednostki (ludzie), społeczeństwo to jedynie agregat (zbiór) jednostek, twór sztuczny zatem realnie istnieją tylko interesy jednostek- interes społeczny to suma interesów składających się na nie jednostek.

Utylitarna etyka Benthama: „jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi”. Ale w ujęciu egoistycznym „dąż do osobistego szczęścia, działaj zgodnie z własnym interesem, w ten sposób powiększ ilość dobra w świecie”.

Wizja państwa: poprzez racjonalne ukształtowanie stosunków społecznych ma zapewnić obywatelom jak najwięcej szczęścia. Jak?- chroniąc indywidualną przedsiębiorczość, gwarantując pewność egzystencji i poszanowanie własności (zatem funkcja ochronna państwa).

Wizja ustroju demokratycznego: James Mill „rządzący zawsze są skłonni nadużywać swej władzy”- w imię własnego interesu. W demokracji rządzący mają te same interesy co rządzeni. Zatem demokracja jest ustrojem gwarantującym realizację interesów rządzonych.Bentham proponuje:

- znieśmy pozostałości ustroju feudalnego (monarchię, Izbę Lordów)

- zliberalizujmy prawo wyborcze.

John Stuart Mill (1806- 1873)- liberalizm demokratyczny.

Synteza liberalnej nauki o wolności: Trzy wymiary wolności:

- Wolność wewnętrzna: „wolność od” (sfery, gdzie nie wolno jednostce niczego narzucać),

- wolność sumienia, myśli, uczuć, wyrażania opinii itp.

- Wolność zewnętrzna: :wolność do” (możliwość czynienia czegoś samodzielnie),

- wolność swobodnego wyboru działania, podjęcia aktywności itp.

- Wolność zrzeszania się (jako prawo aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym)

Społeczeństwo: wizja podzielnego społeczeństwa, pełnego sprzecznych interesów (całkiem odmienna wizja jego poprzedników – „liberałów pierwszej generacji”- Benthama i Milla). Dzieli on ludzi na dwie klasy: pracujących i żyjących z owoców pracy, tych pierwszych jest więcej i zagrażają wolności jednostki.

Wizja człowieka: „jednostka zagubiona w tłumie” (społeczeństwo masowe). Podstawowy dylemat: jak zabezpieczyć prawa jednostki w społeczeństwie masowym?.Poprzez odpowiednie ukształtowanie zasad ładu społecznego „należy przemyśleć mechanizmy społeczne określające pozycję jednostki w społeczeństwie”.

W praktyce oznacza to zmianę podejścia, przesunięcie akcentów. Z rozważań o istocie i pożytkach wolności na rozważania o dopuszczalnych jej granicach (krzywdzie innych, dobro ogółu).

Wizja państwa aktywnego: Powinno ono podejmować inicjatywy społeczne zmierzające do zapewnienia powszechnej oświaty i minimum godnej egzystencji. Jedynie bowiem jednostka- wyedukowana i niecierpiąca głodu- może być czynnym o obywatelem. Powinno ono ingerować w życie gospodarcze wspierając słabszych i przedsiębiorczość. Chodzi o ochronę wolnego rynku, wsparcie ducha przedsiębiorczości i rozładowanie napięć społecznych.

LIBERALIZM SOCJLANY

Leonard Hobhouse Społeczny wymiar wolności: wolność nie oznacza prawa czynienia tego co się chce. To prawo do wolności takiej samej jaką posiadają wszyscy inni członkowie społeczeństwa. Prawo i wolność są ze sobą nierozłącznie powiązane, z jednej strony prawo ogranicza jednostkę w jej dziedzinach ale z drugiej ogranicza też innych w „postępowaniu z nią wedle ich woli”.

Własność jest dobrem społecznym. Nie uzyskalibyśmy jej, nie moglibyśmy się nią cieszyć, gdyby nie dorobek innych ludzi i ochrona ze strony instytucji społecznych. Społeczeństwo ma prawo domagać się zapłaty za spełnione funkcje. Ten kto się wzbogacił powinien spłacić dług zaciągnięty wobec społeczeństwa. Natomiast państwo jest traktowane jako reprezentant wspólnoty. Powinno zapewnić sprawiedliwie korzystanie z dorobku wspólnego (sprawiedliwy podział dóbr, sprawiedliwe korzystanie z dorobku wspólnego).

John Maynard Keynes (1883- 1946) – kapitalizm sterowny

Pytania:

dlaczego gospodarka kapitalistyczna nie zlikwidowała ubóstwa i bezrobocia? Dlaczego następują kryzysy gospodarcze?

Ponieważ jest to efekt, naturalnych, wewnętrznych sprzeczności tkwiących w gospodarce wolnorynkowej.

Należy stymulować popyt. To „nakręca gospodarkę”. Stały wzrost konsumpcji powinien doprowadzić do stałego wzrostu gospodarczego.

Jak?: Mechanizm- państwo sztucznie pobudza inwestycje. To doprowadza do zwiększenia zatrudnienia i płac, a w konsekwencji konsumpcji. Pojawia się popyt, na który przedsiębiorcy odpowiadają zwiększeniem produkcji. Gospodarka zaczyna się rozwijać. Państwo wykorzystuje instrumenty inwestycyjne:

- pośrednie: kredyty, polityka stóp procentowych, polityka podatkowa

- bezpośrednie: inwestycje własne np. roboty publiczne

Skąd pieniądze?:

- z przychodów państwa (podatki, cła, akcyzy itp.)

- z „deficytu budżetowego”(zadłużenia państwa).

DOKTRYNA PAŃSTWA DOBROBYTU (kolejny etap rozwoju myśli liberalnej)

Dobrobyt” rozumie się szeroko i indywidualistycznie:

Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego: pełne zatrudnienie, minimum socjalne, ubezpieczenia rentowe, emerytalne i zdrowotne, pomoc dla rodzin niepełnych, kobiet w ciąży itd.

Uznanie pełni i podmiotowości obywatelskiej i społecznej: nie tylko pełnia wolności osobistych i politycznych ale też zniesienie wszelkich barier społecznych i zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji (ze względu na narodowość, rasę, pochodzenie, majątek, płeć, wiek, Prawo do uczestnictwa w dorobku cywilizacyjnym: edukacja, korzystanie z dóbr kultury, bezpieczeństwo i higiena pracy, materialny standard życia.

Konsekwencje społeczno-polityczne: przejęcie przez państwo kierownictwa w zakresie planowania rozwoju społeczno- ekonomicznego społeczeństwa.

Konsekwencje gospodarcze: omnipotencja państwa w dziedzinie zarządzania gospodarką.

Uzasadnienie stanowi keynesizm (jest to korzystne)

Cel: utrzymanie koniunktury, stałe podnoszenie płac, polityka pełnego zatrudnienia ale też wyrównywanie szans i urzeczywistnienie sprawiedliwości społecznej.

Środki: planowanie gospodarcze, zamówienia publiczne, kredyty, polityka podatkowa ale też roboty publiczne i nacjonalizacja (lub państwowa kontrola) państwowych gałęzi przemysłu i usług socjalnych.

NEOLIBERALIZM

Równolegle z rozwojem doktryny socjal- liberalnej i koncepcji państwa dobrobytu rozwija się koncepcja do niej przeciwna. Osoba najbardziej związana z ta koncepcją jest Walter Lippmann. W 1936 roku wydaje książkę pt. „Dobro społeczeństwa”- krytyka założeń liberalizmu socjalnego.

Zaprzeczenie dogmatowi socjal- liberałów: społeczeństwo nie kieruje się rozsądkiem, nie dąży ku postępowi. Społeczeństwo kieruje się stereotypami. Lippmann żąda powrotu do starego rozumienia wolności, zaprzecza wizji jednostki jako elementu kolektywu

Ludwig von Mises. Prezentuje on krytykę gospodarki planowanej. Jest przeciwnym że państwo może kierować rynkiem. Jedynym regulatorem rynku może być mechanizm cenowy. Mechanizm cenowy określa relacje między środkami a cenami, potrzebami a możliwościami, kapitałem a siłą roboczą. Interwencja państwa może go jedynie rozregulować doprowadzając do załamania gospodarczego. To interwencjonalizm państwa w okresie Wielkiej Wojny i zaraz po jej zakończeniu oraz rozdmuchany powojenny konsumpcjonizm (kredyty bez pokrycia stymulujące popyt) czyli załamanie mechanizmu równowagi cenowej doprowadziły do Wielkiego Kryzysu.

Friedrich August von Hayek (1899- 1992)

„Błęd myślenia kartezjańskiego” – Kartezjusz uważał iż człowiek za pomocą rozumu jest w stanie kierować procesami społecznymi

- Postęp to wolność: postęp dokonuje się przez przypadek, jest efektem naturalnych procesów, nie należy więc im przeszkadzać (ingerować w procesy gospodarcze).

Przykładem wolności gospodarczej jest rozwój nowych technologii: żadne państwo nie wymyśliło by komputerów osobistych, Internetu, telefonów komórkowych. Wizja państwa i prawa : państwo i stanowione przez nie prawo nie powinny mieć jakiegokolwiek celu do realizacji. Powinny jedynie wyznaczać prawne ramy działania jednostki czyli zapewnić możliwość realizacji tych celów, które ludzie sami uznają za istotne dla siebie. Jednocześnie Hayek wyraża nieufność w tym względzie w stosunku do polityków (demokracji). „Pozostawić prawo w rękach wybranych reprezentantów to jak pozostawić pod opieką kota słoik śmietany” (zdecydowana krytyka demokracji i polityków). W zamian proponuje lepsze rozwiązanie czyli tzw. „rządy gerontokracji”(„rządy starców”).

Milton Friedmann (1912- 2006)

- Wszelkie procesy społeczne można opisać w kategoriach ekonomicznych (prawo popytu i podaży. Uważa ze należy zostawić ludziom pełną swobodę- niech we wszystkich sferach naszego życia zatriumfuje wolny rynek.

- Każda ingerencja w życie społeczne i gospodarcze ze strony państwa zawsze obraca się przeciwko ludziom.

- Uwolnienie rynku w każdej dziedzinie przynosi korzyści całemu społeczeństwu. Najlepszym regulatorem procesów społecznych jest niewidzialna ręka rynku.

SOCJALIZM

Idea solidaryzmu wspólnoty: jej źródłem jest myśl wczesnochrześcijańska- a dokładnie założenia doktrynalne i organizacyjne, na których oparły się pierwsze gminy chrześcijańskie. Oparte były na idei braterstwa wszystkich jej członków i odpowiedzialności całej wspólnoty za losy wiernych, w tym na obowiązku pomocy ubogim i upośledzonym przez los. Założenia te wywodzono z nauk i życia Jezusa, nakazywał on miłość wszystkich bliźnich, nauczał że zbawienie nie zależy od majątku, przemawiał do najuboższych i wiódł życie pozbawione dóbr materialnych. Te poglądy głosiły radykalne ruchy ludowe buntujące się przeciw feudalizmowi.

Ich cechami wspólnymi były:

- oparcie ideologii na Religi chrześcijańskiej

- oskarżenie feudałów i Kościoła o odejście od ideałów chrześcijaństwa

- hasło powrotu do życia zgodnego z naukami Jezusa

W ten sposób pod hasłami religijnymi pojawiły się idee o charakterze socjalnym.

Wizja doskonałego społeczeństwa. Koncepcja ta miała charakter elitarny ( w przeciwieństwie do idei solidaryzmu wspólnoty). Chodziło o charakterystyczne dla klasycznej myśli politycznej poszukiwania doskonałego ustroju.

Początków tej idei można dopatrywać się już u Platona w jego koncepcji IDEALNEGO POLIS. Platon uważa istniejące rozwiązania ustrojowe (te, które rozwinęły się naturalnie w społeczeństwie) za złe. Jednocześnie sam obmyślił rozwiązania lepsze tworząc wizję ustroju doskonałego.

Taka koncepcja ustrojowa poprzez to, że odebrała władzy jej przywileje ( a zatem jej atrakcyjność) miała zabezpieczyć stabilność rządów i ich sprawiedliwości.

W doktrynach politycznych, powyższa idea nazywa się UTOPIZMEM!

SOCJALIZM UTOPIJNY. Szczególnie istotną rolę w rozwoju idei utopizmu odegrał oświeceniowy racjonalizm. Zachowanie człowieka i jego poglądy kształtuje dopiero środowisko społeczne, w którym żyje. Stąd wniosek: że „człowiek jest produktem środowiska”. Jeżeli człowiek jest zły, zepsuty, nieszczęśliwy to jest to efekt niewłaściwych rozwiązań społecznych, w ramach których żyje. Zwłaszcza istnienie władzy (przymusu), hierarchii społecznych i własności wypaczają naturę człowieka. Jeżeli natomiast wprowadzi się właściwe rozwiązania społeczne człowiek stanie się dobry, szczęśliwy, życzliwy dla innych.

Dokonanie połączenia powyższych nurtów (pod koniec XVIII wieku i w pierwszej połowie XIX wieku) doprowadziło do powstania socjalizmu utopijnego., który jednocześnie zawierał elementy nowe związane z powstawaniem kapitalizmu, migracją chłopów do miast i powstawaniem klasy robotniczej.

Myśliciele: Claude Henri Saint- Simone, Charles Fourier, Robert Owen.

Cechy charakterystyczne:

- utopie tych myślicieli nie są już nakierunkowane na stworzenie doskonałego państwa tylko na poprawę społecznej sytuacji robotników

- brak już tutaj odwołań do chrześcijaństwa- zostają one zastąpione ideałami sprawiedliwości społecznej

- istotnym elementem jest nacisk na efektywność nowych ustrojów (mają one zlikwidować wady i niesprawiedliwość kapitalizmu, a jednocześnie być efektywne ekonomicznie).

SOCJALIZM NAUKOWY.

Za twórców tego socjalizmu Myśliciele – Karol Marks i Fryderyk Engels.

Marks był przekonany, że rozwój ludzkości podlega prawom, które można zbadać i opisać metodami naukowymi – zatem socjalizm naukowy.

Podstawową rolę w zakresie tego rozwoju odgrywają stosunku produkcji, te zaś stanowią wzajemne relacje pomiędzy 3 elementami - siłami wytwórczymi, środkami produkcji i właścicielami środków produkcji.

Środki produkcji – to co jest potrzebne do wytwarzania dóbr (ziemia, narzędzia, maszyny)

Siły wytwórcze – ci którzy wytwarzają dobra (chłop, rzemieślnicy, robotnicy)

Właściciele środków produkcji – feudałowie, kapitaliści, ale też rzemieślnicy

Nie są to elementy stałe – środki produkcji ulegają ciągłej zmianie co powoduje zmianę w siłach wytwórczych i sytuacji właścicieli środków produkcji, a w konsekwencji zmiana obrazu całego społeczeństwa.

Marks mówił, że państwo i istniejące w nim prawo zostały stworzone przez właścicieli środków produkcji dla ochrony ich interesów. Zmiany w stosunkach produkcji będą zmieniały również i państwo i prawo.

Proces zmian dokonywany jest zgodnie z dwoma zasadami:

- przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe

- przejścia takie odbywają się skokowo

Przykład:

W ustroju feudalnym właścicielami środków produkcji byli feudałowie, siły wytwórcze to chłopi, a podstawowym środkiem produkcji jest ziemia i narzędzia produkcji, ale w tym ustroju tkwią już zalążki nowego ustroju kapitalizmu – istnieje burżuazja produkująca dobra materialne w manufakturach dzięki pracy robotników.

Efektem przemian społecznych jest to iż bardziej opłacało się pracować w fabrykach niż w polu – to doprowadziło do przemian politycznych , które nastąpiły jako skutek zmian w środkach produkcji – stosunki produkcji uległy zmianie zmienił się więc ustrój w państwie. Opierając się na powyższym schemacie Marks i Engels ułożyli fazy rozwoju ludzkości w kolejno następujące po sobie formacje ustrojowe.

I fazą była faza wspólnoty pierwotnej - państwo niewolnicze właściciele niewolników– państwo feudalne należące do wł. ziemi – państwo kapitalistyczne – państwo socjalistyczne to przyszłość – to ideologia naukowa a nie ideologiczna tak być musi to wynika z nauki.

Z politycznego punktu widzenia (a zatem w czasach w których żył Marks) najważniejszym elementem tej doktryny było pokazanie jak dojdzie do powstania państwa kapitalistycznego- ma to nastąpić jako efekt wew. Walki w pastwie kapitalistycznym - państwo kapitalistyczne prowadzi do narastania sprzeczności pomiędzy interesami kapitalistów i robotników a to z kolei prowadzi nieuchronnie do rewolucji socjalistycznej.

Skutkiem rewolucji socjalistycznej będzie przejęcie środków produkcji przez robotników.

Dwa nurty w ruchu socjalistycznym w drugiej połowie XIX w.:Rozwój gospodarczy w II połowie XIX w. przynosi polepszenie bytu robotników w najbogatszych państwach kapitalistycznych. Robotnikom żyje się lepiej.Co to oznacza z punktu widzenie doktryny Marksistowskiej – nie sprawdza się.

Dwa modele reakcji w ruchu socjalistycznym na to wyzwanie - część działaczy proponuje osiągnięcie celów w ruchu socjalistycznym nowymi metodami – poprzez reformę państwa kapitalistycznego za pomocą metod politycznych.- Inni nadal stoją na gruncie nauki marksistowskiej – chcą obalić państwo kapitalistyczne metodami rewolucyjnymi, przemocą.

Modyfikują jedynie metody działania politycznego, rewolucyjnego.

Edmund Bernstein

proponuje osiągnięcie celów w ruchu socjalistycznym nowymi metodami – poprzez reformę państwa kapitalistycznego za pomocą metod politycznych.

Rewizjonizm.

rozwój kapitalizmu przynosi wzrost zamożności robotników. Oznacza to, że coraz większa część pracy robotnika trafia do niego w postaci płacy. Mimo ze pracuje tak samo więcej ma w kieszeni.

Zauważa Bernastein, że Polityczne przywileje burżuazji kurczą się – demokratyzacja pozwala poprzez zmiany w prawie na realizację w państwie interesów robotników. Państwo staję się mniej kapitalistyczne bardziej przyjazne dla robotnika.

Reformizm- Przemiany powyższe mogą doprowadzić do stopniowego przekształcenia się państwa kapitalistycznego w socjalistyczne. 100 % płacy pójdzie do kieszenie robotnika a zatem bez rewolucji powstanie socjalizm a zatem Klasa robotnicza powinna odstąpić od ideałów rewolucyjnych. Bernastein chce powstania państwa socjalistycznego takiego, o jakim marzył Marks tylko, że zmienił metody. W drodze przemian społecznych a nie rewolucyjnych. Drogą reforma państwa kapitistycznego. Słowa kruczego – rewizjonizm – polega na tym, że uznaje, że rewolucja nie nastąpi bo konflikty ulegają zmniejszeniu, a odpowiedzą na ten proces ekonomiczny jest reformizm który polega na chęci zreformowania państwa kapitalistycznego. Rewiduje się Marksa i proponuje się reformy.

Włodzimierz Lenin.

Chce obalić państwo kapitalistyczne metodami rewolucyjnymi, przemocą.

Modyfikują jedynie metody działania politycznego, rewolucyjnego.

Lenin krytykuje rewizjonizm ten pomysł że Marks nie miał racji, że można budować socjalizm w ramach państwa kapitalistycznego jest zły ponieważ on osłabia rewolucyjne nastawienie klasy robotniczej. A zatem Bernastein mąci w głowach o tej reformacji państwa kapitalistycznego.

Jedyną metodą pozbycia się wyzysku kapitalistycznego jest rewolucja mimo tego, że robotnikom żyje się lepiej. Jak tą rewolucje przeprowadzić w takich warunkach??

Pierwszą reakcją Lenina na tą sytuacją jest koncepcja najsłabszego ogniwa. Lenin uważa, że Marks mylił się co do tego, że rewolucja rozpocznie się w najbardziej rozwiniętym państwie kapitalistycznym .Lenin uważa, że rewolucje należy rozpocząć w państwie będącym najsłabszym ogniwem łańcucha państw kapitalistycznych. Lenin uważa, że takim państwem jest Rosja .

jak ona ma być przeprowadzona?? Otóż zakłada że robotnicy żyjący w państwie kapitalistycznym nie są w stanie wytworzyć świadomości rewolucyjnej. Rewolucję, zatem musi przeprowadzić, kto inny, mianowicie Socjaliści -rewolucjoniści w imieniu klasy robotniczej. Oni zorganizują się w partię i następnie wszelkimi środkami będą dążyć do przeprowadzenia rewolucji. 3 element dodany przez Lenina Dyktatura Proletariatu.

I w tym elemencie Lenin twórczo rozwija Marksizm. Marks nie pisał jak będzie wyglądało państwo socjalistyczne. Pisał tylko, że nastąpi koniec historii. Tymczasem Lenin podkreśla, to o czym pisał Marks ze państwo ma zawsze charakter represyjny, a zatem klasa panująca rządzi we własnym interesie. Lenin pisał że po rewolucji taki sam będzie miało charakter państwo robotników – będzie rządzone w interesie klasy panującej tylko że tą klasą będą robotnicy. Przejmując władzę w państwie będą starali się zdusić resztki kapitalizmu – będą rządził w sposób represyjny. Lenin twierdzi, że taka dyktaturę w imieniu proletariatu musi sprawować partia polityczna.

Józef Stalin

Po śmierci Lenina – władzę ma Józef Stalin. Do koncepcji Lenina dodaje swoje własne przemyślenia. Doktryna przybiera nazwę Marksizmu -Leninizmu- Stalinizmu. Co wnosi do koncepcji Lenina:

Teza o możliwości zbudowania Socjalizmu w jednym kraju (Lenin chciał rozciągnąć)Nie ma możliwości przeprowadzić ogólnoświatowej.

Teza – w miarę postępu w budowie socjalizmu następuje zaostrzenie walki klasowejRewolucja nie kończy walki klasowej. Czym będziemy bliżej ideałów socjalistycznych tym walka klasowa będzie się zaostrzać.

Te tezy nie mają wiele wspólnego z praktyką życia politycznego – Stalin koncentruje się na konsolidacji swej władzy uciekając się nierzadko do terroru.

Realny socjalizm.

Nazwa bardzo szybko przejęto przez naukę zachodnią. Zaczęto jej używać w negatywnym kontekście negatywnym – praktyka polityczna państw bloku wschodniego – pokazywała różnice między tym co się głosi a tym co jest – realny socjalizm.

Oficjalna ideologia głosiła budowę socjalizmu. Tolerowano pewne zjawiska np. korupcja miało to zniknąć bo to efekt wypaczeń kapitalizmu. Miało nie pojawić się w państwie socjalistycznym. Ponadto zaczęto akceptować formę bierności politycznej. Nie trzeba było być już komunistą. Za Stalina trzeba było uczestniczyć w manifestacjach, a w okresie socjalizmu realnego godzono się na bierność.

Po to by nie dochodziło do buntów przeciwko władzy wprowadzono system względnego dobrobytu – realizowano w pewnym stopniu cele, które miało realizować państwo socjalistyczne – wypoczynek, pracę, mieszkanie, gwarantowano zabezpieczenie socjalne na niskim poziomie. Zwalczano jakiekolwiek przejawy postaw opozycyjnych. Nie można było podważać linii partii interpretacji marksizmu.

A zatem Cała ideologia realnego socjalizmu sprowadzała się do tego, żeby utrzymać władzę w ręku partii komunistów – stosować takie mechanizmy, które miały to zagwarantować czy to wewnętrzne czy ekonomiczne czy akceptacja tolerancja pewnych zjawisk – sama ideologia była fasadą wyłącznie nikt nie budował socjalizmu.

Idee przewodnie socjaldemokracji:

1. Idea demokracji politycznej:

Pełna akceptacja liberalnych założeń demokracji - gwarancje indywidualnych wolności człowieka i praw mniejszości; powszechnie wybory, jako źródło władzy; akceptacja dla idei pluralistycznego społeczeństwa i istnienia opozycji. Nie chcą budować socjalizmu.

1. idea demokracji gospodarczej

- akceptacja założeń liberalizmu socjalnego i koncepcji państwa dobrobytu

- akceptacja dla własności prywatnej, jako jednej z form własności przemysłowej –pogodzenie się z kapitalizmem

- „ gospodarka nastawiona na realizację dobra ogółu, a nie indywidualnego zysku”

- państwo jako instytucja kontrolująca i planująca – to już nie państwo ideologiczne

1. idea demokracji społecznej

- nastawienie na realizację praw socjalnych, likwidacja wszelkich form dyskryminacji i nierówności społecznych

1. Idea demokracji międzynarodowej

- Uznanie prawa narodów do samostanowienia, likwidacja kolonializmu, pacyfizm i współpraca między narodami.

Kierunki ewolucji socjaldemokracji

- Stopniowe Zlewanie się ideologii socjaldemokracji z doktryną „państwa dobrobytu”

- Stopniowe odchodzenie od frazeologii marksistowskiej (w 1959 Niemiecka SPD odrzuca Marksizm jako podstawę ideologiczną) budowę socjalistycznego państwa zastępuje idea poszukiwania „trzeciej drogi”. Droga pośrednia pomiędzy komunizmem, a kapitalizmem.

- Stopniowe odchodzenie od socjalistycznego podejścia do własności – własność należy uspołecznić, nacjonalizacji przemysłu, ideę „gospodarki mieszanej” z jednej strony współistnieją przedsiębiorstwa państwowe, a z drugiej strony prywatne,

- Stopniowa zmiana wizji państwa

- Stopniowe zastępowanie haseł antykapitalistycznych hasłami prosocjalnymi a dzisiaj antydyskryminacyjnymi. Socjaliści nie walczą dzisiaj przeciw kapitalizmem, żądają równouprawnienia, nie wskazują winnego.

„Manifest Socjaldemokratyczny”

Był on zwieńczeniem ewolucji socjaldemokracji, który na przełomie XX i XXI wieku wydało go dwóch socjaldemokratów

Tonny Blair i Gerard Schroder.

Założeniem manifestu było to iż: Rząd powinien wspomagać przedsiębiorczość, a nie zastępować inicjatywę prywatną.

Założenia te rząd miał osiągnąć poprzez:

1. stymulowanie zwiększenia wydajności pracy

2. obniżenie podatków tak dla pracowników jak i pracodawców jako zachęta do inwestycji – odchodzą od wysokich podatków

3. uzupełnienia polityki propopytowej popodażową (głównie cięcia kosztów pracy).

4. postulat elastyczności (usług, rynku pracy-zmniejszenie ochrony robotnika, zmniejszanie biurokracji, rozwój innowacyjności) to ma gwarantować postęp

5. reforma finansów publicznych (walka z deficytem budżetowym)

Zadaniem państwa ma być inwestycja w „kapitał ludzki”.

KONSERWATYZM

Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa zachowywać, pozostawiać bez zmian.

Znaczenie pojęcia „konserwatyzm”:

- Konserwatyzm naturalny: pewna cecha charakteru człowieka polegająca na niechęci do zmian, nieznanego, nowości.

- Konserwatyzm sytuacyjny (formalny): chęć zachowania aktualnego porządku społeczno- politycznego bez względu na jego oblicze ideologiczne (w tym sensie możemy mówić np. o konserwatywnym komunizmie)

- Konserwatyzm właściwy: doktryna polityczna odwołująca się do tradycyjnego systemu wartości.

„Konserwatywna rewolucja”- pojęcie przyjęte na określenie istotnej zmiany ideologii konserwatywnej polegającej na zastąpieniu haseł profeudalnych odwołaniem się do ponadczasowych wartości, takich jak: tradycja, religia, moralność, sprawiedliwość, ład społeczny, porządek, bezpieczeństwo, silne państwo itd.

Zmiany:

- konserwatyzm staje się ideologią ogólnospołeczną (nie ogranicza się już tylko do arystokracji i właścicieli ziemskich).

- Sprzeciw przeciwko totalitaryzmem ( tak komunizmowi jak i faszyzmowi).

Idee konserwatyzmu:

1.Niedoskonałość natury ludzkiej: brak zaufania do człowieka.

- Konserwatyści powątpiewają w zdolność ludzkiego rozumu (człowiek nie jest w stanie przewidzieć wszystkich konsekwencji swoich działań, a więc podejmować racjonalnych decyzji co do swego postępowania, swoboda kształtowania przez człowieka jego własnej przyszłości jest tylko iluzją)

- Konserwatyści nie mają złudzeń co do moralnej kondycji człowieka (egoizm, próżność, lenistwo, chciwość itd.), stanowią część naszej natury, często decydując za nas o naszym postępowaniu)

Stąd: człowiek pozostawiony sam sobie „gubi się w świecie”, łatwo schodzi na złą drogę. Z jednej strony wpada w sidła „łatwego życia”(konsumpcjonizm, permisywizm- można robić co się chce, nie ma żadnych wartości, narkomania, przestępczość, prostytucja). Z drugiej strony jest podatny na chwytliwe hasła i ideologie (komunizm, faszyzm, populizm).

2.Człowiek we wspólnocie.

3.Tradycja jako skarbiec doświadczenia pokoleń.

4.Społeczeństwo i państwo.

NACJONALIZM

Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa natio- naród. Naród stanowi zasadnicze pojęcie ideologii nacjonalistycznej. Jest traktowany jako punkt odniesienia dla oceny wszelkich innych zjawisk.

Naród stanowi wspólnotę etniczną, wytworzoną w procesie dziejowym o charakterze gospodarczym, politycznym , społecznym i kulturowym przejawiającą się w świadomości swych członków. Człowiek może realizować swe aspiracje jedynie we własnej wspólnocie narodowej- i odwrotnie- realizacja interesów wspólnoty narodowej jest konieczna dla realizacji interesów jednostki.

Patriotyzm, nacjonalizm- ksenofobia

Patriotyzm (łać. Patria- ojczyzna): „umiłowanie ojczyzny”, uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu (ojczyzny) przed interesem prywatnym.

Nacjonalizm- uznanie pierwszeństwa interesów własnego narodu (ojczyzny) przed interesem innych narodów.

Ksenofobia: irracjonalna niechęć, wrogość do przedstawicieli innych „obcych” narodów.

Pojęcia opozycyjne do nacjonalizmu: internacjonalizm i kosmopolityzm:

Internacjonalizm: ideologia podważająca znaczenie przynależności narodowej jako kryterium oceny politycznej i wzywająca do współpracy w imię innych wartości (np. komunizm, faszyzm, ekologizm)

Kosmopolityzm: postawa polegająca na odrzucaniu identyfikacji narodowej i uznaniu się za „obywatela całego świata”.

Założenia ideologiczne nacjonalizmu:

- Przynależność narodowa stanowi zasadnicze kryterium identyfikacji człowieka

- Naród charakteryzuje się unikalnym, jedynym w swoim rodzaju „charakterem narodowym” i posiada własny, niepowtarzalny „interes narodowy”

- Naród powinien troszczyć się o zachowanie własnego charakteru narodowego i ma prawo wszelkimi możliwymi środkami walczyć o realizację własnego interesu narodowego.

Cecha charakterystyczna: idealizacja własnego narodu prowadząca do uznania jego szczególnych praw, a zwłaszcza prawa do realizacji własnego interesu narodowego kosztem innych.

Herbert Marcuse (1898- 1979)

„system represyjny” – zbiór arbitralnie norm i zasad postępowania. Służy on do manipulowania ludzką świadomością, potrzebami, aspiracjami, słowem: do zniewolenia jednostek.

Ukształtowany przez „system represyjny” człowiek traci możliwość dokonywania obiektywnych ocen- „staje się jednostka jednowymiarową” (nastawioną na konsumpcję).

Konsekwencje społeczne: powstaje społeczeństwo ludzi jednakowo myślących, posiadających identyczne potrzeby i aspiracje, dążących do posiadania tych samych dóbr itd. Establishment może nim łatwo manipulować.

Konsekwencje indywidualne: ponieważ programowane aspiracje są nienaturalne dla człowieka (tak naprawdę on tego nie potrzebuje) i ciągle podnoszone, jednostka nie jest w stanie im sprostać. Rodzi się frustracja, stres, kompleks niższości. To powoduje załamanie nerwowe lub agresje, słowem: jednostka jest nieszczęśliwa.

Jak przeciwdziałać?- trzeba uformować nowy typ człowieka- zdolnego samodzielnie kształtować swoje potrzeby i aspiracje, wyzwolić się z więzów „systemu represyjnego”.

Idee przewodnie Nowej Lewicy

Hasła przewodnie:

- Bądź sobą: każdy powinien odnaleźć swe prawdziwe „ja”. Wyzwolić się z przypisanej przez społeczeństwo roli. Poszukiwać formy życia zgodnej z jego prawdziwą naturą. Nastawienie na spontaniczność, swobodne wyrażanie siebie, niczym nie skrępowaną realizacją pragnień.

- Odrzucanie schematów społecznych: społeczeństwo i jego instytucje są pojmowane jako krępujące, zniewalające, tłamszące jednostkę.

Krytyka:

- mieszczańskiej moralności („dulszczyzna”)

- modelu małżeństwa i rodziny

- systemu edukacyjnego opartego autorytatywnym przekazie

- konsumpcjonizmu i kultu industrializacji

Zamiast tego: oparcie relacji międzyludzkich na tolerancji, miłości, pacyfizmie, odrzucenie wszelkich autorytetów i wskazówek moralnych („peace & love”)

- Krytyka państwa i polityki: państwo jest pojmowane jako synonim represji.

- Wizja:

Ludzie: wyzwoleni z wszelkich schematów myślowych i ograniczeń społecznych żyją zgodnie z wartościami, które wypływają z ich natury (miłość, tolerancja, pacyfizm)

Społeczność ludzka: składa się z wolnych wspólnot (komun) żyjących zgodnie z następującymi zasadami:

- wszyscy członkowie wspólnoty są sobie równi

- dobra materialne są wypracowywane przez wszystkich i należą do wszystkich

- wspólnota szanuje wolność i indywidualność każdej osoby

- relacje grupowe opierają się na zasadzie miłości międzyludzkiej.

EKOLOGIZM

ingerencja człowieka w świat przyrody przekroczyła granice bezpieczeństwa. Dalsza eksploatacja przyrody doprowadzi do jej nieodwracalnego unicestwienia. A to doprowadzi do zniszczenia środowiska naturalnego i cywilizacji ludzkiej. Odwrócenie tego procesu powinno stanowić priorytet działalności politycznej.

Ekologizm to nowa zmierzająca do prawidłowego ułożenia relacji między człowiekiem a przyrodą.

Cechy ekologimzu:

- jednostkowość- dotyczy każdego człowieka

- holizm- odnosi się do całej ziemi i wszystkich zachodzących w niej procesów (odwrotność jednostkowości)

- naturalizm- stanowi bunt przeciw cywilizacji przemysłowej

- apokaliptyzm- wieszczy katastrofę

Idee przewodnie ekolog izmu:

Idea przyrody

- Teoria Gaji (grecka bogini ziemi)- ziemia stanowi kompleksowy (żywy) organizm złożony z powiązanych ze sobą i uzależnionych od siebie wzajemnie elementów (ziemi, powietrza, wody, roślin, zwierząt)

- Człowiek: stanowi jeden z tych elementów – odrzucenie koncepcji dominacji człowieka nad przyrodą.

Idea człowieka

- Homo ecologicus („człowiek ekologiczny”, „człowiek o świadomości ekologicznej”), uznający się za część przyrody, świadomy swej odpowiedzialności za losy otoczenia i planety, żyjących w zgodzie z naturą, preferujący prosty tryb życia.

Idea Społeczeństwa

zbudowane na bazie naturalnej organizacji przyrody. Jak ona: różnorodne, współzależne, otwarte, tolerancyjne. „Społeczeństwo musi być zdolne do przetrwania” czyli szanujące środowisko naturalne w którym egzystuje, gwarantujące uniknięcie katastrofy ekologicznej.

Idea Gospodarki

+ „nowa ekonomia” odparta na odtwarzalnych źródłach energii, przyjazna środowisku i człowiekowi. Nowa ekonomia odrzuca ideę prymatu przemysłu nad rolnictwem. Nastawiona jest na zaspokajanie naturalnych potrzeb człowieka (czytaj: życia w naturalnym środowisku). Nastawienie na podnoszenie jakości produktów dzieki zastosowaniu naturalnych metod uprawy.

Idea PaństwaŁ

+ Decentralizacja: państwo powinno być podzielone na regiony oparte na podziałach środowiskowych- samowystarczalne gospodarczo ekosystemy (tzw. bioregiony)

FEMINIZM

Podstawowe pojęcia

-seks i płeć: pojęcia odrębne od siebie. Seks jest narzucony przez naturę, a płeć przez społeczeństwo (np. kobieta jako matka itp.)

- patriarchalizm: (łać. pater- ojciec)- cecha aktualnego systemu społecznego zakładająca dominacje mężczyzn nad kobietami- władzę zawsze sprawują mężczyźni ( w różnych przejawach życia społecznego) np. jako ojcowi, mężowi, nauczyciele, szefowie, rządzący, kobiety zawsze są podporządkowane.

- matriarchat: (mater- matka)- mityczny system społeczny polegający na sprawowaniu władzy przez kobiety (matrony)

- maskulinizm, szowinizm, seksizm: określenie na poglądy, postawy, ideologie, zakładające wyższość płci męskiej nad żeńską.

Istota feminizmu: przekonanie, że kobiety są dyskryminowane ponieważ traktowane są gorzej, nierówno, a więc niesprawiedliwie w porównaniu z mężczyznami jedynie z powodu swojej płci.

Dyskryminacja objawia się na różnych płaszczyznach:

- Płaszczyzna socjalizacyjna: socjalizacja to trwający przez całe życie człowieka proces kształtowania jego osobowości przez społeczeństwo.

Model socjalizacji kobiet jest obliczony na zawężenie aspiracji życiowych kobiet i wywołanie poczucia niższości (kompleksu) w stosunku do mężczyzn.

- Płaszczyzna zwyczajowa: polega na przyjęciu przez społeczeństwo schematów myślowych uzasadniających ograniczenie swobody decydowania przez kobiety o własnym postępowaniu i ciele w porównaniu z mężczyznami

- Płaszczyzna religijna: wszystkie religie mają charakter patriarchalny, kreując i utrwalając patriarchalne schematy myślowe, promując wizję kobiety jako żony i matki

- Płaszczyzna zawodowa:

kobiety wykonują mniej prestiżowe i gorzej zawody, zarabiają mniej nawet na tych samych stanowiskach, mają utrudnioną drogę awansu (koncepcja szklanego sufitu)

- Płaszczyzna komercyjna: polega na zaakceptowaniu przez społeczeństwo „handlu” kobiecym wizerunkiem (marketing, reklama, pornografia) naruszającym w istocie godność kobiety

- Płaszczyzna językowa: język jako produkt kultury utrwala społeczne schematy derogujące kobiety.

Idee feminizmu

- Idea równości: żądanie zagwarantowania takiego samego statusu kobietom i mężczyznom we wszystkich dziedzinach życia (politycznego, ekonomicznego, społecznego, rodzinnego itd.)

-Idea wolności: żądanie pełnej swobody decydowania o własnym ciele i kształtowaniu własnego życia. Zwłaszcza w zakresie świadomego macierzyństwa, regulacji urodzeń, sztucznego zapłodnienia, zastępczego macierzyństwa, prawa do aborcji, swobody seksualnej.

POPULIZM

to zatem doktryna „skierowana” do ludu, „podobająca się ludowi”, „oparta” na ludzie.

Znaczenie pojęcia lud:

- jako synonim narodu

- jako ogół ludności utrzymującej się z własnej pracy (przeciwstawienie warstwom uprzywilejowanym)

- jako ludność wiejska (przeciwieństwo ludności miejskiej)

Dwa znaczenia słowa populizm:

- Jako ocena charakteru wypowiedzi: wypowiedź ma za zadanie zdobycie poklasku ludu (niesie ze sobą nośne treści, odpowiada poglądom, pragnieniom, potrzebom słuchaczy, choć jest pozbawiona merytorycznego uzasadnienia, nie uwzględnia konsekwencji realizacji zamierzonych działań)

- Jako doktryna polityczna

Cechy populizmu jako doktryny politycznej

- Eklektyzm: jest złożony z elementów zapożyczonych z różnych innych doktryn

- brak spójności ideologicznej: głoszone poglądy często nie przystają do siebie

- brak stabilności głoszonych haseł: poglądy są dostosowywane do aktualnych wydarzeń (do potrzeby chwili) i zmieniane w zależności od sytuacji

- charakter emocjonalny: odwołuje się bardziej do resentymentów, obaw, pragnień, nadziei niż do rozsądku, wiedzy, inteligencji człowieka i społeczeństwa

- prymitywizm: proponuje proste rozwiązania skomplikowanych problemów

- charakter propagandowy: jest skonstruowany z atrakcyjnych propagandowo haseł (nie ma treści, tylko same hasła).

Idee populizmu

- Idea człowieka: zwykły człowiek żyjący zgodnie z prostymi moralnymi zasadami, kierujący się zdrowym rozsądkiem, mający proste pragnienia i wiodący prosty tryb życia.

- Idea ludu: lud jako ogół „zwykłych ludzi”, nie czerpiący profitów z aktualnej sytuacji politycznej (uciskanych politycznie i skrzywdzonych ekonomicznie).

- Przywódca narodu: jednostka obdarzona chryzmatem- wyczuwająca i wyrażająca wolę lidu, dąży do przejęcia władzy, a następnie ją sprawuje w celu likwidacji niesprawiedliwości społecznych i przywrócenia praw należnych ludowi

Faktycznie: jest to zręczny demagog żerujący na niewiedzy ludzkiej, umiejętnie rozbudzający nadzieje i pragnienia.

- Rola państwa:

W momencie walki o władzę: synonim zła i represji przeciw ludowi (instrument czerpania korzyści przez elity)

Po zdobyciu władzy: instrument przywracania sprawiedliwych rozwiązań społecznych.

- Założenia społeczne i gospodarcze:

Egalitaryzm: zapewnienie równości w zyciu społecznym, likwidacja przywilejów wszelkiego typu

Justycjalizm: zapewnienie sprawiedliwości, zwłaszcza sprawiedliwego podziału dóbr materialnych