DEMOKRACJA ATEŃSKA I WSPÓŁCZESNA- ANALIZA PORÓWNAWCZA
Demokracja to ustrój państwa, który swoje początki ma aż w starożytności. Nawet w tamtych czasach zdawano sobie sprawę z tego, że dobrze działające państwo to takie, w którym jest zadowolony i niebuntujący się lud. Dlatego też i z wielu jeszcze innych powodów, które postaram się omówić w mojej pracy, wprowadzono demokrację ( od greckich słów „demos” czyli lud i „kratos” czyli władza). Rządy demokratyczne to rządy wolnego i równego pod względem prawa ludu, który sam wybiera reprezentujące go osoby, sprawujące konkretne stanowiska przez określony czas.
Omawiając demokrację ateńską i współczesną nie można powiedzieć, że są to identyczne systemy. Dzieli je przepaść ale nie tylko czasowa. Ludzie zdobywają doświadczenie, jest ich więcej. A pewne prawa zostały wywalczone przez upośledzone społecznie i politycznie grupy ludzi.
Demokracja ateńska – demokracją trzech reformatorów
Początki demokracji sięgają aż starożytnych Aten. To właśnie w tym greckim polis narodziła się tak zwana „demokracja idealna”. Kształtowała się ona już od końca VI w. Zasady demokracji opracowane przed dwoma tysiącami lat nie są anachroniczne i wciąż stanowią inspirację.
Prekursorem idei państwa demokratycznego był Solon, który przeprowadził reformę prowadzącą do uwolnienia chłopów od długów i dokonał podziału klasowego ludzi ze względu na posiadany majątek. Jednakże dostęp do urzędów został odebrany najbiedniejszej grupie społecznej. Wszyscy natomiast mieli prawo uczestniczyć w zgromadzeniu ludowym.
Kolejnym reformatorem w drodze ku demokracji był Klejstenes – zwolennik ludu biednego i prostego nad arystokrację. Chcąc ograniczyć władzę arystokracji stworzył podział na 10 okręgów wyborczych. Każdy okręg wyborczy zajmował taki sam obszar (pod względem powierzchni). Mieszkańcy każdego z nich mieli za zadanie utworzyć jednego z dziesięciu oddziałów hoplitów. Z każdego okręgu, do którego przynależeli członkowie wszystkich grup społecznych, wybierano jednakową liczbę przedstawicieli do rady, której podstawowym zadaniem było wykonywanie uchwał zgromadzenia. System ten zagwarantował Ateńczykom równe prawa polityczne, niezależne od ich stanu majątkowego czy pochodzenia. Klejstenes wprowadził także ostracyzm.
Ostracyzm – inaczej sąd skorupkowy, był on procedurą, która w starożytnych Atenach miała zapobiegać próbom obalenia demokracji. Raz w roku w powszechnym głosowaniu obywatele decydowali, czy demokracja jest zagrożona. Jeśli uznali, że takie zagrożenie istnieje, każdy z nich wypisywał na glinianej skorupce – ostrakonie – nazwisko osoby, która je stwarza. Osoba wskazana przez większość musiała na 10 lat opuścić Ateny.
Ostatni i najważniejszym reformatorem był Perykles przez wielu uważany za „ojca demokracji”. To właśnie za jego życia ateńska demokracja przybrała swój ostateczny kształt.
Jak w każdym państwie demokratycznym, do głosu dopuszczeni byli tylko obywatele, w przypadku Aten byli to wolni mężczyźni powyżej 18- stego roku życia, którego rodzice byli Ateńczykami. Obywatele też służyli w wojsku i uprawiali ziemię. Mieli takie same prawa. Wpłaty na rzecz państwa zależały od wielkości posiadanego majątku. Obowiązkami nałożonymi na obywateli były: obowiązki finansowe, wojskowe, łożenie na państwo i udział w świętach religijnych państwa. Obywatel tracił swoje prawa gdy nie dbał o groby zmarłych lub o starych rodziców. Podstawowymi organami władzy było Zgromadzenie Ludowe i Rada Pięciuset. Sprawy sporne rozstrzygał sąd przysięgłych zwany heliają. W Zgromadzeniu Ludowym uczestniczą tylko obywatele. Spotykają się minimum dziesięć razy do roku na Agorze. Agora był to plac z rynkiem w centrum miasta. Obywatele podczas tych obrad decydują o wojnie i pokoju, ustalają prawa, wybierają i kontrolują urzędników i dowódców (strategów), wybierają sędziów na okres jednego roku, decydują o budowie świątyń, budowli publicznych, ustalają podatki. Urzędnicy byli wybierani na rok, podobnie jak sędziowie. Rada Pięciuset, jak sama nazwa wskazuje, złożona była z 500 obywateli wyłonionych w drodze losowania na okres jednego roku. Działała na równi ze Zgromadzeniem Ludowym. Rada proponuje ustawy, kieruje urzędnikami, przygotowuje obrady i wciela w życie uchwały Zgromadzenia.
Demokracja ateńska miała charakter demokracji bezpośredniej: lud czyli obywatele obecni na Zgromadzeniu tworzyli prawo, wybierali (w większości przypadków wybór zastąpiono losowaniem) urzędników i poddawali ich stałemu nadzorowi. Nie znano pojęcia przedstawicielstwa - delegowania przedstawicieli do decydowania w imieniu ludu. Istotną gwarancją rzeczywistej demokracji - rządów całego ludu (pełnoprawnych obywateli) były: zasada wolności przemówień, zasada równości w zajmowaniu urzędów, dostępności do urzędów, zasada równości wszystkich wobec prawa. Naczelnymi zasadami ateńskiej demokracji były: wolność, czyli życie obywateli wedle własnego upodobania, w granicach prawa, równość obywateli wobec prawa i w dostępie do udziału we władzy, harmonia, zgoda (jednomyślność) rozumiana jako poddanie interesów jednostkowych doboru całej społeczności, praworządność, czyli podległość obywateli prawom, które sami ustanawiali i mogli zmieniać.
Narodziny współczesnej demokracji
Współczesna demokracja zaczęła się kształtować w wyniku zwycięskich rewolucji burżuazyjnych: angielskiej w XVII w. oraz francuskiej w XVIII w. Skutkiem rewolucji angielskiej było przyznanie parlamentowi uprawnień do reprezentowania społeczeństwa. Ogromny wkład w rozwój demokracji wnieśli filozofowie doby oświecenia. Charles Louis Montesquieu ( Moteskiusz) stworzył zasadę trójpodziału władzy, a Jean Jacques Rousseau fundamentalną dla demokracji zasadę suwerenności ludu.
Omawiając powstanie współczesnej demokracji warto napomnieć, że w roku 1787 w Stanach Zjednoczonych uchwalono pierwszą na świecie konstytucję. Przewidywała ona podział władzy między prezydenta (władzę ustawodawczą) i Kongres (władzę wykonawczą). W 1789 r. rozpoczęła się Wielka Rewolucja Francuska. Uchwalono wówczas Powszechną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela , która zawierała gwarancję podstawowych praw i wolności obywatela, takich jak wolność słowa, zgromadzeń, sumienia. Demokracja współczesna wiąże się z powstawaniem partii politycznych, które dopiero w XIX w. stały się jej istotnym elementem przybierającym tym samym charakter masowy. Następnym etapem tworzenia się demokracji współczesnej było poszerzenie kręgu obywateli posiadających prawa wyborcze, które nastąpiło w XIX w. Kluczowe znaczenie miało zniesienie cenzusu majątkowego, który uzależniał posiadanie praw wyborczych od wartości majątku. Drugim cenzusem znacznie ograniczającym krąg wyborców był cenzus płci, który dyskryminował kobiety. Pierwszym państwem, które przyznało prawa wyborcze kobietom, była Nowa Zelandia (1893 r.). W większości państw europejskich nastąpiło to w I połowie XX w. ( w Polsce w 1919 r.).
Po krótkiej charakterystyce drogi jaką przebyła współczesna demokracja ważne wskazanie jej ostatecznego kształtu. Za pojęciem demokracji współczesnej stoją takie zasady jak:
Zasada suwerenności narodu – oznacza to, że najwyższą władzę w państwie sprawuje naród.
Zasada reprezentacji – oznacza, że naród nie sprawuje swojej władzy bezpośrednio, lecz wybiera do tego swoich reprezentantów.
Zasada poszanowania praw mniejszości – w demokracji decyduje głos większości. Jednak istnieje niebezpieczeństwo, że większość będzie próbowała ograniczać prawa mniejszości. Dlatego współczesne demokracje kładą nacisk na ochronę praw mniejszości, która jest zapisana m.in. w konstytucji.
Zasada podziału władzy – twórcami są John Locke i Monteskiusz. Wyodrębnili oni władzę ustawodawczą (sprawowaną przez parlament, tworzy ona prawo), władzę wykonawczą ( głowa państwa i rząd , wprowadzają prawo w życie) oraz władzę sądowniczą (niezawisłe sądy i trybunały, chronią państwo na podstawie obowiązującego prawa).
Zasada państwa prawa i konstytucjonalizmu – państwo prawa oznacza, że obywatele mogą czynić wszystko, co nie jest zabronione przez prawa. Najwyższym źródłem prawa jest konstytucja, czyli ustawa zasadnicza. Jest to akt prawny, który reguluje funkcjonowanie państwa.
Zasada pluralizmu – w państwie demokratycznym istnieje możliwość istnienia i poszanowania różnych poglądów, form życia politycznego, społecznego i gospodarczego oraz idei i światopoglądów.
Historia demokracji jest bardzo długa i jeżeli wdać się w szczegóły - zajęłoby to dużo więcej miejsca. Skupiłam się tylko na jej głównych punktach, gdyż uważam je za najbardziej przełomowe i ważne do opisania. Mimo iż demokracja ma ponad dwa tysiące lat, nadal pozostaje ustrojem niedoskonałym. Nie nauczyliśmy się na błędach naszych przodków jak należy postępować w demokratycznych państwie. Godne podkreślenia jest, iż Platon widział w demokracji uosobienie wolności, ale jednocześnie wskazywał na absurdalność owej wolności i innych atrybutów demokracji. Podkreślał, że nadmiar wolności prowadzi do samowoli obywateli. Ustrój demokratyczny uznał za tak łagodny i tolerancyjny, że : "nawet skazani na śmierć lub wygnanie mimo wyroku kręcą się po mieście, a nikomu to nie przeszkadza".