Prawo zjawisko językowe – zespół różnie rozumianych norm (reguł itd.)

-pozytywizm ( jego warianty ), iusnaturalizm (warianty: statyczny, zmiennej treści i proceduralny);

Zespół faktów ( społecznych, psychicznych)

-realizm prawniczy

Dwa główne założenia pozytywizmu

-prawo jest wytworem państwa i obowiązuje niezależnie od wartości

-jedynym źródłem prawa są akty stanowienia prawa organów państwa (tzw. fakt prawotwórczy)

Prawo a czas

Normy prawne

trwają w czasie. Prawnika, urzędnika, obywatele interesuje to ,które normy obowiązują.

Obowiązują te normy, które zostały ustanowione, lecz nie zostały formalnie uchylone(derogowane).

Takie normy tworzą system prawa- norma N obowiązuje w danym systemie S, w danym czasie T.

Czym jest norma

Norma postępowania (w tym norma prawna ) jest to wyrażenie, które w sposób dostatecznie jednoznaczny określonemu podmiotowi , w określonych okolicznościach nakazuje( zakazuje ) określone zachowanie.

Zatem wyrażenie nie będące dostatecznie jednoznaczne nie jest norma- jest tylko podobne do normy ( tzw. wyrażenie normokształtne ).

Charakterystyka norm i dyrektyw

Normy należą do typu wypowiedzi dyrektywnych. Wypowiedzi tego typu pełnią funkcję (rolę) sugestywną.
Dyrektywy nadają się do tego, aby wpływać na czyjeś zachowanie- nakłaniać kogoś do czegoś.

Normy postępowania nadają się do tego, aby w sposób stanowczy oddziaływać na zachowanie się jakiejś osoby, zwłaszcza na to ,aby osoba ta jakoś wpływała na rzeczywistość. Stanowczość odróżnia normy postępowania od innego typu dyrektyw( np. dyrektyw celowościowych -cele i środki stanowiące o osiągnięciu tych celów ).

Struktura treściowa normy

Norma jest to wyrażenie o strukturze ( struktura treściowa )

Adresat/Okoliczności/Nakaz lub Zakaz/ Zachowanie się

Każdy w każdej sytuacji n/z zabijać

obywatel /w razie pożaru / n/z / naprawić skodę

Przykład norm wzorcowych

Każdemu człowiekowi, w każdych okolicznościach, zakasuje się zabijać człowieka.

Człowiekowi, który wyrządził drugiemu szkodę, nakazuje się tę szkodę naprawić.

ALE NIE : nie zabijaj , nie kradnij , otwórz drzwi itd.

Dwuczłonowa koncepcja budowy normy

Hipoteza <--> Dyspozycja

Hipoteza – adresat , okoliczności

Dyspozycja – jak powinien się zachować

Sankcja nie jest elementem normy!

Wmontowywanie sankcji do normy jako jej części jest błędem.

Charakterystyka logiczna norm

Normy nie mają wartości logicznej- o normie nie można sensownie orzec, że jest prawdziwa albo fałszywa ( wartość logiczna ).

Wartość logiczną posiadają zdania w sensie logicznym- to jest zdania zdające sprawę ( opisujące ) rzeczywistość.

Natomiast o normach można powiedzieć, że są słuszne, sprawiedliwe, a przede wszystkim: obowiązują albo nie obowiązują. BRAK IM WARTOŚCI LOGICZNEJ.

Podział norm

Podział ze względu na 3 główne kryteria.

Ze względu na sposób wskazania adresata

-indywidualne ( Jan Kowalski ) i generalne ( wnioskodawca )

Ze względu na sposób określenia zachowania

-abstrakcyjne ( zachowanie powtarzalne, wskazane generalnie – nie zabijanie człowieka ) i konkretne ( określony czyn do spełnienia )

Ze względu na sposób wskazania okoliczności

*indywidualne( w dniu 14.10.2013 r. i *generalne ( w każdej sytuacji, w chwili ukończenia 3 roku życia )

Sposób wysłowienia normy ( postać słowna norm )

Wiele sposobów: byle zawierała wszystkie elementy treściowe.

-Wypowiedzi mające formę zdania rozkazującego; zwrot wyrażający, że coś jest nakazane lub zakazane, że ktoś ma obowiązek, że coś jest zabronione

-Wypowiedzi modalne ( zwłaszcza może, nie może- np. nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnia swego wyznania- to tyle, co zakaz ingerencji w strefę wiary czy religii

-To także wypowiedzi pozornie opisowe- np. jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania; sąd oddala; minister wydaje rozporządzenie itp.

Częścią normy nie jest sankcja.

Ale każdy zapytany przechodzień na ulicy wie, że za pewne typy czynów grożą kary- sankcje. Każda osoba jest tego pewna, że jeżeli zabije człowieka lub nie uiści należnego podatku, spotka go jakaś dolegliwość.

Norma nakazuje jedynie wymierzyć sankcję.

Ze względu na funkcję dzielimy normy na : sankcjonowane i sankcjonujące, normy te są powiązane ( sprzężone ) funkcjonalnie.

Norma sankcjonowana- to norma o strukturze jeżeli wystąpi warunek W1 ( podmiot P wykona czynność konwencjonalną Ck ** TU ZERKNĘ JAK OMÓWIMY CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE ** ) to podmiot A1 ma obowiązek wykonać czyn C1.

Norma nakazująca bądź zakazująca

Norma sankcjonująca- to norma o strukturze jeżeli wystąpi warunek W2 polegający na tym, że A1 nie wykona czynności C1, to podmiot A2 ( zwykle organ państwa ) ma obowiązek wykonać czyn C2 ( tj. wymierzyć sankcję, która jest tak dobrana, by standardowo A1 bardziej opłacało się wykonać C1 niż narazić się na to, że A2 dokona wobec niego czynu C2). Wymierzanie sankcji.

Związek między tymi normami ma charakter funkcjonalny: funkcją nory sankcjonującej jest sankcjonowanie normy sankcjonowanej.

Norma sankcjonowana adresowana jest do dowolnych adresatów.

Norma sankcjonująca adresowana jest standardowo do organów państwa ( organów władzy publicznej ).

Pojmowanie lex imperfecta ( leges imperefectae )

Ustawodawca może nie dołączyć normy sankcjonującej rozmyślnie albo przez błąd.

Jeżeli dołączy, normy tworzą nie tylko pary ale raczej łańcuszki: norma sankcjonowana- norma sankcjonująca 1 – norma sankcjonująca 2 ( sankcjonuje normę sankcjonującą 1 ) - norma sankcjonująca 3 ( sankcjonująca normę sankcjonującą 2 ) itd.

Nsn- N1 – N2 – N3

Norma sankcjonująca 2 jest jednocześnie normą sankcjonowaną przez normę sankcjonującą 3.

Pojęcie i rodzaje sankcji

Aspekty:

-socjologiczny ( i faktyczny ) - kara naturalna, sankcja jako instytucja społeczna ( mechanizm społeczny służący realizacji określonych zadań/funkcji społecznych) .

normatywny- sankcja przewidziana przez normy.

Podział sankcji

-sankcje skupione – są sformalizowane ( formalnie określona procedura i katalog sankcji ) i zinstytucjonalizowane ( wymierzane w imieniu danego podmiotu P ).

Sankcja prawna jest paradygmatycznym przykładem sankcji skupionych.

-sankcje rozsiane - ( nie są sformalizowane i nie są zinstytucjonalizowane, na przykład moralne ).

Rodzaje sankcji prawnych

sankcja karna – niejasny status. Teorie względne i bezwzględne.

Sankcja odszkodowawcza – obowiązek naprawienia szkody.

Sankcja egzekucyjna – dokonanie czegoś za dłużnika i obciążenie go kosztami / przymuszenie do czegoś

Sankcja nieważności – wiąże się z regułami ważnego dokonywania czynności konwencjonalnych.

Sankcja -proporcjonalna do winy odpłata za szkodę. Może przy tym realizować inne cele np. naprawienie krzywdy ofierze.

Teorie względne przyjmują ,że istota kary tkwi w celach jakie ma realizować takich jak : prewencja( odstraszanie od popełnienia przestępstwa ).

Resocjalizacja- rehabilitacja społeczna, naprawa moralna sprawcy, przestępca jako chory( kara jako środek leczniczy)

Eliminacja- unieszkodliwienie.

Przykłady przepisów prawnych:

Lex imperfecta – w tych przypadkach ustawodawca nie dołączył norm sankcjonujących , zatem żaden organ w przypadku przekroczenia norm nie może wymierzyć sankcji.

Art. 23 ; Art. 87 ; Ust 25.02.1964 Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Norma a przepis

Normy nie należy utożsamiać z przepisem

Przepis to zdanie w sensie gramatycznym, z reguły wyróżnione graficznie jako art. paragraf, ust. Z przepisów zbudowane są teksty prawne i z przepisów prawnik, urzędnik czy każdy zainteresowany odtwarza normy prawne w drodze wykładni.

PAMIETAĆ! Artykuł paragraf i ustęp wyróżnia kolejne przepisy. (kodeks, rozporządzenie i ustawa obejrzeć)

Odrębnymi przepisami NIE JEST: punkt, litera, tiret (kreska -)

Przepis to nie norma!

Przepis ===============> Norma
wykładnia prawa

Czynność konwencjonalna a czynność psychofizyczna

Czynność psychofizyczna =np. drążenie dołu przeciwpowodziowego, kreślenie znaków słownych
Jest to ruch człowieka wywołujący dostrzegalną zmianę w świecie zewnętrznym. Ta czynność może być skuteczna lub nie skuteczna.

Czynność konwencjonalna –(np. statut, ustawa) lub w tradycyjnej konwencji (obyczaj) nadaje się w jakiś szczególny sens społeczny. O tym jak ważnie dokonać czynności konwencjonalnej chce rozstrzygają tzw. reguły sensu to jest podobne do dyrektyw celowościowych, reguły ważnego dokonywania czynności konwencjonalne.
wazna czynność konwencjonalna musi być wykonana przez:

Odpowiedni podmiot –podmiot kompetentny, ten kto jest wyróżniony do wykonania czynności konwencjonalnej ma kompetencje.

Odpowiedni sposób

Sankcja nieważności jest reakcją systemu prawa na naruszenie tych reguł.

Czynność prawna to doniosła prawnie czynność konwencjonalna.

Kompetencje –uprawniony do czegoś. Istota czyjejś kompetencji tkwi w obowiązku innego podmiotu zareagowania w określony sposób. Adresatem normy kompetencyjnej, jest zatem ten na którym tkwi obowiązek.

Norma kompetencyjna –norma, która wyróżnia, jaki podmiot P jako kompetentny do wykonania czynności C.

Adresatem tej normy jest podmiot A –na który norma taka nakłada obowiązek zareagowania, jako dokonanie czynności konwencjonalnej C przez P.

Podmiot kompetentny jest wyróżniony (tj. wskazany w okolicznościach) i manifestowany w przepisie, lecz nie jest adresatem tej normy.

Istotą kompetencji P jest obowiązek O.
Przepis wysławiający normę kompetencyjną –przepis kompetencyjny.

Stosowanie prawa

Czynność konwencjonalna –organu państwa (lub innego podmiotu), przez którą rozstrzyga się na podstawie normy generalnej i abstrakcyjnej jakąś sprawę indywidualną lub konkretna.

Etapy stosotania prawa –schemat uproszczony czynności organu
Podstawa prawna > Stan faktyczny > Dokonanie subsumpcji > Wydanie decyzji finalnej

Przykład
Podstawa prawna:
Art. 146 paragraf 1

Organowi stosującemu prawo, każdemu kto zabił drugiego człowieka, nakazuje się wymierzyć karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności

Jan zabił człowieka
stan faktyczny > ustalić

Zatem Jan podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności

Decyzja finalna wraz z uzasadnieniem, na ka przykład wyrok skazujący. Wydanie normy indywidualnej

Luz decyzyjny –zakres swobody, gdy przepis prawa jest tak sformułowany, że zawiera pewne elementy ocenne, zwroty nieokreślone znaczeniowo lub zakresowo.

Pracodawca może dążyć do zapewnienie prawu elastyczności pozostawiając luzy decyzyjne poprzez:

Wyznaczenie granic, w jakich można podejmować decyzję

Klauzule generalne (odesłanie pozasystemowe) np. odesłanie do zasad słuszności

zwroty niedookreślone –dobro dziecka, ważny interes, młodzieniec, rażący sposób, niskie pobudki

Częściej jednak jest tak że luzy decyzyjne są powiązane z charakterem tekstów prawnych, podzielających cechy języka etnicznego.

UWAGA! Język prawny, to język tekstów prawnych, język prawniczy, to język doktryny prawa.

Język prawny –krótka charakterystyka
język ogólny (etniczny –ale nie potoczny) cechujący się nieokreślonością zwrotów tego języka, tekst składa się ze zdań tj. przepisów prawnych, wiele wyrazów ma znaczenie swoiste dla tego języka; pożądana jest adekwatność, zwięzłość, precyzyjność, komunikatywność. Bardzo ważną cechą samego tekstu prawnego jest to, że ma kilka poziomów (tj. m.in. poziom przepisów prawnych i norm) oraz jego zmienność.

Model argumentacyjny stosowania prawa

Struktura formalna, jako podstawa wyróżnienia, stosowanie prawa (to model który jest szczególnie bliski, polubownym formą rozstrzygania sporów) sprowadza się do:

konstruowania argumentów

porównywania tych argumentów

Wariantem, najbardziej znanym tego modelu jest tzw. model proceduralny (Robert alexy).

Alext pyta: kiedy można uznać jakąś decyzję prawną (etyczną itp.) za racjonalną (tzn. uzasadnioną?) Odpowiada: wtedy, kiedy mogła by być wynikiem racjonalnego dyskursu tj. dyskursu toczonego wedle pewnych reguł (tj. ogólnego, dyskursu praktycznego, katalog obejmuje np. każdy, kto potrafi mówić, może brać udział w dyskusji, każdy twierdzi to, w co wierzy itp.)

… ta procedura stanowi uzasadnienie decyzji…

Alternatywne metody rozwiazywania sporów –mamy pewne reguły, procedurę pozwalające na osiągnięcie rezultatu, na który możemy się zgodzić.

PO 4 + i – modelu argumentacyjnego modelu stosowania prawa (mediacja, arbitraż) i porównać z sądami.

System prawa

System prawa- zbiór jakoś uporządkowanych norm prawnych, między innymi uporządkowanych pionowo ( hierarchicznie ).

Akt normatywny – odpowiednio uporządkowany zbiór przepisów. Przepisy te wysławiają normy. Akt normatywny jest wydany przez odpowiedni, kompetentny podmiot.

Tekst prawny= tekst normatywny.

Źródła prawa

Pojęcie to obejmuje dwa przypadki.

Formalne źródła prawa – źródła wiedzy o prawie

Fakty prawotwórcze – stanowienie, umowy międzynarodowe( typowe źródło prawa międzynarodowego )

Rezultaty faktów prawotwórczych- akty prawa stanowionego( ustawa, rozporządzenia )

Źródła poznania prawa – źródła wiedzy o normach prawnych

Oficjalne – urzędowe dzienniki promulgacyjne np. dziennik ustaw, monitor polski, dziennik urzędowy województwa;

Nieoficjalne – podręcznik, biuletyn informacji publicznej, strona internetowa urzędu, radio, TV, strona internetowa sejmu;

NIE JEST ŹRÓDŁEM PRAWA W POLSCE :

Prawo zwyczajowe

Precedens prawotwórczy

Stanowisko nauki prawa ( choć organy stosujące prawo muszą liczyć się zwłaszcza z regułami wykładni czy poprawności wnioskowań )

Rodzaje aktów normatywnych

**TIP**Hierarchię tworzą tylko źródła prawa powszechnie obowiązującego. Im wyżej norma stoi w hierarchii tym ma większa moc prawną. Moc prawna – norma stojąca niżej w hierarchii musi być zgodna treściowo z normą stojącą wyżej. Jedynie akt normatywny( norma stojąca wyżej w hierarchii ) może być podstawą kompetencyjną do wydania normy stojącej niżej w hierarchii. Normą wyższą można uchylić normę niższą ale nigdy na odwrót.

Konstytucja

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Ustawa ( w stanie wojennym rozporządzenie z mocą ustawy )

Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( RUM )

Rozporządzenia będące aktami normatywnymi

Akty prawa miejscowego – np. uchwała rady miasta

Mamy także tzw. Prawo wewnętrzne ( są to tzw. Interna administracji ), którego normy nie tworzą hierarchii systemu, ich katalog jest otwarty ( tak podmiotowo, jak przedmiotowo ). Wiążą tylko jednostki podległe wydającemu taki akt ( zarządzenie wyd. na podst. Ustawy, uchwała, postanowienie- różne nazwy).

Akty prawa miejscowego - moc obowiązująca ograniczona do terytorium działalności organu stanowiącego, źródło prawa powszechnie obowiązującego. Źródło prawa powszechnie obowiązującego na określonym terytorium. Np. Na terenie różnych gmin mogą obowiązywać różne normy. Elementem budowy takiego aktu normatywnego jest wskazanie podstawy prawnej.

Umowy międzynarodowe

Mogą być ratyfikowane- potwierdzenie woli, związanie się przez Państwo umową ( przez Prezydenta RP ) i wtedy są źródłem prawa powszechnie obowiązującego o mocy niższej od ustaw.

Mogą być ratyfikowane przez Prezydenta RP po uprzedniej zgodzie na ratyfikację wyrażonej w ustawie i wtedy są wyżej w hierarchii od ustaw ( art. 91 ust.2 Konstytucji ).

Mogą nie być ratyfikowane i wówczas są tylko źródłem prawa wewnętrznego ( nie obowiązują powszechnie )

Rozporządzenia z mocą ustawy- wydane przez Prezydenta RP na wniosek Rady ministrów i wymagają zatwierdzenia przez Sejm, tylko w stanie wojennym. Akty te mają ograniczoną przedmiotowo materię regulacji ( R.XI Konstytucji ).

Rozporządzenia to akty wykonawcze, wydawane są w celu wykonania ustawy i na podstawie, w granicach upoważnienia ustawowego. Źródło prawa powszechnie obowiązującego.

Rozporządzenia wydają : prezydent RP, ministrowie kierujący działem administracji rządowej, prezes rady ministrów, rada ministrów, krajowa rada radiofonii i telewizji, przewodniczący(wchodzący w skład rady ministrów) komitetów do danych spraw.