JELENIE

1. Waga i wzrost jelenia.
* jeleń europejski nizinny
- byk: 130-190 kg (po wypatroszeniu), 130-150 cm w kłębie, 140 cm długość tułowia,
4-8 kg wieniec, 90 cm długość tyk,
- łania: 70-120 kg, jest niższa od byka,
* jeleń karpacki i mazurski:
- byk: zazwyczaj w górnych granicach poprzedniego, 130-230 kg (po wypatroszeniu),
6-12 kg wieniec,
* jeleń sika:
- byk: masa do 60 kg, 80 cm w barku, 170 cm długość ciała, 3-5 kg wieniec.

2. Zęby jelenia.
0-1-3-3
3+1-x-3-3
wszystkie zęby stałe w wieku 30 miesięcy
mleczny P3 dwudzielny

3. Poroże jelenia.
* co roku nowe poroże,
* budowane przez ok. 4 miesiące,
* już 7 miesięczne jelenie zaczynają budowę poroża,
* w wieku 12 miesięcy poroże przebija skórę i jest pokryte scypułem,
* dalszy wzrost poroża (hamowane przez testosteron),
* po ukształtowaniu poroża następuje czochranie poroża o gałęzie i drzewa, scypuł zostaje
usunięty, widoczne rowki po naczyniach krwionośnych (u młodych IX/X, u starych
VII/VIII)
* zrzucanie poroża II/III/IV (zrzucenie tyk w ciągu ok. 24 h) (spowodowane przez obniżenie
produkcji testosteronu po rykowisku, jeleń zrzucający poroże zwany jest gomułą),
* pierwsze poroże stanowią dwie tyki, następne zawierają odnogi (z wiekiem tyki stają się
grubsze, mocniejsze, a odnóg przybywa).

4. Co to jest scypuł?
Scypuł to silnie unerwiona i silnie ukrwiona skóra, która pokrywa poroże w okresie jego wzrostu. Z wierzchu pokryta błyszczącym, szarym meszkiem. Jest miękka i podatna na uszkodzenia. Naczynia krwionośne scypułu mają za zadanie intensywnie odżywiać poroże w czasie jego wzrostu. Po okresie wzrostu poroża następuje usunięcie scypułu przez czochranie porożem o drzewa i gałęzie, a na powierzchni poroża widoczne są rowki, będące pozostałością po naczyniach krwionośnych scypułu.

5. Areał życiowy jeleni.
Całkowity areał życiowy jeleni wynosi ok. 300 000 ha. Jelenie żyją w lasach i na stepach. Bytują one w kompleksach leśnych o pow. powyżej 1000 ha. Drzewostan liściasto-iglasty lub iglasty z dostępem do wody. Pozwala to na poszukiwanie różnego rodzaju pokarmu i ostoi w każdych warunkach pogodowych i o każdej porze roku. Jelenie mogą się przemieszczać na odległość 15-20 km.

6. Chmara jeleni.
Jelenie żyją w chmarach. W zimie i na wiosnę chmara składa się z kilkunastu do kilkudziesięciu łań z młodymi, rocznych jałówek (łańki) i byczków oraz rzadziej 2-3 letnich byków. Chmara jest prowadzona przez starszą, doświadczoną łanię, która posiada cielę (tzw. licówka). W okresie rykowiska łanie idą na końcu chmary, a za nimi w pewnej odległości idzie byk. Po rykowisku byki tworzą własne chmary, po kilkanaście do kilkudziesięciu sztuk. Chmary samcze są prowadzone przez byki w średnim wieku. Chmara byków rozpada się na wiosnę w okresie wzrostu poroża i intensywnego żerowania.

7. Rykowisko.
Jest to okres godowy jeleni. Odbywa się od poł. IX do poł. X. W okresie tym byki intensywnie poszukują łani w rujach i na odwrót. Byk, który w tym okresie panuje nad chmarą jeleni nazywany jest bykiem stadnym (broni on dostępu do chmary innym bykom). W okresie tym dochodzi do walk byków (zwycięzca obejmuje dowództwo nad chmarą). Najbardziej intensywny okres rykowiska trwa ok. 2 tyg. (kilka kryć co kilkanaście minut). Młodsze byki krążą wokół chmary próbując pokryć jakąś łanie.

8. Ciąża, poród.
Trwa ok. 33-34 tyg. W poł. V wysokocielne łanie odłączają się od chmary i rodzą 1-2 ciele w zacisznym miejscu. Ciele ma suknie płowo-czerwoną z biało-żółtymi cętkami, które znikają po kilku tygodniach. Ciele wstaje po ok. 1 godz. Po ok. 6 tyg. łania wraca z cielęciem do chmary. Ciele jest karmione najpierw co 0,5 godz., później rzadziej, kilka razy dziennie, aż do zimy.

9. Struktura stada jeleni w poszczególnych porach roku.
W zimie i na wiosnę żyją w chmarach (kilkanaście do kilkudziesięciu łań z młodymi, roczne łańki i byczki, rzadziej 2-3 letnie byki.
V/VI wysokocielne łanie odłączają się od chmary, aby urodzić cielę (powrót po ok. 6 tyg.).
Rykowisko: poł. IX – poł. X, do chmary dołącza byk stadny.
Poza okresem godowym byki tworzą własną chmarę, która rozpada się na wiosnę w okresie wzrostu poroża i intensywnego żerowania oraz w czasie rykowiska.

10. Odżywianie się jeleni.
Jelenie są roślinożercami (przeżuwacze).
Lato: trawa i zioła (ok. 70%), byliny, młode pędy drzew i krzewów, grzyby, jagody, kora drzew, plony rolne.
Zima: pędy drzew liściastych i iglastych, igliwie, liście krzewów zimozielonych (malina, jeżyna), porosty, krzewinki (wrzos, borówka), żołędzie, kasztany.

Dziennie jeleń zjada ok. 16-17 kg paszy zielonej.
Jest bardziej trawożerny (60%) od sarny (40%).
Jelenie żerują na otwartej przestrzeni (łąki, polany, grunty rolne) od zmroku do świtu.

11. Gruczoły jeleni.
* poniżej kolana, ciemnobrązowy kawałek skóry (ok. 3 x 6 cm),
* dołki łzowe (pod oczami) – najbardziej aktywne w okresie rykowiska, jelenie pozostawiają
w ten sposób ślad dla łani, również łanie pozostawiają tak ślad dla cielaka,
* pod ogonem: jeden przy jego nasadzie (w okresie rykowiska, intensywny zapach), drugi
przy odbycie,
* między racicami tylnych badyli,
* u byka: na czole, w okolicach róży, w scypule,
* u łani: dwa gruczoły w miejscu gdzie byk ma możdżenie.

12. Pogłowie jeleni w Polsce.
Pogłowie jeleni w Polsce wynosi ponad 40 000 sztuk, z czego ponad 60% żyje w krainie pomorsko-nadodrzańskiej (północno-zachodnia Polska).

13. Jelenie właściwe i rzekome.
Jelenie właściwe:
* jeleń europejski,
* jeleń sika,
* daniel.

Jelenie rzekome:
* jelenie amerykańskie (oprócz wapiti),
* łoś,
* renifer,
* sarna.

Jelenie właściwe mają kości śródręcza zrośnięte z II i V palcem, a rzekome nie.

DANIELE

1. Zęby danieli.
0-0-3-3
3+1-x-3-3

Pełne uzębienie stałe w wieku 28-30 miesięcy.

2. Poroże u daniela.
* w II roku: szpiczak,
* w III roku: róże, oczniak i opierak, spłaszczone zakończenie tyki,
* stopniowe formowanie się łopaty do 70 cm, z sękami,
* maksymalny rozwój poroża: 8-10 lat,
* zrzucanie poroża: IV/V,
* wycieranie scypułu: pocz. IX.

3. Opisz wygląd daniela.
* długość 120-140 cm,
* wysokość 80-100 cm,
* długość ogona ok. 20 cm,
* masa tuszy: byk 60-70kg, łania 32-36 kg,
* suknia letnia:
- jasno-rudo-brązowa z białymi cętkami, czasami ciemniejsza,
- na grzbiecie ciemna smuga,
- dolna część szyi, spód tułowia, wewnętrzna strona badyli: białawe,
- lustro białe z szarym obramowaniem,
* suknia zimowa:
- szaro-brunatna ze słabo widocznymi cętkami,
* zmiana sukni VI oraz X.

4. Pogłowie danieli w Polsce.
Około 12 000 sztuk.