Terapia logopedyczna
Terapia logopedyczna to całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).
Zasadami terapii logopedycznej określa się najogólniejsze reguły, którymi logopeda powinien kierować się i których powinien przestrzegać przy planowaniu oraz prowadzeniu terapii logopedycznej. Wywodzą się one z metodyki terapii pedagogicznej i psychologicznej.
Zasada wczesnego rozpoczynania terapii zakłada, że wczesna interwencja skraca czas terapii i zwiększa efektywność.
Zasada indywidualizacji zakłada indywidualne podejście do każdego pacjenta. Można ją rozpatrywać w aspektach:
program terapii powinien być opracowany do konkretnego pacjenta i pod kątem jego osobistego problemu oraz rodzaju zaburzenia,
środki, metody i pomoce powinny być dostosowane do możliwości psychofizycznych pacjenta,
ćwiczenia należy prowadzić indywidualnie, chociaż czasami wskazane jest prowadzenie terapii grupowej (np. zajęcia relaksacyjne, logorytmika, ćwiczenia oddechowe, słuchowe, itp.).
Zasada wykorzystania w procesie terapii wszelkich możliwości pacjenta zakłada, że należy angażować maksymalną liczbę zmysłów i wykorzystywać posiadane przez pacjenta umiejętności.
Zasada kompleksowego oddziaływania zakłada, że istnieje potrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapii zaburzeń emocjonalnych i zachowania oraz terapii pedagogicznej, ponieważ z zaburzeniami mowy często współwystępują inne zaburzenia (emocjonalne, zachowania, osobowości, rozwoju umysłowego, funkcji percepcyjno - motorycznych, lateralizacji).
Zasada aktywnego i świadomego udziału zakłada, że pacjent musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach. Wskazane jest zatem pobudzanie jego zainteresowania terapią, podnoszenie poziomu motywacji, stosowanie jak najczęściej wzmocnień pozytywnych (nagrody i pochwały).
Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem zakłada, że pacjent i jego najbliższe otoczenie mają prawo do rzetelnej informacji na temat rodzaju, stopnia i przyczyn zdiagnozowanych zaburzeń oraz omówienia programu i sposobu terapii, czasu jej trwania, przewidywanych efektów.
Zasada systematyczności zakłada rytmiczność i systematyczność ćwiczeń według z góry określonych schematów, zgodnych z metodyką pracy logopedycznej. Zawierają one pewne następujące po sobie etapy, których kolejność należy bezwzględnie przestrzegać. Przejście do kolejnego etapu uwarunkowane jest utrwaleniem poprzedniego.
Zasada stopniowania trudności zakłada, że terapię zawsze należy rozpoczynać od ćwiczeń najłatwiejszych dla danego pacjenta przechodząc kolejno do coraz trudniejszych, mniej znanych i nowych.)
Zasada dobrowolności zakłada, że nie można przymuszać dziecka do uczestniczenia w zajęciach i wykonywania określonych ćwiczeń i zabaw. Wszelkie działania logopedyczne muszą budzić ciekawość i być akceptowane przez dziecko. Należy umiejętnie kierować zainteresowaniami dziecka tak, by ono samo wyrażało chęć ćwiczeń, zabaw. Zasada dobrowolności nie oznacza całkowitego podporządkowania otoczenia potrzebom i oczekiwaniom dziecka, przy pełnej swobodzie jego zachowania się.
Zasada atrakcyjności. Obowiązująca systematyczność w utrwalaniu określonych umiejętności i kompetencji nie musi oznaczać nudy ćwiczeń, podczas których bazuje się ciągle na jednych i tych samych pomocach. Warunkiem efektywnej nauki dziecka w wieku przedszkolnym jest dysponowanie bogatym wachlarzem środków dydaktycznych, które są stosowane przy poszczególnych ćwiczeniach logopedycznych.
Zasada łączenia ćwiczeń logopedycznych z ruchem. Rozwój motoryczny dziecka, jego siły, koordynacji ruchów, szybkości i precyzji w wykorzystaniu mięśni, odgrywa ważną rolę w jego pełnym rozwoju. Praktyka wykazuje, że dziecko zdobywa doświadczenie, zaspokaja swoją ciekawość przeważnie na drodze aktywności ruchowej. Również zachowania ruchowe umożliwiają i ułatwiają kontakty społeczne, emocjonalne. A zatem w procesie poznania aktywność umysłowa jest ściśle połączona z aktywnością fizyczno-ruchową.
Zasada krótkotrwałych ćwiczeń. Zajęcia logopedyczne z dzieckiem powinny się odbywać kilka razy dziennie po 10 minut, a nie jednorazowo, na przykład przez godzinę. Najważniejsze jest, aby dostosować czas trwania zajęć do wieku dziecka, gdyż możliwości poznawcze dzieci różnią się zależnie od wieku.
Zasada prowadzenia zajęć w formie zabwowej i gier. W rezultacie spontanicznej aktywności zabawowej dziecko w sposób naturalny wzbogaca swoje doświadczenia poznawcze i społeczno-emocjonalne. Już Platon kazał uczyć dzieci przez zabawy, natomiast Rzymianie nadawali ciastkom kształty liter i podając je dzieciom, uczyli je abecadła.
Zasada tworzenia sprzyjającej atmosfery. Ważne jest, aby dziecko czuło się akceptowane przez rodziców, logopedę i najbliższe środowisko, bez względu na to, czy odnosi sukces, czy też nie. Pozytywne nastawienie do zabawy, pracy wzmaga i ożywia procesy biologiczne, a także wpływa korzystnie na stosunki interpersonalne oraz efektywność zarówno pracy, jak i zabawy.
Ogólne zasady pracy logopedycznej
rodzaj i stopień zaburzenia mowy ustalamy na podstawie wyników badań: lekarskich, psychologicznych i logopedycznych.
logopeda w zależności od uzyskanych wyników badań innych specjalistów i wyników badań własnych opracowuje plan pracy logopedycznej z dzieckiem. Plan ten musi być dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, winien być szczegółowy i realistyczny.
w zależności od potrzeby, zaakcentowane winny w nim być takie ćwiczenia, którym należ poświęcić więcej czasu i uwagi, np. w przypadku dzieci z wadą słuchu (niesłyszących i niedosłyszących) zasadniczy akcent położymy na rozumienie, na ćwiczenia rozwijające wymowę, rozwijające głos, by ten był przyjemny, równy, ciągły, miękki, dźwięczny oraz na ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne.
u dzieci głębiej upośledzonych umysłowo zwrócimy baczniejszą uwagę na rozumienie komunikatów, zarówno werbalnych, jak też pozawerbalnych, na komunikowanie się z otoczeniem, porozumiewanie się przy pomocy dostępnych im form (mówienia, znaków kinetycznych, proksemicznych, pisanie, migania itp.), natomiast mniejszy nacisk położymy na artykulacje, na wymowę. Tego rodzaju ćwiczenia są oczywiście ważne, ale nie zawsze efektywne.
u dzieci z dyslalią zwrócimy uwagę na prawidłową artykulacje głosek, na prawidłowa wymowę.
jąkający się wymagają przede wszystkim zabiegów o charakterze psychoterapeutycznym umożliwiających przezwyciężenie niepłynności mówienia.
osoby dotknięte mutyzmem otoczymy troską, dążąc do ich demutyzacji, co możliwe jest dopiero w momencie poznania przyczyny wywołującej to zaburzenie.
Zasady pracy z dzieckiem
z każdym dzieckiem ćwiczyć indywidualnie, przynajmniej w początkowym etapie terapii
prowadzić ćwiczenia swobodnie, bez pośpiechu i zbędnych napięć, nie dopuszczać do zbytniego napięcia i przeciążenia mięśni artykulacyjnych
ćwiczenia odpowiednio zaplanować w czasie- daleko efektywniejsze są ćwiczenia krótkie, intensywne i wielokrotnie powtarzane niż długie, rozwleczone, męczące
ćwiczenia zaczynać od głosek najłatwiejszych i najmniej zaburzonych, przechodząc do coraz trudniejszych
wywołane głoski utrwalać przy każdej nadarzającej się okazji
w toku ćwiczeń rozwijać głos
rozwijać słuch fonetyczno-fonematyczny pamiętając, że warunkiem prawidłowej wymowy jest dokładne różnicowanie dźwięków
dziecko musi mieć świadomość prawidłowej wymowy wady. W ustaleniu wzoru wymowy dużą rolę odgrywa autokorekta dźwięków
nigdy nie stosować wobec dziecka dezaprobaty i nagany. Aprobować każdy wysiłek np. dobrze było, ładnie ćwiczysz, ale jeszcze byłoby lepiej, gdybyś….
prowadzący ćwiczenia powinien mówić do dziecka niezbyt głośno, czasami, szeptem, a nawet bezgłośnie- wargami, aby dziecku zwrócić uwagę na ruchy i układ narządów mowy (warg, języka)
w stosunku do dziecka trzeba być zawsze cierpliwym, łagodnym, życzliwym, a przy tym konsekwentnym i wymagającym.
Etapy badania i postępowania logopedycznego:
Rozpoznanie zaburzeń mowy na podstawie objawów (symptomów)
Zestawienie symptomów
Wstępne ustalenie przyczyn zaburzenia
Wstępna diagnoza logopedyczna
Poznanie psychicznych i społecznych uwarunkowań oraz następstw zaburzeń mowy
Ustalenie indywidualnego programu logoterapii
Postępowanie logopedyczne- praca z dzieckiem
Prognoza (rokowania)
Zalecenia-uwagi-wnioski.