Główne nurty myśli liberalnej

Z klasycznego liberalizmu wywodzi się wiele współczesnych nurtów politycznych:

Leseferyzm

Leseferyzm postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie podatków i zniesienie barier celnych. Ekonomiczny liberalizm jako główny aspekt leseferyzmu stanowi przeciwwagę dla socjaldemokratów i modelu państwa opiekuńczego. Liberałowie ekonomiczni nie postulują bezpośredniej walki z biedą i bezrobociem. Według nich sposobem rozwiązania tych problemów jest obniżenie podatków, a tym samym pozostawienie w kieszeni podatnika pieniędzy na inwestycje, które tworzą miejsca pracy i powodują obniżenie poziomu bezrobocia.

Libertarianizm

Libertarianizm uznawiany jest powszechnie za skrajną odmianę liberalizmu. Polega on koncepcją filozoficzną wykorzystywaną w polityce, która głosi, iż każdy obywatel może w pełnie zarządzać swoją własnością, jednakże przy zachowaniu i przestrzeganiu praw innej jednostki. Ojcem libertarianizmu był J. A. Nock, który na początku dwudziestego wieku sformułował tezy głoszące, iż państwo nie ma prawa wkraczać w sferę życia i gospodarki – tłumaczył swoje założenia na przykładzie państwa jako „prawnego przestępcy”, który zmusza człowieka do płacenia podatków oraz przestrzegania z góry nałożonych praw.

Libertarianizm opiera się na założeniach klasycznego liberalizmu, w sferze wolnego rynku i prawa własności. Ponadto jego wyznawcy sprzeciwiają się przymusowemu płaceniu podatków. W życiu osobistym każdego człowieka podkreślają indywidualność i całkowitą wolność jednostki do podejmowania decyzji oraz możliwość kierowania każdym szczegółem dotyczącym egzystowania w społeczeństwie i państwie. Ma on również nieograniczone prawo korzystania i dysponowania własnością dóbr osobistych. Libertarianie podkreślają również, iż każdy człowiek powinien mieć prawo do wyrażania publicznie własnych poglądów, tzn. propagują nieograniczoną wolność słowa.

Jednym z głównych założeń libertarianizmu jest aksjomat nieagresji, który mówi o tym, że człowiek może być agresywny w stosunku do innej osoby tylko w sytuacjach zagrożenia, tzn. agresja może służyć jedynie do samoobrony.

Podstawowym założeniem libertarianizmu w kwestii gospodarki jest poparcie funkcjonowania wolnego rynku we wszystkich sektorach. Aby państwo mogło działać prawidłowo, prawom wolnego rynku muszą również podlegać takie dziedziny jak edukacja, służba zdrowia. Natomiast wszelkie zakazy, np. zakaz handlu narkotykami, powodują rozrost przestępczości.

Liberalizm konserwatywny

Liberalizm konserwatywny wydaje się być z pozoru sprzeczny nawet w samej nazwie. Jednak tak nie jest, ponieważ według teorii konserwatywnego liberalizmu zaproponowanej przez Alexis de Tocqueville, możliwe jest połączenie tych dwu teorii. Według niego liberalizmem należy kierować się w sprawach gospodarczych, natomiast należy pozostać przy założeniach konserwatywnych w życiu społecznym. Teoria ta wydaje się być kompromisowym rozwiązaniem. Liberalizm konserwatywny wyróżnia się takimi ideami jak:

- sprzeciw wobec kontroli handlu przez instytucje państwowe,

- niedopuszczanie do ingerencji państwa w własność prywatną, stąd wynikają postulaty wprowadzenia prywatyzacji (również edukacji, służby zdrowia), obniżenia podatków, zlikwidowanie cła,

- poparcie dla idei wolności praw obywatelskich, przy jednoczesnym postulacie zakazu naruszania wolności drugiego człowieka – obywatel ma zatem prawo dochodzić swoich praw, ale przy jednoczesnym zachowaniu zasad gwarantujących wolność innych członków społeczeństwa.

- dążenie do równouprawnienia wszystkich grup społecznych, tzn. żadna z grup nie może być uprzywilejowana przez organy państwowe ani również dyskryminowana przez nie – z czego wynika sprzeciw wobec aborcji, legalizacji związków homoseksualnych, czy szczególnej ochrony przez państwo określonych grup społecznych czy wyznaniowych. Polityka państwa nie ingeruje zatem w życie społeczne, ale również go nie ułatwia.

Liberalizm konserwatywny jest obecnie bardzo szeroko rozpowszechniony w krajach europejskich, gdzie dużą rolę w życiu społecznym odgrywają zasady wiary, nie pozwalające na prowadzenie radykalnej polityki liberalnej. Według liberałów konserwatywnych – tzw. „kolibrów” jedynie połączenie liberalizmu gospodarczego z konserwatyzmem społecznym jest właściwym sposobem na prawidłowe funkcjonowanie państwa.

Neoliberalizm

Neoliberalizm jest nurtem nawiązującym do wartości głoszonych przez klasyczny liberalizm. Źródła liberalizmu sięgają czasów Oświecenia (tzn. XVIII wieku), kiedy zaczęły stawać się dominujące idee wyzwolenia spod monarchii i absolutycyzmu, które niosły za sobą całkowitą zależność gospodarki od państwa. Liberalizm odrodził się on w latach trzydziestych XX wieku w postaci wznowionej, w formie neoliberalizmu. Jest on zbiorem koncepcji ekonomiczno – społecznych, które propagują powrót do wartości wolnościowych.Neoliberalizm skupia się przede wszystkim na sferze gospodarki, ponieważ bezpośrednio związany jest z takimi teoriami jak monetaryzm czy teorią racjonalnych oczekiwań lub ekonomia podaży.

Monetaryzm zakłada, że rola państwa w sprawach gospodarczych powinna ograniczać się do walce z inflacją oraz kontroli podaży. Rząd powinien skupiać się na wprowadzeniu w życie restrykcyjnej polityce pieniężnej i likwidacji deficytu budżetowego oraz wysokiego poziomu stóp procentowych. Twórcą monetaryzmu był Milton Friedman.

Natomiast teoria racjonalnych oczekiwań zaproponowana przez Roberta Lucasa oraz Thomasa Sargenta, dążyła do jeszcze bardziej ograniczonej ingerencji państwa w sprawy gospodarcze – zakładając jednocześnie przede wszystkim bank centralny i w pewnym stopniu rząd powinny zajmować się polityką fiskalną oraz monetarną.

Teoria ekonomii podaży, która opowiada się za obniżeniem podatków. Przedsiębiorcy natomiast powinni mieć ułatwioną możliwość rozwoju swoich firm i realizacji pomysłów, o co państwo powinno zadbać. Zdecydowanie sprzeciwiała się również prowadzeniu aktywnej polityki gospodarczej przez państwo.

Neoliberalizm skupia się zatem na problemach związanych m.in. z sektorem podatków, handlu, prawie własności, prywatyzacji, inflacji.

Liberalizm katolicki

Katolicki liberalizm jest ruchem, który propaguje akceptację przez Kościół liberalizmu w sferze państwa. Popierający ruch katolickiego liberalizmu dążą do tego, aby kościół zaakceptował i poparł politykę liberalną państwa. Wyznawcy liberalizmu katolickiego starają się połączyć sferę wiary i prawa kościelnego z jednoczesnym poparciem dla liberalizmu szeroko pojętego: gospodarczo – polityczno – społecznego. Liberalizm katolicki rozwinął się w tym samym czasie co główne idee liberalne i związany jest w pewnym stopniu z Rewolucją Francuską, kiedy ksiądz Lemennais poparł idee wolnościowe, takie jak: niezależność kościoła o władzy, wolność prasy, wolność kultu powinna być połączona z wolnością wychowania, wolność zrzeszania się intelektualnego. Dążenia katolickich liberałów spowodowały wiele zmian oraz reform zaprowadzonych przez Kościół i wprowadzonych w życie w kolejnych dokumentach Soborowych. Dążenia katolickich liberałów są jednak niekończące i często nieakceptowane przez współwyznawców ze względu na konserwatywny charakter Kościoła. Obecnie ruch katolickiego liberalizmu opowiada się za licznymi zmianami w obrzędach kościelnych oraz w sposobie stosunku Kościoła do życia społecznego. Do najbardziej radykalnych poglądów katolickich liberałów należą takie postulaty jak: zniesienie celibatu i dopuszczenie kobiet do kapłaństwa, czy zaakceptowanie prawa do podejmowania indywidualnych decyzji w sprawach antykoncepcji, in vitro, aporcji, rozwodów, eutanazji oraz nieuznawanie związków homoseksualnych w kategoriach grzechu. Przeciwnicy tego nurtu udowadniają, iż ze względu na sprzeczność pewnych koncepcji liberalnych z zasadami wiary, zapewne zaledwie część z postulatów, o które walczą katoliccy liberałowie być może w przyszłości zostanie zaakceptowana przez Kościół.

Socjalliberalizm

Socjalliberalizm opowiada się za pewnym interwencjonizmem państwa w mechanizmy wolnego rynku w celu zapewnienia przetrwania socjalnie najbiedniejszym. Skupia się na liberalizmie obyczajowym podkreślając świeckość wspólnej przestrzeni publicznej i bezwzględną wolność światopoglądową obywateli wraz z prawem wyboru w kwestiach subiektywnych. Pod tym względem do partii socjalliberalnych zalicza się najczęściej partie lewicowe i centrolewicowe. Europejscy i amerykańscy socjalliberałowie są za prawem do aborcji, do eutanazji i za regulacjami prawnymi określanymi przez te środowiska jako wyrównujące prawa homoseksualistów, w tym za prawnym uznaniem związków partnerskich.

stworzona przez Leonarda T. Hobhouse'a doktryna polityczna, głosząca wolność światopoglądowo-obyczajową przy jednoczesnym zachowaniu pewnego stopnia interwencjonizmu państwowego w mechanizmy wolnego rynku (aby dać zabezpieczenie socjalne najbiedniejszym) oraz dopuszczeniu możliwości posiadania przez państwo przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Według założeń socjalliberalizmu, państwo ma dbać o dobrobyt, czyli zapewnić ludziom minimum socjalne, dostęp do wykształcenia i innych podstawowych potrzeb. Zwolennicy liberalizmu socjalnego zakładają, że państwo powinno zapewnić obywatelowi wolność od biedy.

Zielony liberalizm

Zielony liberalizm to termin odnoszący się do liberałów, którzy inkorporowali część założeń zielonej polityki do swojej ideologii.

Zielony liberalizm nie dąży bezwzględnie do utrzymania stanu środowiska naturalnego takim jaki jest kosztem rozwoju ludzkości, akceptując zmiany i szukając jednocześnie sposobów na zmniejszanie szkód wyrządzanych przez człowieka środowisku. W kwestiach gospodarczych są za znacząco większym interwencjonizmem państwowym niż klasyczni liberałowie (w ujęciu anglosaskim), ale nieco słabiej jak neoliberałowie.

Libertynizm

Libertynizm to pogląd uzasadniający różnie rozumianą wolność w skrajnych postaciach. Libertynów charakteryzuje laicyzm, wolnomyślicielstwo i sceptycyzm. Ruch powstał we Francji na przełomie XVII i XVIII w. Libertynizm skierowany był przeciwko autorytetom i moralności płynącej z religii i tradycyjnej obyczajowości. Z libertynizmem praktycznie zawsze łączy się liberalizm obyczajowy.

nieformalny ruch społeczno-polityczny działający w XVII i XVIII wieku w Europie - głównie we Francji. Współcześnie słowem tym opatruje się najczęściej poglądy uzasadniające różnie rozumianą wolność w skrajnych postaciach.

Pierwotnie libertynami nazywano odłam anabaptystów holenderskich, który odrzucił niektóre normy obyczajowe swoich czasów, uważając je za niezgodne z Biblią. Holenderscy libertyni głosili powrót do natury, polegający m.in. na bardziej swobodnym podejściu do spraw seksu i nagości.

W XVII w. słowo to przyjęło się we Francji, gdzie mianem tym zaczęto opatrywać kręgi wolnomyślicieli, którzy odrzucali wiele norm moralnych, religijnych i obyczajowych. W XVIII w. słowo to stało się już synonimem rozwiązłości seksualnej panującej powszechnie wśród francuskiej arystokracji, z których wielu uzasadniało swoje postępowanie pismami libertynów holenderskich i francuskich z poprzedniego stulecia, które były na ogół rozprowadzane nielegalnie. Ruch ten promieniował też na inne kraje Europy m.in. Wielką Brytanię, Austrię a nawet Rosję. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX, pojawili się pisarze i myśliciele, którzy doprowadzili poglądy libertyńskie do skrajności m.in. Donatien Alphonse François de Sade, Leopold von Sacher-Masoch.

Liberalizm europejski

Europejski liberalizm opowiada się za rozszerzeniem zakresu swobód obywatelskich (liberalizm polityczny) oraz ograniczeniem ingerencji państwa w rynek (liberalizm gospodarczy). Typowy przedstawiciel to ELDR. Europejscy liberałowie popierają umiarkowaną ingerencję państwa w służbę zdrowia, edukację, emerytury, walkę z biedą i bezrobociem. Przeciwne stanowisko w tej kwestii postulują konserwatywni liberałowie i libertarianie, według których rola państwa powinna być również ograniczona w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe.

Liberalizm gospodarczy, liberalizm ekonomiczny, laissez faire, leseferyzm, system poglądów ekonomicznych i oparty na jego zasadach typ polityki gospodarczej, których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych. Wychodząc z założenia, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus), przedstawiciele liberalizmu gospodarczego głosili konieczność istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki. Doktryna liberalizmu gospodarczego powstała w Anglii na przełomie XVII i XVIII w., jej pierwszymi przedstawicielami byli Douglass North, David Hume i Pierre Boisguillebert. Stanowiła element składowy fizjokratyzmu, poglądów klasycznej szkoły angielskiej i kierunku subiektywistycznego. Była realizowana w praktyce do końca lat 20. XX w. Niemal od początku swego istnienia miała również przeciwników, zwłaszcza wśród ideologów drobnomieszczańskich i klasy robotniczej (socjalizm utopijny, marksizm). Jej popularność została znacznie ograniczona zwłaszcza po kryzysie gospodarczym w latach 1929-1933 i pojawieniu się poglądów głoszących konieczność interwencjonizmu państwowego. Jej współczesna postać to neoliberalizm.

Źródła europejskiego liberalizmu datujemy na okres Oświecenia, kiedy idee wolnościowe zaczęły przenikać do poszczególnych państw Europy Zachodniej. Pierwszymi krajami europejskim, w których rozgorzał ruch liberalny były Francja i Anglia. We Francji w roku 1823 na spotkaniach wyznawców liberalizmu został zatwierdzony Plan liberałów na rzecz wznowienia rewolucji. Tak został zapoczątkowany ruch liberalny, który stawiał sobie za cele przede wszystkim zniesienie zależności feudalnych, wprowadzenie przestrzegania przez rządzących swobód oraz praw człowieka i obywatela: takich jak wolność słowa, wolność wyznania, wolność prasy. Liberałowie, którzy zapoczątkowali ruch liberalny stawiali sobie za cel również wyzwolenie państwa spod praw władz kościelnych oraz całkowite zniesienie władzy monarchicznej i absolutystycznej.

Obecnie wyróżniamy w Europie bardzo wiele partii liberalnych. Kraje europejskie, niezależnie od tego czy należą czy też nie do UE są państwami prawa, które pozwalają na funkcjonowanie różnego rodzaju partii politycznych opartych na zasadach liberalizmu. Obecnie większość krajów europejskich przynależy do wspólnoty Unii Europejskiej, której podstawowym założeniem jest przestrzeganie wolności. Dlatego też partie liberalne mają możliwość rozwinąć swoją działalność. Przedstawicielem partii liberalnych w Europie jest organizacja European Liberal Democrat and Reform Party, która skupia w swoich rejestrach partie liberalne z ponad 30 krajów Europy, działająca od 1977 roku. Inne federacje skupiające partie liberalne w Parlamencie Europejskim są European Liberal Youth oraz Alliance of Liberals and Democrats for Europe.

Liberalizm amerykański

Amerykańskie określenie liberalizmu odnosi się w swym pojęciu przede wszystkim do koncepcji społecznych, jest zaś w opozycji do tradycyjnie rozumianego liberalizmu w sferze gospodarczej. Amerykański liberalizm jest w poglądach ekonomicznych bliższy europejskiej socjaldemokracji niż europejskiemu liberalizmowi. Typowi jego przedstawiciele to część amerykańskiej Partii Demokratycznej. Amerykański liberalizm postuluje zwiększenie roli państwa, zarówno w sferze społecznej jak i w gospodarce, celem wyrównania szans. W sferze gospodarczej (swobód ekonomicznych) tradycyjnemu pojmowaniu liberalizmu bliższa jest Partia Republikańska.

jest jednym z głównych nurtów światopoglądowych w obecnych Stanach Zjednoczonych. Nurt ten wywodzi się z klasycznego liberalizmu, ale pod wpływem ewolucji przerodził się w XX wieku w coś, co w Europie określa się mianem lewicy. Główne siły amerykańskiego liberalizmu skupione są w Partii Demokratycznej. Konkurencyjna Partia Republikańska od czasów Lincolna systematycznie ewoluowała na prawo, stając się główną wyrazicielką myśli konserwatywnej, ale też posiada swoich liberałów (zobacz: republikanie tylko z nazwy). Dziś amerykańscy liberałowie opowiadają się za pewnym udziałem państwa w gospodarce, za utrzymaniem i dalszym rozszerzaniem praw obywatelskich, programami socjalnymi, oraz podatkiem progresywnym. Amerykański liberalizm jest nietypowy w tym, że odbiega od klasycznego liberalizmu kładącego nacisk na wolność i prawa jednostki, skłaniając się w kierunku idei socjalistycznych w sprawach społecznych.

Liberalizm amerykański u początku swojego istnienia opierał się na tradycyjnych przesłaniach liberalizmu klasycznego. Głosił on zasadę niezależności sfery gospodarczej od państwa. Historia ruchu liberalizmu w Stanach Zjednoczonych jest stosunkowo krótka, ale pomimo to bardzo zmienna, ponieważ od czasów kiedy Thomas Jefferson czy Benjamin Franklin w latach dziewięćdziesiątych osiemnastego wieku założyli działalność tego ruchu, wiele zmian dokonało się w polityce amerykańskiej. Warto zwrócić jednak uwagę na szczytne pobudki, które doprowadziły do dominacji liberalizmu w USA, którymi było m.in. postulat zniesienia niewolnictwa.

Podejście prezydentów w stosunku do gospodarki uległo radykalnym zmianom w okresie, kiedy nastąpił Wielki Kryzys gospodarczy. Od 1932 roku postanowiono zmienić politykę państwa – prezydent Franklin Delano Roosevelt zdecydował się na wprowadzenie doktryny Nowego Ładu, który postulował wprowadzenie reform, które miały w konsekwencji doprowadzić do wkroczenia polityki państwa w sferę gospodarczą.

Do podstawowych założeń partii liberalnych działających na terenie USA należą takie postulaty jak: popieranie programów społecznych i niewielkiej interwencji państwa w sferę gospodarki, idee dbałości zachowania i przestrzegania praw obywatelskich, wspieranie instytucji publicznych (takich jak transport, edukacja) i organizacji ochrony środowiska, sprzeciw względem kary śmierci.\

Źródła: www.formliberalne.pl, encyklopedia białych plam.