GENEZA I EWOLUCJA POLITYKI UE W ZAKRESIE BADAŃ NAUKOWYCH I ROZWOJU TECHNOLOGII:

Polityka Unii w zakresie nadań i rozwoju technologicznego jest obecnie przedmiotem tytułu XIX TFUE (art.179-190). Również TUE w brzmieniu z Lizbony w postanowieniach wspólnych mówi, że Unia wspiera postęp naukowo-badawczy (jest to art.3 ust.3).

Podstawowym instrumentem realizacji tej polityki są środki kierowane z budżetu wspólnotowego do różnych instytucji (zwłaszcza naukowych czy naukowo- dydaktycznych) w państwach członkowskich- są to POŚREDNIE środki wsparcia; lub do Wspólnotowego Centrum Badawczego- BEZPOŚREDNIE środki wsparcia. Przepisy zawarte w traktatach i aktach prawa wtórnego stanowią jedynie ramy prawne umożliwiające przekazywanie tych środków i regulują sposób ich wykorzystania.

Postanowienia dotyczące wspierania badań naukowych znalazły się już w Traktacie EWWiS i Traktacie Euratomu. Pierwotny kształt traktatu EWG zakładał taką kompetencje ale tylko w zakresie rolnictwa. Wyraźne kompetencje w zakresie wspierania badań i rozwoju technologicznego wykraczających poza problematykę rolnictwa zostały wprowadzone dopiero przez JAE z 1986 roku. Należy jednak podkreślić, że problematyka badań była przedmiotem zainteresowania WE znacznie wcześniej przed wprowadzeniem wyraźnych kompetencji do traktatu. Państwa członkowskie uznały bowiem iż realizacja celów WE nie jest możliwa bez środków stymulujących innowacyjność ( państwa europejskie w latach 60 i 70 odczuwały lukę technologiczną w porównaniu z USA czy Japonią). 14 stycznia 1974 została przyjęta rezolucja Rady o koordynacji polityk narodowych oraz o definiowaniu akcji lezących w interesach WE w dziedzinie nauki i technologii. Był to dokument niewiążący, ale stanowił impuls do wydawania kolejnych takich aktów. Uregulowania wprowadzone przez JAE zostały zmodyfikowane przez Traktat z Maastricht a następnie Traktat Amsterdamski. Zmiany dotyczyły zarówno kwestii proceduralnych (odejście od wymogu jednomyślności przy wydawaniu aktów wspólnotowych w tej dziedzinie) jak i merytorycznych (poszerzenie zakresu przedmiotowego badań, które mogą być finansowane w ramach tej polityki).

Obecny kształt po wejściu Traktatu z Lizbony jest następujący:

• Art. 179 (dawny art. 163 TWE) wskazuje, że „Unia ma na celu wzmacnianie podstaw naukowych i technologicznych przemysłu Unii i sprzyjanie zwiększaniu jego międzynarodowej konkurencyjności, przy jednoczesnym promowaniu działalności badawczej uznanej za niezbędną na mocy inny rozdziałów Traktatów”. (na uwagę zasługuje tu wyróżnienie z jednej strony badań związanych z przemysłem, a z drugiej innych badań). O realizacji powyższego celu mówi ustęp 2: „Unia ma wspierać przedsiębiorstwa, w tym małe i średnie, ośrodki badawcze i uniwersytety w ich wysiłkach badawczych i rozwoju technologicznym wysokiej jakości; ma także wspierać wysiłki tych podmiotów w zakresie wzajemnej współpracy (…)”

• Art. 180 (dawny art.164 TWE) wymienia działania Unii w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Obejmują one:

- wykonywanie programów badań, rozwoju technologicznego i pokazowych, wraz z promowaniem współpracy z przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi i uniwersytetami oraz między nimi;

- popieranie współpracy w dziedzinie unijnych badań, rozwoju technologicznego i pokazów z państwami trzecimi i OM;

- upowszechnianie i optymalizację wyników działań w dziedzinie unijnych badań, rozwoju technologicznego i demonstracji;

-stymulowanie kształcenia i mobilności naukowców w Unii.

Katalog tych 4 działań okazała się stałym elementem prawa unijnego. Powtarza się on niezmiennie od wejścia w życie JAE do chwili obecnej. Nietrudno zauważyć, że 1 działanie ma nieproporcjonalnie szeroki zakres w stosunku do pozostałych, obejmuje bowiem konkretne wsparcie wysiłków badawczych przedsiębiorstw i ośrodków naukowych. Zatem można powiedzieć że 3 pozostałe to działania pomocnicze.

• Art. 181 (dawny art. 165 TWE) „Unia i Państwa Członkowskie koordynują swoje działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego, tak aby zapewnić wzajemną spójność polityk krajowych i polityki Unii”. Mowa tu o obowiązku koordynacji działań, która jest drugim (po podstawach prawnych wsparcia finansowego badań) najistotniejszym elementem traktatowej regulacji w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Koordynacja zakłada m.in. wymianę informacji czy możliwość przekazywania swoich uwag na temat polityki badawczo- rozwojowej innych państw.

INSTRUMENTY UNII W ZAKRESIE BADAŃ I ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO:

Wszystkie działania Unii są realizowane w ramach wspólnego instrumentarium prawnego. Najbardziej znanym jego elementem są tzw. wieloletnie programy ramowe, o których mówi art. 182-186 (dawny art.166-170 TWE). Wg art.182 program taki uchwalany jest przez PE, który działa wspólnie z Radą i po konsultacji z KES. Program ramowy:

-ustala naukowe i technologiczne cele. Które mają być osiągnięte przez działania przewidziane w art.180 oraz priorytety, które się z nimi wiążą

-wskazuje ogólne kierunki tych działań

-ustala ogólną maksymalną kwotę oraz szczegółowe zasady współuczestnictwa Unii w programie ramowym, jak również odpowiednie udziały w każdym z przewidywanych działań.

Program ramowy jest dostosowywany lub uzupełniany w zależności od rozwoju sytuacji. Jest wydawany w formie aktu wiążącego. Urzeczywistniany jest poprzez programy szczegółowe przygotowywane w ramach każdego działania. Każdy program szczegółowy określa szczegółowe zasady jego realizacji, ustala czas trwania i przewiduje środki uznane za niezbędne, natomiast suma kwot niezbędnych nie może przekroczyć ogólnej maksymalnej kwoty ustalonej. Art.183 (dawny 167 TWE) „w celu urzeczywistnienia wieloletniego programu ramowego Unia określa zasady uczestnictwa przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uniwersytetów a także określa zasady dotyczące upowszechniania wyników badań”. Z czego „przy urzeczywistnianiu wieloletniego programu ramowego mogą zostać podjęte decyzje o programach uzupełniających” (art.184). Możliwe jest także uczestnictwo Unii w programach realizowanych przez państwa członkowskie, za ich zgodą- art. 185 (dawny art. 169) oraz współpraca w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego i demonstracji z państwami trzecimi lub OM- art. 186 (dawny art.170).

WSPÓLNE CENTRUM BADAWCZE- przez nie realizowane jest bezpośrednie zaangażowanie Unii w działalność badawczą. WCB uważane jest uważane za część KE (jedną z Dyrekcji Generalnych). Centrum obejmuje 8 instytutów i zajmują się one: metrologią, materiałami radioaktywnymi, materiałami zaawansowanymi, informatyką, środowiskiem, kosmosem, zdrowiem i badaniami perspektywicznymi.

EUROPEJSKI OBSZAR BADAWCZY- Przygotowany przez UE program badawczy realizowany w Europie w latach 2002-06 w ramach 6PR. Miał on rozwinąć nowe horyzonty dla aktywności naukowej, technologicznej oraz polityki naukowej w Europie. UE oceniała, że rozwój naukowy i technologiczny Europy pozostaje w tyle za USA i Japonią. Wynika to także z nakładów przeznaczonych na badania naukowe i rozwój techniczny, które w Europie wynoszą 1,8 proc. produktu krajowego brutto (PKB), w USA – 2,7 proc., natomiast w Japonii – 3,1 proc. Konieczność utworzenia EOB oraz jego wspieranie przez UE wynika z globalizacji ekonomii i komunikowania się, a także z przyspieszenia procesów naukowych i technologicznych oraz ich zasadniczego wpływu na poziom życia społeczeństwa. pilną sprawą jest usunięcie wielu przeszkód dotyczących przepływu naukowców, wiedzy i technologii w różnych obszarach. Generalnie, celem EOB jest doprowadzenie do wzrostu środków na badania i uproszczenie procedury administracyjnej, a także wspomaganie właściwej polityki naukowej, doprowadzenie do większego udziału kobiet w badaniach naukowych oraz czuwanie nad zgodnością badań z przyjętymi normami etycznymi.

7 PROGRAM RAMOWY- jest największym mechanizmem finansowania i kształtowania badań naukowych na poziomie europejskim. Jest to program siedmioletni (2007-2013) o budżecie wynoszącym prawie 54 miliardów euro, co przy obecnych kosztach stanowi wzrost o około 63% w porównaniu z 6PR. 7PR jest podstawowym instrumentem realizacji celu strategicznego jaki wyznaczyła w marcu 2000 roku w Lizbonie Rada Europejska: przekształcenie UE w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną, opartą na wiedzy gospodarkę na świecie, zdolną do zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego, stworzenia liczniejszych i lepszych miejsc pracy oraz zagwarantowania większej spójności społecznej. Trójkąt wiedzy, który tworzą edukacja, badania i innowacje, jest niezbędny do osiągnięcia tego celu.

Biorąc pod uwagę wyzwania stojące przed Europą 7PR ma następujące cele:

• wspieranie współpracy ponadnarodowej we wszystkich obszarach badań i rozwoju technologicznego,

• zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych w pionierskich dziedzinach nauki,

• wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, łatwiejszego dostępu do potencjału i infrastruktury badawczej, wzrost uznania dla zawodu naukowca oraz zachęcenie badaczy do mobilności i rozwijania kariery naukowej,

• zintensyfikowanie dialogu miedzy światem nauki i społeczeństwem w Europie celem zwiększenia społecznego zaufania do nauki,

• wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowanej ze środków publicznych.

7PR składa się z 4 programów szczegółowych , uzupełnionych o program szczegółowy obejmujący badania nuklearne (EURATOM) i działania Wspólnotowego Centrum Badawczego (JRC).

1.COOPERATION (WSPÓŁPRACA)
wspieranie ponadnarodowej współpracy naukowo-badawczej w wybranych dziesięciu obszarach tematycznych:

• Zdrowie,

• Żywność, rolnictwo, rybołówstwo i biotechnologia,

• Technologie informacyjne i komunikacyjne,

• Nanonauki, nanotechnolgie, materiały i nowe technologie produkcyjne, (Nanonauka to badanie zjawisk i manipulacja elementami materii na poziomie atomowym, molekularnym i makromolekularnym)

• Energia,

• Środowisko (łącznie ze zmianami klimatycznymi),

• Transport (łącznie z aeronautyką),

• Nauki społeczno-ekonomiczne i humanistyczne,

• Przestrzeń kosmiczna,

• Bezpieczeństwo.

2.IDEAS (POMYSŁY)
Program będzie wspierał badania znajdujące się na granicy wiedzy (frontier research) inicjowane przez naukowców we wszystkich dziedzinach nauki.

3.PEOPLE (LUDZIE)
Celem programu jest ilościowe i jakościowe wzmacnianie potencjału ludzkiego w zakresie badań i rozwoju technologicznego w Europie oraz zachęcanie do mobilności międzynarodowej i międzysektorowej.

4.CAPACITIES (MOŻLIWOŚCI)
Program ma na celu wspieranie kluczowych aspektów europejskiego potencjału w zakresie badań, rozwoju technologicznego i innowacji takich, jak infrastruktury badawcze, regionalne klastry badawcze, rozwój pełnego potencjału badawczego we wspólnotowych regionach konwergencji i regionach najbardziej oddalonych, badania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, problemy budowy społeczeństwa opartego na wiedzy, koordynacja polityki badawczej oraz horyzontalne działania w zakresie współpracy międzynarodowej.