Rys historyczny pracy socjalnej w Polsce

Posted by nauka on nie., 03/16/2008 - 10:36

Praca socjalna, choć
powszechnie uważana za stosunkowo młodą dziedzinę działalności na rzecz drugiego człowieka, ma w Polsce dość długą
tradycję.

O początkach zawodu pracownika
socjalnego można mówić wraz z powstaniem możliwości kształcenia w dziedzinie
pracy socjalnej.

Tradycja kształcenia pracowników
socjalnych sięga w Polsce początków XX wieku. Początków tych można się
dopatrywać w pierwszych kursach społecznych zorganizowanych w 1907 roku w
Królestwie Polskim. W dziewięć lat później w Krakowie utworzono Wydział Pracy
Społecznej przy wyższych kursach dla kobiet.

W latach 20-tych naszego stulecia Helena
Radlińska skoncentrowała się na organizowaniu kształcenia pracowników służb
społecznych i oświatowych. Jako profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej w 1925r.
utworzyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej.

Początkowo kształcenie odbywało się w
toku studiów podyplomowych. W 1936 roku rozpoczęto kształcenie na poziomie
magisterskim w dziedzinie nauk pedagogicznych.

W 1925 roku powstały też: Szkoła Pracy
Społecznej im. A. Branickiego w Krakowie i Katolicka Szkoła Społeczna w
Poznaniu.

W okresie od
zakończenia II wojny światowej pomoc społeczna w Polsce i kształcenie
pracowników socjalnych przechodziły różne koleje. W 1949 roku na Uniwersytecie
Łódzkim została utworzona Katedra Pedagogiki Społecznej, która kontynuowała
tradycje Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Po trwającym kilkanaście lat
okresie zahamowania procesu rozwoju pomocy społecznej, a tym samym kształcenia
pracowników socjalnych, w 1962 roku wznowiono kształcenie zawodowe pracowników
socjalnych w katedrze Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego.

W 1966 roku utworzone zostały w
Warszawie i Poznaniu pierwsze policealne szkoły pracowników socjalnych.

Dalszy rozwój kształcenia pracowników
socjalnych należy wiązać z uruchomieniem w 1977 roku w Instytucie Polityki
Społecznej UW Zaocznego Studium Pracowników Służb Socjalnych, w 1988 roku –
Zaocznych Studiów Socjologicznych o specjalności praca socjalna w UJ.

II.Pracownik socjalny w świetle przemian ustrojowych

Do 1990 roku
pomoc społeczna w Polsce funkcjonowała na marginesie życia społecznego.
Pozostawała w kompetencjach Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Była
dziedziną mocno nie doinwestowaną. Jej wąski zakres podmiotowy i przedmiotowy,
rozproszenie kompetencyjne, brak podstawowych uregulowań prawnych – wpływały
destrukcyjnie na kadrę pomocy społecznej.

Niski prestiż tego zawodu, bardzo niskie
wynagrodzenia, złe a często nieodpowiednie warunki pracy i obsługi klientów,
nie sprzyjały podnoszeniu kwalifikacji. W 1989 roku tylko 40% pracowników
socjalnych miało odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Wydarzenia, jakie nastąpiły po 1989 roku
wpłynęły zasadniczo na status i zadania pomocy społecznej w Polsce. Konieczność
stworzenia efektywnego systemu łagodzenia skutków transformacji była podstawą
gruntownych zmian w pomocy społecznej.

Już Zespół
do spraw Reformy powołany w 1989 roku, w opracowanych dokumentach mocno
akcentował – obok innych założeń mającej się dokonać reformy pomocy społecznej
– profesjonalizację pomocy społecznej, wzrost prestiżu zawodu pracownika
socjalnego, intensywne kształcenie zawodowe, wreszcie rozwój kadry pomocy
społecznej.

W Założeniach
określone zostały również stanowiska pracy socjalnej (przyjęte w późniejszych
regulacjach prawnych), określono też zadania pracowników socjalnych z podziałem
na diagnozowanie, kompensację, promocję i profilaktykę. Zespół ds Reformy
opracował również ustawowe uprawnienia pracowników socjalnych.

Do pierwszej grupy uprawnień należy
między innymi określenie kim jest pracownik socjalny Ma nim być osoba
posiadająca kierunkowe wykształcenie zawodowe lub wyższe przydatne do
wykonywania zawodu. Ponadto pracownikom socjalnym – zgodnie z założeniami
reformy – przyznano ochronę prawną
przewidziana dla funkcjonariuszy państwowych. Przewidziano również uprawnienia
do załatwiania spraw związanych z wykonywaniem czynności służbowych poza
wszelką kolejnością w urzędach, instytucjach. Zobowiązano zakłady pracy,
instytucje, organizacje do udzielania pracownikom socjalnym informacji, jeżeli
są one niezbędne do wykonywania zawodu.

Zapisy te zostały urzeczywistnione w ustawie o pomocy
społecznej z 29 listopada 1990 roku. Pracownicy socjalni zatrudnieni w
ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi a ich prawa
uregulowane zostały ustawą z 22 marca
1990r. o pracownikach samorządowych

Umieszczenie w akcie prawnym rangi
ustawy zapisów dotyczących pracownika socjalnego na pewno miało ogromne
znaczenie dla podniesienia statusu zawodu.

Z informacji uzyskiwanych od pracowników
socjalnych zatrudnionych w jednostkach pomocy społecznej w różnych częściach
kraju wynika jednak nadal duże zróżnicowanie pozycji jaką pomoc społeczna
zajmuje. Różny jest też prestiż zawodu pracownika socjalnego, mimo że ośrodki
pomocy społecznej umocniły się w strukturach samorządowych, a pracownicy
socjalni stają się partnerami władz lokalnych, przedstawicieli innych
instytucji i organizacji.

Pracownik socjalny – mimo często
wysokich kwalifikacji zawodowych i umiejętności – nie zawsze jest uważany za
partnera. Funkcjonuje jeszcze wiele stereotypów na temat pomocy społecznej i
jej kadry, a bariery psychologiczne są poważną przeszkodą w osiągnięciu
partnerskiego modelu współpracy.

Obecnie zostały wyznaczone nowe zadania
w zakresie pomocy społecznej dla państwa, samorządów oraz innych podmiotów, w
tym organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadą subsydiarności.

Przed pracownikiem socjalnym stoją nowe
zadania, nowe trudności, oraz nowe wyzwania. Wyrażam nadzieję, że wzmocnienie
statusu zawodu pracownika socjalnego przez planowane przyjęcie ustawy o
zawodzie pracownika socjalnego wpłynie również na dalszy wzrost jego prestiżu.

III. Struktura Organizacyjna Pomocy Społecznej i najważniejsze
zadania poszczegolnych ogniw systemu po reformie administracyjnej kraju

Działalność jednostek pomocy społecznej
w Polsce reguluje ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy
społecznej ( Dz. U. z 1998 r.Nr 64, poz.
414 z późniejszymi zmianami) oraz przepisy wykonawcze do tejże ustawy ukazujące
się w formie Rozporządzeń Rady Ministrów. Dodatkowo pomoc społeczna czerpie przepisy prawne z
różnych innych ustaw, a w szczególności:

1./Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych
i okresu powojennego ( Dz.
U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950, zm. z 1998 r. Nr 37, poz. 204 i
Nr 106, poz. 668 )

2./Ustawy z dnia 7 stycznia 1993r. o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży
(Dz.U. Nr 17, poz. 78, z 1995r. Nr 66, poz.334, z 1996r. Nr 139, poz. 646, z
1997r. Nr 157, poz. 1040 i Nr 141, poz. 943)

3./Ustawy z dnia 1 grudnia 1994r. o zasiłkach
rodzinnych , pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz.U. z 1998r. Nr 102, poz. 651,
zm. z 1998r. Nr 106, poz. 668)

4./Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz. U. Nr 111, poz. 535, zm. z
1997 r. Nr 88, poz. 554, Nr 113, poz. 731 i z 1998 r. Nr 106, poz. 668 )

5./Ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( Dz. U. Nr 123, poz. 776, zm. Nr 160, poz.
1082, z 1998 r. Nr 99, poz. 628 i Nr 106, poz. 668 )

i wielu innych
oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw.

Każda jednostka
organizacyjna pomocy społecznej posiada swój statut, który precyzyjnie określa
zasady , cele i kierunki działania każdej z nich.

Precyzyjne
omówienie zadań wszystkich szczebli jednostek pomocy społecznej było by materiałem zbyt obszernym, zatem
skupię się nad zasygnalizowaniem zadań i kompetencji jednostki którą kieruję,
czyli Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, który jest jednocześnie podstawowym
ogniwem systemu, a działalność pozostałych szczebli tylko zasygnalizuję.

Do podstawowych
zadań Ośrodka należy w szczególności:

-/tworzenie
warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym rozbudowa
niezbędnej infrastruktury socjalnej,

-/analiza i
ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,

-/przyznawanie i
wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń,

-/pobudzanie
społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin,

-/praca
socjalna, rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i
rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w
społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi.

Zadania
realizowane przez Ośrodek, ze względu na żródło ich finansowania są
podzielone za zadania zlecone
(finansowane z budżetu centralnego) i zadania własne (finansowane z budżetu
Gminy)

Do zadań
własnych gminy z zakresu pomocy społecznej, realizowanych przez Ośrodek, należą
:

1.kierowanie
osób wymagających opieki do domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o
zasięgu lokalnym,

2.przyznawanie i
wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,

3.przyznawanie
pomocy rzeczowej,

4.przyznawanie
pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,

5.przyznawanie
lub wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,

6.inne zadania z
zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznania potrzeb gminy.

Do zadań
własnych gminy z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym, realizowanych przez Ośrodek,
należą :

1.udzielanie
schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,

2.świadczenie
usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w  miejscu zamieszkania,

3.pokrywanie
wydatków na świadczenia zdrowotne,

4.udzielanie
zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia
losowego,

5.praca
socjalna,

6.sprawienie
pogrzebu.

W zakresie
realizacji zadań zleconych gminie Ośrodek realizuje:

1.przyznawanie i
wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do
świadczeń,

2.przyznawanie i
wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych
okresowych,

3.opłacanie
składek na ubezpieczenie społeczne za osoby, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej,

4.przyznawanie i
wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski
żywiołowej lub ekologicznej,

5.przyznawanie
zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego,

6.świadczenie
specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie przepisów o
ochronie zdrowia psychicznego,

7.zadania
wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw, mających
na celu ochronę poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich
środków.

Drugim stosunkowo nowym ogniwem, bo powstałym w wyniku reformy
administracyjnej kraju są Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, które również
wykonują niezwykle ważne zadania z zakresu pomocy społecznej min.:

1.kierowanie
osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej o zasięgu
ponadgminnym,

2.opracowywanie
powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych,

3.udzielanie
informacji o prawach i uprawnieniach,

4.organizowanie
specjalistycznego poradnictwa,

5.udzielanie
schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, sprawienie pogrzebu osobom bezdomnym
przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z
gminą, na terenie której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,

6.zapewnienie
szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu
powiatu,

7.doradztwo
metodyczne dla jednostek pomocy społecznej i  pracowników socjalnych,

8.pomoc w integracji ze
środowiskiem osób opuszczających niektóre rodzaje placówek
opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin zastępczych, o
których mowa w art. 31c ust. 1, z zastrzeżeniem art. 11a pkt 4 ustawy
o pomocy społecznej,

9.przyznawanie i
wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą osobom bezdomnym, przebywającym na
terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z gminą, na terenie
której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,

10.pokrywanie
kosztów podstawowej opieki zdrowotnej osobom bezdomnym, o których mowa w
ustawie o pomocy społecznej,

11.przyznawanie
specjalnego świadczenia pieniężnego dla osób opuszczających niektóre rodzaje
placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin
zastępczych,

12.organizowanie
opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe
pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci,

13.pomoc
uchodźcom

14 Prowadzenie
Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.

Jednostkami Pomocy Społecznej trzeciego
szczebla samorządu czyli Województw Samorządowych są Regionalne Ośrodki Pomocy
Społecznej, których kluczowym zadaniem jest analizowanie zjawisk , tendencji i
potrzeb w zakresie świadczeń pomocy społecznej w Województwie oraz
opracowywanie Regionalnych Programów Pomocy Społecznej.

Jednostką zwierzchnią w stosunku do
wszystkich trzech szczebli samorządu jest Wojewoda, który w swoim Urzędzie
powołuje jednostkę odpowiedzialną za nadzór i kontrolę nad prawidłowym
realizowaniem zadań określonych w ustawie, oraz przydziałem rządowych środków
finansowych na realizację tychże zadań.

IV.Jaki był sens reformy

Zmiany które zaszły po 1 stycznia 1999
dotyczą w szczególności kompetencji organów rządzących i samorządowych, co
wynika z koncepcji budowy państwa opartego głównie o struktury samorządowe.
Nowe zadania, zbyt duże dla gmin - a przekazywane ze szczebla wojewody -
pojawiły się w powiatach. Gminy tak naprawdę niczego nie straciły .W powiatach
zaś pojawiły się nowe zadania, wypełniające puste pola w systemie
zabezpieczenia społecznego, którymi dotychczas wszyscy nieco nieudolnie
próbowali się zajmować.

Budując nowy system pomocy społecznej
należy pamiętać, że w naszym społeczeństwie żyją osoby słabe i niezaradne,
które nadal będą potrzebować różnych form wsparcia. Jest także duża grupa
rodzin, które potrafią i mogą samodecydować, samostanowić. Oferta pomocy dla
tych grup powinna być inna. Ten system, który aktualnie budujemy, modyfikujemy
powinien być dostosowany do różnych kategorii klientów oraz ich specyficznych
potrzeb. Czasami brak pomocy państwa bywa szkodliwy, czasami jednak nadmiar
pomocy, nadgorliwość przynoszą podobne rezultaty.

Od kilku lat
poprawianie systemu przebiega w przekonaniu, że państwo powinno pomagać, ale
bardzo dyskretnie. Państwo nie może wiedzieć lepiej za rodzinę, jak opiekować
się dzieckiem, osobą starszą, jak gospodarować budżetem - to rodzina wie
najlepiej. Państwo bardzo delikatnie i umiejętnie winno wspierać rodzinę w jej
funkcjach. Należy pomagać rodzicom w zaspokajaniu jej potrzeb, ale jej nie
zastępować.

System więc musi działać tak, aby
rodzina mogła mieć własny potencjał i własne dochody najlepiej z pracy. Jeżeli
nie jest to możliwe, państwo winno dostarczać świadczenia dające poczucie
bezpieczeństwa socjalnego.

W ustawie o pomocy społecznej znajdują
się zapisy i wartości, które są niezmienialne. Pomoc społeczna ma umożliwiać
przezwyciężanie trudnych sytuacji, zapobiegać ich powstawaniu, zaspokajać
niezbędne potrzeby życiowe i doprowadzać do usamodzielnienia.

Pomimo licznych dobrych poprawek , które
znalazły się w znowelizowanej ustawie o pomocy społecznej, ciągle jeszcze
daleko jej do doskonałości.

Nieprawidłowy jest ciągły brak spójnego
systemu świadczeń dla osób bezrobotnych, który powoduje między innymi to, że
opłaca się być w systemie pomocy społecznej, co osłabia motywację do jego szybkiego opuszczania.

Kolejnym problemem jest wiedza o
faktycznych dochodach rodzin korzystających z pomocy społecznej. Tu pojawia się
wieczny dylemat pracownika socjalnego, czy ma on być pomagającym, czy
policjantem ścigającym i udowadniającym dochody. Czy pomóc mimo podejrzeń o
dodatkowe źródła dochodu, czy pozostawić bez pomocy. Zasadą jest, iż w sprawie
udzielania pomocy kwestię tę powinno się rozstrzygać na korzyść klienta - pomóc
jednej osobie więcej, zamiast choćby jedną osobę pomocy pozbawić.

Problemem największym, mimo konkretnego
zapisu ustawowego, jest praca socjalna. W ostatnim czasie ta forma działalności
została zepchnięta na margines z powodu wielości świadczeń, gąszczu uprawnień i
tego wszystkiego, co pracownik socjalny musi wykonać.

Kolejną kwestią jest brak rozwiązań
wspierających rodzinę w podstawowych funkcjach. Nie ma systemu opieki nad
dzieckiem niepełnosprawnym czy osobą starszą. Ta sytuacja powoduje, że rodziny
nie mają wyboru, muszą szukać miejsc w instytucji.

Tymczasem trwa otwarta dyskusja, czy
domy pomocy społecznej powinny istnieć. Moim zdaniem muszą istnieć, ale powinna
być możliwość ich wyboru przez świadczeniobiorcę. Wiadomo, że około 90 proc.
mieszkańców domów pomocy społecznej nie jest zadowolona z ich usług. Prawdą
jest, że takie instytucje marginalizują. Kierunek przyjęty obecnie przez wiele
krajów, polega na integracji różnych kategorii osób i różnych niesprawności z
ich środowiskiem rodzinnym i lokalnym. W związku z tym domy powinny istnieć
jako ostateczność, miejsce dla tych osób w stosunku do których inne formy
pomocy okazały się nieskuteczne. Faktem jest, że aktualnie w Polsce konieczność
korzystania z pomocy instytucjonalnej wynika przede wszystkim z braku sieci
usług środowiskowych. Społeczność lokalna szczególnie małych gmin nie dostrzega
potrzeby organizowania takich form wsparcia.

Bardzo
ważnymi partnerami do współpracy z publicznym sektorem pomocy społecznej są
organizacje pozarządowe i różne instytucje. Pamiętać należy więc o tym, że
działania wszystkich partnerów muszą wynikać z lokalnej spójnej polityki.
Chodzi o to, aby coraz lepiej wypełniać puste pola, zagospodarowywać nowe
dziedziny, a nie przeszkadzać sobie w działaniu.

To, co
chyba najważniejsze w obecnie funkcjonującym modelu pomocy społecznej , to
pozostawienie klientom prawa stanowienia o sobie. Tu pojawić się muszą pewne
gwarancje państwa, aby klient korzystając z minimum pomocy czuł się zobowiązany
do współdziałania w rozwiązywaniu własnych problemów. Jeżeli klient odmawia
współpracy, to tu pomoc państwa się kończy. System pomocy winien być oparty na
partnerskim współdziałaniu.

Teraz
chodzi o współpracę na zasadzie partnerstwa z oświatą, służbą zdrowia,
organizacjami pozarządowymi, samorządami lokalnymi. Rola państwa ogranicza się
do nadzoru nad standardami usług, wspierania samorządów lokalnych, określania
standardów usług w instytucjach i w środowisku, przestrzegania tych standardów
i praw klientów pomocy społecznej, współpracy z reprezentantami ich interesów.

Od
początku 1999 roku pojawiły się bardzo konkretne zapisy w związku ze zmianą
administracyjną kraju. To, co się zmieniło, to poziom samorządu lokalnego. W
związku z tym nie uległ zasadniczej zmianie ani zakres zadań ośrodków pomocy
społecznej, ani sposób ich finansowania.

Natomiast
dla powiatu, zgodnie z rządową koncepcją, zostały określone zadania polegające
na opracowywaniu powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Ze
szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy zeszło organizowanie
specjalistycznego poradnictwa socjalnego. Nie ma bowiem przeciwwskazań, aby
funkcjonowało ono w dużych gminach, zaś w małych jest utrudnione.

Problem pomocy bezdomnym jest kolejnym
zadaniem, którego realizatorem stał się powiat. Są bezdomni w stosunku, do
których bardzo trudno było ustalić gminę pochodzenia, zobowiązaną do pomocy.
Obecnie taki bezdomny ma prawo udać się
po odpowiednią do sytuacji pomoc wprost do „człowieka starosty”

Dwuetapowo przebiega obecnie
organizowanie kształcenia kadry oraz doradztwo merytoryczne dla ośrodków pomocy
społecznej i dla pracowników socjalnych. Jest to także zadanie powiatu, choć
nie zniknie ono całkiem również z zakresu zadań województwa. Specyfika
problemów związanych z powiatem spowodowała , że bardziej wskazane okazały się
szkolenia modułowe, bez konieczności długotrwałego odrywania pracownika od jego
obowiązków.

Powiat jako realizator zadań
administracji rządowej organizuje i finansuje usługi o określonym standardzie w
domach pomocy społecznej. Oznacza to, że wszystkie tego typu placówki zmieniły
swoją podległość- zeszły ze szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy. Dom
Pomocy Społecznej może obecnie założyć
każdy. Może to być powiat, organizacja pozarządowa, osoba fizyczna.

Zmieniło się również finansowanie. Teraz
finansowana jest osoba i usługa dla niej, a nie jak dotąd instytucja. To osoba
potrzebująca otrzyma środki finansowe na daną usługę o określonym standardzie,
na poziomie minimalnym. Wybór usługi droższej wiązać się będzie z koniecznością
partycypowania w kosztach przez samego potrzebującego lub jego rodzinę.

Pojawiły się także nowe dla pomocy
społecznej zadania - pomoc w integracji społecznej osób opuszczających placówki
opiekuńczo-wychowawcze (głównie domy dziecka), organizowanie opieki w rodzinach
zastępczych i kontraktowych oraz świadczenie im pomocy finansowej.

Wszystkie badania pokazują, że osoba
bezdomna to w bardzo wielu przypadkach były wychowanek domu dziecka. Zajęcie
się tymi osobami w ramach profilaktyki pozwoli na zapobieganie pogłębianiu się
patologii. Pomoc Ośrodka w tym początkowym okresie sprawia, że ich rola jest
znacznie korzystniejsza. Lepiej jest wesprzeć niż wydobywać je z zadawnionych
problemów, sytuacji często nieodwracalnych.

Jeszcze jedno zadanie w tej dziedzinie,
to organizowanie opieki w rodzinach zastępczych. Nie chodzi tutaj o to, aby
pomoc społeczna przejmowała zadania oświaty, ale rzeczywistość jest taka, że w
oświacie brakuje miejsca na te rodziny. Słaby jest system wyszukiwania rodzin.
Zazwyczaj rodzinami zastępczymi są także patologiczne środowiska, spokrewnione
z dzieckiem, które wykorzystują fakt sprawowania opieki jako sposób na zdobycie
pieniędzy. Trudno w tej sytuacji nie zauważyć, że sytuacja dziecka tak naprawdę
niewiele się zmienia. Pracownik socjalny jest tą osobą, która styka się z
różnymi środowiskami, ma więc większą łatwość wyszukiwania tych rodzin. Do tej
pory nadzór nad rodzinami zastępczymi sprawował pedagog szkolny, choć w istocie
nie jest to jego zadanie.

Sprawą kolejną należącą do zadań
własnych powiatu jest rehabilitacja społeczna, w tym warsztaty terapii
zajęciowej i turnusy rehabilitacyjne. Na te zadania jak dotąd zawsze brakowało
środków. Przekazanie ich powiatom jest sposobem rozwiązania tego problemu.

Na poziomie województwa samorządowego
pojawiły się dwa zadania. Jednym z nich jest dokonywanie oceny stanu i
efektywności pomocy społecznej oraz opracowywanie strategii rozwoju,
wypracowywanie polityki regionu, organizowanie kształcenia do pracy socjalnej,
prowadzenie szkół pracowników socjalnych (dotychczas zadanie Ministra Pracy).

Drugim kompleksem zadań jest promowanie
różnego typu nowatorskich rozwiązań, badanie poziomu życia mieszkańców,
tworzenie programów służących poprawie warunków życia mieszkańców.

Koncepcja nowej struktury pomocy
społecznej idzie w kierunku decentralizacji, tworzenia lokalnych ministruktur
na możliwie niskim poziomie, pozostawiając realizatorom szeroki margines
działania.

Wydaje się szczególnie ważne w sytuacji,
gdy wkrótce konieczne będzie egzekwowanie od realizatorów usług, także tych,
którzy weszli niedawno na rynek wymaganego standardu usług. Do realizacji tych
zadań w województwie rządowym powołuje się wojewódzki inspektorat pomocy
społecznej sprawujący nadzór i kontrolę.

Ostatnią lecz niezwykle ciekawą kwestią
jest brak zapisu określającego zależności między poszczególnymi szczeblami
samorządności. Zrodziło to konieczność wypracowania swoistego systemu
współpracy, który w przyszłości być może zaowocuje dobrymi rozwiązaniami z
korzyścią dla mieszkańców danego obszaru.

Podsumowanie

Pomoc społeczna jest bardzo ważnym
instrumentem polityki społecznej państwa. Stanowi też istotną dziedzinę w
systemach lokalnych polityk społecznych. W Polsce pomoc społeczna przeszła
różne koleje losu. Dekada lat 90-tych przyniosła gruntowne zmiany zarówno
prawne jak i organizacyjne. W wyniku reformy powstał autonomiczny system pomocy
społecznej współtworzony przez administrację rządową, samorządową oraz
organizacje obywatelskie. Zmienił się i rozszerzył zakres podmiotowy pomocy
społecznej. Systematycznie zwiększa się też oferta usług socjalnych.

Wokół pomocy społecznej nagromadziło się
wiele kontrowersji. Obecny system poddawany jest ocenom i niejednokrotnie
krytyce. Roczny okres funkcjonowania zreformowanej pomocy jest za krótki
aby snuć refleksje i formułować wnioski,
ale pozwala na krótkie podsumowanie.

Niewątpliwie reforma pomocy społecznej
spowodowała niezwykłą dynamikę rozwojową pomocy społecznej Na razie nie udało
się osiągnąć wszystkich pożądanych efektów ? Doświadczenie wskazuje, że wiele
pozostało jeszcze do zrobienia. Na przełomie wieków będziemy więc w dalszym
ciągu przeżywać transformację pomocy społecznej. Weryfikując dotychczasowy
system pomocy społecznej, należy pamiętać o jego niekwestionowanych atutach,
które powinny być bazą ewentualnych przyszłych zmian.

W moim przekonaniu należą do nich:

• ustawowe prawo do pomocy społecznej,

• samorządność pomocy społecznej,

• orientacja na rodzinę, jako całość,

• nadanie ustawowego znaczenia pracy socjalnej.

• profesjonalizm kadry,

• pluralizm podmiotów realizujących zadania w zakresie pomocy
społecznej,

• rozwój infrastruktury – powstanie Ośrodków Pomocy
Społecznej jako nowoczesnych instytucji oraz placówek usług socjalnych,

• świadomość praw i uprawnień klientów pomocy społecznej,

• wzrost roli i znaczenia pomocy społecznej na poziomie
lokalnych społeczności,

• pojawienie się nowatorskich rozwiązań w pomocy społecznej,

• otwartość na zmiany kadry pomocy społecznej,

• pojawienie się rynku usług socjalnych,

• rozszerzenie zakresu przedmiotowego pomocy społecznej.

Pomoc
społeczna – w moim przekonaniu – spełniła pokładaną w niej nadzieję w okresie
transformacji państwa. Obecnie należy wykonać kolejne kroki i zdobywać kolejne
doświadczenia, a na pewno w niedalekiej przyszłości zostaną osiągnięte
najwyższe standardy świadczonych usług.