Notatka:

Wielki kryzys gospodarczy 

W niektórych państwach Wielki Kryzys trwał od 1929 roku aż do końca lat trzydziestych. Zachwiał międzynarodowym systemem finansowym i programem pożyczek międzynarodowych. Bezpośrednio dotknął Europę i Amerykę Północną, jednakże ucierpiały również inne części świata, zwłaszcza kolonie, gdyż ich handel i gospodarka zależały od eksportu żywności i surowców do Europy i Ameryki Północnej. Wiele ludzi na całym świecie traciło miejsca pracy co powodowało wzrost niepokojów i rozprzestrzenianie się nastrojów nacjonalistycznych w wielu krajach.

Przyczyny kryzysu:
=> pogorszenie się koniunktury w Stanach Zjednoczonych i ścisłe powiązanie rynku amerykańskiego z europejskimi 
=> Stany Zjednoczone wstrzymały kredyty i zażądały zwrotu zaciągniętych długów; 
=> trudności w światowym rolnictwie, zmniejszenie zapotrzebowania na bawełnę, mięso i zboże – wiązało się to ze zmianami zachodzącymi w przemyśle: wzrost produkcji samochodów, produkcja tkanin z włókien syntetycznych, wzrost spożycia warzyw, owoców i mleka;
=> utrzymywanie wysokich cen przez monopole a dyktowanie niskich cen na surowce, co szczególnie uderzało w państwa słabsze ekonomicznie;
=> spekulacja na giełdach – pojawienie się akcji fikcyjnych spółek, sztuczne zawyżanie ceny akcji; „czarny październik” 1929 – krach na nowojorskiej giełdzie Wall Street ;

Skutki kryzysu:
=> ograniczenie produkcji przez przemysł, wzrost bezrobocia (1932 ok. 48mln bezrobotnych);
=> bankructwa banków, wycofywanie wkładów i lokat z banków, załamanie się sytemu kredytowego, załamanie systemów walutowych większości państw; 
=> wstrzymanie inwestycji, bankructwa małych i średnich firm, a wzmacnianie się wielkich monopoli;
=> ”nożyce cen” spadek cen towarów rolnych był szybszy od przemysłowych;
=> załamanie handlu światowego, ochrona rynków wewnętrznych przed importem poprzez wysokie cła, 
=> samobójstwa, brak poczucia bezpieczeństwa, nędza, głód; krytykowanie przez społeczeństwa ustroju demokratycznego a poparcie dla systemów totalitarnych;

Próby wyjścia z kryzysu: 
=> Nowy Ład (1933) - wprowadzenie interwencjonizmu państwowego przez prezydenta USA F. D. Roosevelta w celu osiągnięcia wzrostu popytu i zwiększenia siły nabywczej ludności poprzez:
wprowadzenie nowych regulaminów w bankach i ochrona oszczędności tam złożonych
rozszerzenie uprawnień związków zawodowych, rozwój świadczeń socjalnych – zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne, wyznaczono minimalne płace i maksymalny czas pracy;
zniesienie prohibicji, czyli zakazu sprzedaży i podawania alkoholu, który obowiązywał od 1919; 
ograniczenie wielkości produkcji rolnej i wprowadzenie dotacji; 
stosowanie dumpingu, czyli sztucznego obniżania cen na towary eksportowe; 
likwidacja bezrobocia poprzez organizowanie robót publicznych – prace przy budowie dróg, zapór wodnych, elektrownii;
=> interwencjonizm w Niemczech wprowadzony przez władze III Rzeszy: 
zamówienia rządowe na broń, rozwój przemysłu zbrojeniowego; 
wprowadzenie 4-letnich planów gospodarczych, 
roboty publiczne;
=> W Polsce próbą wyjścia z kryzysu był 4-letni (1936-40) plan inwestycyjny Eugeniusza Kwiatkowskiego, który przewidywał min.
rozbudowa Centralnego Okręgu Przemysłowego zlokalizowanego w widłach Wisły i Sanu, 
zwiększenie liczby fabryk, 
zatarcie różnic między biednymi, a bogatymi częściami Polski. 
Realizacja tego planu została przerwana przez wybuch II wojny światowej .