Środowisko wg Kamińskiego: „środowiskiem nazywamy elementy otaczające kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy albo krótko, lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących się podniet. Otoczeniem natomiast jest obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, zarówno oddziałująca, jak i nie oddziałująca na jednostkę”

Aspekty niezbędne do wyodrębnienia środowiska od otoczenia : czas i siła oddziaływania, które jednak nie, co ważne nie muszą być ujmowane łącznie.

W środowisku zawsze przyżywane przez jednostkę, w otoczeniu

Analiza:

- tradycyjne pojmowanie środowiska jako struktury związanej terytorialnie z pewną przestrzenią (wieś, miasto) , wzbogaca się przez wyróżnienie kręgów środowiskowych ( rodzina, szkoła) , które są swoistym środowiskiem funkcjonalnym.
-skrajny determinizm- jednostka ulegająca wpływom warunków środowiskowych; skrajny personalizm- jednostka może przezwyciężyć wszelkie wpływy środowiska.
-związki, złożone odniesieni jednostki do środowiska. Postawy : bierna, obronna i czynna
- z punktu widzenia związku jednostki ze środowiskiem wyodrębnia się cechy środowiska jak : subiektywność i obiektywność; środowisko szersze i bezpośrednie.
- z punktu widzenia specyfiki elementów : środowisko materialne i niematerialne.
- z punktu widzenia dostępności: środowisko` niewidzialne (refleksji nad postępowaniem wartości, wierzenia, wzory kultury), kondycję jednostki, funkcjonowanie grup ludzki h, zbiorowości, instytucje.
-te propozycje zróżnicowanego postrzegania środowiska mogą być podstawą tworzenia kategoryzacji i sprzyjają „jak się zdaje najpełniej, refleksji nad postępowaniem diagnostycznym i naprawczym”.

Siły społeczne — to pojęcie wprowadziła do pedagogiki Helena Radlińska, rozumiejąc przez nie czynniki działające w środowisku w postaci uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w działaniu (np. aktywna komórka związku młodzieży, administrator bloku przejawiający społeczne inicjatywy, zapalony miłośnik ogródka przydomowego, biblioteka eksperymentująca nowy rodzaj kontaktów z czytelnikami etc.). Efektywność wychowawcza poczynań środowiskowych możliwa jest tylko wówczas, gdy wychowawca spożytkuje siły społeczne środowiska i opiera na nich swą działalność.
Siły jednostkowe — to na ogół przywódcy opinii publicznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, przodownicy w aktywności zbiorowej, zwiastuni nowo powstających potrzeb — chętniej od innych asy- milujący wartości kultury, aktywizujący swe otoczenie. Nie brak wszakże sił jednostkowych nie wysuwających się na czoło swych grup — Edward Mazurkiewicz zaobserwował to w społeczności pielęgniarek i twierdzi, że jeśliby chcieć wyjść z impasu pielęgnowania, to trzeba by sięgnąć właśnie do tych sił, do „cichych bohaterek” zawodu.
Siły zbiorowe — to dynamiczne grupy społeczne, wzorcowe urządzenia i placówki, sprawne instytucje, ruchy społeczne. Dyrektywy pedagogiki społecznej zalecają wspomaganie sił już istniejących i działających, uruchamianie i wzmaganie sił dopiero narastających (np. nowej na danym terenie akcji drużyn podwórkowych), budzenie i wyzwalanie sił utajonych (np. aktywności kulturalnej i społecznej emerytów). Wypracowywane sposoby owego wzmagania, uruchamiania i budzenia sił społecznych wskazują na pożyteczną rolę eksperymentu, pokazów, wycieczek, ośrodków doświadczalnych etc., na korzyści właściwie stosowanych podniet (np. wyrażenie uznania), na konieczność pomocy w usuwaniu przeszkód (np. w przezwyciężaniu trudności formalnych). W nowym świetle widzimy dziś rolę czynnych ‘w środowisku zespołów społecznych, kulturalnych, politycznych — formalnych i nieformalnych, trwałych i doraźnych.

Kryteria wg Radlińskiej:
- obronna- osoby chore, młodzież
-bierna- dzieci
-aktywna-

1.      Środowisko-krąg osób, rzeczy i stosunków, otaczających w jego życiu indywidualnym i zbiorowym, które są bodźcem wywołującym w jednostce reakcje i mające na nią wpływ.

2.      Otoczenie- cała zewnętrzna struktura, niezależnie od tego czy jest ona trwała czy zmienna i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych ,np. gdy siedzimy w klasie, otoczeniem będą dla nas ludzie chodzący po korytarzu.

3.      Dynamika środowiska- polega na tym, że jest ono zmienne, np. dynamika rodziny jest wtedy, kiedy zjawia się w niej nowy członek (rodzi się dziecko)

4.      W pedagogice społecznej środowisko jest czynnikiem sprawczym zmian u ludzi.

5.      Determinizm-środowisko determinuje zachowania człowieka

6.      Idealizm pedagogiczny- człowiek może przezwyciężyć środowisko, kiedy ma wyższe cele, wyższe motywacje.

7.      Dialektyczny związek (Radlińska)- „Pedagogikę społeczną interesuje przede wszystkim wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek. W ich związkach odnajduje cele stawiane świadomej czynności wychowawczej, w ich świetle charakteryzuje używane środki działania”

8.      Środowisko obiektywne- typowe dla danego obszaru; oznacza „to, po co człowiek sięgnąć może”

9.      Środowisko subiektywne- zawiera elementy oddziaływujące w danej chwili na człowieka, nie ma dwóch takich samych osób które odczuwają tak samo

10.  Środowisko bezpośrednie (bliższe)- obejmuje „to, co najbliższe”, np. rodzice, rodzeństwo

11.  Środowisko szerokie- o szerszych granicach zasięgu(np. kuzynostwo)

12.  Środowisko naturalne- rozumiemy przez nie układ geograficzny. Obejmuje te elementy otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka. Często nazywane również środowiskiem fizycznym. Jest to zatem Ziemia wraz z jej zasobami i ukształtowaniem powierzchni, klimat, flora, fauna.

13.  Środowisko częściowo przeobrażone- obszary, w których wciąż jeszcze przeważają elementy przyrody pierwotnej

14.  Środowisko społeczne- ludzie, stosunki społeczne, otaczające osobnika. Elementami tego środowiska jest: rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia, struktura zawodowa ludności, relacja poszczególnych grup wieku, poziom i struktura wykształcenia ludności. Środowisko społeczne jest układem złożonym, o bogatych formach wewnętrznego funkcjonowania i oddziaływania na jednostki.

15.  Środowisko niewidzialne (Radlińska)- typ środowiska kulturowego, np. normy, zwyczaje, tradycje w danym środowisku

16.  Środowisko kulturowe- „oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka. Opiera się na pojęciu kultury jako sumy zobiektywizowanych  elementów historycznego dorobku człowieka. Dorobek ten obejmuje wytwory działalności człowieka lub sposoby ich przeżywania (reakcje). Dobra kultury dzielimy na materialne i duchowe. Reakcję człowieka na dobra kultury należy ujmować w dwojakich odniesieniach- do własnego kręgu kulturowego i do różnych kultur współczesnego świata. Składniki środowiska kulturowego to: wytwory kultury materialnej, wytwory kultury duchowej

17.  Środowisko okoliczne- „całokształt warunków środowiskowych, właściwych otoczeniu pozamiejscowemu tego wychowanka” obejmuje większą przestrzeń, jak np. gmina czy dzielnica większego miasta

18.  Środowisko miejscowe (lokalne)- całość warunków środowiskowych miejscowości, w której dane dziecko żyje i wychowuje się. Może być nim wieś lub małe miasto.

19.  Środowisko domowe- całość osobistych warunków środowiskowych dziecka, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio ze strukturą rodziny i jej życiem.

Instytucja- czym jest?- radlińska, współczesna ped społ.
Instytucja symboliczna –

• tworzenie instytucji rozumianej jako przestrzeń podlegająca ciągłym zmianom, będą­ca w trakcie permanentnego tworzenia i rozwoju. Wyodrębnienie trzech kategorii instytu­cji: realnej (danej), wyobrażonej i symbolicznej umożliwia wieloaspektową analizę proce­sów instytucjonalnych oraz zdefiniowanie procesów dynamizujących życie społeczne. „Żywa" instytucja to taka, która charakteryzuje się dynamiką wynikającą ze stałej opozy­cji między tym, co utworzone, a tym, co jest w trakcie tworzenia.. Tworzenie instytucji oznacza permanentny ruch, proces, w wyniku którego powstaje nowa jakość instytucjonalna, odnosząca się do kategorii norm i wartości wyobrażonych oraz nadanych z zewnątrz. Procesualności w tworzeniu instytucji towarzyszy napięcie wywo­łujące konflikty i problemy, których źródłem jest negacja istniejącego porządku.