Wiele zadań wychowawczych realizują instytucje pozaszkolne (w latach powojennych dbały o realizację tych zadań organizacje młodzieżowe; dopiero w roku 1961 placówki wychowania pozaszkolnego zaczęło przejmować Ministerstwo Oświaty).Są one zróżnicowane pod względem działalności, wyposażenia, wieku uczestników. Na tej podstawie możemy wyróżnić następujące placówki wychowania pozaszkolnego: domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, świetlice, place zabaw. Placówki te współdziałają ze sobą, integrują młodzież nie tylko z terenu szkoły, ale także z sąsiedztwa, pobliskiej okolicy, szerszego rejonu terytorialnego. Cechą tych placówek jest dobrowolność udziału, wyrabianie samodzielnej aktywności młodych ludzi. Równie ważne powinno być współdziałanie tych placówek ze szkołą, a także z rodziną. Utrzymywanie kontaktów między nimi może zapewnić większą efektywność procesom wychowawczym.
Możliwości i granice wychowania stanowiły podstawę wielu dyskusji, rozważań, badań. „Wychowalność człowieka” zawiera się między dwoma skrajnościami – optymizmem i pesymizmem w ocenie możliwości wychowania. Istnieje wiele różnych poglądów na temat wychowania. W przeszłości jeden z nich polegał na tym, że poznając świat, kształtują się nasze pojęcia i sądy o tym świecie i o nas samych. Inna teoria uznawała, że wychowanie to bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie różnych czynników na człowieka. Istniała również taka koncepcja, która za najważniejsze uznawała zadatki wrodzone. Najbardziej kontrowersyjne stanowisko fatalistyczne prowadzi do pesymizmu, rezygnacji z zadań i możliwości wychowania.
Obecnie mówi się o planowej działalności wychowawczej w powiązaniu z warunkami rozwojowymi człowieka (ekonomicznymi, społecznymi, kulturowymi). Jeden z polskich pedagogów H. Rowid, za najwłaściwszą postawę w wychowaniu uznał „krytyczny optymizm pedagogiczny”. Z jednej strony to świadomość trudności w wychowaniu, z drugiej wiara w poprawę i odrodzenie duszy ludzkiej.
Działalność wychowawcza obejmuje swym zasięgiem nie tylko szkołę, ale dotyczy ona wszelkich sytuacji w jakich znajduje się człowiek. Nie mniej jednak szkoła jest ośrodkiem wychowania, tu jest ono najbardziej zorganizowane – planowe i systematyczne. Wśród pozaszkolnych instytucji wychowawczych można wyróżnić te, które wspomagają rozwój dzieci i młodzieży (np. świetlice, domy kultury) oraz te, które zaspokajają specjalne potrzeby wychowawcze (np. domy dziecka, internaty). Ważne jest również bezpośrednie uczestnictwo w procesach życia społecznego określane mianem wychowania samorzutnego (np. rodzina). Wymienione kategorie sytuacji wychowawczych stanowią pewną całość, nie można rozpatrywać ich w oderwaniu od siebie.
Wszechstronny wpływ na osobowość wychowanka obejmował planowaniem i kontrolą pozaszkolne życie ucznia. W tym celu, jak pisze Ryszard Wroczyński powstawały: internaty, które realizowały jednolity program wychowawczy dla całej młodzieży,- osiedla szkolne, rozpowszechnione przez B. Nawroczyńskiego, organizowane poza miastem w czasie roku szkolnego,parki doktora Jordana, gdzie różne formy aktywności młodzieży były systematycznie i planowo rozwijane,teatr szkolny, który kształcił uzdolnienia artystyczne i smak estetyczny młodzieży, -ruch krajoznawczy wynikający z dążenia młodzieży do poznania kraju i równocześnie dający wielkie możliwości wychowawcze. Podobne rodzaje aktywności pozalekcyjnej ucznia wyróżnia Aleksander Kamiński : koła turystyczno – krajoznawcze, zespoły amatorskie,uczniowskie kluby sportowe, związki młodzieży, środki masowego przekazu.
Każdy człowiek podlega wpływom różnorodnych środowisk, których oddziaływanie ma znaczenie dla wychowania jednostki. Zagadnienia dotyczące wychowania stanowią podstawę dyskusji w wielu krajach. Specjalnie dla potrzeb wychowawczych powstała pedagogika społeczna. Zajmuje się ona problemami środowiska wychowawczego, jego organizowaniem i funkcjonowaniem Pedagogikę społeczną interesuje przede wszystkim wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek. Zwraca też uwagę na to, że dzieci i młodzież stanowią składnik całej zbiorowości społecznej i reagują na wzory i postawy reprezentowane przez dorosłych. Powinniśmy o tym pamiętać, zwłaszcza, że oświata elementarna w tym zakresie ginie, w porównaniu z szybko postępującymi zmianami w społeczeństwie i kulturze. Według R.Wroczyńskiego „pedagogika społeczna, opierając się na badaniach empirycznych, a więc na empirii, analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania”. Przez organizowanie środowiska- w ujęciu pedagogiki społecznej- należy rozumieć wytwarzanie bodźców wychowawczo wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych. Aktualizując w środowisku pozytywne bodźce rozwojowe np. przez powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych ( świetlice, kluby, czytelnie, itp. ) wytwarzany jest wartościowy zespół wpływów wychowawczych. Pozytywne wpływy rozwojowe ograniczają lub niwelują zjawiska społecznie ujemne ( włóczęgostwo, alkoholizm, itp.).Praca wychowawcza to także ośrodki socjalne, które zapewniają pomoc społeczną. Idzie ona w parze z opieką, której metodyi formy postępowania określa pedagogika opiekuńcza. Pedagogika społeczna to również inne ważne dziedziny życia, które podlegają nadzorowi lub kształceniu w zależności od celów. Należy tu wymienić: pedagogikę rodziny, pedagogikę pracy, pedagogikę wolnego czasu, poradnictwo społeczno-wychowawcze, wychowanie zdrowotne. Ważne jest, aby wychowanie miało charakter zintegrowany tzn., aby obejmowało wszystkie warunki i sytuacje zarówno w szkole, jak i poza nią, a także wszystkie generacje – ludzi młodych i dorosłych. Należy w tym miejscu dodać, że twórczynią polskiej szkoły pedagogiki społecznej była Helena Radlińska. Jej śladem podążał Ryszard Wroczyński (1909- 1987 )- pedagog i historyk oświaty i myśli pedagogicznej.
Środowiska wychowawcze to wieś i miasto. Wielu pedagogów – już w XVIII wieku – potępiało miasto jako środowisko wychowawcze, zaś namawiali do wychowywania dzieci na wsi. Badania nad niekorzystnym wpływem miast w wychowaniu w latach 30-tych XX wieku prowadzili pedagodzy polscy. Zmieniające się warunki polityczne, ekonomiczne czy kulturalne istotnie wpływają na wychowawcze funkcjonowanie miast i wsi. Największe znaczenie mają:
- postęp techniczny, który zmniejsza granice między miastem i wsią,
- postęp kultury materialnej zmieniający warunki życia ludności,
- środki komunikacji masowej, będące źródłem informacji i rozrywki,
- środki lokomocji integrujące ludność miast i wsi oraz umożliwiające podróżowanie i turystykę.
Mimo powyższych danych informujących nas o zbliżeniu pod różnymi względami obu tych środowisk, są pewne typowe zjawiska odróżniające je od siebie. Zwrócono uwagę na cztery podstawowe kryteria: demograficzne, przestrzenno-architektoniczne, ekonomiczne i socjologiczne. Stanowią one teren badań dla socjologii i ekonomii.
Wykazane wcześniej różnice mają duże znaczenie dla działań wychowawczych. Jeżeli przyjmiemy, że w mieście człowiekowi towarzyszą anonimowość, napięcie psychiczne, pośpiech, hałas, swoboda – to na wsi odpowiednio przyporządkujemy zaangażowanie, równowagę, rytm, spokój, kontrolę. Zjawiska te rozpatrywane są z punktu widzenia demograficznego. Czynnik przestrzenny zaś, ukazuje nam inne fragmenty rzeczywistości miejskiej i wiejskiej, które możemy zestawić następująco: odległości przestrzenne – koncentracja, lokomocja mechaniczna – lokomocja piesza, gęsta zabudowa – otwarta przestrzeń, oderwanie od natury – środowisko przyrodnicze, bloki mieszkalne – małe budownictwo. Inne zjawiska różnicujące miasta i wsie oparte są na czynnikach ekonomicznych: różnorodność zajęć ludności – jednorodność zajęć, zawody pozarolnicze – zawody rolnicze, dysproporcje ekonomiczne – zróżnicowanie ekonomiczne, praca rodziców podstawą ekonomiczną rodziny – rodzinna wspólnota pracy, późne usamodzielnienie ekonomiczne dzieci – wczesna praca dzieci. Kolejnymi czynnikami według których rozpatruje się stosunki współżycia w mieście i na wsi są - socjologiczne: luźna więź rodzinna – zwarta wspólnota rodzinna, zanik instytucji sąsiedztwa – żywa więź sąsiedzka, zmienność grup rówieśniczych – trwałość grup, możliwość zmiany zawodu – stałość zawodu, wielość instytucji kulturalnych – koncentracja życia kulturalnego.
Analizując powyższe różnice, należy uwzględnić nie tylko podstawowe rozróżnienie miasto – wieś, ale i zróżnicowanie obu podstawowych typów zbiorowości społecznych (np. wielka uprzemysłowiona wieś, będzie stwarzała sytuacje zbliżone do struktury miejskiej). Lepsze poznanie obu środowisk i ich wpływów na młodych ludzi, pomoże pedagogom zaplanować pewne zadania w wychowaniu pozaszkolnym.
Socjologia i psychologia społeczna to dwie dziedziny naukowe, które zajmują się zagadnieniami kultury masowej i jej wpływem na wychowanie. Kultura ta oparta jest na środkach masowej komunikacji, którymi są: prasa, radio, telewizja, film. Cechuje ją dynamizm, dostępność, powszechność, uniformizm. Decydują one o wielkich możliwościach kształcących dóbr kultury, a równocześnie niosą pewne niebezpieczeństwo dla procesu wychowawczego. Mimo to, żadne oddziaływanie wychowawcze na młodą generację, nie może się obejść bez kultury masowej. Mają one bardziej lub mniej trwałe wpływy, o głębszej lub słabszej funkcji wychowawczej. Niewątpliwie wzbogacają wiedzę o świecie i życiu, przyśpieszają rozwój intelektualny i moralny młodzieży. Korzystanie z kultury masowej przez dzieci i młodzież, powinno odbywać się pod stałą kontrolą dorosłych – przede wszystkim rodziny, szkoły, instytucji wychowania pozaszkolnego.
W procesie wychowawczym dzieci i młodzieży istotne znaczenie ma społeczność szkolna. Współdziałanie między nimi, aktywność społeczna i kulturalna, właściwy stosunek do zadań i obowiązków mogą stanowić efekt ich samorządności. To z kolei ułatwia zorganizowanie zajęć pozalekcyjnych. Możemy do nich zaliczyć: koła przedmiotowe, koła zainteresowań, preorientację zawodową. Rozszerzają one i krystalizują zainteresowania uczniów, dostarczają wiedzy i pomagają przy wyborze zawodu. Wychowanie pozalekcyjne pełni także ważną rolę w dziedzinie integracji społeczności szkolnej jako środowiska wychowawczego.
W ciekawy sposób realizuje funkcje wychowawcze teatr szkolny, nie tylko przez swój program, ale przez sam fakt angażowania w nim młodzieży czy kształcenia twórczej osobowości. Spełnia on wymogi wychowania estetycznego i kształtuje uzdolnienia artystyczne uczniów. Podobną rolę pełni teatr zawodowy.
Inny charakter oddziaływań wychowawczych mają związki młodzieży. Zmierzają one do realizacji celów wychowawczych przez kształtowanie pozytywnych postaw moralnych, stosunku do życia i społeczeństwa, wyrabianie wrażliwości na potrzeby społeczne, bezinteresowności, czynnej postawy wobec spraw publicznych.
Za instytucję wychowawczą uważa się też podwórko, osiedle mieszkaniowe. Powinny one stanowić teren wartościowego życia dzieci i młodzieży. Proces samowychowania i uspołeczniania może się odbywać pod kierunkiem dorosłych, ale bez ich zbytniej ingerencji.
Duże wpływy wychowawcze na dziecko ma rodzina. Jej dominujące znaczenie przypada na wczesne dzieciństwo. Wiąże się ono z ponoszeniem przez rodziców odpowiedzialności prawnej za potomstwo. Rola rodziny – jej znaczenie i funkcja – jest także istotna dla starszej młodzieży. Rodzice wprowadzają młodych ludzi w życie społeczne, kulturalne, kształcą umiejętność wyboru wartościowych treści, angażują w czynne życie rodzinne i społeczne.
Środowisko wychowawcze to także wypoczynek i rekreacja. Jego oddziaływanie obejmuje aspekt biologiczny, kulturowy, wychowawczy. Ze względu na rozwój fizyczny i zdrowie, największe znaczenie ma aspekt biologiczny. To właśnie sprawność ruchowa zapewnia młodemu organizmowi aktywność i równowagę – tak fizyczną jak i psychiczną. Z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu wiąże się odpowiedni czas przeznaczony na pracę umysłową – zadania domowe. Niezbędne jest przestrzeganie przerw w pracy. Organizacja czasu wolnego powinna uwzględniać opiekę wychowawczą.
Wiele zadań wychowawczych realizują instytucje pozaszkolne (w latach powojennych dbały o realizację tych zadań organizacje młodzieżowe; dopiero w roku 1961 placówki wychowania pozaszkolnego zaczęło przejmować Ministerstwo Oświaty).Są one zróżnicowane pod względem działalności, wyposażenia, wieku uczestników. Na tej podstawie możemy wyróżnić następujące placówki wychowania pozaszkolnego: domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, świetlice, place zabaw. Placówki te współdziałają ze sobą, integrują młodzież nie tylko z terenu szkoły, ale także z sąsiedztwa, pobliskiej okolicy, szerszego rejonu terytorialnego. Cechą tych placówek jest dobrowolność udziału, wyrabianie samodzielnej aktywności młodych ludzi. Równie ważne powinno być współdziałanie tych placówek ze szkołą, a także z rodziną. Utrzymywanie kontaktów między nimi może zapewnić większą efektywność procesom wychowawczym.
Współudział w wychowaniu pozaszkolnym mają nauczyciele. Wiedza i doświadczenie pedagogiczne dają im fachowe kwalifikacje do działalności wychowawczej również w wychowaniu pozaszkolnym. Przyczynia się to do nawiązania bliższych kontaktów między nauczycielem a uczniami, co wpływa na większą intensywność wpływów wychowawczych, a co za tym idzie większe osiągnięcia w tej dziedzinie. Ponadto, nauczyciel znając uzdolnienia i zainteresowania uczniów, może zachęcać ich do uczestnictwa w odpowiednich zajęciach pozaszkolnych. Wiele z tych zajęć często stanowi wartościowe środowisko wychowawcze dla młodzieży sprawiającej kłopoty.
Aktywność nauczycieli w wychowaniu pozaszkolnym to przede wszystkim inspiracja i fachowe poradnictwo. To właśnie nauczyciele najlepiej orientują się w potrzebach wychowawczych najbliższego środowiska. Aby im zaradzić trzeba skutecznie przeciwdziałać i umiejętnie rozwiązywać problemy.
CZAS WOLNY - [franc. loisir, ang. leisure, roś. dosug], czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych.
Czas wolny racjonalnie przeznacza się na:
l) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych,
2) rozrywkę, która sprawia przyjemność,
3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym,
4) rozwój. zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską
działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.
„Słownik pedagogiczny” W.Okoń
PWN, Warszawa 1987’, s. 45
Co to jest instytucja?
Pojęcie instytucji i dokładne informacje wyjaśniające ten termin. Definicja instytucji napisana w sposób zrozumiały.
instytucja - uregulowany system lub sposób zaspokajania potrzeb danej grupy społecznej lub jej członków.
Instytucje dzielimy na:
• sformalizowana (posiadająca własne przepisy),
• niesformalizowana (nie posiadająca własnych przepisów).
Instytucja wychowawcza dzieli się na:
• instytucja naturalnego wychowania (np. rodzina, grupa rówieśnicza, środowisko lokalne),
• instytucja celowego wychowania (np. szkoła, instytucje wspomagające – harcerstwo),
• instytucja pośredniego wychowania (np. zakład pracy, służba zdrowia, wojsko).
Czas wolny
Pojęcie czasu wolnego prawie zawsze kształtowało się jako przeciwstawienie pojęcia pracy rozumianego jako wysiłek fizyczny. Oficjalna terminologia czasu wolnego nie jest w pełni zgodna, co do treści, jakie w sobie zawiera, przyjmuje się jednak, że stanowi ten okres dnia w życiu człowieka, którym dysponować może on według swej woli i uznania.1 Kazimierz Czajkowski stwierdza, że „(…) czas wolny jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, nauce - dla rozwijania indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zapewnienia kulturalnego wypoczynku i kształtowania bogatszej osobowości jednostki”.2 Dlatego „(…) należy go uczynić czasem aktywnego, świadomego poszukiwania nowych celów, wartości, które pozwolą na kształtowanie postawy jednostki wobec otoczenia i znalezienie własnej roli w społeczeństwie”
Natomiast Krzysztof Przecławski czas wolny rozumie jako ten, który pozostaje człowiekowi do dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych oraz czynności obowiązkowych. Duży nacisk kładzie na możliwość wyboru czynności, którymi człowiek pragnie się zajmować, czyli na dobrowolność oraz na takie cechy czasu wolnego jak: niezarobkowość i przyjemność.3
W Słowniku pedagogicznym wskazano, że czas wolny jest czasem do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych, czyli pracy zawodowej, nauki w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych. Czas ten jest przeznaczany na: odpoczynek, rozrywkę, działalność społeczną o charakterze bezinteresownym i dobrowolnym oraz na rozwój zainteresowań i uzdolnień poprzez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową.4
Czas wolny jest formą, którą mogą zapełniać różne treści. Aleksander Kamiński podał definicję, zgodnie, z którą czas wolny powinien być „(…) wolny od: pracy zawodowej podstawowej, w tym również u uczniów i studentów od zajęć szkolnych; zarobkowej pracy nadliczbowej lub od pracy w drugim zawodzie, a odnoście uczniów i studentów - od odrabiania zadań domowych; dojazdów do pracy (uczelni); zaspokajania elementarnych potrzeb organizmu (sen, higiena osobista i spożywanie posiłków); obowiązków domowych i rodzinnych oraz uczelnianego kształcenia się pracujących”.5
Czas wolny jest pojęciem niezwykle trudnym do zdefiniowania. Wiąże się ze stylem życia, przedziałem wiekowym, oraz niejednokrotnie z zaangażowaniem w sferę aktywności związanej z nauką i pracą. Granica jest niezwykle trudna do uchwycenia, ponieważ czasami czynność przypisana do sfery nauki czy pracy, wykonywana z zaangażowaniem i przyjemnością wkracza w sferę wolnego czasu, który zgodnie z definicjami przynależy do odpoczynku. Niezwykle ważne są również wzory spędzania wolnego czasu, które związane są z przyjętym stylem życia. W odniesieniu do grupy dzieci i młodzieży w wieku szkolnym ważna jest umiejętność kreowania sposobów wypełniania wolnego czasu, na który mają wpływ wzory rodzinne, proponowane przez mass media czy zastane i uznane za obowiązujące w grupie rówieśniczej czy klasie szkolnej.
Niezwykle ważne zadanie spełniają w tej sferze instytucje, które z jednej strony powinny kreować akceptowane społecznie formy spędzania wolnego czasu, a jednocześnie wspomagać jednostkę w jej rozwoju intelektualnym i fizycznym.
Alicja Czyż - nauczycielka matematyki, Gimnazjum w Żarkach
Pojęcie wychowania pozalekcyjnego i pozaszkolnego.
W literaturze dotyczącej działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej używano trzech określeń dla jej charakteryzowania. Jedni pedagodzy skłonni byli mówić o „ pracy pozalekcyjnej” i „ pracy pozaszkolnej”, inni o „ zajęciach pozaszkolnych”. W nowszych publikacjach coraz częściej spotyka się termin” wychowanie pozalekcyjne” i „wychowanie pozaszkolne”. Niektórzy autorzy zamiennie stosują pojęcia praca , zajęcia, wychowanie.
Termin „praca pozalekcyjna” i „ praca pozaszkolna” odnosi się do nieobowiązkowej, wykonywanej w czasie wolnym działalności uczniów, służącej rozszerzaniu i pogłębianiu wiedzy, rozwijaniu zainteresowań. Celem pracy pozalekcyjnej, pozaszkolnej jest świadome włączenie do procesu wychowawczego tych czynników wychowania równoległego, które mogą wywrzeć korzystny wpływ na wielostronny rozwój osobowości uczniów.
Według Kazimierza Czajkowskiego za wychowanie pozalekcyjne należy uważać „ działalność opiekuńczo – wychowawczą organizowaną przez szkołę w jej własnych pomieszczeniach, poza zajęciami lekcyjnymi objętymi obowiązkowym planem nauczania. Wychowanie pozalekcyjne ma na celu organizowanie uczniom czasu wolnego oraz otaczanie opieką w czasie pozalekcyjnym dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej”.2 Organizatorem tak pomyślanego wychowania pozalekcyjnego są szkoły oraz komitety rodzicielskie.
Natomiast przez wychowanie pozaszkolne rozumie się „ działalność oświatowo – opiekuńczą”, organizowaną poza szkołą, przez różne instytucje np. związki zawodowe, zakłady pracy, organizacje młodzieżowe, ośrodki pracy pozaszkolnej. Wychowanie pozaszkolne ma na celu organizowanie dzieciom i młodzieży czasu wolnego, kształtowanie i rozwijanie ich uzdolnień i zainteresowań. Z powyższych definicji wynika, że podstawową różnicą między wychowaniem pozalekcyjnym i pozaszkolnym jest miejsce , w którym odbywa się proces wychowawczy. Jest to różnica mało istotna , zwłaszcza jeżeli mieć na uwadze, że współcześnie zajęcia organizowane w lokalach szkolnych w godzinach pozalekcyjnych nawiązują do działalności dydaktyczno – wychowawczej. Można by się wyrazić, że zamiast szkoły w tym czasie funkcjonuje „ szkolny dom kultury”. Z tego względu w wielu współczesnych publikacjach wszelka działalność wychowawcza prowadzona po lekcjach określana jest wspólnym terminem wychowanie pozaszkolne – bez względu na to gdzie się odbywa.
Zasady prowadzenia działalności pozaszkolnej
Zajęcia pozaszkolne obejmują różnorodne formy działań stałych, okresowych lub okazjonalnych. W tak rozumianym pojęciu mieszczą się zarówno zajęcia kół i zespołów o różnorodnych zainteresowaniach : nauką, sztuką, sportem, techniką itp. Przeznaczone dla niewielkich grup uczniów, jak również imprezy artystyczne, rozrywkowe, turystyczne, sportowe, okolicznościowe dla ogółu wychowanków. Nie mieszczą się w tym pojęciu obowiązkowe w założeniu, lecz fakultatywne w wyborze kierunku zajęcia dydaktyczne.
Odmienność pomiędzy pracą na lekcji, a działalnością pozalekcyjną można ująć następująco: w nauczaniu lekcyjnym kładziemy nacisk na przygotowanie ucznia do przyszłego samodzielnego życia, natomiast działalności pozaszkolnej dążymy do zorganizowania jego aktualnego życia, zaspokojenia obecnych potrzeb, w zakresie opieki, rozwinięcie aktualnie przejawianych zainteresowań.
Warunkiem osiągnięcia powodzenia w działalności pozaszkolnej jest łączne respektowanie poniższych zasad:
Zasada ta wymusza cykliczną korektę programów zajęć pozaszkolnych. Zwraca uwagę na konieczność stałego i systematycznego rozpoznawania potrzeb dzieci i ich zainteresowań. Zasada ta wskazuje też konieczność zróżnicowania charakteru, przebiegu i czasu trwania zajęć do wieku i możliwości psychofizycznych wychowanków.
Spełnienie warunku dobrowolności jest gwarancją, że dziecko podejmuje trud twórczej pracy w dziedzinach przez siebie wybranych.
Atrakcyjność zajęć stanowi podstawowy warunek powodzenia w pracy pozaszkolnej. Uczniowie będą dobrowolnie uczestniczyć tylko w tych dziedzinach , które rozbudzają i rozwijają ich różnorodne zainteresowania, służą zaspokojeniu potrzeb i dają satysfakcję.
Aktywność ucznia jest warunkiem rozwoju jego osobowości, poczucia zadowolenia z działania. Znana jest prawidłowość, że człowieka biernego nie sposób nauczyć czy wychować. Zadaniem instruktora jest stałe i systematyczne tworzenie sytuacji i warunków prowokujących uczniów do zachowań twórczych, zgłaszania pomysłów, wyrażania własnego zdania i własnych przeżyć, dyskutowania ,wypowiadania sądów i opinii.
Upowszechnione i utrwalone mogą być tylko te sposoby spędzania wolnego czasu, o których istnieniu uczniowie będą wiedzieć, ku którym skłaniać ich będą jakieś walory i które mają szansę nieodległej realizacji.
Wychowanie pozaszkolne w świetle reformy oświaty.
Coraz bardziej uzasadnione i powszechne staje się przekonanie, że właściwe przygotowanie młodzieży do prawidłowego funkcjonowania w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości wymaga działań wykraczających poza nauczanie i wychowanie w toku lekcji.
Od współczesnej szkoły wymaga się większej aktywności, podjęcia działań mobilizujących ucznia do zwiększonego twórczego myślenia w czasie lekcji. Większą uwagę poświęca się na kształcenie umiejętności, kosztem podawania do zapamiętywania gotowych formuł.
Nauczyciel wymagający od ucznia samodzielnego zrozumienia problemu wychowuje go na jednostkę samodzielną i polegającą na własnych siłach. Skutkiem wprowadzonych zmian jest wydłużenie czasu wolnego ucznia. Równocześnie zauważalny jest wydłużony okres pracy rodziców oraz niewystarczające wypełnianie powinności opiekuńczych przez wiele rodzin. Te czynniki spowodowały zwiększenie czasu, w którym dziecko pozbawione jest opieki. Zaistniałe zmiany czynią koniecznym aby szkoła oraz inne placówki działalności pozaszkolnej były terenem przedłużonego pobytu uczniów. Placówki te nie powinny zastępować rodziny lecz wspierać ją w działaniach opiekuńczo- wychowawczych. Naturalną odpowiedzialność za losy dziecka ponoszą osoby mu najbliższe- rodzice.
Ważną rolę w reformie ma do spełnienia wychowanie pozaszkolne. Stanowi ono jeden z trzech filarów wychowawczej działalności szkoły. Samorządy terytorialne winny opracować perspektywiczne programy wychowawczo – profilaktyczne włączające do sieci współpracy miejscowe szkoły, poradnie, ośrodki pomocy społecznej, policję oraz inne placówki systemu opieki.
Realizacja tych zadań wymaga stworzenia warunków do rozwoju różnorodnych form pozaszkolnych. Docelowo ma powstać sieć małych placówek profilaktycznych i opiekuńczych rozproszonych w naturalnym środowisku społecznym. W tym celu planuje się pełniejsze wykorzystanie obiektów szkolnych /szczególnie na wsiach/, a także niewykorzystaną bazę lokalową spółdzielni, zakładów pracy, komunalną. Istotną nowością będzie powstawanie jednogrupowych form opieki- „placówek” optymalnie zbliżonych do warunków rodzinnych oraz podejmowanie działań wychowawczych na podwórkach, ulicach i innych otwartych środowiskach dziecięco – młodzieżowych.
Zmiany w systemie opieki i profilaktyki nie mogą być kreowane administracyjnie. Nowoczesny prorodzinny system opieki wymaga zróżnicowania jej form w zależności od potrzeb dzieci i zagrożeń w rodzinach.
Obowiązek zakładania i prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych planuje się przekazywać sukcesywnie samorządom terytorialnym jako tym, które najlepiej mogą rozpoznać potrzeby środowiska.
Funkcje czasu wolnego.
Jeżeli zastanowimy się nad czasem wolnym nie możemy zapominać i nie możemy nie rozpatrzyć funkcji czasu wolnego.
A. Kamiński wyróżnia trzy funkcje czasu wolnego: wypoczynek, rozrywka i rozwój zainteresowań (tzw. Miłośnictwo) [13].Funkcje czasu wolnego dzieci i dorosłych są bardzo podobne i służą wypoczynkowi, rozrywce oraz rozwojowi osobowości jednostki.
Z. Dąbrowski wyróżnia cztery funkcje czasu wolnego: wypoczynek, rozwój zainteresowań i uzdolnień oraz poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie [8].
Ta czwarta funkcja ma za zadanie wprowadzenie danej jednostki w życie społeczne
K. Czajkowski: Wychowanie do rekreacji. Warszawa 1979, s. 10↩
Ibidem, s. 10↩
K. Przecławski: Czas wolny dzieci i młodzieży. W: W. Pomykało (red.): Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa 1993, s. 75-76↩
W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1992, s. 35-36↩
A. Kamiński: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Wrocław- Warszawa-Kraków 1965, s. 69-70↩