Dwór ziemiański w literaturze polskiej. Porównaj sposoby i cele prezentacji tego motywu

Dwór ziemiański jest to skromna rezydencja ziemiańska wraz z zabudowaniami gospodarczymi, którą zamieszkiwała szlachta polska. Dworki były ośrodkami życia na wsi, to tam podejmowano decyzje w sprawie wsi, oraz nią rządzono. Dworkami ziemiańskimi były zazwyczaj parterowe budynki z ozdobionymi kolumnami gankami. Znajdowało się w nich wiele pomieszczeń, takich jak sień, izba stołowa, sypialnie, pokoje gościnne.

Dworki szlacheckie były ostoją polskości, patriotyzmu, bezpieczeństwa, to miejsca gdzie przestrzega się staropolskich obyczajów, pielęgnuje narodowe tradycje, panują ład i harmonia. Są one skarbnicami wiedzy o polskiej tradycji i obyczajach, oraz galeriami wielu typów postaci, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

Motywy dworku szlacheckiego można spotkać niemalże w każdej epoce.

Najpiękniej i najbarwniej przedstawionym dworkiem w literaturze polskiej jest Soplicowo, występujące w powieści ,,Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, który próbował utrwalić w nim zanikającą kulturę polską, ziemiańskiego stylu życia, które uległo znacznym zmianom

Soplicowo jest określane jako centrum polszczyzny, to tam wciąż są przestrzegane tradycje polskie. Jego mieszkańcy to żywe wzorce określonych zachowań, są oryginalni, indywidualni, każdy z nich mógłby stać się bohaterem nowej powieści. Z obserwacji zachowań bohaterów dowiadujemy się jak należy zachowywać się przy stole, rozmawiać z kobietami, czy też jak powinien być wychowywany przyszły dziedzic.

Dworek przedstawiony przez Mickiewicza niechętny jest zmianom i wpływom nadchodzącym z zewnątrz, to raczej on narzuca przybywającym swoje tradycje. Wnętrze dworu wypełniają przedmioty świadczące o patriotyzmie jego mieszkańców, takie jak zegar, który wygrywał mazurka dąbrowskiego, obrazy znamienitych polaków takich jak Kościuszko, czy serwis do herbaty przedstawiający sejmiki polskie.

Dworek w ,,Panu Tadeuszu” jest przedstawiony ,,ku pokrzepieniu serc” polakom przebywającym na emigracji, jest dla nich prezentem, nadzieją na poprawę losów ojczyzny. Motyw dworku służy pochwale polskiego domu, jego tradycji oraz rytmu życia zgodnego z naturą.

Nieco inny obraz dworku szlacheckiego został przedstawiony przez Elizę Orzeszkową w utworze ,,Nad Niemnem”. Rzeczywistość przedstawiona w Korczynie jest znacznie bardziej realna, opisuje współczesne sytuacje, natomiast Soplicowo to co już było.

Benedykt Korczyński boryka się z wieloma problemami podczas próby utrzymania dworu w dawnej świetności. Dla niego dworek to przede wszystkim skrawek ojczyzny, którego musi bronić za wszelką cenę, jest to według niego ostoja polskości, o którą zażarcie walczy.

Bohaterowie powieści rozdzieleni są na dwie grupy: bogatą nowoczesną szlachtę, podporządkowującą się panującej modzie, oraz prostą i uczciwą szlachtę zaściankową, kultywującą ciężką pracę i patriotyzm.

,,Nad Niemnem” stało się komentarzem dla wydarzeń powstania styczniowego.

W ,,Przedwiośniu” Stefan Żeromski pokazuje lekkomyślność szlachty, ich upodobanie do zabaw. Mimo iż Polska w końcu jest wolna, to życie w Nawłoci wcale się nie zmienia, jego mieszkańcy nie interesują się losami ojczyzny, odrzucają odpowiedzialność za kraj.

Życie w Nawłoci to nieustanna zabawa. Panuje tam atmosfera ciepła, serdeczności i staropolskiej gościnności. Trwa tam wieczna niedziela, jego mieszkańcy całe dnie spędzają na zabawach takich jak konne przejażdżki, pikniki, bale. Rytm dnia wyznaczają obfite posiłki, oraz codzienne rytuały, takie jak parzenie herbaty.

Stefan Żeromski opisując bezmyślne, sielankowe życie w Nawłoci pokazuje problem podziałów społecznych, oraz podkreśla potrzebę przeprowadzenia reform w państwie.

Motyw dworu ziemiańskiego możemy zobaczyć nie tylko w powieści, ale również w poezji, o czym świadczą wiersze Jana Kochanowskiego ,,Na dom w Czarnolesie”, oraz ,,Pieśń świętojańska o sobótce”.

Kochanowski w ,,Pieśni świętojańskiej o sobótce” chwali zalety życia na wsi, ludzie mieszkający na dworkach ziemiańskich są niezależni, stabilni, życzliwi wobec siebie, mają szacunek dla starszych. Człowiek żyje na wsi zgodnie z rytmem natury, wszyscy czyją się tu bezpiecznie, wieś tworzy jedną, wielką rodzinę, o którą wszyscy wspólnie dbają.

Wiersz ,,Na dom w Czarnolesie” jest modlitwą autora do Boga, w której wyjaśnia, iż nie chce żadnego bogactwa, ani pięknych pałaców, woli pozostać w domu, w którym się wychował. Najważniejsze jest dla niego zdrowie, szczęście, oraz spokój na starość.

Dwory przedstawione w powieściach są przedstawione na różne sposoby, jednak spełniają podobną funkcję: stają się ostoją polskości w trudnych dla kraju momentach historycznych. . Tak jak ,,Pan Tadeusz” służył ku pokrzepieniom serc emigrantom po powstaniu listopadowym, tak ,,Nad Niemnem” było komentarzem dla wydarzeń powstania styczniowego, natomiast ,,Przedwiośnie” dawało polakom siłę w odbudowie ledwo co odzyskanego państwa.

Polacy w obrazach tych dworków pokrzepiali często słabnące poczucie patriotyzmu, zapamiętywali na długo przesłanie i sens zastosowania tego motywu.