W świetle obowiązującej Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego.

*

Zarówno rozporządzenia jak i prawo miejscowe są źródłami prawa powszechnie obowiązującego, a więc charakteryzują się cechami właściwymi dla tych źródeł, m.in.:

• Adresowane są i obowiązują określone ogólnie kategorie podmiotów, bez względu na wszelkiego typu więź łączącą ich z prawodawcą,

• Najczęściej bezpośrednio określają prawa i obowiązki adresatów norm,

• Muszą być to akty powtarzalne, nie mogą konsumować się przez jednorazowe zastosowanie,

• Ich działanie zabezpieczone jest możliwością zastosowania sankcji.

*

Akty prawa miejscowego

Akty prawa miejscowego mocą wyraźnych unormowań konstytucyjnych zaliczone są do źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Tworzone są przez należycie upoważnione do tego ustawowo organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach i obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły¹. Jako akty powszechnie obowiązujące mogą być one podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów.

„Cechą charakterystyczną źródeł prawa miejscowego jest prawna dopuszczalność zróżnicowanego rodzajowo regulowania tych samych kwestii na różnych obszarach. Wynika to przede wszystkim z założenia, że unormowania prawne powinny uwzględnić specyficzne często uwarunkowania lokalne. Przyznanie uprawnień prawotwórczych organom lokalnym pozwala na przybliżenie prawodawcy do regulowanych prawem sytuacji, stanowi gwarancję ich lepszej znajomości”². Prawo miejscowe musi istnieć z wielu względów, nawet w stosunkowo niewielkich państwach. Jak wskazuje doktryna szczebel centralny władzy ma zajmować się sprawami ogólnopaństwowymi i nie powinien rozpraszać się poznawaniem potrzeb i możliwości konkretnych regionów, ich specyfiki regionalnej, czy tradycji. Pełna unifikacja centralna szczegółowych rozwiązań dla danych terytoriów prowadziłaby z kolei do schematyzmu, utrudniając administracji efektywne działanie. Jak podkreśla J. Świątkiewicz: im wyższy stopień uogólnienia zawartego w normach obowiązujących na terenie całego kraju „tym większa konieczność zakładania tzw. sytuacji typowych, które często mogą nie odpowiadać miejscowym warunkom, konkretnym sytuacjom, czy aktualnym potrzebom.

Na oryginalność aktów prawa miejscowego, wśród źródeł prawa, składa się kilka bardzo ważnych powodów, w tym:

Ø Lokalna specyfika – jak już była o tym mowa powyżej, akty prawa miejscowego pozwalają na uwzględnienie w regulacji prawnej specyfiki warunków lokalnych. Organy lokalne w swej działalności prawotwórczej biorą pod uwagę wszystkie te uwarunkowania, przez co prawo takie jest bardziej efektywne i skuteczniej wypełnia swą rolę w kształtowaniu stosunków na danym obszarze.

Ø Szybkość – organy lokalne niewspółmiernie szybciej niż władze centralne mogą reagować w sytuacjach wystąpienia nagłych zdarzeń i dostosowywać do nich obowiązujące na danym terenie przepisy. Reakcja organów centralnych byłaby w większości przypadków zbyt długotrwała, znacznie opóźniona w stosunku do potrzeby chwili, przez co często już bezzasadna.

Ø Szczegółowość – sprawy regulowane przez prawo miejscowe charakteryzują się często dużym stopniem szczegółowości. Prawo miejscowe, jako akt podustawowy nie zastępuje regulacji ustawowych, uwalnia je jedynie od zbytniej szczegółowości i dostosowuje do lokalnych warunków. Regulacje podlegające częstym zmianom, dotyczące uwarunkowań szybko się dezaktualizujących, może być regulowane prawem terenowym, które to szybko odpowiadać może na potrzeby wynikające z zaistniałych zmian.

Akty prawa miejscowego, jako powszechnie obowiązujące prawo muszą spełniać wszelkie rygory dotyczące konstrukcji takich aktów. Naczelny Sąd Administracyjny uważa, że akt taki powinien mieć jednoznaczny zakres podmiotowy i przedmiotowy oraz nie może przy tym pozostawać w sprzeczności z ustawą³. Dokładnie zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego stanowionego przez organy samorządu terytorialnego normują ustawy samorządowe. Warto podkreślić w tym miejscu, że przy upoważnieniu do wydania konkretnego aktu w razie braku jednoznacznie wskazanego uprawionego do tego organu, występuje na podstawie Konstytucji domniemanie kompetencji gminy, ze względu na wymienioną w preambule zasadę subsydiarności, która zmierza do stwierdzenia, że władza powinna być jak najbliżej obywatela. Wynika to także z faktu, ze to właśnie gmina jest podstawową jednostka samorządu terytorialnego.

Hierarchia w obrębie prawa miejscowego

Stanowienie aktów prawa miejscowego zostało powierzone różnym szczeblom jednostek samorządu terytorialnego oraz terenowym organom administracji rządowej, dlatego też ważnym wydaje się tu pytanie o wzajemną zależność od siebie tych aktów, w obrębie samego prawa miejscowego. Bez wątpienia, jak podkreśla D. Dąbek „nie może tu znaleźć zastosowania podstawowe kryterium wykorzystywane w tworzeniu hierarchii źródeł prawa, a mianowicie kryterium delegacji ustawowej, we wszystkich wymienionych bowiem przypadkach delegacja ta jest identyczna”⁴. Nie ma tu tez zależności wynikającej z hierarchii między organami wydającym i akty, ponieważ po prostu hierarchia taka nie istnieje. Samorząd terytorialny będący przejawem decentralizacji władzy niewątpliwie w żaden sposób nie jest hierarchicznie podporządkowany terenowym organom administracji rządowej. Także pomiędzy poszczególnymi szczeblami jednostek samorządu nie istnieją hierarchiczne zależności. Mimo więc powierzenia stanowienia aktów prawa miejscowego poszczególnym szczeblom jednostek samorządowych oraz organom terenowym administracji, przyjąć należy, że nie istnieje w ich obrębie żadna zależność, mają one taka samą moc obowiązującą i miejsce w hierarchii źródeł powszechnie obowiązującego prawa.

Rozporządzenia

Rozporządzenie jest aktem wykonawczym do ustawy, wydawanym przez wskazane w Konstytucji organy na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu jej wykonania.

Dla wydania rozporządzenia w każdym przypadku konieczne jest szczegółowe upoważnienie ustawowe oraz fakt wydania go w celu realizacji ustawy. Treść ustawowego upoważnienie musi być sformułowana w konkretny i jednoznaczny sposób (dokładne wytyczne, co zwierać ma ustawowe upoważnienie omówione zostaną w dalszej części artykułu). Konstytucja RP przewiduje, że rozporządzenie jest jedynym rodzajem powszechnie obowiązującego aktu wykonawczego. Rozporządzenie, jako akt normatywny wydawany przez naczelne organy administracji państwowej, jest następnym po ustawie kluczowym źródłem prawa administracyjnego.

Jak podkreśla J. Boć rozporządzenie może być wydawane tylko w tych samych sprawach, w których stanowi się ustawy, wspólna jest bowiem materia społeczna, jaka ma być regulowana ustawa i rozporządzeniem. Uzasadnieniem dla rozporządzenia jest fakt, że ustawa z reguły nie jest w stanie wyczerpująco i kompletnie regulować określoną materię społeczną.

Jak widać w praktyce wielu współczesnych państw, ich cecha charakterystyczna jest praktyka coraz częstszego upoważniania przez ustawodawcę organów administracji publicznej do wydawania rozporządzeń wykonawczych. Dzieje się tak zapewne ze względu ogromnych potrzeb publicznych,, których nie sposób ogarnąć wyczerpującą regulacja ustawową.

Prawo miejscowe
Działalność prawotwórcza gmin, powiatu i województwa posiada określone podstawy konstytucyjne. Akty prawa miejscowego, tj. przepisy wydawane przez organy samorządu i terenowe organy administracji rządowej, są źródłami powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Działalność prawotwórcza gmin, powiatu i województwa polega na ustanawianiu aktów prawa miejscowego na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.

Przepisami gminnymi są przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy, wydawane na podstawie upoważnień ustawowych. Przepisy te stanowi rada gminy w formie uchwały rady bądź (wyjątkowo) zarządzenia zarządu. Oba te akty mają moc obowiązującą na terytorium gminy lub na jej części (np. w sołectwie, dzielnicy). Wyróżnia się także gminne przepisy porządkowe. Mogą być uchwalane tylko wówczas, gdy jest to niezbędne dla: a) ochrony życia lub zdrowia obywateli; b) zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Z uwagi na potrzebę szybkiej regulacji prawnej do wydania przepisów porządkowych nie jest wymagana szczególna kompetencja ustawowa. Przepisy te stanowi zasadniczo rada gminy w formie uchwały, ale w przypadku niecierpiącym zwłoki mogą one być wydane przez zarząd w formie zarządzenia.

Kompetencja zarządu jest ograniczona przedmiotowo (chodzi o przypadki nie cierpiące zwłoki) oraz czasowo (zarząd nie może ustanowić tych przepisów w trakcie trwania sesji rady). Zarządzenie musi być przedstawione radzie gminy na najbliższej sesji do zatwierdzenia. W razie nieuczynienia tego lub w razie odmowy zatwierdzenia przez radę zarządzenie traci moc. Rada określa wtedy termin utraty tej mocy.

Rada powiatu stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze powiatu. Są one wydawane zazwyczaj w formie uchwały. W szczególnie uzasadnionych przypadkach rada może wydawać powiatowe przepisy porządkowe. W przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy takie może wydać zarząd.


Sejmik województwa stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części. Są one wydawane jedynie w formie uchwały.


Przepisy gminne i powiatowe ogłasza się przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty. Urząd gminy prowadzi zbiór przepisów gminnych dostępny do powszechnego wglądu. Akty prawa miejscowego uchwalane przez sejmik wojewódzki podlegają publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Charakter aktów prawa miejscowego – praktyczne wątpliwości

Jednostki samorządu terytorialnego w Polsce wykonują część zadań publicznych, uczestnicząc w sprawowaniu władzy publicznej. Jednym z ich charakterystycznych uprawnień jest stanowienie aktów prawa miejscowego.

Konstytucyjny system źródeł wskazuje, że mają one powszechnie obowiązujący charakter. Ich cechą charakterystyczną jest ograniczony terytorialnie zasięg obowiązywania. Akty prawa miejscowego zawierają normy prawne, które wprowadzają określone nakazy i zakazy, podobnie jak inne akty powszechnie obowiązujące (np. ustawy, rozporządzenia). Pomimo kilkunastu lat funkcjonowania tej instytucji w praktyce ustalenie, które przepisy stanowione przez jednostki samorządu terytorialnego mają charakter prawa miejscowego, rodzi wątpliwości. Przykładem ilustrującym problem może być określenie charakteru wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy. Dlatego warto posłużyć się jednostkowym przypadkiem z konkretnej gminy, który znalazł finał w sądzie administracyjnym (II SA/Bk 681/05 i I OSK 669/06).

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. określa zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Artykuł 87 stanowi:
„1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”.

Ustęp 1 obejmuje akty prawne obowiązujące na terytorium całej Polski. Z punktu widzenia samorządu terytorialnego istotniejsze znaczenie ma ust. 2, który dotyczy legislacji administracyjnej na poziomie terytorialnym. Poza uprawnieniami w tym zakresie wojewody i organów administracji rządowej, podstawowe kompetencje prawotwórcze przysługują jednostkom samorządu terytorialnego. W niniejszym tekście ograniczamy się jedynie do uprawnień rad gmin, dlatego analiza normatywna obejmuje ustawę o samorządzie gminnym.

Artykuł 40 ustawy o samorządzie gminnym stanowi:
„1. Na podstawie upoważnień ustawowych gminie przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy.
2. Na podstawie niniejszej ustawy organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie:
1) wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,
2) organizacji urzędów i instytucji gminnych,
3) zasad zarządu mieniem gminy,
4) zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej”.

Nie ulega więc wątpliwości, że akty prawa miejscowego mają charakter wykonawczy – umocowanie do ich stanowienia musi wynikać z upoważnienia ustawowego. Artykuł 41 ustawy o samorządzie gminnym określa w sposób generalny, że przepisy prawa miejscowego stanowi w formie uchwał rada gminy. Nie jest to jednak jedyny warunek, aby określony przepis uznać za prawo miejscowe, ponieważ nie wszystkie uchwały rad gmin mają charakter normatywny. Warto w tym miejscu odwołać się do znaczenia pojęcia „akt normatywny” w odniesieniu do przepisów gminnych. Szczegółowej definicji nie zawiera konstytucja, ustawa o samorządzie gminnym ani inny akt prawny. W nauce prawa wskazuje się, że akty prawa powszechnie obowiązującego mają charakter generalny i abstrakcyjny, tzn. nie są rozstrzygnięciami indywidualnymi (określają dane identyfikujące adresata, a nie opis jego cech) i nie odnoszą się do konkretnego jednokrotnego zachowania. Nie oznacza to jednak, że każdy akt prawa miejscowego musi obejmować swoim zasięgiem wszystkie podmioty funkcjonujące na obszarze swojego obowiązywania (czyli na terenie gminy). Może być adresowany do określonej kategorii podmiotów: np. do właścicieli nieruchomości, posiadaczy psów, itp. (por. D. Dąbek, Prawo miejscowe, Warszawa 2007, s. 72 i n.).

Praktyczne problemy w ustaleniu charakteru konkretnej uchwały można zilustrować na przykładzie wykonywania art. 21 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Ustęp 1 tego artykułu przewiduje uchwalenie przez radę gminy dwóch dokumentów:
1) wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy;
2) zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy.

Jeżeli chodzi o zasady wynajmowania lokali, to ze względu na określenie zasad zarządu mieniem gminy, jakie stanowią mieszkania komunalne, zasady są określone w sposób generalny i abstrakcyjny, nie budzi wątpliwości charakter aktu prawa miejscowego. Natomiast problematyczną kwestią jest ustalenie charakteru wieloletniego programu gospodarowania zasobem mieszkaniowym. WSA w Białymstoku, który w dniu 2 lutego 2006 r. wydał wyrok w sprawie II SA/Bk 681/05, stwierdził, że wszelkie akty o charakterze programowym lub planistycznym, a do takich należy m.in. wieloletni program gospodarowania zasobem mieszkaniowym, z zasady nie mają charakteru normatywnego i nie mogą być uznane za akty prawa miejscowego. Dodatkowym argumentem na potwierdzenie powyższej tezy ma być, zdaniem WSA, przykład miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W art. 14 ust. 8 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, bowiem ustawodawca jednoznacznie wskazał, że plany miejscowe są aktami prawa miejscowego.

Powyższy wyrok został jednak zakwestionowany przez NSA. Rozpatrując skargę kasacyjną, uchylił wyrok z dnia 2 lutego 2006 r. (I OSK 669/06). Podstawą takiego rozstrzygnięcia w zakresie zarzutów nieuznania wieloletniego programu za akt prawa miejscowego był fakt, że nie można a priori uznać, że planowy charakter takiego aktu wyklucza umieszczenie w nim norm powszechnie obowiązujących. NSA nakazał ponowne przeanalizowanie szczegółowo określonych fragmentów programu pod kątem sprawdzenia, czy nie zawierają jednak przepisów o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Dlatego w każdym przypadku, gdy pojawiają się wątpliwości co do kwalifikacji danej uchwały jako aktu prawa miejscowego, decydujące znaczenie ma ustalenie ad casum charakteru norm prawnych i kształtowanej przez te normy sytuacji prawnej ich adresatów. Nieuprawnione jest natomiast jednoznaczne odrzucanie możliwości uznania uchwały o charakterze programowym czy planistycznym za akt prawa miejscowego, o ile brak jest jednoznacznego przepisu ustawy, który określa charakter takiego aktu.

----------------------------------------------------------

Podział aktów prawnych

W nauce o prawie wyróżnia się następujący podział aktów prawnych:

Akta obowiązujące powszechnie. Dotyczą nieograniczonej ilości adresatów i są to wszystkie wyżej wymienione akta prawne.

Akta obowiązujące wewnętrznie. Dotyczą określonej ilości adresatów. Obowiązują zarówno adresata jak i normodawcę będących w zależności służbowej.

Ustawa

• Akt prawny zajmujący w hierarchii ważności drugie miejsce zaraz po konstytucji.

• Uchwalany jest przez Sejm i Senat w określonym trybie ustawodawczym.

• Dotyczy wszystkich dziedzin życia w państwie. Może regulować wszystkie sytuacje, z wyjątkiem tych zakazanych przez konstytucję.

• Niektóre ustawy stanowią podstawę przepisów z danej gałęzi prawa i noszą nazwę kodeksów np. kodeks karny, kodeks rodzinny, kodeks drogowy.

• Szczególnym typem ustawy są te, uchwalone w wyniku głosowania, czy referendum.

• Niektóre ustawy są uchwalone w szczególnym trybie np. ustawy budżetowe, czy ratyfikacyjne.

Uchwała

• Jest aktem woli organów państwowych lub samorządowych, organizacji społecznej lub politycznej, może być też wydana przez lokalne organy władzy i administracji.

• Uchwały ogólne (normatywne) stanowią wykładnie prawa i zawierają określone normy prawne.

Rozporządzenia

• W prawie polskim obowiązują rozporządzenia, jako akty prawa wykonawczego.

• Zgodnie z konstytucja RP rozporządzenia mogą wydawać: Prezydent, Rada Ministrów, Premier i poszczególni ministrowie.

• Rozporządzenia maja moc powszechnie obowiązujących norm prawnych.

Dekret

Aktem prawnym o mocy ustawy jest dekret może być ogłoszony przez inne niż Sejm i Senat organy władzy państwowej np. w II Rzeczypospolitej dekrety wydawał Prezydent, w PRL Rada Państwa. Najsłynniejszym dekretem był dokument z 13 grudnia 1981 roku o nazwie Dekret o stanie wojennym. W obecnie obowiązującej konstytucji dekret, jako ustawę o wyjątkowym charakterze, może wydać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów tylko podczas wojny i jedynie w określonych granicach prawa.

 

Akty wewnętrzne stanowią druga grupę aktów prawnych po aktach wykonawczych. Organ wydający akt prawny kieruje akt wewnętrzny do adresata, czyli jednostce organizacyjnej sobie podległej np. uchwały Rady Ministrów, czy zarządzenia poszczególnych ministrów. Akty wewnętrzne nie mogą ograniczać praw obywatelskich określonych w konstytucji. Przykładem praw wewnętrznych może być np. zarządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

 

Specjalną grupę akt wewnętrznych stanowią akty wewnętrzne wiążące. W Polsce należą do nich uchwały sejmu, senatu oraz niektórych organów administracji państwowej np. -Rady Ministrów,

-Wojewody, czy

-Rady Powiatu.

Akty tego typu nie mogą być sprzeczne z powszechnie obowiązującym prawem, nie posiadają też uprawnień ustawowych.

 

Uchwały normatywne stanowione przez sejm i senat oraz rząd, rady powiatu, rady gminy, sejmik wojewódzki mogą być w formie uchwały wykonawczej - wydanej w celu wykonania określonej ustawy oraz uchwały samoistnej- konsumującej prawo zawarte w konstytucji.

Hierarchia źródeł prawa

1. Konstytucja RP.

2. Ustawy (Kodeks pracy, Karta Nauczyciela).

3. Akty wykonawcze do ustaw (rozporządzenia Rady Ministrów i poszczególnych ministrów).

4. Układy zbiorowe pracy.

5. Regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy (regulaminy pracy i regulaminy wynagrodzeń).

6. Umowa o pracę.

Zasady prawidłowej legislacji

Zasady prawidłowej legislacji nakazują organowi władzy publicznej kierować się określonym katalogiem, do którego należy zaliczyć

- zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa,

- zakaz działania prawa wstecz,

- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego oraz

- zasadę dostatecznej określoności przepisów.

Zadania samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Zgodnie z treścią Konstytucji RP zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne.

Zadania własne

Zadania własne to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Realizowane są z własnych środków finansowych stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego. Ustawy samorządowe gwarantują samodzielność w ich realizacji.

Ustawodawca wprowadza domniemanie wykonywania przez gminę wszystkich zadań samorządu terytorialnego niezastrzeżonych dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawy o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa enumeratywnie wyliczają zadania przekazane do realizacji przez te jednostki, co pozwala na wyłączenie tych zadań z kompetencji gminy.

Zadania zlecone

Zgodnie z treścią Konstytucji, jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawy samorządowe określają tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych.

Zadania zlecone określane są jako zadania państwowe, gdyż są realizowane z uwagi na zaistniałe potrzeby państwa. Nie są to bezpośrednio zadania samorządu terytorialnego, lecz są to zadania z zakresu administracji rządowej.

Zadania zlecone dzielą się na:

• zadania przekazane z mocy ustawy;

• zadania przekazane w drodze porozumienia.

W porozumieniu określa się przedmiot i zakres realizowanych zadań, prawa i obowiązki podmiotów, które je realizują oraz zasady sprawowania kontroli nad ich poprawną realizacją.

Uprawnienie do nakładania na gminy obowiązku wykonywania zadań zleconych wynika z art. 8 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. W przypadku powiatu mówi o tym art. 4 ust. 4 ustawy o samorządzie powiatowym. Natomiast w przypadku samorządu wojewódzkiego stanowi o tym art. 14 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa.

Regionalne izby obrachunkowe są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej. Sprawują one nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli

gospodarki finansowej i zamówień publicznych:

1) jednostek samorządu terytorialnego,

2) związków międzygminnych,

3) stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów,

4) związków powiatów,

5) stowarzyszeń powiatów,

6) samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych,

7) innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

NADZÓR

Nadzór w prawie administracyjnym oznacza „badanie działalności danego podmiotu administrującego (kontrola) połączone z możliwością pomocy, wpływu, a także modyfikacji tej działalności, dokonywane przez organ zwierzchni organizacyjnie bądź funkcjonalnie, w celu zapewnienia zgodności tej działalności z prawem, a w szczególnych przypadkach zgodności z pewnymi wartościami szczegółowymi (także określonymi w prawie).

W zależności od oddziaływania modyfikującego można wyróżnić:

1. nadzór nad administracją rządową – jest nadzór w wąskim znaczeniu, organ

sprawujący nadzór jest nadrzędny organizacyjnie w stosunku do nadzorowanego;

2. nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego;

3. nadzór policyjny – uzależniony od kategorii podmiotów kontrolowanych, oparty na

kryterium przedmiotu, jakim może być ochrona bezpieczeństwa, porządku,

zdrowotności publicznej oraz innych wartości objętych policją administracyjną.

Pojęcie nadzoru nad samorządem terytorialnym jest niewątpliwie pojęciem prawnym, jednak z powodu braku definicji legalnej określenie nie budzące żadnych zastrzeżeń jest trudne do przedstawienia. Nadzór nad samorządem terytorialnym jest tą instytucją prawną, która w sposób bezpośredni decyduje o rzeczywistym zakresie swobody działania tego samorządu

NADZÓR to funkcja państwowa, mająca swój tytuł w ustawie, a zmierzająca w sposób władczy do uzgodnienia czynności prywatnych i publicznych z wymogami prawa przedmiotowego w interesie porządku i dobra publicznego.

Trybunał Konstytucyjny rozumie nadzór nad samorządem terytorialnym jako

„określone procedury dające odpowiednim organom państwowym, wyposażonym w stosowne kompetencje, prawo ustalania stanu faktycznego, jak też korygowania działalności organu nadzorowanego”.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych - regionalne izby obrachunkowe .