Masaż klasyczny i jego techniki.

Masaż jest to ścisłe oddziaływanie bodźcami mechanicznymi na tkanki

organizmu żywego przy biernym zachowaniu się masowanego. Stosownie do zadań

stawianych przed masażem można wyróżnić trzy rodzaje masażu:

• Masaż leczniczy

• Masaż sportowy

• Masaż higieniczno-kosmetyczny

Formy masażu klasycznego:

Masaż krótkobodźcowy – trwający ok. 10-20 min, w czasie którego należy

dostarczyć taką ilość bodźców, aby w czasie zabiegu wystąpił odczyn miejscowy

w tkankach masowanych. Odczyn ten powinien wtórnie spowodować odpowiednie

przestrojenie funkcji fizjologicznych różnych układów. Zabieg taki możemy

wykonywać zazwyczaj codziennie.

Masaż średniobodźcowy – trwający ok. 20-30 min, w czasie którego należy

dostarczyć taką ilość bodźców, aby w czasie zabiegu wystąpił zarówno odczyn

miejscowy, jak i częściowo reakcje ogólne. Zabieg taki można wykonywać codziennie

lub co drugi dzień.

Masaż długobodźcowy – trwający ok. 30-45 min, w czasie którego oprócz

odczynu miejscowego można zaobserwować reakcje ogólne. Zabieg taki można

wykonywać co drugi dzień.

Techniki masażu klasycznego:

Technika głaskania – polega na wykonywaniu posuwistych ruchów po tkance

masowanej, można ją wykonywać strona dłoniową lub grzbietową ręki, można też

opuszkami palców. Dłoń masująca może być ułożona na tkankach prostopadle lub

poprzecznie, palce mogą być złożone lub rozstawione, istotne jest aby cała

powierzchnia ręki masującej ściśle przylegała do tkanek a siła nacisku była

równomiernie rozłożona, kierunek wykonywania masażu musi być zgodny

z anatomicznym przebiegiem naczyń żylnych i limfatycznych. Wybór sposobu

wykonywania głaskania jest uzależniony od okolicy masowanej i zadania

terapeutycznego. W technice głaskania wyróżnia się głaskanie płaskie i obejmujące.

Głaskanie płaskie i obejmujące może być powierzchowne i głębokie. W pierwszym

przypadku ręka masująca delikatnie, bez nacisku wykonuje głaskanie, w drugim zaś

ręka wykonuje głaskanie ze znacznym uciskiem. Głaskanie powierzchowne wykonuje

się głównie w fazie wstępnej zabiegu, przy dominacji objawów bólowych, między

poszczególnymi fazami zabiegu oraz wszędzie tam, gdzie wskazany jest bodziec

łagodny i uspokajający. Głaskanie to wykonuje się powoli, rytmicznie w tempie 24-25

głaskań na minutę. Głaskanie powierzchowne działa uspokajająco na układ nerwowy,

obniża pobudliwość emocjonalną i sprzyja rozluźnieniu mięśni. Poprawia również

wazomotoryczną funkcję naczyń skórnych, stymuluje procesy wymiany w skórze

i podskórnej tkance łącznej.

Głaskanie głębokie przyspiesza krążenie krwi i chłonki, zmniejszając zastoje i obrzęki.

Pod wpływem głaskania głębokiego wchłanianie płynów z tkanki łącznej podskórnej

zwiększa się o 16-58%. Głaskanie wykonywane rytmicznie i energicznie działa

pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, zapewnia miejscowe przyspieszenie

krążenia, przekrwienie mięśni oraz pobudza czynność gruczołów potowych i łojowych

w skórze. U chorych z niedowładami i porażeniami pochodzenia obwodowego lekkie

głaskanie obniża pobudliwość ruchowych komórek rdzenia kręgowego. Głaskanie

wykonane na klatce piersiowej zwalnia ruchy oddechowe. Zjawisko to jest tłumaczone

hamowaniem czynności wyższych części ośrodkowego układu nerwowego

z następczym obniżeniem pobudliwości ośrodka oddechowego.

Technika rozcierania - polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów kolisto

posuwistych po masowanej tkance. Rozcieranie powoduje powstanie fałdu skórnego

w którym następuje rozciąganie i rozcieranie tkanek. Może ono być powierzchowne

lub głębokie, wykonuje się je opuszkami kciuków, opuszkami palców II-IV

lub brzegami łokciowymi ręki. Istotne jest aby tkanka masowana przesuwała

się za ręką masażysty, rozcieranie stosuje się głównie na okolice stawów a przy artrozach

i patologicznych zmianach tkanek okołostawowych rozcieranie jest podstawą masażu

leczniczego, ponadto rozcieranie stosuje się często w leczeniu przykurczy,

bliznowatych deformacji skórnych oraz zrostów pourazowych. Rozciąganie wzmacnia

kurczliwość mięśni i zwiększa ich napięcie. Kierunek wykonywania rozcierania

określa się na podstawie anatomicznej struktury stawów, więzadeł, ścięgien i mięśni,

a także umiejscowienia i struktury patologicznych deformacji tkanek. Rozcieranie

wykonuje się wolno, ale krótkotrwale na jednym i tym samym odcinku. Tempo

rozcierania wynosi około 60-100 ruchów na minutę. Rozcieranie zaleca się

wykonywać bez użycia środków poślizgowych, aby utrzymać ścisły kontakt ręki

z powierzchnią masowaną, co jest niezbędne do przemieszczania się tej tkanki

w różnych kierunkach. Pod wpływem rozcierania w tkankach szybko pojawia się

uczucie ciepła. Temperatura tkanki pod wpływem rozcierania może wzrosnąć o 5oC.

W rezultacie reflektorycznego działania ciepła i uwolnienia produktów rozpadu

w tkankach następuje czynne przekrwienie. Przy odpowiednim wykonywaniu

rozcierania można obniżyć pobudliwość układu nerwowego i uzyskać działanie

przeciwbólowe. Stosując rozcieranie w miejscach wyjścia nerwów i wzdłuż ich

przebiegu obniża się pobudliwość nerwów i zmniejsza się bóle w przypadku neuralgii.

Rozcieranie jest zawsze poprzedzone i zakończone głaskaniem.

Technika ugniatania – polega na wykonaniu przez masażystę ruchów unoszenia,

uciskania i wyciskania tkanki masowanej. Ugniatanie wykonuje się najczęściej

na mięśniach oburącz, można również wykonywać ugniatanie wsuwając mięsień

między kciuk a palec wskazujący. Innymi odmianami ugniatania są: wałkowanie,

zwijanie i zruszanie. Wałkowanie wykonuje się na kończynach delikatnie, stosuje się

głównie na mięśnie osłabione po urazach, przy kurczliwości włośniczek

i w patologicznych stanach naczyń obwodowych. Zwijanie wykonuje się podczas

masażu przedniej ściany brzucha, kiedy mięśnie są osłabione, zwiotczałe, przy dużych

pokładach tłuszczu. Zruszanie stosuje się na okolicach, gdzie trudne jest uchwycenie

mięśni, głównie na plecach w okolicy przykręgosłupowej. Istotne w technice

ugniatania jest to aby ręce miękko uchwyciły tkankę między kłąb a palce i żeby był

spełniony warunek bezbolesnego uniesienia i uciśnięcia tkanek. Ręce masażysty

muszą płynnie przesuwać się po całym masowanym mięśniu. Nie należy dopuszczać

do ześlizgiwania się rąk po skórze i nierównoległego ich prowadzenia. Ugniatanie

wykonuje się w tempie 40-50 ruchów na minutę. Pod wpływem ugniatania powstają

podrażnienia proprioceptywne, co powoduje powstanie w ośrodkowym układzie

nerwowym procesów pobudzających. W efekcie osiąga się regenerację funkcjonalną

niewydolności mięśni i stymulację procesów wymiany tlenu i dwutlenku węgla.

Oddzielnie należy stosować ugniatanie na mięśniach synergistycznych

i antagonistycznych.

Technika oklepywania – polega na uderzaniu przez masażystę rękoma w tkanki

masowane. Oklepywanie jest silnym bodźcem mechanicznym, wykonuje się

je najczęściej dłoniową częścią policzków lub opuszkami palców. Uderzenie powinno

być sprężyste, krótkie i wykonywane tak aby nie wywoływało bólu i nie powodowało

na skórze krwawych wybroczyn. Są trzy odmiany oklepywania: łóżeczkowe

(wykonywane dłoniową powierzchnią ręki przy lekko zgiętych palcach i tworzących

wraz z kciukiem „łyżeczkę”, w której w momencie uderzenia powstaje poduszka

powietrzna między dłonią masażysty a tkanką masowaną:, miotełkowe (wykonywane

brzegami bocznymi rozstawionych palców V-II, w czasie uderzenia ręka jest

ustawiona pod kątem ok. 45o do powierzchni masowanej, a palce kolejno uderzają

o tkankę) i siekące (wykonuje się brzegiem łokciowym ręki, która jest ułożona

w semipronacji. Palce podczas uderzania są zwarte lub lekko odwiedzione. Istotne

w technice oklepywania jest to aby w czasie uderzenia kontakt ręki masażysty był jak

najkrótszy z tkanką a siła uderzeń była równomiernie rozłożona na całej powierzchni

ręki biorącej udział w masażu. W oklepywaniu ruchy wykonuje się szybko,

z częstotliwością ok. 250-300 uderzeń na minutę, lub wolno z częstotliwością 100-120

uderzeń na minutę. Dobór sposobu oklepywania zależy od okolicy stosowania masażu,

grubości tkanki masowanej, stanu fizjologicznego tkanki masowanej i zadania jakie

ma spełnić zastosowanie tej techniki. Oklepywanie wykonuje się najczęściej wzdłuż

włókien mięśniowych, wzdłuż przebiegu nerwów obwodowych. Słabe oklepywanie

wpływa na zwężenie naczyń krwionośnych, zwolnienie tętna, szybkie zaś dość silnie

wpływa na rozszerzenie naczyń, podwyższa temperaturę tkanek i obniża czucie

w zakończeniach nerwowych oraz wywołuje odruchowe skurcze mięśni wpływając

na zwiększenie napięcia mięśniowego. W atonii mięśniowej i zanikach mięśniowych

oklepywanie w połączeniu z ugniataniem jest podstawową techniką masażu.

Oklepywanie nie jest wskazane natomiast w porażeniach spastycznych i hipertonii

mięśniowej.

Technika wstrząsania – polega na przekazywaniu tkankom za pomocą rąk

masażysty drgań mechanicznych o znacznej amplitudzie i niedużej częstotliwości,

stosuje się je najczęściej na kończynach w celu obniżenia napięcia mięśniowego

i uzyskania rozluźnienia aparatu więzadłowo mięśniowego. Wstrząsanie kończyny

górnej wykonuje się, chwytając ją rękami w okolicy nadgarstka. Kończynę tę należy

lekko pociągnąć wzdłuż osi długiej z jednoczesnym wstrząsaniem i wolnym

odwodzeniem i przywodzeniem w stawie barkowym. Wstrząsanie stosuje się również

na klatce piersiowej, jamie brzusznej i miednicy. Wstrząsanie jamy brzusznej wymaga

ułożenia rąk, po obu stronach brzucha pacjenta tak, aby kciuki leżały na poziomie

pępka, a pozostałe palce obejmowały brzuch. Wstrząsanie brzucha zaleca się w atonii

jelit, zaparciach funkcjonalnych i osłabieniu mięśni ściany brzusznej. Przy wstrząsaniu

miednicy drgania przekazuje się na kości biodrowe, układając palce wzdłuż grzebieni

kości biodrowych. Wstrząsanie zmniejsza objawy spastyczne, wpływa stymulująco na

gruczoły wewnętrznego wydzielania, aktywizuje obieg chłonki, poprawia krążenie

obwodowe i zwiększa elastyczność więzadeł stawowych.

Technika wibracji – polega na przekazywaniu tkankom masowanym za pomocą

ręki masażysty lub aparatu wibracyjnego drgań mechanicznych o małej amplitudzie

i dużej częstotliwości. Poprawne wykonanie klasycznej wibracji wymaga dużego

wysiłku ze strony masażysty. W związku z tym coraz częściej wykorzystuje się

aparaty wibracyjne. W technice można stosować wibrację stabilną i labilną.

Wibrację labilną wykonuje się najczęściej wzdłuż przebiegu mięśni, nerwów

i naczyń obwodowych. Wykonywanie wibracji wymaga zmiennego ucisku na tkanki.

Na początku ucisk jest powierzchowny, następnie staje się on silniejszy, a potem znów

słabnie. Drgania mogą być przekazywane przez kciuki lub palec trzeci z opartymi

na nim palcem drugim i czwartym. Często również drgania można przenosić przez

paliczki podstawowe palców II-V.

Wibrację stabilną stosuje się najczęściej na punkty bolesne w miejscu wyjścia

nerwów obwodowych oraz na miejsca złamania. Wibrację wykonuje się w czasie 5-15

sek. przedzielonych 5 sek. przerwą, podczas której wykonuje się głaskanie. Wibracja

punktowa obniża pobudliwość nerwową, działa przeciwbólowo, przyspiesza tworzenie

kostniny i wpływa na zmniejszenie się obrzęków. Pojedyncze stosowanie technik jest

stosunkowo rzadkie w masażu leczniczym. Najczęściej masaż leczniczy jest

połączeniem tych technik odpowiednio do objawów klinicznych i reakcji pacjenta.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania masażu:

Wskazania dzielimy ze względu na układy bądź jednostki chorobowe.

Układ krążenia – przewlekła niewydolność krążenia obwodowego zwłaszcza

w kończynach dolnych, niewydolność naczyń chłonnych, stany obniżonego ciśnienia,

stwardnienie tętnic obwodowych, zespoły żylakowate kończyn dolnych bez

owrzodzeń, długie unieruchomienia, utrata sprężystości naczyń żylnych.

Układ oddechowy – rozedma płuc, przewlekły nieżyt oskrzeli, astma

oskrzelowa (w okresie międzynapadowym), zabiegi chirurgiczne na klatce piersiowej.

Układ nerwowy – choroby nerwów obwodowych, porażenia i niedowłady,

zapalenie nerwów i splotów obwodowych, lumbago, dyskopatia, choroby naczyń

mózgu, bezsenność, choroba Parkinsona, choroba reumatyczna, zmiany

zwyrodnieniowe stawów, artrozy, zespół bolesnego barku.

Układ ruchu – stany pourazowe, złamania, zwichnięcia, skręcenia, choroby

kości, stawów z przykurczami, stany po zabiegach chirurgicznych narządu ruchu,

przewlekłe stany zapalne stawów i więzadeł, zmiany zniekształcające kostno

stawowe, każda wrodzona wada narządu ruchu.

Układ mięśniowy – zaniki mięśni, bóle mięśni na tle przeciążenia, przewlekłe

stany zapalne mięśni, stany po urazach tkanek miękkich.

Choroby skóry – zaburzenie trofiki skóry, przewlekłe odmrożenia, wiotkość

skóry.

Choroby wieku dziecięcego – krzywica, mózgowe porażenie dziecięce, wady

postawy, niedożywienie, niedorozwój narządów.

Choroby zawodowe – choroba wibracyjna, choroby układu nerwowego

w wyniku ekspozycji zawodowej, zmiany przeciążeniowe.

Przeciwwskazania: stany zapalne i alergiczne skóry, zapalenia węzłów

chłonnych, ostre stany ropne i zapalne, zakrzepy, zapalenie żył, zaawansowana

miażdżyca naczyń obwodowych, hemofilia, ogniska przerzutów nowotworów,

nieuregulowane ciśnienie, przy gorączkach, krwotoki, po zawale (6 m-cy),

postępujący zanik mięśni, SM, jamistość rdzenia, wrodzona łamliwość kości,

zaawansowana osteoporoza, owrzodzenie podudzi, wady serca, skaza moczanowa,

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, kamica wątrobowa, stany zapalne dróg

żółciowych, ostre i podostrz stany zapalne miednicy małej, menstruacja, ciąża,

Parkinsonizm.

Masaż w wybranych jednostkach chorobowych:

Reumatoidalne zapalenia stawów – na zlecenie lekarza można przystąpić

do wykonywania masażu. Stosujemy masaż klasyczny z wykorzystaniem tylko dwóch

technik: głaskania i wibracji. Opracowujemy kończyny górne i dolne oraz kręgosłup

dla normalizacji stanów pobudzenia układu nerwowego oraz uaktywnienia drenażu

tkankowego. Należy masować również klatkę piersiową celem usprawnienia

oddychania. Po dwóch do pięciu zabiegach, jeżeli pacjent dobrze toleruje masaż,

możemy dołączyć inne techniki w kolejności: rozcieranie, ugniatanie podłużne

i uciski. W miarę wzrastania ilości zabiegów podstawową techniką stosowanego

masażu staje się rozcieranie i właśnie tej technice należy poświęcić najwięcej czasu

podczas zabiegu.

Stłuczenia i zmiażdżenia – zadaniem masażu jest przyspieszenie wessania

się krwiaka oraz usunięcie obrzęku. Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatanie

podłużne i wibrację podłużną powyżej i poniżej miejsca stłuczenia. Jeżeli nie doszło

do przerwania ciągłości skóry, to po kilku zabiegach można dołączyć bardzo delikatne

głaskanie okrężne w miejscu stłuczenia. Przy utrzymującym się obrzęku dobre efekty

daje zastosowanie drenażu limfatycznego powyżej miejsca stłuczenia. W przypadku

zmiażdżeń, oprócz masażu poniżej i powyżej miejsca urazu, możemy (za zgodą

lekarza) opracować brzegi rany w celu przyspieszenia procesu gojenia. Jest

to wskazane tylko w przypadku ran nie zakażonych. Po pełnym zagojeniu się rany

w postępowaniu uwzględniamy opracowanie blizny.

Dysplazja i wrodzone zwichnięcie biodra – masaż wykonujmy w dwóch

pozycjach: na plecach i na brzuchu. W ułożeniu dziecka na plecach wykonujemy

masaż klasyczny całych kończyn górnych górnych zastosowaniem: głaskań, rozcierań,

ugniatań podłużnych i delikatnej wibracji poprzecznej. W ułożeniu na brzuchu stosuje

się te same techniki, wykonujemy masaż mięśni pośladkowych. Dodatkowo

dołanczamy masaż pleców. Należy bowiem pamiętać, że przeważnie przy zwichnięciu

obustronnym dochodzi do pogłębienia fizjologicznej lordozy lędźwiowej, a przy

zwichnięciu jednostronnym do skoliozy.

Choroba Sprengela – w pierwszym etapie (5-10 zabiegów) po zagojeniu się

rany pooperacyjnej możemy stosować postępowanie, którego celem jest zmniejszenie

blizny i likwidacja zrostów głębokich. W drugim etapie masaż przybiera charakter

rozluźniający. Opracowujemy całą obręcz barkową oraz chorą połowę klatki

piersiowej. Stosujemy: głaskania, dużo łagodnych rozcierań, ugniatanie podłużne,

delikatną wibrację poprzeczną. W przypadku występowania skoliozy lub kroczu

szyjnego, po zasięgnięciu opinii lekarza prowadzącego, możemy do masażu dołączyć

odpowiednie postępowanie.

Wysiękowe zapalenie opłucnej – do masażu przystępujemy po przełomie

choroby, chyba że lekarz prowadzący zadecyduje inaczej. Inaczej tym okresie

możemy wykonywać tylko i wyłącznie masaż segmentarny. Jeśli stan chorego na to

zezwala, zaleca się stosowanie masażu już we wczesnych stadiach choroby. Tego

rodzaju postępowanie zapobiega powstawaniu zrostów, jak również zmniejsza objawy

bólowe. Po wykluczeniu etiologii gruźliczej, już w kilka dni po ustąpieniu wysokiej

temperatury można przystąpić do wykonywania masażu.

Zwężenie lub niedrożność tętnic wieńcowych – masaż można wykonywać

tylko u pacjentów z lekkim stanem chorobowym. W leczeniu można wyróżnić dwa

etapy. Etap pierwszy obejmujący 5-10 zabiegów polega na wykonywaniu

powierzchniowych głaskań i rozcierań całą dłonią w okolicy przedsercowej. Przy

pierwszym zabiegu czas trwania wynosi maksymalnie 4 min. W miarę poprawy stanu

zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten można stosunkowo wydłużać do 6,8,10

i maksymalnie 12 min. Jeżeli stan pacjenta na to zezwala, zabieg może być

wykonywany nawet kilka razy dziennie.

Drugi etap trwający do końca leczenia szpitalnego polega na wykonywaniu masażu

segmentarnego.

Bibliografia:

1. Zborowski A. „Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom I”

Kraków 2006

2. Zborowski A. „Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom II”

Kraków 2004

3. Prochowicz Z. „Podstawy masażu leczniczego” Warszawa

Wydawnictwo lekarskie PZWL 2004