dr Ewa Maruszewska

ETYKA W RACHUNKOWOŚCI

Wykład 1 - 16.02.2015

ZALICZENIE :

• na ostatnim wykładzie (prawdopodobnie 18 maja)

• TEST jednokrotnego wyboru; 12 pytań z 3 lub 4 odpowiedziami do wyboru

• obejmuje materiał z wykładów oraz pozycje z literatury

• punktacja 2,0,-1

*30 marca prawdopodobnie nie będzie wykładu

Literatura:

• E. W. Maruszewska, Etyka we współczesnej rachunkowości a wiarygodność informacji w niej tworzonych, UE Katowice, 2014

• M. Zdziechowska, Ponura zagłada papierowych imperiów, Rzeczpospolita, Ekonomia&Rynek, 19.11.2010, str. E2-4

• M. Zdziechowska, Przekręt po polsku, Rzeczpospolita, Ekonomia&Rynek, 19.11.2010 str. 5

• D. Tokarz, Sukces skażony przeszłością, Puls Biznesu, 25.05.2012, www.pb.pl (lub Dawid Tokarz, laureat konkursu im. Władysława Grabskiego, Puls Biznesu, 25.10.2012)

• Kodeks Zawodowej Etyki Rachunkowości opublikowany przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce

Etyka w rachunkowości – (czynnik ludzki ma duże znaczenie); dziedzina społeczna (nie należy do nauk ścisłych). Łączy się z socjologią, filozofią itp.

Księgowy ma jasno i rzetelnie zaprezentować sytuację finansową w firmie. Tym się ma kierować.

Duże niebezpieczeństwo nieetycznego zachowania

• motywy (np. chciwość)

• sposobności (np. wykorzystanie cudzego majątku do własnych celów)

• możliwości (np. elastyczne normy rachunkowości)

Rachunkowość – nierozerwalnie związana z zarządzaniem cudzym majątkiem, co grozi niebezpieczeństwem nieetycznego zachowania.

motywy

NIEBEZPIECZEŃSTWO

NIEETYCZNEGO

ZACHOWANIA

sposobności możliwości

Podstawowe pojęcia:

• Etyka ogólna – nauka o tym jak nasze decyzje wpływają na innych ludzi. Nauka o prawach i obowiązkach moralnych innych ludzi, o normach i wartościach, zasadach, odpowiedzialności. Nie zawiera zakazów, nakazów, ale stanowi o normach społecznych.

  • opisowa – deskryptywna, wyjaśnia zjawiska moralności, opisuje różne systemy etyczne, zajmuje się jej historią, tylko opisuje jakie zasady obowiązują (wszyscy podobno zgadzają się co do zasady: nie zabijaj / przeciwnicy – zabójstwo honorowe),

  • normatywna – wartościuje, ocenia, uzasadnia dlaczego powinniśmy w dany sposób postępować,

  • metaetyka – logiczna analiza i metodologia etyki, języka etyki.

• Etyka zawodowa – odnosi się do norm postępowania zawodowej grupy ludzi. Kreuje obraz idealnego pracownika w danej dziedzinie (np. lekarz, księgowy). Działa na zasadzie etyki opisowej, ale także normatywnej.

• Etyka gospodarcza – moralna ocena działań gospodarczych,

  • poziom etyki gospodarczej: etyka osoby, etyka firmy, etyka systemu.

*różnica między etyką a moralnością :

Etyka nie wartościuje !

Moralność – zjawisko społeczne, osobisty wybór, wartościuje!

Zasady rachunkowości prawidłowo stosowane prezentują rzeczywistość bazując na przeprowadzonych operacjach.

Rachunkowość jako nauka pragmatyczna służy określonym użytkownikom i tworzona jest w określonych warunkach społeczno – ekonomicznych.

Księgowy robi sprawozdanie dla właściciela. Również rynki kapitałowe korzystają z tych informacji.

Trudno jest sprawdzić czy księgowy stosuje dobre zasady.

*ekonomiczność - racjonalne wykorzystanie posiadanych zasobów

+ etyczność (zgodność z zasadami)

Rachunkowość – język biznesu, sposób komunikacji.

Informacja ekonomiczna – zbiór przetworzonych danych, które dotyczą zjawisk ekonomicznych występujących w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu.

• nadwyżka kapitału dostępnego na globalnym rynku, liberalizacja i otwartość gospodarek

• George Soros: (…) obecnie ceny nie odzwierciedlają równowagi pomiędzy popytem a podażą; to informacje ekonomiczne o cenach odgrywają znaczną rolę w kształtowaniu popytu i podaży.

! Współczesna informacja ekonomiczna wykracza poza tradycyjnie rozumianą sprawozdawczość finansową.

Wykład 2 – 02.03.2015

Jakość informacji tworzonej w systemie rachunkowości

• Rachunkowość językiem biznesu (sposób komunikowania z osobą spoza przedsiębiorstwa)

• Globalizacja rynków kapitałowych

• Międzynarodowe zasilenia kapitałowe

• Międzynarodowe inwestycje kapitałowe

Język rachunkowości nie jest językiem idealnym, jednoznacznym. Są różne sposoby wyceny, różne momenty ujmowania, przekłada się to na trudno porównywalną interpretację.

*Daimler Benz (znaleźć rok 1993, 1994 – kolosalne różnice wg SF niemieckiego a przeliczonego w Stanach).

Kolejnym problemem w przeszłości było to, że przedsiębiorcy chcieli ujednolicić sporządzanie SF (w różnych językach trudno było interpretować na rynku międzynarodowym). Dotyczyło to także pozyskiwania kapitału obcego. Naukowcy zaczęli szukać różnic jakościowych w sprawozdaniach finansowych w różnych krajach i z czego one wynikają.

Różnice w systemach rachunkowości

prof. Christopher W. Nobes, Wielka Brytania

Pomiar w rachunkowości

• rodzaj systemu prawnego (system anglosaski, prawo stanowione, prawo kodeksowe)

• źródła zasilania finansowego, (funkcjonowanie rachunkowości zależy od przewagi własności – czy prywatne czy publiczne; jak one są zasilane)

• powiązanie rachunkowości z prawem podatkowym, (im więcej prawa podatkowego w rachunkowości tym słabsza jakość)

• stopień profesjonalizacji środowiska rachunkowości, (czy środowisko ma swoje organizacje, czy jest wpływowe np. na tworzenie i funkcjonowanie prawa; wpływ wybitnych jednostek)

prof. Gerard H. Hofstede, Holandia

• Narodowe wartości kulturowe (na ile jednostka jest w stanie oddać swoją wolność w zamian za bezpieczeństwo)

• zmienne prawne, polityczne i makroekonomiczne (także wpływ prawa podatkowego, takie same wnioski jak poprzednik, zajmował się tradycja rozwoju rynku kapitałowego – im bardziej rozwiniętym tym więcej inwestorów, rola krajowej prasy w oddziaływaniu na prowadzenie interesów)

• zmienne edukacyjne (tradycje edukacyjnego przygotowania środowiska księgowych – czy są jakieś profesjonalne wymogi co do wykształcenia zwiększanie jakości; ile ekonomii było w programach nauczania rachunkowości im więcej ekonomii tym lepsza jakość sprawozdań finansowych).

Różnice w jakości w systemach nie wynikają tylko z regulacji prawnych.

Dwa systemy rachunkowości

System kontynentalny	System anglosaski
Francja, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Hiszpania podejście prawne, bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, duże znaczenie kredytodawców, duży wpływ prawa podatkowego, postawa konserwatywna, unikanie ryzyka, kodeks handlowy, plany kont zasada ostrożności	Anglia, Australia, Kanada, USA, Nowa Zelandia, Holandia podejście ekonomiczne, orientacja na rynek kapitałowy, duże znaczenie informacji dla akcjonariuszy, postawa otwarta na ryzyko, common law, założenia koncepcyjne, standardy rachunkowości duże znaczenie środowiska ekspertów rachunkowości, przewaga zasady współmierności, przewaga treści nad formą, true and fair view

Badania jakości sprawozdań finansowych sporządzonych w oparciu o regulacje MSSF

Jakość informacji dostarczanych przez rachunkowość wpływa na :

• koszt kapitału

• efektywność alokacji kapitału

• międzynarodową dostępność kapitału

• efektywność wykorzystania nakładów inwestycyjnych

Bardzo ważną cechą jest WIARYGODNOŚĆ – może mieć ona jednak dla każdego inne znaczenie.

Czynniki wpływające na jakość :

• sposób wprowadzenia standardów międzynarodowych – stwierdzono iż znacznie lepszej jakości są sprawozdania finansowe spółek które dobrowolnie sporządziły według międzynarodowych standardów

• system prawny w którym funkcjonuje jednostka – jeżeli w anglosaskim to lepsza jakość, bo ważna informacja dla inwestora, zabieganie o niego; jeśli w kontynentalnym, gdzie nie ma dobrze rozwiniętego rynku kapitałowego to jakość nie jest najlepsza – nie ma inwestorów dla których mają się starać

• wpływ prawa podatkowego – jeżeli duży wpływ prawa podatkowego to mniejsza jakość

• rodzaj własności przedsiębiorstwa – państwowe ; prywatne – muszą mieć dokładniejsze sprawozdania, rzetelne, by inwestor chciał ulokować swój kapitał.

• rodzaj finansowania – porównywanie przedsiębiorstw niemieckich i japońskich zasilanych w większości kredytami z amerykańskimi gdzie rozporoszony akcjonariat – lepsze sprawozdanie robią przedsiębiorstwa amerykańskie, gdzie jest wielu akcjonariuszy.

• stopień i rodzaj powiązań politycznych – sprawozdania finansowe przedsiębiorstw, których właściciele są u władzy z tymi gdzie właściciele przegrywają w polityce – ci którzy są przegrani lepiej sporządzają sprawozdania, muszą się bardziej starać.

To pokazuje jak ważny jest czynnik ludzki !!

*www.jsw.pl relacje inwestorskie; katowicki holding sprawozdanie finansowe(jest tylko skan bilansu i rachunku zysków i strat)

Istota zachowań nieetycznych w rachunkowości

• Teoria agencji (wynika z rozdzielenia funkcji właściciela i zarządzającego konflikt interesów, zarządzający dysponuje nie swoim majątkiem)

  • perspektywa czasowa

  • asymetria informacyjna (luka informacyjna) – właściciel kapitału nie kontroluje tego co się z tym kapitałem dzieje

  • koszty kontroli

  • podejmowanie ryzyka

• Teoria interesariuszy – rozumie przedsiębiorstwo jako organizację mającą pewne powiazania z otoczeniem, jest od niego zależne (schemat z wykładu 1)

Definicje

Dylemat etyczny – powstaje w sytuacji, w której istnieją argumenty za tym, aby podjąć się jakiegoś działania (zachowania), ale jednocześnie istnieją też argumenty, aby określonego działania (zachowania) nie wykonywać.

• wynika np. z elastycznych praw rachunkowości, zasady istotności, dzięki której można wprowadzać uproszczenia

Oszustwo – rozmyślne działanie, podejmowane w celu zapewnienia sobie nieuczciwych lub bezprawnych korzyści niezależnie czy jest to działanie prowadzone w istniejących ramach prawnych, czy niezgodne z legislacją.

Rachunkowość kreatywna – (by zróżnicować przedsiębiorstwa na rynkach międzynarodowych ; elastyczne normy rachunkowości -> mamy pokazać rzeczywisty a nie zmanipulowany wynik)

- jest to wykorzystanie zakresu wolności przez producentów sprawozdań finansowych, który wynika z braku odpowiednich wzorców, standardów, reguł i procedur stanowiących podstawę podejmowania decyzji w ramach czterech głównych etapów procesu tworzenia informacji prezentowanych w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw: uznawania, wyceny, ujawniania i prezentacji.

Wykład 3 – 16.03.2015

Geneza i klasyfikacja dylematów etycznych w rachunkowości

Istota dylematów etycznych w rachunkowości

Możliwe są 4 sytuacje na zbiegu prawa i etyki :

• postępowanie jest etyczne i zgodne z prawem,

• postępowanie jest etyczne , ale nie zgodne z prawem

• postępowanie jest nieetyczne i zgodne z prawem,

• postępowanie jest nieetyczne i niezgodne z prawem

Przyczyny pojawiania się dylematów etycznych w rachunkowości

Dylematy w rachunkowości wynikają nie tylko z alternatywnych rozwiązań oferowanych przez standardy rachunkowości.

Urząd komisji Nadzoru Finansowego. Departament Emitentów – Wydział Rachunkowości:

- Raport z analizy rocznych skonsolidowanych sprawozdań finansowych, sporządzonych za rok obrotowy … przez emitentów papierów wartościowych, pod katem ich zgodności z wymogami MSR.

- Zgodność sprawozdań finansowych emitentów papierów wartościowych w MSR.

Geneza dylematów etycznych

• Elastyczne normy rachunkowości.

• Istniejąca (pewna) dowolność w szczegółowości i sposobach ujawniania informacji.

• Brak kontroli pracowników lub ułomność istniejącego systemu kontroli wewnętrznej.

• Brak zdefiniowanych kodeksów etyki.

• Wywieranie presji przez zarządzających.

• Osoba świadcząca usługi rachunkowości.

Badanie w USA- Raport to the Nations of …

„ Charakterystyka” oszusta

• Pracownik przedsiębiorstwa z działu rachunkowości, sprzedaży, zakupów, obsługi klienta lub członkiem zarządu

• Rzadko działa wspólnie z innym pracownikiem

• Mężczyzna

• 31 do 45 lat

• Długo związany z przedsiębiorstwem

• Wykształcenie wyższe (min. licencjat)

• Ujmuje fikcyjne faktury

• Niekarany

• Żyje ponad stan lub ma problemy finansowe

Wdrożenie Kodeksu Etyki, wysokie standardy etyczne – najlepsze rozwiązanie aby uniknąć nieetycznych i niezgodnych z prawem zachowań pracowników.

Whistle blower – sygnalista. Osoba szukająca nieprawidłowości.

,,The Man who Figured Out Madoff’s Scheme’’

Historia: Harry Markopolos