- STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA: STRUKTURA AFEKTYWNA MAŁEJ GRUPY –
Dwa oblicza struktury socjometrycznej:
Powstanie struktury przekształca zbiór ludzi w grupę
Struktura ta od momentu powstania zaczyna wywierać wpływ na grupę. Struktura socjometryczna generuje powstanie procesów w grupie.
Ludzie wchodzą ze sobą w interakcję, ponieważ odczuwają taką potrzebę jako własną.
Podstawą łączenia się jednostek w grupę jest silna indywidualna potrzeba emocjonalna.
Struktura socjometryczna obejmuje afektywne procesy zachodzące w grupie, generuje dalsze procesy oraz jest czynnikiem inicjującym proces powstawania grupy.
Dwa oblicza struktury socjometrycznej: [elementy te mogą być świadome bądź nie oraz mogą występować w jednostkach i pomiędzy nimi]
uczucie grupowe (głęboki, ukryty aspekt)
właściwa struktura socjometryczna (aspekt dostrzegalny, kojarzony z procesami atrakcyjności interpersonalnej)
atrakcyjność interpersonalna jest to złe rozumienie struktury socjometrycznej, bo nie jest to czynnik tworzący grupę. Wzór atrakcyjności interpersonalnej bezpośrednio prowadzi do powstania struktury socjometrycznej.
Struktura socjometryczna jest jedyną umożliwiającą oddziaływanie różnorodnych czynników o charakterze psychologicznym na sferę społeczną.
Struktura tworzy się na skutek przekształcenia czynników indywidualnych (psychologicznych i emocjonalnych) w ponadjednostkową konfigurację.
Czynniki generujące strukturę socjometryczną:
Jaki jest pierwszy impuls prowadzący do powstania grupy? Przyczyny są trudne do ustalenia, ponieważ tworzą one określony syndrom. Nacisk kładzie się na atrakcyjność interpersonalną [Collins i Raven].
Struktura socjometryczna odnosi się do wzorów stosunków pomiędzy uczuciami w grupie, wyrażania sympatii i antypatii wśród członków grupy. Stosunki przyjaźni zazwyczaj nie pojawiają się, zanim pojawi się grupa, bo raczej nie mają szans na interakcję i poznanie się. [Paul V. Crosbie]
Można jednak ustalić logiczną sekwencję zdarzeń prowadzących do krystalizowania się struktury socjometrycznej (czynniki o charakterze pierwotnym):
Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne:
Są to potrzeby indywidualne jednostek.
Afiliacja – przyporządkowanie
Ludzie wchodzą w interakcję, ponieważ odczuwają taką potrzebę, niezależnie od tego, jakie formy mogłaby ona przybrać np. potrzeba akceptacji, znaczenia społecznego, pomocy. [Sherifowie].
Inni badacze [Crosbie] mówią o wzajemnej potrzebie nagradzania się.
Ludzie mają skłonność do nawiązywania kontaktów z osobami, które dostarczają im nagród lub spełniają ich potrzeby. Jednostka zakłada prawdopodobieństwo uzyskania nagrody. Mamy więc skłonność do nawiązywania kontaktów z ludźmi, którzy dysponują zdolnością do nagradzania nas [Nixon]
Osoby decydujące się na wejście w interakcję, jeszcze zanim powstanie związek wzajemnej przyjaźni, muszą wiedzieć, że osoba odwzajemni ich sympatię.
Dystanse międzyludzkie:
Bliskość fizyczna ludzi.
Bezpośrednia bliskość, możność kontaktu osobistego wpływa na natężenie interakcji.
Im bliżej ludzie są ze sobą w sensie przestrzennym, tym bardziej prawdopodobne, że staną się dla siebie atrakcyjni.
Podobieństwo postaw:
Ludzie o podobnych postawach, będą częściej dla siebie atrakcyjni.
Te trzy czynniki pozostają we wzajemnej interakcji, mają cechy systemowe.
Czynniki hamujące proces powstawania struktury socjometrycznej:
Tendencja do pozytywnych uczuć może osłabnąć, w momencie gdy jednostki czują się zmuszone do wchodzenia w interakcje np. w atmosferze rywalizacji i niepewności co do prestiżu, władzy i statusu ekonomicznego.
Spójność i atrakcyjność interpersonalna:
Spójność i atrakcyjność to różne wymiary grupy.
Spójność: stopień w jakim grupa trzyma się razem jako całość [Shaw], całościowe pole sił działających na członków w kierunku pozostania w grupie lub powstrzymania jednostki przed jej opuszczeniem [Festinger, Back].
Spójność traktowana jest jako substytut atrakcyjności interpersonalnej.
Spójność grupowa to stosunek wewnątrzgrupowych wyborów socjometrycznych do wyborów zewnątrzgrupowych, to jest wzór atrakcyjności interpersonalnej.
Jest wiele różnych źródeł spójności grupowej np. ważność zadania jakie grupa spełnia, prestiż wynikający z bycia w grupie, satysfakcja.
Atrakcyjność interpersonalna jest zarówno przyczyną jak i skutkiem spójności grupowej.
Grupa spójna z powodu wysokiej satysfakcji członków ujawnia jednak odmienne właściwości niż grupa spójna z powodu wysokiego poziomu atrakcyjności interpersonalnej.
Wzór atrakcyjności interpersonalnej: wzór wyborów i odrzuceń pomiędzy członkami w grupie, bilans atrakcyjności i repulsji wzajemnej jednostek.
Spójność definiujemy w kategoriach atrakcyjności, wtedy będzie ona stosunkiem wewnątrzgrupowych wyborów do zewnątrzgrupowych.
Członkowie grupy spójnej charakteryzują się podobnymi cechami osobowościowymi, mają podobne cele, zainteresowania, wyobrażenia o metodach działania w określonych sytuacjach.
Spójność może prowadzić do większego zainteresowania członków w sprawy grupy i działania oraz większego poczucia bezpieczeństwa.
Głębokie struktury spójności grupowej:
Najważniejsza cechą wszelkich zjawisk grupowych jest przymus i siła oddziaływania płynąca z ukształtowanych struktur grupy, nie dobra wola jej członków.
Spójność wynika z przymusu i nacisku.
Każda grupa społeczna cechuje się dążeniem do stałego przedłużania swej egzystencji.
Struktura punitywna to kultura grupy, generuje ona spójność grupy. Na kulturę składają się wszelkiego typu systemy wartości i norm, etyka pracy, sfera języka itp.
Struktura punitywna – jej celem jest niedopuszczenie przez przymus, naciski i sankcje do osłabienia poziomu spójności wewnątrzgrupowej. Tworzą się różne systemy motywacji.
Struktury punitywne tworzą sieci nacisków, system wewnętrznego przymusu oraz system kar i sankcji, którego zadaniem jest niedopuszczenie do osłabienia spójności. Struktury te rozwiązują we właściwy im sposób konflikty.
Typy struktur punitywnych wg Kellermana:
Grupy ekstrapunitywne:
Rozładowują konflikty metody kozła ofiarnego, który zazwyczaj znajduje się na zewnątrz danej grupy.
Np. grupy ruchu nazistowskiego
Spójność takiej grupy jest silna, i często przeradza się w agresję. Grupa kontroluje jednostkę, jest harmonijna. Występuje hierarchiczność i antagonizm. Jednostka nie jest jednak całkowicie zniewolona przez struktury grupowe.
Grupy intrapunitywne:
Struktury karzące tych grup są mniej agresywne i ekspansywne.
Członkowie szukają też kozła ofiarnego.
Członkowie koncentrują się na osobistych grzechach, na eksplikacji, pokucie za grzechy. Wiele grup religijnych się tym charakteryzuje.
Stosunki wewnątrzgrupowe są hierarchiczne i antagonistyczne.
Członkowie są uzależnieni od władzy, zachowują się zgodnie z określonymi kodami.
Jest ukryta idea, że zewnętrzne potrzeby jednostek muszą być kontrolowane, na te które kontroli nie da się poddać, zostaje nałożona sankcja ostracyzmu.
Grupy niepunitywne:
Nie ma dążenia do stosowania przymusu wobec członków.
Wolność jednostki jest w nich większa, bo naciski strukturalne są mało drastyczne.
Niski stopień spójności wewnętrznej.
Niższy stopień spójności – paradoksalnie – może wywołać poczucie braku wolności.
Atrakcyjność interpersonalna i struktury socjometryczne sensu stricte. Tworzenie się podziałów wewnątrzgrupowych: podgrupy i kliki.
Zaobserwowanie istnienia podgrup i klik jest możliwe dzięki zjawisku polegającemu na tym, ze pary i większe liczby osób o początkowo wyższym natężeniu interakcji dążą do tego aby coraz bardziej wyróżniać się od reszty grupy.
Podgrupy i kliki charakteryzują się wyższym natężeniem dobrowolnej wymiany pozytywnych uczuć interpersonalnych.
Główne typy relacji pomiędzy jednostkami, prowadzące do powstania struktury i wzoru atrakcyjności:
Wzajemne relacje pozytywne (czynnik rodzący zróżnicowanie i strukturę w obrębie danego poziomu strukturalnego, relacje pozytywne dominują w klikach i podgrupach)
Wzajemne relacje asymetryczne (wiążą ludzi na różnych poziomach, są czynnikiem tworzącym hierarchię w strukturze)
Wzajemne relacji negatywne (czynnik rodzący zróżnicowanie i strukturę w obrębie danego poziomu strukturalnego)
Kliki – podzespół członków grupy, których przeciętna wzajemna sympatia jest większa niż przeciętna sympatia dla innych członków grupy.
Zmienność natężenia interakcji społecznych ma kluczowe znaczenie w procesie tworzenia się klik. Zróżnicowania sympatii prowadzą do tego, że działania podgrupy stają się coraz bardziej odmienne od działań grupy.
Im większa liczba kategorii społecznych w grupie, tym większa liczba klik.
Zjawisko wzajemnej współzależności atrybutów poszczególnych jednostek wywołuje w strukturze konsekwencje:
Im silniejsze są powiązania, tym większy rozmiar kliki utworzonej przez osoby mające te właściwości.
Im silniejsza jest współzależność między atrybutami poszczególnych jednostek, tym większe będzie zróżnicowanie między członkami tworzonej przez nich kliki a innymi członkami grupy.
Grupa podzielona na dwie wrogie kliki, z których jedną będą tworzyć ci, którzy mają wszystkie atrybuty, a drugą ci, którzy nie mają żadnej z tych właściwości.
Podział grup ze względu na ich strukturę socjometryczną [Davis]:
Grupa jednolita (jej członkowie lubią się wzajemnie)
Grupa podzielona (istnieje tendencja do skrajnej sympatii i skrajnego braku sympatii, a nawet wrogości)
Typologia struktur socjometrycznych:
Prosta struktura socjometryczna:
Typowa dla społeczności prymitywnych tzw. Izolaty społeczne.
Niewielka liczba wymiarów oraz brak korelacji między nimi.
Sprzyja ona tworzeniu niewielkiej liczby dużych klik.
Powiązania między poszczególnymi cechami są małe i sprzeczne.
Zdychotomizowana struktura socjometryczna:
Niewielka liczba wymiarów.
Silne powiązanie cech w obrębie każdego statusu (powoduje to że coraz więcej ludzi zaczyna należeć do jednej lub drugiej przeciwstawnej grupy np. biali i czarni)
Mniejszy stopień jednolitości, kliki mają tendencję do stawania wobec siebie w opozycji.
„wzajemnie sprzęgająca się” struktura socjometryczna:
Liczba istotnych cech społecznych jednostek jest duża, ale nie są one ze sobą powiązane,
Duża liczba małych, słabo zróżnicowanych klik.
Spolaryzowana struktura socjometryczna:
Jednostki w grupie cechują się dużą liczbą istotnych wymiarów, są silne i zgodne oraz wzajemnie powiązane.
Wzrasta liczba podgrup oraz tendencja do wzrostu skrajnych grup społecznych.